Toerisme in Cijfers. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: fax:

Transcriptie

1 Toerisme in Cijfers 2010 Toerdata Noord is een samenwerkingsverband op toeristisch recreatief gebied van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De uitvoering is in handen van het Instituut Service Management. INSTITUUT SERVICE MANAGEMENT T.a.v. Toerdata Noord Postbus 1298 M. de Haas 8900 CG Leeuwarden drs. P.H. Huig tel: fax: Toerdata Noord, 2010

2

3 Samenvatting Toeristische overnachtingen in Noord-Nederland (2009) Het totale aantal toeristische overnachtingen is in Noord Nederland in vergelijking met het jaar 2008 met 0,8% toegenomen ( overnachtingen) en bedraagt 22,1 miljoen overnachtingen in Het totaal aantal overnachtingen (alle categorieën tezamen) is in alle provincies licht gestegen. Groningen 0,6%, Friesland 0,4% en Drenthe 1,3%). De toe dan wel afname van het aantal overnachtingen verschilt per sector. Over het algemeen zijn de verschillen met het voorgaande jaar miniem. Het aantal overnachtingen in de kampeersector is licht gestegen. Het aantal overnachtingen in de hotelsector iets afgenomen en de overnachtingen in de watersport (jachthaven en verhuurboten) nagenoeg gelijk gebleven. Voor een vergelijking met nationale cijfers zijn gegevens van het CBS voorhanden. Het CBS brengt echter slechts een deel van de toeristische markt in beeld. Om de cijfers van Toerdata Noord te kunnen vergelijken met de landelijke cijfers van het CBS, moeten de overnachtingen van de watersport, de vaste kampeerplaatsen, logies/ontbijt en de tweede woningen van de totale overnachtingen van Toerdata Noord worden afgetrokken. Het CBS laat deze vier categorieën namelijk buiten beschouwing bij het berekenen van haar gegevens. Het CBS heeft berekend dat er in heel Nederland in 2009 net als in 2008, 85,5 miljoen overnachtingen hebben plaatsgevonden, waarvan 12,4 miljoen in de drie noordelijke provincies. In 2009 is het aantal overnachtingen volgens het CBS vrij fors gestegen (+ 7,7%). Het is opvallend dat de berekeningen van het CBS van jaar tot jaar sterker verschillen dan de cijfers van Toerdata Noord. Volgens Toerdata Noord zijn er in ,5 miljoen overnachtingen geregistreerd, tegenover 14,4 miljoen in 2008, een (zeer) lichte toename dus. Toeristisch recreatieve werkgelegenheid De totale toeristisch recreatieve werkgelegenheid in Noord Nederland is in 2009 met 0,5% licht gedaald tot ruim banen. Vanaf 2005 is de werkgelegenheid elk jaar gestegen. In 2009 had alleen Drenthe een kleine groei van 0,3%. In zowel Friesland als in Groningen liep de werkgelegenheid in de sector recreatie en toerisme met 0,8% terug. De sector recreatie en toerisme heeft in Noord Nederland een aandeel van 7,1% van de totale werkgelegenheid. In Groningen is dit aandeel lager (6,1%). In Friesland (7,9%) en Drenthe (7,5%) ligt dit aandeel hoger. Het totaal aantal mensen dat werkzaam is in de watersportsector is met 2,8% afgenomen en bedraagt 4563 personen. Hotels Het aantal geregistreerde hotels in Noord Nederland (360 stuks) is ten opzichte van het jaar 2008 gelijk gebleven. De beddencapaciteit is iets gestegen (0,5%), er zijn bedden. De bezettingsgraad in Noord Nederland is in 2009 iets gedaald met 0,7 procentpunt tot 37,8%. In Friesland is de bezettingsgraad gedaald met 1,6 procentpunt, in Drenthe gedaald met 0,8 procentpunt en in Groningen gestegen met 1 procentpunt. Het aantal hotelovernachtingen in de hotelsector in de drie noordelijke provincies zo goed als gelijk gebleven (- 0,2%) tot overnachtingen. In Drenthe en in Friesland is er een daling geregistreerd, respectievelijk 2% en 4,1% terwijl in Groningen het aantal overnachtingen is gestegen (4,1%).

4 Logies en ontbijtadressen Vergeleken met het jaar ervoor zijn er in logies en ontbijtadressen minder geregistreerd. Het aantal overnachtingen is in Noord Nederland afgenomen (5,3%) tot In Groningen is het aantal overnachtingen met bijna 2,7% toegenomen. In Friesland met 8,3% afgenomen en in Drenthe met 2,1% afgenomen. Ongeveer één op de zes logiesverstrekkers in Noord Nederland (hotel + logies en ontbijt) betreft een erfgoedlogiesadres. In Groningen is één op de vier verstrekkers een erfgoedlogies- adres en in Drenthe ruim één op zes. In Friesland is één op de tien adressen een erfgoedlogies- adres. De bezettingsgraad van de erfgoedlogies- adressen is nagenoeg gelijk gebleven (32,1%.) Dit is lager dan de hotelsector (37,8%), maar duidelijk hoger dan de bezettingsgraad van de reguliere logies en ontbijtadressen. Kampeerterreinen In het jaar 2009 is het aantal geregistreerde kampeerterreinen met 2 stuks afgenomen tot 805. Het aantal beschikbare standplaatsen op kampeerterreinen is nagenoeg gelijk gebleven en bedraagt in stuks. Het totaal aantal overnachtingen (zowel op vaste als op toeristische standplaatsen) in de kampeersector is in Noord Nederland in 2009 nagenoeg gelijk gebleven (+ 0,7%) en bedraagt Ook de bezettingsgraden van vaste- en toeristische plaatsen is in Noord-Nederland nauwelijks veranderd. De bezettingsgraad op toeristische standplaatsen is met 0,2 procentpunt gestegen en de verhuurgraad van de vast standplaatsen is met 1,3 procentpunt gestegen. Recreatiewoningen Het totaal aantal recreatiewoningen (verhuurwoningen plus tweede woningen) is in Noord Nederland in 2009 met 1,3% gestegen en bedraagt in stuks. 53% van dit aantal betreft verhuurwoningen. De rest zijn tweede woningen. Het aantal overnachtingen op verhuurwoningen in Noord-Nederland is licht gestegen (2%). De bezettingraad is in Noord Nederland gestegen met 0.7 procentpunt tot 40.8%. Deze toename van de bezettingsgraad geldt niet voor Groningen, hier is de bezettingsgraad afgenomen (- 2 procentpunt) tot 37,5%. In 2009 steeg het aantal tweede woningen in alle drie provincies licht (iets meer dan 2%). Ook het aantal berekende overnachtingen in tweede woningen steeg in 2009 licht (2,5%) tot Deze stijging geldt voor alle provincies. Groepsaccommodaties Het aantal groepsaccommodaties in Noord Nederland is ten opzichte van het voorafgaand jaar met twee stuks afgenomen (311 stuks). De beddencapaciteit van deze categorie is licht gedaald (- 1,2%) tot bedden. In 2009 is de bezettingsgraad licht gestegen (1 procentpunt). Het aantal overnachtingen in Noord Nederland is in 2009 nagenoeg gelijk gebleven en bedraagt Ook de bezettingsgraad is niet of nauwelijks veranderd en bedraagt voor Noord-Nederland 20,7%. Alleen in Drenthe is de bezettingsgraad licht gedaald met 0,5 procentpunt. De minieme stijging in Friesland bedraagt 0,2 procentpunt en de stijging in Groningen 0,5 procentpunt. Watersport In totaal zijn er in 2009 in Noord Nederland 273 jachthavens geregistreerd waarvan 219 zich in Friesland bevinden. In 2009 zijn er in Noord Nederland 39 ligplaatsen bijgekomen. In totaal zijn er in Noord Nederland ligplaatsen voor boten, waarvan 18% beschikbaar is voor passanten. De verhuurgraad van vaste ligplaatsen (jachthavens) is in Noord Nederland met 0,4 procentpunt toegenomen en bedraagt 88,1%. In 2009 is het aantal berekende overnachtingen voor deze categorie (in Noord Nederland) met nagenoeg gelijk gebleven ( ). Ongeveer 90% van de overnachtingen vindt plaats in de provincie Friesland.

5 In Noord Nederland is in de categorie bootverhuur het aantal berekende overnachtingen (wordt alleen berekend over de kajuitmotor en kajuitzeilboten) nagenoeg gelijk gebleven (- 0,5%). De categorieën bootverhuurders (kajuit zeilboten en platbodemboten) hebben te maken gehad met een achteruitgang in het aantal verhuurdagen. De andere twee categorieën (kajuitmotorboten en open boten) hebben te maken gehad met een stijging in het aantal verhuurdagen. Het totaal aantal brug en sluispassages in Noord Nederland is in 2009 nagenoeg gelijk gebleven. Hierbij is een kanttekening op zijn plaats. In Groningen waren er over het algemeen per telpunt meer passages dan het jaar ervoor. Dit geldt ook voor Drenthe. In Friesland hebben de meeste telpunten minder passages geregistreerd dan het jaar ervoor. Uitzondering hierop is de brug Akkrum dorp. Dagattracties De dagattracties in Noord Nederland hebben in 2009, gemiddeld genomen, minder bezoekers gehad dan het jaar ervoor (- 4,9%). In Friesland is het aantal bezoekers iets gestegen, terwijl het aantal bezoekers in Groningen (- 4,1%) en Drenthe (- 8,5%) is afgenomen. De best bezochte dagattractie in Noord Nederland is al jarenlang het Dierenpark Emmen ( ). Ook hier was het aantal bezoekers gedaald ten opzicht van het jaar ervoor (- 7%). Evenementen In 2009 was Delfsail in Delfzijl veruit het drukst bezochte evenement in Noord Nederland ( bezoekers). Koninginnedag en de meikermis in Groningen (10 dagen) zijn goed bezocht ( bezoekers). In Friesland staan de Harlinger Visserijdagen met bezoekers (al jarenlang) op de eerste plaats. De feestweek Zuidlaarder markt behoort al jaren tot één van de meest bezochte evenementen in Drenthe ( bezoekers). Verder worden de Donderdag Meppeldagen druk bezocht (in totaal bezoekers). Ook de start van de Vuelta (wielerronde van Spanje) trok veel toeschouwers ( ). Bestedingen De totale toeristische bestedingen in Noord Nederland zijn in het jaar 2009 geraamd op bijna 2,3 miljard. In Groningen is in totaal 564 miljoen besteed, in Friesland 1003 miljoen en in Drenthe 729 miljoen. Groningen krijgt relatief meer inkomsten uit het dagtoerisme. Friesland en Drenthe genereren veel inkomsten uit zowel dagtoerisme als verblijfstoerisme. De resultaten van Toerisme in Cijfers zijn afkomstig uit een database met gegevens van ruim 2800 toeristisch recreatieve bedrijven in Groningen, Friesland en Drenthe. Er wordt gestreefd naar volledigheid van de database door jaarlijkse actualisering van het adressenbestand. Daarnaast is onder andere gebruik gemaakt van gegevens van het CBS, het NRIT, Respons Evenementenmonitor, Provinciale Werkgelegenheidsregisters en LISA.

6 Inhoudsopgave 1 Inleiding Het project Toerdata Noord Onderzoeksopzet Toerisme in Cijfers Leeswijzer Toerisme in Cijfers Verklaring verschillen Toerisme in Cijfers en CBS statistiek Overnachtingen in Noord Nederland Inleiding Overnachtingen per provincie Vergelijking noordelijk en landelijk cijfermateriaal Het weer in Werkgelegenheid Inleiding Totale toeristisch recreatieve werkgelegenheid Werkgelegenheid in de watersport in Friesland Landelijke standaard Economische betekenis recreatie en toerisme Bestedingen Inleiding Bestedingen dagtoeristen in Noord Nederland Bestedingen verblijfstoeristen in Noord Nederland Verblijfsrecreatie Inleiding Hotels en pensions Logies en ontbijt Erfgoedlogies Kampeerterreinen Recreatiewoningen Groepsaccommodaties... 73

7 6 Watersport Inleiding Jachthavens Jachtverhuur Chartervaart Brug en sluistellingen Dagattracties en Evenementen Inleiding Dagattracties Evenementen Tabellenboek

8 Lijst met tabellen Tabel 1 Verschillen CBS / Toerdata Noord met betrekking tot de gehanteerde onderzoeksopzet Tabel 2 Totale aantal overnachtingen (x 1000) naar verblijfscategorie en provincie ( ) Tabel 3 Totale aantal overnachtingen per regio over Tabel 4 Werkgelegenheid (fulltime + parttime) in de sector R&T naar deelsector, Tabel 5 Werkgelegenheidsontwikkeling (fulltime + parttime) watersport, Tabel 6 Werkgelegenheid (fulltime en parttime) in de sector R&T naar deelsector, Tabel 7 Schatting van het totale economische belang van R&T (fulltime + parttime banen) in Tabel 8 Totale uitgaven dagtoeristen in Noord Nederland in Tabel 9 Totale uitgaven verblijfstoeristen in Noord Nederland naar accommodatievorm, Tabel 10 Totale uitgaven dag en verblijfstoeristen in Noord Nederland in Tabel 11 Methode en bronnen Tabel 12 Jachtverhuur: Aantal verhuurdagen per boottype, Tabel 13 Aantal overnachtingen chartervaart, Tabel 14 Brug en sluistellingen recreatievaart , geïndexeerd (2005 = 100) Tabel 15 De drie drukste passagepunten in Groningen Tabel 16 De vijf drukste passagepunten in Friesland Tabel 17 De drie drukste passagepunten in Drenthe Tabel 18 Aantal dagattracties met meer dan 500 bezoekers in Noord Nederland per categorie, Tabel 19 Bezoekersaantallen dagattracties per provincie, geïndexeerd, Tabel 20 Bezoekersaantallen dagattracties per categorie, geïndexeerd, Tabel 21 Tien best bezochte dagattracties in Groningen, Tabel 22 Tien best bezochte dagattracties in Friesland, Tabel 23 Tien best bezochte dagattracties in Drenthe, Tabel 24 Tien best bezochte dagattracties in Noord Nederland, Tabel 25 Vijf best bezochte evenementen in Groningen, Tabel 26 Vijf best bezochte evenementen in Friesland, Tabel 27 Vijf best bezochte evenementen in Drenthe,

9

10 Lijst met grafieken Grafiek 1 Totale aantal overnachtingen (x 1000) in Noord Nederland per provincie, Grafiek 2 Ontwikkeling marktaandeel overnachtingen van logiesaccommodaties ten opzichte van Nederland, [Bron: CBS] Grafiek 3 Ontwikkeling totale overnachtingen in Noord Nederland, geïndexeerd Grafiek 4 Werkgelegenheidsontwikkeling R&T, geïndexeerd (2005 = 100) Grafiek 5 Jaarlijkse werkgelegenheidsgroei Groningen, Grafiek 6 Werkgelegenheid sector R&T, afgezet tegen andere sectoren in Groningen Grafiek 7 Samenstelling sector R&T Groningen, Grafiek 8 Jaarlijkse werkgelegenheidsgroei Friesland, Grafiek 9 Werkgelegenheid sector R&T, afgezet tegen andere sectoren in Friesland Grafiek 10 Samenstelling sector R&T Friesland, Grafiek 11 Jaarlijkse werkgelegenheidsgroei Drenthe, Grafiek 12 Werkgelegenheid sector R&T, afgezet tegen andere sectoren in Drenthe Grafiek 13 Samenstelling sector R&T Drenthe, Grafiek 14 Uitkomsten Toerdata Noord landelijke standaard (Groningen), Grafiek 15 Uitkomsten Toerdata Noord landelijke standaard (Friesland), Grafiek 16 Uitkomsten Toerdata Noord landelijke standaard (Drenthe), Grafiek 17 Capaciteitsontwikkeling (aantal bedden) hotels/pensions Noord Nederland, geïndexeerd Grafiek 18 Trendontwikkeling van de gemiddelde bezettingsgraad van hotels/pensions in Noord Nederland, Grafiek 19 Aantal hotels in Noord Nederland per provincie, Grafiek 20 Hotelovernachtingen in Groningen (x 1000), Grafiek 21 Hotelovernachtingen in Friesland (x 1000), Grafiek 22 Hotelovernachtingen in Drenthe (x 1000), Grafiek 23 Aantal logies en ontbijtadressen in Noord Nederland per provincie, Grafiek 24 Aantal erfgoedlogies adressen in Noord Nederland per provincie, Grafiek 25 Trendontwikkeling van de gemiddelde bezettingsgraad van erfgoedlogiesadressen in Noord Nederland, Grafiek 26 Capaciteitsontwikkeling (toeristische en vaste standplaatsen bij elkaar opgeteld) kampeerterreinen in Noord Nederland, geïndexeerd (2005 = 100) Grafiek 27 Gemiddelde bezettingsgraad toeristische standplaatsen in Noord Nederland, Grafiek 28 Gemiddelde verhuurgraad vaste standplaatsen in Noord Nederland, Grafiek 29 Aantal kampeerterreinen in Noord Nederland per provincie, Grafiek 30 Overnachtingen toeristische en vaste standplaatsen in Groningen, Grafiek 31 Overnachtingen toeristische en vaste standplaatsen in Friesland, Grafiek 32 Overnachtingen toeristische en vaste standplaatsen in Drenthe, Grafiek 33 Capaciteitsontwikkeling (verhuur en tweede woningen) recreatieparken in Noord Nederland, geïndexeerd (2005 = 100) Grafiek 34 Gemiddelde bezettingsgraad verhuurwoningen in Noord Nederland, Grafiek 35 Aantal recreatieparken in Noord Nederland per provincie, Grafiek 36 Overnachtingen verhuurwoningen in Groningen (x 1000), Grafiek 37 Overnachtingen verhuurwoningen in Friesland (x 1000), Grafiek 38 Overnachtingen verhuurwoningen in Drenthe (x 1000),

11 Grafiek 39 Capaciteitsontwikkeling (aantal bedden) groepsaccommodaties in Noord Nederland, geïndexeerd (2005 = 100) Grafiek 40 Gemiddelde bezettingsgraad groepsaccommodaties in Noord Nederland, Grafiek 41 Aantal groepsaccommodaties in Noord Nederland per provincie, Grafiek 42 Overnachtingen groepsaccommodaties in Groningen, Grafiek 43 Overnachtingen groepsaccommodaties in Friesland, Grafiek 44 Overnachtingen groepsaccommodaties in Drenthe, Grafiek 45 Capaciteitsontwikkeling (aantal ligplaatsen) jachthavens in Noord Nederland, geïndexeerd (2005 = 100) Grafiek 46 Gemiddelde verhuurgraad jachthavens in Noord Nederland, Grafiek 47 Aantal jachthavens in Noord Nederland per provincie, Grafiek 48 Overnachtingen jachthavens in Friesland (x 1000), Grafiek 49 Capaciteitsontwikkeling bootverhuurders (aantal boten) in Noord Nederland, geïndexeerd (2005 = 100) Grafiek 50 Aantal verhuurboten in het Friese Merengebied en de Friese IJsselmeerkust,

12 1 Inleiding 1.1 Het project Toerdata Noord De werkgroep Toerdata Noord publiceert vanaf 1996 een analyse van de vraag en aanbodzijde van toerisme in Groningen, Fryslân en Drenthe. Sinds 2000 is de uitvoering van de onderzoeken en de rapportage van Toerdata Noord in handen van het Instituut Service Management. De provincies Groningen, Fryslân en Drenthe zijn opdrachtgever en hebben zitting in de werkgroep Toerdata Noord. Toerdata Noord maakt de volgende rapporten: Consumentenonderzoek Toerisme (één keer per drie jaar) Het Consumentenonderzoek geeft een beschrijving van het profiel, het keuze, boekings en vakantiegedrag en de waardering van toeristen die hun vakantie in Groningen, Friesland of Drenthe hebben doorgebracht. In juni 2010 is de laatste versie van dit rapport verschenen. Toerisme in Cijfers (jaarlijks) Het rapport Toerisme in Cijfers geeft een overzicht van de capaciteit, bezettingsgraad, overnachtingscijfers van de logiesverstrekkers (kampeerterreinen, hotels, etc.) in Noord Nederland. Daarnaast wordt aandacht besteed aan toeristische werkgelegenheid, bestedingen en watersport. Tot slot komen de bezoekersaantallen van dagattracties en evenementen aan bod. 1.2 Onderzoeksopzet Toerisme in Cijfers In het begin van het jaar (maand januari) is een vragenformulier naar alle ondernemers gestuurd, die zijn opgenomen in de Toerdata Noord database enkele maanden later gevolgd door een rappel. De bedrijven, die na de rappel nog niet hebben meegewerkt worden gebeld en / of g d. Door deze acties plus de toenemende naamsbekendheid van het onderzoek is de respons heel behoorlijk. In 2010 heeft ongeveer 68% van de (ongeveer) 3000 aangeschreven bedrijven gereageerd. Dit varieert per categorie licht. Bedrijven reageren over het algemeen genomen steeds sneller en werken gemakkelijker mee. Dit heeft tot gevolg dat er eerder gerapporteerd kan worden (eind mei / begin juni). 12 Inleiding

13 1.3 Leeswijzer Toerisme in Cijfers 2010 Toerisme in Cijfers 2010 is de vijftiende rapportage in deze reeks van Toerdata Noord. Er zijn gegevens gepresenteerd over de werkgelegenheid, de capaciteit, de bezettingsgraad en het aantal overnachtingen in de toeristisch recreatieve sector. Cijfers in dit rapport hebben betrekking op de periode van 2005 tot en met 2009, waarbij trendvergelijkingen worden gemaakt met het basisjaar (2005). Toerdata Noord definieert de volgende toeristische categorieën. 1 Verblijfsrecreatie Hotels / pensions Logies / ontbijt Erfgoedlogies Kampeerterreinen Recreatiewoningen Groepsaccommodaties 3 Dagattracties Attractieparken Ambachten Dierentuinen Kartbanen Musea Zwembaden / sportaccommodaties Overig 2 Watersport Jachthavens Jachtverhuur Brug en sluistellingen Chartervaart 4 Evenementen Beeldende Kunst Maatschappij / Sociaal / Cultuur Podiumkunsten Sport Vakbeurs Regionale indeling Het cijfermateriaal is per toeristenregio samengesteld. Groningen, Friesland en Drenthe zijn onderverdeeld in onderstaande twaalf regio s. Achter in het rapport zit een uitklapbare overzichtskaart met de regio s en de gemeenten die de regio s vormen. Groningen West Groningen Groningen Haren Eemsmond Oost Groningen Friesland Waddeneilanden Friese Merengebied Friese IJsselmeerkust Zuidoost Friesland Overig Friesland Drenthe Noordmidden Drenthe Zuidwest Drenthe Zuidoost Drenthe 13 Inleiding

14 1.3.2 Terugwerkende kracht In 2008 heeft de Noordelijke Rekenkamer in een evaluatie kritische opmerkingen geplaatst bij de cijfers van Toerdata Noord 1. De kritiek betreft vooral het feit dat cijfers met terugwerkende kracht worden aangepast. De door de Noordelijke Rekenkamer gedane constatering is correct en begrijpelijk, maar het is een bewuste en onvermijdbare keuze. Het belangrijkste doel van de Toerdata Noord gegevens is om de ontwikkelingen in de toeristische en recreatieve sector in Noord Nederland in kaart te brengen. Daar waar op basis van nieuwe informatie evident is dat cijfers voor oudere jaren incorrect zijn, vindt bijstelling plaats. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als bij de jaarlijkse update van de database blijkt dat nieuwe bedrijven zijn opgespoord die al een tijdje bestaan, of bedrijven die al een paar jaar niet reageren blijken te zijn verdwenen. Star vasthouden aan de waarden uit eerdere publicaties, zou leiden tot foute groei en krimpindicaties. Wel is getracht om forse fluctuaties in de cijfers voor voorgaande jaren zoveel mogelijk te reduceren. Daarom is er in 2008 gekozen voor een aantal wijzigingen in methodiek, waarmee zoveel mogelijk tegemoet wordt gekomen aan de opmerkingen van de Noordelijke Rekenkamer, en tegelijkertijd toch het hoofddoel (i.c. goede indicaties van de ontwikkelingen) geen geweld wordt aangedaan. Het onderstaande kader geeft een overzicht van de aanpassingen. Een in een bepaald jaar vastgestelde bezettingsgraad wordt bevroren en niet meer veranderd in volgende Toerisme in Cijfers- publicaties; Capaciteitsgegevens worden wél blijvend met terugwerkende kracht aangepast (o.a. voor ontdekte nieuwe bedrijven die al enkele jaren blijken te bestaan, of bedrijven die al enige jaren een functieverandering hebben ondergaan); Non respons wordt niet meer opgehoogd op basis van de berekende bezettingsgraden van de betreffende regio, maar op basis van de bezettingsgraad van de gehele provincie; Niet responderende (grote) bedrijven, waarvan vastgesteld is dat ze nog wel bestaan, krijgen niet de waarde 0, maar de opgave van dat bedrijf uit het voorgaande jaar; Extra aandacht wordt besteed aan de controle van de nieuwe respons t.o.v. die van het vorige jaar op onevenwichtigheden in de cijfers en daarover wordt navraag gedaan bij de betreffende bedrijven Aandachtspunten Bij het bestuderen van de resultaten moet rekening gehouden worden met het feit dat in bepaalde gevallen de absolute aantallen klein zijn. Dit kan voorkomen bij regioanalyses. Een grote relatieve groei kan in absoluut aantal gering zijn. In dit rapport worden in de meeste gevallen relatieve veranderingen beschreven. De absolute dalingen en stijgingen van de verschillende thema s zijn af te lezen van de tabellen in de bijlagen. De bedrijven waarvan gegevens zijn verwerkt in dit onderzoek zijn bedrijven die geregistreerd staan in de database van Toerdata Noord. Er wordt gestreefd naar volledigheid van de database door jaarlijkse actualisering van het adressenbestand. 1 Noordelijke Rekenkamer, Toerisme en recreatie in Drenthe resp. Groningen resp. Fryslân, Inleiding

15 In het voorjaar van 2007 hebben veel update werkzaamheden plaatsgevonden, vooral in de sectoren Bed & Breakfast en campings. Hieruit is gebleken dat er de afgelopen jaren veel minicampings zijn bijgekomen in Noord Nederland. Relatieve verschillen in het aantal overnachtingen zijn berekend op basis van de onafgeronde cijfers uit het databestand. Absolute overnachtingscijfers zijn in het rapport afgerond op duizendtallen Opbouw van het rapport In hoofdstuk twee zijn de totale overnachtingen van alle verblijfscategorieën en de watersport beschreven. Het daaropvolgende hoofdstuk gaat nader in op de werkgelegenheid in de toeristisch recreatieve sector. In hoofdstuk vier komen de toeristisch recreatieve bestedingen aan de orde. Vervolgens komen in hoofdstuk vijf de capaciteit en de overnachtingscijfers met betrekking tot de verschillende verblijfscategorieën aan bod. Hoofdstuk zes beschrijft de categorie watersport. Hierin wordt naast de jachthavens en bootverhuurders ook aandacht besteed aan de brug en sluistellingen en chartervaart. Tot slot zijn in hoofdstuk zeven de bezoekersaantallen van dagattracties en evenementen in Noord Nederland gepresenteerd. Achter in het rapport is vanaf pagina 107 een tabellenboek te vinden. 15 Inleiding

16 1.4 Verklaring verschillen Toerisme in Cijfers en CBS statistiek Er zijn net als vorig jaar enkele verschillen met vergelijkbare rapportages van het CBS. Deze verschillen zijn verklaard in onderstaande tabel. Tabel 1 Verschillen CBS / Toerdata Noord met betrekking tot de gehanteerde onderzoeksopzet Onderzoeksmethode Toerdata Noord Integraal CBS: het gebruik van logiesaccommodaties Gestratificeerd (regio, type en grootte); steekproef (ca 30%) Hotels Geen ondergrens Ondergrens (>5 slaapplaatsen) Logies en ontbijt Onderdeel van het onderzoek Geen onderdeel van het onderzoek Toeristische standplaatsen Geen ondergrens 4 slaapplaatsen per standplaats Ondergrens (>20 standplaatsen) 5 slaapplaatsen per standplaats Vaste standplaatsen Onderdeel van het onderzoek Geen onderdeel van het onderzoek Huurbungalows Geen ondergrens Alleen complexen met >20 slaapplaatsen Tweede woningen Onderdeel van het onderzoek Geen onderdeel van het onderzoek Groepsaccommodatie Geen ondergrens Ondergrens (>20 slaapplaatsen) Watersport Verhuur jachten, slaapplaatsen 1x per 3 jaar statistiek watersport Seizoen Standaard openingstijden 2 Maatwerk openingstijden Respons 2800 bedrijven, respons 70% Minimaal 75% per cel, bedrijven Frequentie Jaarlijks Maandelijks Bron: Toerdata Noord, CBS Uit bovenstaande tabel blijkt dat Toerdata Noord een groter deel van de toeristische sector in beeld brengt. Naast de hierboven genoemde verschillen publiceert Toerdata Noord cijfermateriaal per provincie en regio, opgesplitst naar verblijfscategorie. Dit concept is uniek in Nederland. Vanaf eind 2007 kunnen gemeenten informatie op (inter )gemeentelijk niveau aanvragen bij Toerdata Noord. 2 Toerdata Noord houdt alleen bij campings rekening met seizoensopeningstijden. 16 Inleiding

17

18 Toerisme in Cijfers Overnachtingen in Noord Nederland 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk zijn alle overnachtingscijfers van de verschillende logiesverstrekkende ondernemingen (inclusief watersport) samengevoegd. Het geeft een totaalbeeld van het aantal overnachtingen per jaar, uitgesplitst naar provincie. Op de volgende bladzijden zijn de overnachtingscijfers te vinden, uitgesplitst naar regio en jaar. Tevens wordt het marktaandeel van toerisme, volgens gegevens van het CBS, in Noord Nederland weergegeven. 2.2 Overnachtingen per provincie Uit het onderstaande cirkeldiagram blijkt dat (volgens Toerdata Noord) Friesland in 2009 ruim de helft (52,0%) van het aantal overnachtingen in Noord Nederland voor zijn rekening neemt. In Drenthe vindt 37,7% van het aantal overnachtingen plaats en in Groningen 10,3%. Volgens het CBS heeft 14,7% van het totaal aantal overnachtingen in Nederland plaatsgevonden in de drie noordelijke provincies. Volgens het CBS heeft in % van de overnachtingen plaatsgevonden in Drenthe 42% in Friesland en 12% in Groningen. Grafiek 1 Totale aantal overnachtingen (x 1000) in Noord Nederland per provincie, 2009 volgens Toerdata Noord 18 Overnachtingen

19 Toerisme in Cijfers Vergelijking noordelijk en landelijk cijfermateriaal Het CBS heeft in het rapport Toerisme in Nederland: Het gebruik van logiesaccommodaties berekend dat er in heel Nederland 84,5 miljoen overnachtingen hebben plaatsgevonden in Vergeleken met 2008 betekent dit een (minieme) landelijke toename van 0,1%. In Noord Nederland zijn door het CBS 12,4 miljoen overnachtingen berekend, een vrij forse stijging van 7,7% ten opzichte van Hieruit kan geconcludeerd worden dat de stijging van het aantal toeristische overnachtingen in Noord Nederland volgens het CBS behoorlijk groter is dan de (lichte) stijging die is berekend voor geheel Nederland. In onderstaande grafiek is het marktaandeel van Noord Nederland gepresenteerd. Om de cijfers van het CBS te kunnen vergelijken met de berekeningen van Toerdata Noord, moeten de overnachtingen van de watersport, de vaste kampeerplaatsen, logies / ontbijt en de tweede woningen van de totale overnachtingen worden afgetrokken. Het CBS laat deze 4 categorieën buiten beschouwing bij het berekenen van haar gegevens. Zonder de vier beschreven categorieën zijn er volgens Toerdata Noord 14,5 miljoen overnachtingen geregistreerd in 2009 tegenover 14,4 miljoen in Volgens het CBS hebben in ,4 miljoen overnachtingen in Noord Nederland plaatsgevonden, terwijl dat er in ,5 miljoen waren. Volgens de cijfers van het CBS is er dus een behoorlijke stijging in Noord Nederland, terwijl er volgens Toerdata Noord sprake is van een lichte stijging. In paragraaf 1.4 (op pagina 16) worden de verschillen tussen Toerdata Noord en het CBS uitvoerig besproken. Grafiek 2 Ontwikkeling marktaandeel overnachtingen van logiesaccommodaties ten opzichte van Nederland, [Bron: CBS] Bovenstaande grafiek is gebaseerd op cijfers van het CBS, aangezien Toerdata Noord geen cijfers van heel Nederland bijhoudt. In de grafiek is af te lezen dat het aandeel van de drie noordelijke provincies in de afgelopen vijf jaar stabiel is rond de 13%. In 2006 was het marktaandeel met 13,9% het hoogst. 19 Overnachtingen

20 Toerisme in Cijfers 2009 Grafiek 3 Ontwikkeling totale overnachtingen in Noord Nederland, geïndexeerd (2005 = 100) Volgens Toerdata Noord is het totale aantal overnachtingen in Noord Nederland in 2009 ten opzichte van voorafgaand jaar met 0,8% toegenomen tot 22,1 miljoen overnachtingen. Alle provincies hadden te maken met een lichte stijging in het aantal overnachtingen (Groningen + 0,6%, Friesland + 0,4% en Drenthe + 1,3%). 20 Overnachtingen

21 Toerisme in Cijfers 2009 Tabel 2 Totale aantal overnachtingen (x 1000) naar verblijfscategorie en provincie ( ) 2007 Groningen Friesland Drenthe Totaal Hotel/Pension Logies en Ontbijt Kampeerterreinen (toeristisch) Kampeerterreinen (vast) Groepsaccommodaties Recreatiewoningen (verhuur) Tweede woningen Watersport Totaal Hotel/Pension Logies en Ontbijt Kampeerterreinen (toeristisch) Kampeerterreinen (vast) Groepsaccommodaties Recreatiewoningen (verhuur) Tweede woningen Watersport Totaal Hotel/Pension Logies en Ontbijt Kampeerterreinen (toeristisch) Kampeerterreinen (vast) Groepsaccommodaties Recreatiewoningen (verhuur) Tweede woningen Watersport Totaal Bron: Toerdata Noord 21 Overnachtingen

22 Hotels / pensions Logies & Ontbijt Kampeerterreinen (toerist) Kampeerterreinen (vast) Groeps accommodatie Recreatiewoningen (verhuur) Tweede woningen Watersport Totaal Tabel 3 Totale aantal overnachtingen per regio over 2009 Groningen Friesland Drenthe West Groningen Groningen Haren Eemsmond Oost Groningen Waddeneilanden Friese Merengebied Friese IJsselmeerkust Zuidoost Friesland Overig Friesland Noordmidden Drenthe Zuidwest Drenthe Zuidoost Drenthe Totaal Bron: Toerdata Noord

23

24 Toerisme in Cijfers Het weer in 2009 In 2009 was het weer in april recordwarm en zeer zonnig. Mei deed het wat rustiger aan maar de temperatuur bleef te hoog voor de tijd van het jaar. Ook mei kende veel zonnige dagen. In april en in mei viel weinig regen. De zomer was in 2009 iets te warm. Het weerbeeld was sterk wisselend. Er waren geen perioden met lang stabiel mooi zomerweer. Ondanks de wisselvalligheid viel er maar iets meer regen dan normaal. De temperatuur was in het algemeen net iets hoger dan normaal. De zomer van 2009 gaat de boeken in als een normale Nederlandse zomer. September begon zomers en warm. De eerste tien dagen was het erg mooi weer. De rest van de maand bleef het weer redelijk tot goed. De temperatuur was aan de hoge kanten er viel niet veel regen. De start van oktober was zeer fraai. Veel zon en hoge temperaturen beloofden veel goeds. Tegen het midden van de maand gingen de temperaturen gevoelig naar beneden en werden de eerste vorstnachten geregistreerd. Het weerbeeld bleef zonnig en droog. De laatste tien dagen van oktober werd het minder koud. Net als in september is in oktober niet veel regen gevallen. Gelet op het weer was 2009 een goed jaar voor de recreatie en allerlei buitenactiviteiten. Bron: KNMI 24 Het weer

25

26 3 Werkgelegenheid 3.1 Inleiding Voor het berekenen van de werkgelegenheid in de sector Recreatie en Toerisme (R&T) dient deze sector eerst nauwkeurig te worden afgebakend. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een indeling die door het ETIN is samengesteld. Daarbij is de sector R&T opgedeeld in de volgende zeven deelsectoren: horeca; logies; cultuur, recreatie, sport en amusement; personenvervoer; reisorganisaties en reisbemiddeling; recreatiegoederen en overige detailhandel. Een exacte afbakening van deze deelsectoren staat weergegeven in bijlage 1. Vanwege een hercodering van de SBI- codes die vorig jaar op alle Lisa- bestanden zijn doorgevoerd zijn de SBI-codes iets gewijzigd ten opzichte van voorgaande jaren. De cijfers in dit hoofdstuk hebben betrekking op het totale aantal banen (fulltime plus parttime ). In de bijlagen zijn de cijfers uitgesplitst naar fulltime en parttime banen. Een belangrijke ontwikkeling die vorig jaar heeft plaatsgevonden is dat er op initiatief van het IPO een interprovinciale werkgroep bezig is geweest om een nieuwe methodiek te ontwikkelen voor de berekening van economische effecten van de sector recreatie en toerisme. Dit heeft geleid tot een nieuwe landelijke standaard. Deze nieuwe methodiek komt in grote lijnen overeen met de methodiek van Toerdata Noord, maar er zijn ook een aantal verschillen. In overleg met de opdrachtgevers van Toerdata Noord is besloten om in deze rapportage nog de oude methode te hanteren met een doorkijk naar de nieuwe methodiek. Vanaf volgend jaar zullen alleen nog cijfers volgens de nieuwe methodiek worden gepresenteerd. 3.2 Totale toeristisch recreatieve werkgelegenheid De werkgelegenheid in de sector Recreatie en Toerisme is in de periode van april 2008 tot april 2009 licht gedaald met 0,5%. Daarmee bleef deze sector duidelijk achter bij de totale werkgelegenheidsontwikkeling die een groei van 1,5% liet zien. Alleen Drenthe had een kleine groei van 0,3%. In zowel Friesland als in Groningen liep de werkgelegenheid in de sector R&T met 0,8% terug. Gerekend over de laatste 5 jaar was de groei het grootst in Drenthe. Hier is het aantal banen sinds 2005 toegenomen met 11%. In Friesland was de groei in deze periode met 6,7% vrijwel gelijk aan het landelijke groei van 7%. Groningen blijft daar iets bij achter met een groei van 5,5%. 1 ETIN Adviseurs: Werkgelegenheid in Toerisme en recreatie in Nederland, toesnijding Lisa bestand. Tilburg, augustus In Groningen en Drenthe worden banen van minimaal 12 uur per week tot fulltime banen gerekend; in Friesland ligt deze grens op 15 uur. 1 Kennis As: De Landelijke R&T Standaard. Notitie over bepalen bestedingen en werkgelegenheid in de vrijetijdssector op provinciaal niveau. Oktober Werkgelegenheid

27 Tabel 4 Werkgelegenheid (fulltime + parttime) in de sector R&T naar deelsector, 2009 Groningen Friesland Drenthe Noord Nederland Nederland (x 1000) Horeca Logies Cultuur, recreatie, sport en amusement Personenvervoer Reisorganisaties en reisbemiddeling Recreatiegoederen Overige detailhandel Totaal R&T 2009 Aandeel R&T in totale werkgelegenheid ,1% 7,9% 7,5% 7,1% 7,2% Bron: Provinciale Werkgelegenheidsregisters, LISA Grafiek 4 Werkgelegenheidsontwikkeling R&T, geïndexeerd (2005 = 100) 27 Werkgelegenheid

28 3.2.1 Groningen In Groningen heeft de sector R&T na twee jaren met een forse groei een stapje terug moeten doen met een afname van 0,8%. Gelet op het feit dat de totale werkgelegenheid een groei liet zien van 4% is dat toch wel opmerkelijk. In onderstaande grafiek is de jaarlijkse ontwikkeling weergegeven van de toeristische werkgelegenheid in vergelijking met de totale werkgelegenheid. Grafiek 5 Jaarlijkse werkgelegenheidsgroei Groningen, Om het belang van de sector R&T weer te geven is in de grafiek op de volgende bladzijde de omvang van deze sector weergegeven in vergelijking met de andere sectoren. Uit deze grafiek blijkt dat de sector R&T met een aandeel van 6,1% groter is dan bijvoorbeeld de landbouw (3,8%) en de bouwnijverheid (5,4%) en iets kleiner dan het openbaar bestuur en overheid (6,4%). 28 Werkgelegenheid

29 Grafiek 6 Werkgelegenheid sector R&T, afgezet tegen andere sectoren in Groningen 2009 De sector R&T is opgedeeld in een zevental deelsectoren. In onderstaande grafiek is weergegeven hoe de sector in Groningen is samengesteld. Grafiek 7 Samenstelling sector R&T Groningen, Werkgelegenheid

30 In 2009 is er in de totale sector R & T een lichte afname waargenomen (- 0,8%) van het aantal werkzame personen in de sector. Deze afname is van toepassing op de grootste deelsectoren. Al jarenlang is de Horeca de grootste deelsector in Groningen, hier was de daling in ,8% ten opzichte van het voorafgaand jaar. In de Logies sector bleef het aantal werkzame personen nagenoeg gelijk en in de sector Cultuur daalde het aantal werkzame personen met 1,5%. 30 Werkgelegenheid

31 Friesland Friesland vertoont hetzelfde beeld als Groningen. Na twee jaar met een forse groei was er nu een kleine daling van 0,8%. Daarmee presteerde de sector R&T in Friesland iets slechter dan de totale werkgelegenheid die nog wel een hele kleine groei liet zien. Grafiek 8 Jaarlijkse werkgelegenheidsgroei Friesland, Om het belang van de sector R&T weer te geven is in de grafiek op de volgende bladzijde de omvang van deze sector weergegeven in vergelijking met de andere sectoren. Uit deze grafiek blijkt dat de sector R&T met een aandeel van 7,9% groter is dan bijvoorbeeld de landbouw (6,0%), de bouwnijverheid (7,4%) en het onderwijs (7,8%). 31 Werkgelegenheid

32 Grafiek 9 Werkgelegenheid sector R&T, afgezet tegen andere sectoren in Friesland 2009 De sector R&T is opgedeeld in een zevental deelsectoren. In onderstaande grafiek is weergegeven hoe de sector in Friesland is samengesteld. Grafiek 10 Samenstelling sector R&T Friesland, Werkgelegenheid

33 In totaal zijn er vergeleken het voorgaande jaar (2008) in 2009 iets minder mensen werkzaam in de totale R & T sector (-0,8%). Ook in Friesland is de horeca (veruit) de grootste deelsector. In het jaar 2009 is hier het aantal werkzame personen hier met 1% licht gedaald tot personen. In de deelsector Logies zijn er iets minder mensen geregistreerd die hier werkzaam zijn. In de deelsector Cultuur daarentegen viel een stijging te noteren (+ 5,2%). 33 Werkgelegenheid

34 Drenthe Na jaren achtereen met een forse toename is de groei van het aantal banen in de sector R&T in Drenthe nu voor het eerst gestagneerd. Het aantal banen is dit keer vrijwel gelijk gebleven. Drenthe doet het daarmee nog steeds beter in vergelijking met de twee andere noordelijke provincies en in vergelijk met Nederland als geheel. De groei over de laatste 5 jaar komt daarmee uit op 11%. Grafiek 11 Jaarlijkse werkgelegenheidsgroei Drenthe, Om het belang van de sector R&T weer te geven is in de grafiek op de volgende bladzijde de omvang van deze sector weergegeven in vergelijking met de andere sectoren. Uit deze grafiek blijkt dat de R&T met een aandeel van 7,5% groter is dan bijvoorbeeld de landbouw (5,4%), het openbaar bestuur en overheid (5,9) en de bouwnijverheid (7,3%). 34 Werkgelegenheid

35 Grafiek 12 Werkgelegenheid sector R&T, afgezet tegen andere sectoren in Drenthe 2009 De sector R&T is opgedeeld in een zevental deelsectoren. In onderstaande grafiek is weergegeven hoe de sector in Drenthe is samengesteld. Grafiek 13 Samenstelling sector R&T Drenthe, Werkgelegenheid

36 In Drenthe is de horeca, net zoals de overige twee provincies, de grootste deelsector, maar ook de deelsectoren logies en cultuur, recreatie en sport zijn in Drenthe belangrijk voor de werkgelegenheid. In totaal zijn er iets meer mensen werkzaam in de sector (+ 0,3%) vergeleken het jaar ervoor (2008). Het beeld van de afgelopen jaren dat de horeca heeft moeten inleveren, gaat niet op voor Drenthe. Vergeleken 2008 is het aantal mensen werkzaam in deze deelsector nagenoeg gelijk gebleven (- 0,1%). In de deelsector logies daalde het aantal personen dat werkzaam is in deze sector met 2,7%. De deelsector cultuur had te maken met een toename van het aantal werkende personen (+ 1,5%). 36 Werkgelegenheid

37 3.3 Werkgelegenheid in de watersport in Friesland De watersport is een belangrijk onderdeel van de toeristische sector in Friesland. Om ook de ontwikkeling in deze sector in beeld te brengen is op dezelfde wijze als bij de totale sector R&T een selectie gemaakt van de bedrijfs(sub)klassen die tot de watersport gerekend kunnen worden. In onderstaande tabel is de ontwikkeling van de watersport weergegeven over de periode De watersport heeft het afgelopen jaar wat moeten inleveren. Het aantal banen is afgenomen met 2,8%, wat een grotere afname is dan de totale sector Recreatie en Toerisme, die een afname had van 0,8%. Over de wat langere periode van komt de watersport nog wel uit op een groei van 9,6%, wat duidelijk hoger is dan de totale sector R&T. Deze groei over de laatste 5 jaar is vooral te danken geweest aan de jachtwerven, maar het afgelopen jaar hebben de jachtwerven duidelijk in moeten leveren. Tabel 5 Werkgelegenheidsontwikkeling (fulltime + parttime) watersport, Jachthavens Bootverhuur Zeilscholen Passagiersvaart (charters en rondvaart) Jachtwerven Overige watersportgebonden industrie Watersportgebonden handel en dienstverlening Totaal Groei Groei ,9% 8,3% ,8% -0,3% ,2% 9,9% ,7% -13,1% ,9% 18,0% ,1% 9,0% ,4% 26,1% ,8% 9,6% Bron: Werkgelegenheidsregister Fryslân 37 Werkgelegenheid

38 3.4 Landelijke standaard In de inleiding is al genoemd dat er een nieuwe landelijke standaard is ontwikkeld voor het meten van de werkgelegenheid in de sector R&T. Deze methodiek is vergelijkbaar met die van Toerdata Noord maar er zijn een aantal kleine verschillen waardoor de uitkomsten niet hetzelfde zijn. De overeenkomst tussen beide methodes is dat ook de landelijke standaard gebruik maakt van de Lisa-bestanden. Net als bij Toerdata is er een selectie gemaakt van SBI-codes welke tot de sector R&T worden gerekend. De selectie van SBI-klassen verschilt maar weinig van die van Toerdata Noord; de nieuwe selectie is iets uitgebreider. Een belangrijk verschil met Toerdata Noord is echter dat niet alle SBI-codes volledig worden meegeteld, maar dat er wordt gewerkt met wegingsfactoren die aangeven voor hoeveel procent een bepaalde SBI-code meetelt. Verschillende SBI-codes hebben namelijk wel een zijdelingse relatie met de sector R&T, maar niet volledig. In de huidige methodiek worden de banen van deze SBI-codes volledig toegerekend aan de sector R&T, wat eigenlijk onjuist is. In de landelijke standaard wordt dit dus ondervangen door een aantal SBI-codes slechts voor een deel (10%, 30% of 50%) mee te tellen. Daarnaast is de indeling naar deelsectoren anders dan bij Toerdata Noord. In onderstaande tabel is de nieuwe indeling weergegeven plus de cijfers voor Deze nieuwe cijfers zijn circa 15% lager dan die volgens de oude definitie. Tabel 6 Werkgelegenheid (fulltime en parttime) in de sector R&T naar deelsector, 2009 (definitie Landelijke Standaard). Groningen Friesland Drenthe Noord- Nederland Nederland (x1000) Detailhandel/groothandel Logiesverstrekking Horeca Vervoer Cultuur, recreatie en amusement Sport Overig Totaal Aandeel R&T in de totale 5,3% 6,7% 6,5% 6,1% 5,9% werkgelegenheid Bron: Provinciale Werkgelegenheidsregisters, LISA Vergelijking resultaten Voor de periode is berekend hoe groot de werkgelegenheid is in de sector R&T volgens deze nieuwe methodiek. Deze uitkomsten zijn vergeleken met die van de oude methode. In onderstaande grafieken zijn per provincie de resultaten weergegeven. Uit deze grafieken blijkt dat de ontwikkeling van de werkgelegenheid bij beide methoden vrijwel gelijk is. De uitkomsten van de landelijke standaard zijn iets lager dan die van Toerdata Noord, maar het verschil tussen deze twee methodes is jaarlijks vrijwel gelijk. De grafieken volgens beide methodes hebben een vrijwel identiek verloop. Het verschil tussen beide methodes is in Friesland met 16% het grootst, in Drenthe zijn de resultaten 14% lager en in Groningen is het verschil het kleinst met 13%. 38 Werkgelegenheid

39 Grafiek 14 Uitkomsten Toerdata Noord landelijke standaard (Groningen), Grafiek 15 Uitkomsten Toerdata Noord landelijke standaard (Friesland), Grafiek 16 Uitkomsten Toerdata Noord landelijke standaard (Drenthe), Werkgelegenheid

40 3.5 Economische betekenis recreatie en toerisme De cijfers in de vorige paragrafen hebben betrekking op de directe werkgelegenheid binnen de sector recreatie en toerisme. De invloed van de sector reikt echter verder. Buiten de sector is werkgelegenheid aan te treffen die nauw verwant is aan toeristische bestedingen. Het gaat dan om afgeleide en indirecte effecten. De afgeleide effecten vloeien voort uit bestedingen van toeristen die weliswaar geen directe relatie hebben met de toeristische bestemming, maar toch gedaan worden. Denk bijvoorbeeld aan aankopen in een supermarkt, of tanken bij benzinestations. Voornamelijk op de eilanden en in toeristische landelijke gebieden is het voortbestaan van deze activiteiten soms sterk afhankelijk van de komst van toeristen. Daarnaast zijn er de indirecte effecten van het toerisme. Het gaat hier om toelevering en uitbestedingsrelaties van bedrijven met toeristische bedrijven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan aannemers die werkzaamheden in verblijfsaccommodaties verrichten, de wasserij die de lakens van een hotel reinigt, etc. De totale economische impact van toerisme (in termen van werkgelegenheid) is daarmee groter dan wat in de vorige paragrafen is beschreven. Uit onderzoek in de provincie Drenthe is gebleken dat de totale economische betekenis van de sector recreatie en toerisme bij fulltime banen circa 50% hoger is dan de door Toerdata Noord berekende cijfers. Dit geeft nog eens een bevestiging van het belang van de afgeleide en indirecte effecten. Op basis hiervan kan de volgende inschatting worden gemaakt van de totale economische betekenis van de sector recreatie en toerisme. Tabel 7 Schatting van het totale economische belang van R&T (fulltime + parttime banen) in 2009 Aantal banen Aandeel totale werkgelegenheid R&T Groningen Friesland Drenthe ,5% ,1% ,6% Bron: Toerdata Noord 1 Ecorys Nederland BVI: Toerisme in Drenthe: de groene motor. De economische betekenis van toerisme en recreatie in Drenthe. Rotterdam, november Werkgelegenheid

41 4 Bestedingen 4.1 Inleiding Bij het bepalen van de uitgaven van de verblijfstoeristen in de drie noordelijke provincies is gebruik gemaakt van cijfermateriaal afkomstig uit de Toerdata Noord rapportage Consumentenonderzoek Toerisme Cijfermateriaal met betrekking tot dagtochten zijn ontleend aan het rapport Dagrecreatie in Nederland 2006 / 2007 van het NRIT 3. Recentere cijfers van het aantal dagtochten zijn niet voorhanden. Bestedingen versus werkgelegenheid Verderop deze paragraaf blijkt dat de bestedingen (licht) zijn gestegen terwijl uit het hoofdstuk werkgelegenheid is gebleken dat de werkgelegenheid niet is gegroeid. Werkgelegenheid en bestedingen lopen in het algemeen niet volledig parallel aan elkaar. De werkgelegenheid reageert trager op veranderde bestedingen. Verder zij opgemerkt dat een stijging van bestedingen niet altijd leidt tot meer banen omdat de kosten die bedrijven (moeten) maken ook stijgen. 4.2 Bestedingen dagtoeristen in Noord Nederland Tabel 8 Totale uitgaven dagtoeristen in Noord Nederland 4 in 2009 Aantal dagtochten (x 1 mln.) Uitgaven per persoon per dag Uitgaven op jaarbasis (x 1 mln.) Groningen Friesland Drenthe Noord Nederland 31,1 14, ,7 14, ,1 14, ,9 14, Bron: CBS Statline Bovenstaande uitgaven per persoon per dag zijn gebaseerd op het onderzoek van het NRIT uit Aangezien het onderzoek pas in 2010 opnieuw wordt gepubliceerd, is er een inflatiecorrectie toegepast op de gegevens van De uitgaven per persoon per dag (inclusief inflatiecorrectie) betreft in ,54. De totale uitgaven in Noord Nederland in 2009 aan dagtochten bedraagt ruim 1,3 miljard. 4.3 Bestedingen verblijfstoeristen in Noord Nederland Voor de berekening van de bestedingen van verblijfstoeristen in Noord-Nederland worden de bestedingen per persoon per dag gebruikt zoals deze zijn berekend in het Consumentenonderzoek Toerisme van Toerdata Noord. Dit onderzoek is in 2009 (opnieuw) uitgevoerd en hier is gebleken dat verblijfstoeristen gemiddeld genomen, 4 euro meer uitgeven (per persoon per dag) vergeleken met het onderzoek van De bestedingen van verblijfstoeristen van de voorgaande jaren (2007 en 3 Dit rapport wordt eens in de vijf jaar gepubliceerd. 4 Toerdata Noord past een inflatiecorrectie toe op de uitgaven van dagtoeristen. 41 Bestedingen