De rol van gemeenten en provincies bij het Zorgpact

Transcriptie

1 De rol van gemeenten en provincies bij het Zorgpact April 2018

2 Inleiding Vanuit regionale zorgpacten en koplopers ontvingen we signalen en vragen over het betrekken van gemeenten en provincies bij hun initiatieven. Daarnaast bestond er landelijk geen goed beeld over de participatie van (regionale en lokale) overheden bij de zorgpactinitiatieven. Waar zien we (welke) overheden participeren en wat houdt hun rol in? Hoe zijn de contacten met overheden tot stand gekomen, wat is de meerwaarde van samenwerking en welke obstakels zijn er? Informatie hierover hebben we opgehaald bij contactpersonen van regionale zorgpacten en van koplopers. Hieruit hebben we enkele goede voorbeelden verzameld en lessen proberen te trekken. Daarmee hopen we u als lezer inzicht te geven in de betrokkenheid van gemeenten bij zorgpacten en koplopers en inspiratie te bieden voor het verder betrekken van overheden bij uw activiteiten of initiatief. N.B. Deze notitie vormt een momentopname van de betrokkenheid van overheden. De regionale samenwerkingen zijn voortdurend in beweging, zoals nu bijv. de ontwikkelingen rondom de RAAT s. Vaak wordt de betrokkenheid van gemeenten en provincies in de regio s dan ook breder opgevat dan alleen betrokkenheid bij het Zorgpact. Lessen Wanneer je naar de betrokkenheid van de overheid kijkt, dan wordt al gauw duidelijk dat hier geen blauwdruk van te geven is. De overheid is vanuit/op verschillende, wisselende niveaus betrokken bij Zorgpactactiviteiten (bestuurlijk, uitvoerend, beleid etc.). Ook de domeinen van waaruit de betrokkenheid plaatsvindt zijn wisselend, de betrokkenheid vanuit gemeenten komt over het algemeen vanuit vier hoeken: Sociaal domein/maatschappelijke ondersteuning, Arbeidsmarktbeleid/ Economie, Sociale zaken/ Werk & Inkomen en Onderwijs. De rol(len) die de gemeente vervult binnen de Zorgpactactiviteiten wisselt eveneens sterk: initiator/trekker, ambassadeur, sparringpartner, financier, strategische samenwerkingspartner, facilitator, aanjager en uitvoerder. Wat opvalt is dat bij zorgpacten die een verbinding hebben met de Economic Board in hun regio, de betrokkenheid van gemeenten sterk is. Het belang van samenwerking wordt gekoppeld aan (bredere) regionale ambities. Wanneer de provincie betrokken is, heeft deze bijna altijd een subsidiërende rol, en een enkele keer ook een faciliterende een aanjagende rol. De meerwaarde van de betrokkenheid van regionale overheden zit hem vooral in het gezamenlijk meer kunnen bereiken, verbindingen kunnen maken tussen verschillende (beleids-)terreinen en de faciliterende rol die geboden kan worden. Samenwerken begint

3 met elkaar kennen. Zoek de overheid daar waar deze nog niet sterk aanwezig is op, en begin met het gezamenlijk oppakken van een concrete activiteit (bijv. een koploperinitiatief, een zij-instroom traject etc.). Betrek overheden ook in een vroeg stadium bij het ontwikkelen van plannen, en niet pas als er al een dichtgetimmerd plan ligt. Van het één komt vaak het ander, daar waar de samenwerking er al sterk is, blijkt dit vaak gebaseerd op een lange tijd investeren in elkaar. Samenwerking met regionale overheden is soms ook gecompliceerd. Door politieke wisselingen van de wacht kan de focus verschuiven, het is niet altijd eenvoudig elkaars taal en belangen te begrijpen en specifiek voor gemeenten geldt dat er soms sprake is van rolverwarring (met name in het sociaal domein): tegelijkertijd (gelijkwaardig) partner en opdrachtgever. Ook hier geldt dat samenwerken aan concrete gezamenlijke doelstellingen leidt tot meer begrip over en weer, en meer kennis van elkaars meerwaarde zodat gebouwd kan worden aan waardevolle samenwerkingen. Betrokkenheid gemeenten en provincies De regionale zorgpacten Bij alle regionale zorgpacten zijn overheden betrokken, maar er zijn duidelijke verschillen in de mate waarin. Binnen sommige pacten hebben gemeenten een formele rol, bijv. als lid van de stuurgroep of structureel bestuurlijk overleg (Midden-Nederland, Kennemerland, Amstelland en Meerlanden) terwijl er bij andere pacten wel contact is met gemeenten, maar waar de samenwerking nog geen concrete vorm gekregen heeft (Flevoland en Haaglanden). In de meeste gevallen gaat het om betrokkenheid van de gemeenten, bij zes pacten is ook de provincie betrokken (Limburg, Midden-Nederland, Midden- en Zuid Gelderland, Noord, Oost: Stedendriehoek en Zeeland). Niveau betrokkenheid Het niveau van de betrokkenheid (bestuurlijk, uitvoerend, beleid etc.) is wisselend. Bij de meeste pacten zijn overheden op bestuurlijk niveau betrokken, d.w.z. dat er contacten met wethouders zijn. Soms is er contact met wethouders via beleidsmedewerkers, maar vaak ook direct. In enkele gevallen zijn wethouders ook echt ambassadeur of spilfiguur (Zeeland, Stedendriehoek). Bestuurlijke betrokkenheid gaat vaak samen met samenwerking op uitvoerend niveau (bijv. projectuitvoering, sociale wijkteams), maar niet altijd. Bij vier pacten vindt er sparring op beleidsmatig niveau plaats (Midden-Nederland, Midden- en Zuid Gelderland, Groot-Amsterdam, Noord-Holland Noord en Zaanstreek

4 Waterland, Stedendriehoek). In drie regio s is het Zorgpact verbonden aan een Economic Board (Midden-Nederland, Stedendriehoek en IJssel en Vecht). Daar is het Zorgpact bijv. opgehangen aan de Human Capital Agenda van de regio of aan het thema Health. Vanuit dat grotere belang werken overheden mee en daar zie je ook dat betrokkenheid van gemeenten sterk is. Domein betrokkenheid De betrokkenheid vanuit gemeenten komt grofweg vanuit vier hoeken: Sociaal domein/maatschappelijke ondersteuning (8x), Arbeidsmarktbeleid/ Economie (6x), Sociale zaken/ Werk & Inkomen (5x) en Onderwijs (4x). Dit is een grove indeling want overal zijn afdelingen verschillend ondergebracht. Zo valt jeugdhulp soms onder onderwijs, soms onder zorg & ondersteuning en soms staat het op zichzelf. Hetzelfde geldt voor arbeidsmarkt (soms bij economie, soms bij sociale zaken, soms op zichzelf). Bij een aantal pacten is er contact met allerlei verschillende afdelingen, zoals ook langdurige zorg, jeugdzorg, leefbaarheid, veiligheid etc. Rol betrokkenheid Ook de rol die gemeenten vervullen is wisselend. De verschillende rollen die binnen regionale zorgpacten zichtbaar worden zijn: sparring/gesprekspartner (4x), facilitator (3x), uitvoerder (3x), strategische samenwerkingspartner (2x), initiator/trekker (1x), ambassadeur (1x), financier (1x). Bijzonder voorbeeld is het Zorgpact Rotterdam, daar had tot eind 2017 de gemeente echt een initiërende rol. De gemeente heeft een tijdlang de projectleiding geleverd voor het Zorgpact. Inmiddels is deze rol overgedragen aan derotterdamsezorg. De wethouder Onderwijs en Zorg van de gemeente Rotterdam zit nog wel zes keer per jaar een bestuurlijk overleg rondom Zorg en Onderwijs voor. Een ander interessant voorbeeld komt uit de regio IJssel en Vecht. Daar fungeert het Werkbedrijf van gemeente Zwolle als strategische samenwerkingspartner als een soort intermediair richting andere gemeenten en het UWV. Het Werkbedrijf agendeert het belang van samenwerking voor arbeidsmarktproblematiek bij wethouders van de verschillende gemeenten. Meerdere regio s proberen wethouders als ambassadeur voor het Zorgpact te betrekken. In Zeeland hebben twee wethouders zich in de rol van ambassadeur elk verbonden aan

5 een thema uit de Zorpactagenda (namelijk vitale arbeidsmarkt en kansen voor ieder talent ). Behalve dat de ambassadeurs zich inzetten voor hun thema, wisselen zij ook onderling uit over de voortgang van de ambities van het Zorgpact Zeeland. Bovendien zijn gemeenten ook op werkgroep niveau betrokken (bijv. als het gaat om aantrekken van statushouders voor de zorg). In Midden- en Zuid Gelderland worden de gemeenten nadrukkelijk als sparringpartner benaderd, en participeren beleidsmedewerkers van twee gemeenten in de focusgroep van het zorg- en welzijnspact. In regio Kennemerland, Amstelland en de Meerlanden zijn de wethouders van twee gemeenten én het UWV onderdeel van de bestuurlijke overlegtafel waarde regionale zorgpactagenda besproken wordt. SROI (social return) is hier onderdeel van het zorgpact, wat voor de gemeenten een belangrijk onderwerp is. Opvallend is dat gemeenten slechts bij één pact medefinancier zijn voor het regionale zorgpact (Limburg). Gemeenten leveren dus vooral menskracht (in de vorm van projectleiding zoals voorheen in Rotterdam of als lid van een focusgroep, stuurgroep of overlegtafel). Wanneer de provincie betrokken is, heeft deze bijna altijd wél de rol van (mede)financier/subsidiegever voor het Zorgpact of Zorgpactactiveiten. Meerwaarde van samenwerking met overheden wordt bijvoorbeeld duidelijk in een voorbeeld uit de Stedendriehoek. Daar wordt door zorg- en onderwijsinstellingen in de regio samengewerkt met het UWV rondom een voortraject voor (zij)instroom in de BBL tot verzorgende IG. Mensen met een uitkering die hieraan participeren, worden gedurende dit 10-daagse traject, en ook als zij vervolgens doorstromen in de BBL, ontheven voor sollicitatieplicht. Bij een aantal pacten is het duidelijk nog zoeken naar de betrokkenheid en de invulling van de rol voor gemeenten en provincies bij het regionale zorgpact (Flevoland, Haaglanden, Eindhoven de Kempen, Limburg). Bij meerdere pacten leeft de wens om de betrokkenheid van overheden te vergroten (Flevoland, Limburg, Gelderland). Tot slot lijkt de betrokkenheid van gemeenten zich nog nauwelijks naar het eigen (zorg/ inkoop) beleid (bijv. op het sociaal domein) te vertalen.

6 De koplopers Bij ongeveer twee derde van de koplopers zijn regionale overheden betrokken (gemeente, provincie, economic board, UWV, stadsdeel etc.) De meeste koplopers hebben een link met gemeenten en klein deel met de provincie. Niveau betrokkenheid Bij de koplopers zijn gemeenten op allerlei niveaus betrokken. Vaak is er contact met beleidsmedewerkers, wethouders, en op uitvoerend niveau (projectleiders, sociale wijkteams, buurtcoaches etc.). In de meeste gevallen komt het contact met de gemeenten vanuit de hoek van het sociaal domein, maar soms ook vanuit onderwijs, werk & inkomen of zorg & welzijn. Domein betrokkenheid De betrokkenheid vanuit gemeenten bij koplopers komt vanuit dezelfde hoeken als bij de pacten. Opvallend is dat als de provincie betrokken is bij een koploperinitiatief, dit vaak vanuit de leefbaarheidshoek is. Provincies vervullen met name de rollen van: facilitator, financier (subsidiegever) en aanjager. Rol betrokkenheid Rollen van gemeenten bij de koplopers zijn verschillend: strategische samenwerkingspartner, financier (subsidiegever), ambassadeur (boegbeeld/aanjager), sparringpartner, deelnemer, uitvoerder en facilitator. De meeste gemeenten vervullen verschillende rollen tegelijk. Een mooi voorbeeld van een gemeente die verschillende rollen vervult is de gemeente Lingewaard bij de Krachtige Regionale Leerkringen. De gemeente Lingewaard ziet zichzelf als onderdeel van een complex maatschappelijk probleem in wijken en dorpen. De behoefte van de burger is in principe vertrekpunt. Daar proberen partijen (zoals overheid en onderwijs) dan op aan te sluiten. De gemeente is op verschillende niveaus aangehaakt. Ze doen actief mee op projectniveau, zowel in het leveren van menskracht (bijv. op het niveau van sociale wijkteams of beleidsambtenaren). Daarnaast financieren zij mee aan projecten en hebben wethouders een boegbeeld/aanjaagrol. Bij meerdere koplopers leveren gemeenten menskracht in uren. Bij de Praktijkroute Zorg (Haarlem) zitten gemeenten in de regiegroep. Ook bij Buurtverbinding Landlustlab participeert een beleidsambtenaar van het stadsdeel in de stuurgroep van de projecten.

7 Bij wijkleerbedrijven hebben gemeenten vaak duidelijk de rol van financier. In de meeste gevallen nemen koplopers zelf initiatief om gemeenten te benaderen. Koploper Krachtige Regionale Leerkringen gaat bijv. actief op zoek naar wethouders van gemeenten om projecten te adopteren (boegbeeld/aanjaagrol) bijv. rondom eenzaamheid, big data en zorgtechnologie. Dat zijn thema s die ook bij gemeenten spelen en kunnen we dus samen oppakken. Het helpt enorm als zo n onderwerp politiek gedragen wordt wanneer er bijv. juridische hobbels zijn. In sommige gevallen werden de koploperinitiatieven benaderd door de gemeenten (coöperatie Amaryllis, Extra Strong, Ondersteuning Thuis). Soms sluiten koplopers en gemeenten aan op een burgerinitiatief (Krachtige Regionale Leerkringen, Wijkleercentra). Een aantal koplopers geeft aan dat de rol van gemeenten is veranderd. In één geval in het nadeel van de koploper, en in een aantal andere gevallen in het voordeel van de koploper. In sommige gevallen is de gemeente van een afwachtende houding naar een proactieve rol gegaan (Zeeuwse Huiskamer, Thuis in de Wijk, Landlustlab). De Zeeuwse Huiskamer nam zelf initiatief richting gemeenten en provincie. Eerst waren zij afwachtend, maar zij zijn nu zeer proactief. We werken erg vanuit de context in de gemeente, dat werkt heel goed. Wij stellen ons flexibel op, waardoor we ons aanpassen aan de vraag van de gemeente. Het enige waar we niet flexibel in zijn, is de duur van het proces. Een ander mooi voorbeeld is Buurtverbinding Landlustlab. Zij ontvangen vanuit de MBOagenda van de gemeente Amsterdam subsidie voor hun project. Zij willen echter bewegen van een subsidie gedreven financiering naar structurele financiering. Daarover zijn zij nu in gesprek met gemeente Amsterdam. We hebben daar de vraag neergelegd of we een structurele bijdrage kunnen ontvangen. Civic lab en Landlustlab verzorgen voor een deel informele zorg die niet geïndiceerd is. We hebben ons project vergeleken met een initiatief als House of Hospitality. Dat is een publiek-private samenwerking. Die bedrijven gaan op een gegeven moment bijdragen aan het project. Maar welzijnsorganisaties kunnen dat niet betalen. Wij werken in een publiek-publieke samenwerking. De gemeente is afnemer van de producten die wij leveren. Het belang is helder zegt de gemeente. Ze hebben ons nu gevraagd dat nog eens goed op papier te zetten Deze tekst is nu in onderhandeling. De gemeente denkt mee. Twee beleidscoördinatoren (vanuit onderwijs en zorg!) gaan onderbouwen dat dit structureel wordt. Als dit doorgaat komt er een versie 2.0 van buurtverbinding.

8 Het omgekeerde gebeurt ook, dat de gemeente zich terugtrekt bij een initiatief. Coöperatie Amaryllis geeft aan dat de verhoudingen met de gemeente verzakelijkt zijn. De maandelijkse gesprekken met wethouders en contractmanager zitten meer controle en beheersing. Het is meer verantwoording afleggen dan coproductie. Geldtekort is de grootste oorzaak. Als er geld genoeg is, kan iedereen innoveren. De kunst is om te innoveren als dat er niet is! Mensen gaan door de druk terugvallen in oude gewoontes. Het nieuwe college heeft besloten om de subsidie met Amaryllis te halveren, en basisprincipes van de werkwijze te laten vallen. Dit is te verklaren, want transformatie kan niet zonder chaos. Maar des te belangrijker dat we op alle fronten ons niet laten terugwerpen in de tijd, met oude patronen en structuren die óók niet werken. Als grootste meerwaarde van samenwerking met gemeenten en provincies zien koplopers: dat je samen meer voor elkaar krijgt dan alleen (en elkaar ook echt nodig hebt), verbinding met het beleid (en dat het beleid ook verandert), verbinding met het netwerk en de inwoners van de gemeente. De Praktijkroute Zorg in Haarlem geeft een concreet voorbeeld van samen meer voor elkaar krijgen: Opleidingsmanagers van de praktijkroute hebben actief contact gehad met de gemeente over de betrokkenheid van statushouders. Het effect is dat een zorginstelling extra (toekomstig) personeel heeft gekregen!. De grootste obstakels zijn: duurzame samenwerking is lastig i.v.m. politieke wind/wisselingen van de wacht/ aankomende verkiezingen (bij 1 koploper zijn om deze reden gemeente bewust geen deel van de samenwerking), gemeenten zijn verkokerd, geen gedeelde taal en andere belangen, rolverwarring: tegelijkertijd (gelijkwaardig) partner en opdrachtgever. Toch zijn koplopers over het algemeen positief: Ik zie vooral ook kansen om elkaar te vinden. De uitdaging is om helder te krijgen wat we elkaar te bieden hebben. Een ander zegt: Je moet zoeken naar rolinvulling, en tegelijkertijd je eigen koers en richting blijven bepalen. Eén mooi voorbeeld waar de verkokering binnen de gemeente nu wordt overstegen is in gemeente Amsterdam. Daar wordt alles rondom koploper Buurtverbinding nu opgepakt vanuit twee domeinen binnen de gemeente: onderwijs én Zorg & Welzijn. De beleidsambtenaren denken met z n tweeën na over de notitie, komen met z n tweeën naar de stuurgroep etc.