Haagse Hoge School Master Riskmanagement Boekverslag Against the Gods 9 november 2010

Transcriptie

1 Haagse Hoge School Master Riskmanagement Boekverslag Against the Gods 9 november 2010 [Het doel van het verslag van het boek against the gods is om een beeld te schetsen van de ontwikkeling van risicomanagement, daarnaast om human factor bij risicomanagement te duiden. Daarbij is het boekverslag in een onderzoeksvorm gemodelleerd.]

2 Voorwoord Een boekverslag met een tijdlijn ligt te veel voor de hand en een samenvatting van het boek is niet wat gevraagd wordt. De vraag is het boek kritisch door te lezen en een boekverslag met kritische noot opzetten conform het onderzoeksmodel wat gedoceerd is bij module 5 van de MRM opleiding. Om intrinsiek gemotiveerd deze opdracht op te pakken is gekozen om uitkomsten van eerder onderzoek mee te laten wegen als contextbepaling van het onderzoek. Aan de hand daarvan blijkt dat de 'human factor' de meest kritische factor is in het geheel. De human factor benadering lig ook geheel in lijn van mijn persoonlijke benadering van risicomanagement, waarbij het verslag enthousiast is vormgegeven. Veel leesplezier toegewenst. André Maranus awmaranus@zeelandnet.nl

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Inhoudsopgave... 3 Inleiding en Projectkader... 4 Onderzoeksverantwoording... 5 Fase 1 Het onderzoeksmodel... 6 Fase 2.1 Doelstelling onderzoek... 7 Fase 2.2 Context... 8 Fase 2.3-A Centrale vragen en deelvragen... 9 Fase 2.3-B Antwoorden op de vragen Fase 3.1 Invalshoeken uit de context Fase 3.2 Kernwoorden mensfactor Fase 4.1 Confronteren kernwoorden en invalshoeken Fase 4.2 Conclusies uit de confrontatie Fase 5 Eindconclusies Literatuurlijst Bijlagen Bijlage 1 volledige Confrontatieanalyse Bijlage 2 Analyse van de (deel)vragen Bijlage 3 Verklaring context Bijlage 4 Relevante teksten (uit het boek against the Gods )... 30

4 Inleiding en Projectkader Om een boek kritisch te lezen zijn bepaalde uitgangspunten en een scope nodig. Als basis voor de scope van het boekverslag is de uitkomst gebruikt van de vergelijking op hoofdlijnen van risicomanagement-frameworks van Module 2. Daarbij is de conclusie dat: Luisteren en aanmoedigen van afwijkende of een andere uitgesproken mening is een middel om een organisatie wakker te schudden. Risicomanagement moet bij mensen tussen de oren (komen te) zitten Uiteindelijk draait het toch (80%)om de softe factoren. Dit is de grondslag voor de keuze om human factor als scope te kiezen. De volgende stappen zijn genomen bij de opbouw van dit verslag: 1. Kritisch lezen van het boek, vanuit de scope human factor en risicomanagement. 2. Contextformulering vanuit "out of the box" optiek. 3. Opsommen van de relevante teksten uit het boek. ("in the box") 4. Centrale vragen en deelvragen formuleren 5. Het onderzoek modelleren ("theorie"): Onderzoeksmodel opzetten. 6. Kernwoorden formuleren als verklaring voor human factoren 7. Context onderzoek uitvoeren, context opzetten en invalshoeken formuleren 8. Confronteren invalshoeken en kernwoorden 9. Eindconclusies. Het onderzoek is vormgegeven conform de lessen van module 5 Research & Methodologie van Prof. Dr. R. Oedit Doebé MBA, MSc. Daarbij zijn bij de optiek de volgende uitgangspunten genomen: Theorie: modelleren van onderzoek. In the Box: Het boek "Against the Gods". Out the Box: context human factor Het onderzoek bestaat uit diverse fasen. Deze fasen worden verder toegelicht in het hoofdstuk van het onderzoeksmodel

5 Onderzoeksverantwoording Het boekverslag is opgezet conform het opgestelde onderzoeksmodel. De volgende activiteiten zijn ontplooid: Opzetten onderzoeksmodel Raadplegen websites Literatuuronderzoek o Eigen boeken Lezen van artikelen over dit onderwerp Raadplegen collega s Uitschrijven boekverslag Het verslag is vorm gegeven vanuit de invalshoek de mens en de toekomst in het kader van beslissen onder onzekerheid en de ontwikkeling van risk management vanuit het verleden tot het heden

6 Fase 1 Het onderzoeksmodel Het model kan als volgt schematisch weergegeven worden: Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Fase 5 Theorie modellering In the box Out the box 2.1 Doelstelling onderzoek 2.2 Context 2.3 Centrale vragen en deelvragen 3.1 invalshoeken uit de context 3.2 Kernwoorden mensfactor (beantwoording vragen human factor) 4.1 Confronteren kernwoorden en invalshoeken 4.2 Conclusies uit confrontatie analyse 5 Eindconclusies Fase 1 Context onderzoek uitvoeren en context opzetten. Contextformulering vanuit "out of the box" optiek. Kritisch lezen van het boek, vanuit de scope human factor en risicomanagement. In deze fase wordt door het hanteren van het 'modelleren' vastgesteld welke rol de "THIO" 1 - factoren spelen bij het onderzoek. In dit onderzoek worden de volgende "THIO"-factoren gehanteerd. -Theorie: modelleren van onderzoek. -In the Box: Het boek "Against the Gods". -Out the Box: context human factor. Fase 2 In deze fase worden de centrale vragen de deelvragen en de doelstelling geformuleerd. Opsommen van de relevante teksten uit het boek. ("in the box"). Vervolgens worden de centrale vragen en deelvragen uitgewerkt op basis van relevante teksten uit het boek. Fase 3 De context geeft aan vanuit welke invalshoek het boekverslag vorm gegeven is. Als invalshoek van de human factor worden de volgende elementen gebruikt: intuïtie, emotie, het onderbewuste, rationaliteit, gezondheid, risicohouding. Fase 4 Confronteren en analyseren gedestilleerde stellingen uit de context met conclusies van het boek Fase 5 Opmaken van de eindconclusies

7 Fase 2.1 Doelstelling onderzoek Er is meer dan rationeel beslissen onder onzekerheid. Daarbij is het belangrijk om de context waarin het onderzoek plaatsvindt en de doelstelling van het onderzoek er in te betrekken. De doelstelling van dit boekverslag is: Het doel van het verslag van het boek against the gods is om een beeld te schetsen van de ontwikkeling van risicomanagement, daarnaast om human factor bij risicomanagement te duiden. Daarbij is het boekverslag in een onderzoeksvorm gemodelleerd..door Inzicht te geven hoe risicomanagement is ontstaan. Inzicht geven waarom risicomanagement is toegepast. Inzicht te geven hoe verzekeren is ontstaan. Inzicht te geven hoe de ontwikkeling is geweest van risicomanagement Inzicht te geven welke belangrijke theorieën er zijn (geweest) van risicomanagement Inzicht te geven hoe informatie zich verhoudt met risicomanagement Inzicht geven hoe omgaan met risico's de wereld om ons heen heeft beïnvloed. Inzicht te geven hoe de mensfactor het risicomanagement beïnvloed heeft. Inzicht geven in de risicoperceptie van mensen Inzicht geven hoe mensen omgaan met risico's Inzicht geven welke theorieën er zijn hoe mensen omgaan met risico's Inzicht geven hoe mensen omgaan met verlies Inzicht geven hoe mensen omgaan met risico's in rationele en emotionele zin. Inzicht geven hoe mensen omgaan met onzekerheid Inzicht geven hoe onzekerheid zich verhoud met informatie Inzicht geven of risico's altijd te voorkomen zijn door berekenen

8 Fase 2.2 Context De context is gebaseerd op voortschrijdend inzicht gedurende de opleiding master risicomanagement aan de Haagse hoge School. Uit het onderzoek naar een vergelijking tussen risicomanagementmodellen ISO3100, ASNZS 4360 en COSO blijkt dat de human factor oftewel de menselijke beïnvloeding van risico s en omgaan met risico s bepalend is. De mensfactor binnen de ontwikkeling van risico s en risicomanagement kan vanuit verschillende invalshoeken bestudeert worden. Er is gekozen om meerdere invalshoeken te gebruiken om de complexe factor mens op een gefundeerde wijze van diverse kanten toe te lichten. Daarbij sluiten de (out of the box) theorieën elkaar niet (per definitie) uit. De volgende boeken zijn in de context gebruikt om de invalshoeken te bepalen: -Intuïtie: de sleutel tot succes (Laura Day) voor de invalshoek Intuïtie. -Emotiemanagement (Susanne Piet) voor de invalshoek emotie. -Het slimme onbewuste denken met gevoel (Ap Dijksterhuis) voor de invalshoek het onderbewuste. -Volmaakt onvoorspelbaar (Dan Ariely) Waarom we altijd tijd tekort komen (Dan Ariely) voor de invalshoek rationaliteit. -Liar, the truth about lying (Robert Feldman) het blijkt dat we ons gefundeerd voor de gek houden, namelijk in verband met onze gezondheid, vandaar invalshoek gezondheid. -Geruchten (Cass. R. Sunstein), Nudge (Cass. R. Sunstein en Richard H. Thaler) en Understanding and managing Risk Attitude (David Hillson and Ruth Murray-webster) zijn gebruikt voor de invalshoek risicohouding. De uiteindelijke invalshoeken zijn dus: 1. Intuïtie 2. Emotie 3. Onderbewuste 4. Rationaliteit 5. Gezondheid 6. Risicohouding In bijlage 3 wordt de context nader verklaard. De gedestilleerde stellingen en conclusies vanuit het boek worden uiteindelijk in de confrontatieanalyse met elkaar geconfronteerd en geanalyseerd

9 Fase 2.3-A Centrale vragen en deelvragen In deze fase worden de centrale vragen de deelvragen en de doelstelling geformuleerd. Opsommen van de relevante teksten uit het boek. ("in the box"). Vervolgens worden de centrale vragen en deelvragen uitgewerkt op basis van relevante teksten uit het boek. De gebruikte relevante teksten uit het boek "against the Gods" staan vermeld in bijlage 4 Het doel van het verslag is om een helder beeld te schetsen van de ontwikkeling van risicomanagement en de mens in het kader van beslissen onder onzekerheid en de ontwikkeling van risicomanagement vanuit het verleden tot het heden. Om dit te bereiken zijn de volgende centrale vragen en deelvragen geformuleerd. Hoe is risicomanagement ontstaan en hoe heeft het zich ontwikkeld? (de onderstaande vragen beantwoorden de hoofdvraag) Waarom risicomanagement? Hoe is het risicomanagement ontstaan? Hoe is het verzekeren ontstaan? Hoe heeft risicomanagement zich verder ontwikkeld? Wat zijn belangrijke theorieën geweest bij de ontwikkeling van risicomanagement? Waarom is informatie bij het nemen van risico s belangrijk? Heeft het omgaan met risico s invloed op de wereld om ons heen? Hoe heeft de mensfactor het risicomanagement beïnvloed? (de onderstaande vragen beantwoorden de hoofdvraag) Verandert de risicoperceptie van mensen? Is er een theorie hoe gaan mensen om met risico s? Hoe zijn mensen bij het nemen van risico s te beïnvloeden? Hoe gaan mensen om met verlies? Hoe gaan mensen om risico s in rationele en emotionele zin? Hoe gaan mensen om met onzekerheid? Hoe verhoud onzekerheid zich met informatie? Zijn risico s altijd te voorkomen door berekenen? - 9 -

10 Fase 2.3-B Antwoorden op de vragen De beantwoording van de deelvragen met bijbehorende tekst uit het boek staat in de bijlage vermeld. Op basis van die tekst zijn de antwoorden gebaseerd. Zie bijlage 2 voor de volledige analyse van de centrale vragen en deelvragen op basis van relevante teksten Hoe is risicomanagement ontstaan en hoe heeft het zich ontwikkeld? Waarom risicomanagement? Risicomanagement heeft een toegevoegde waarde omdat niet alles afhankelijk is van geluk. Echter een volkomen volledig beeld van de risico s is niet mogelijk gezien het feit dat het verleden niet zonder meer op de toekomst geprojecteerd mag worden. Door onvoorziene risico s kunnen er risico s zijn die niet in beeld gebracht kunnen worden. Hoe is het risicomanagement ontstaan? Risicomanagement is dus ontstaan vanuit het Hindu-Arabische nummeringsysteem en niet vanuit verzekeren zoals wel wordt beweerd. Hoe is het verzekeren ontstaan? Het zaken doen in verzekeren vindt zijn oorsprong in de achttiende eeuw voor christus! Hoe heeft risicomanagement zich verder ontwikkeld? Verlies deed in de periode nog niet mee bij de overwegingen. Na 1900 werd ook verlies meegenomen. In het heden ontwikkelen de principes zich nog steeds door voortschrijdend inzicht en makkelijke te ontsluiten bronnen zoals via internet. De hoeveelheid informatie brengt onzekerheid met zich mee, deze onzekerheid kan gemanaged worden met risicomanagement. Daarmee is risicomanagement het belangrijkste vak van de toekomst. Wat zijn belangrijke theorieën geweest bij de ontwikkeling van risicomanagement? Deze theorieën zijn een poging geweest om grip te krijgen op de snel veranderende wereld van toen en als basismodel in sommige gevallen nog steeds te gebruiken. Een model als vereenvoudigd model van de werkelijkheid, gebruiken om een fenomeen te verklaren is een middel tot verklaren en kan niet het fenomeen op zich als geheel verklaren. Waarom is informatie bij het nemen van risico s belangrijk? Informatie doet er toe bij het nemen van risico s, daarbij is het belangrijk dat de informatie zo compleet, concreet en eenduidig mogelijk is. Niet onderkende of bekende informatie bevat het risico dat deze informatie juist cruciaal was bij het nemen van het bepaalde risico. Wat achteraf dan weer dikwijls blijkt, dat het inderdaad het geval was. (wet van Murphy) Heeft het omgaan met risico s invloed op de wereld om ons heen? Als we beslissingen nemen veranderen we de wereld om ons heen. (Keynes) Als er maatregelen genomen worden om deze risico s van veranderingen te mitigeren, veranderen daarmee ook (weer) de omgeving / wereld. Denk aan broeikaseffect en dergelijke. Hoe heeft de mensfactor het risicomanagement beïnvloed? Verandert de risicoperceptie van mensen? De perceptie van mensen is niet een vast gegeven, maar verandert voortdurend. De verandering is afhankelijk van het onderwerp, gemoedstoestand, persoonlijke betrokkenheid, inzicht in de potentiële gevolgen, leeftijd en dergelijke. Is er een theorie hoe gaan mensen om met risico s? De prospect theorie geeft aan hoe mensen omgaan met risico s en onzekerheid. Hoe zijn mensen bij het nemen van risico s te beïnvloeden? Door het anders stellen van vragen of aanbieden van informatie zijn mensen meer of minder geneigd om risico s te nemen. Dus hoe een vraag gesteld wordt of hoe een risico wordt geformuleerd doet er toe, bij het al dan niet nemen van risico s

11 Hoe gaan mensen om met verlies? Als mensen al een bepaald verlies hebben geleden is verder verlies minder pijnlijk dan bij een totaal ander voorval waarbij niet eerder verlies is geleden. Hoe gaan mensen om risico s in rationele en emotionele zin? We denken dat mensen rationele keuzen maken, op het eerste gezicht klopt dat ook. Het rationele denken zelf is soms niet rationeel. Daarnaast hebben mensen emoties die niet zonder meer uit te schakelen zijn. Hoe gaan mensen om met onzekerheid? In bepaalde mate geeft onzekerheid een vrijheid dat de toekomst beïnvloed kan worden door beslissingen. Bij het omgaan met deze onzekerheden in de vorm van hypothesen is het niet zozeer verwerpen en accepteren maar, om verwerpen en niet verwerpen. Hoe verhoud onzekerheid zich met informatie? Onzekerheid kan zich in relatie tot informatie in twee vormen zich manifesteren. De informatie is correct maar de gebeurtenis vind niet plaats. De informatie is niet correct (compleet of eenduidig) en de gebeurtenis vindt plaats. Iets om in gedachten te houden is dat de drijvende kracht altijd naar het gemiddelde zal zijn. Zijn risico s altijd te voorkomen door berekenen? We denken in de huidige tijd dat alles te berekenen en dus te voorkomen is, zo ook risico s en het aangaan van risico s. Voor een bepaald gedeelte klopt dat ook. De natuur en dus gebeurtenissen hebben de neiging zich te herhalen, maar niet een complete of perfecte herhaling vindt plaats. Sommige invloeden zijn niet of nauwelijks te meten, dus is de meting onnauwkeurig met alle (mogelijke) gevolgen van dien. De risico s lijken volledig in beeld, terwijl dit niet het geval is. Daarbij is de drijvende kracht altijd naar het gemiddelde. Als men niet waagt, zal men niet winnen, maar zet niet alle in op een onderwerp. De antwoorden ten aanzien van de ontwikkelingen risicomanagement spreken voor zich. De verdieping vindt plaats vanuit de scope mensfactor aan de hand van de antwoorden op de centrale vraag: Hoe heeft de mensfactor het risicomanagement beïnvloed?

12 Fase 3.1 Invalshoeken uit de context De stellingen zijn gebaseerd op basis van relevante teksten uit de genoemde boeken vanuit de invalshoeken Intuïtie, emotie, onbewuste, rationaliteit, gezondheid en risicohouding. Zie bijlage 3 voor de volledige beschrijving van de vanuit de context gedestilleerde stellingen aan de hand van relevante teksten. Intuïtie Intuïtie bij het nemen van bepaalde beslissingen is een prima ondersteuning om bij (te) veel informatie. Bij het nemen van beslissingen of risico s alleen op basis van intuïtie is niet verstandig, omdat intuïtie geïnterpreteerd moet worden. Emotie Emotie speelt een belangrijke rol bij de mensen. Zonder emotie zouden we als mens niet kunnen functioneren. Echter deze emotie kan op bepaalde momenten zorgen voor verkeerde besluitvorming, doordat de emoties niet (geheel) onder controle zijn. Onbewuste Ons onbewuste wordt als ondergeschikt en als hulpje aan het bewuste gezien. Deze zienswijze is onzinnig, juist het onbewuste is allesbepalend. De verwerkingscapaciteit van het onbewuste is keer zo groot als van het bewustzijn. Daarbij schrijven we gedrag toe aan een bewuste beslissing, terwijl juist de onbewuste processen zorgen voor een onbewuste beslissing, die we als bewust ervaren. Rationaliteit We denken rationele wezens te zijn, op basis van onderzoek klopt dit dus niet. We denken onlogisch maar dat heeft ook zijn voordelen. Vertrouwen als basis voor de economische motor kan alleen als niet iedereen rationeel voor het eigen belang gaat. Uiteraard kan irrationeel denken bij het nemen van risico s negatief uitpakken. Gezondheid We houden ons weliswaar gefundeerd (gezondheidsredenen) voor de gek. Dit heeft uiteraard ook zijn weerslag op de risicoperceptie van mensen. mij gebeurt dit niet kan mogelijk leiden tot het nemen van onevenredige risico s met alle gevolgen van dien. Risicohouding Risicohouding: het is duidelijk dat niet complete risico-identificatie niet goed is voor risicomanagement als geheel, in dit proces is de human factor de sleutelrol bedeeld. Een hoog zelfbewustzijn zorgt voor een goede beoordeling, die moet zorgen voor een hoge kwaliteit ten aanzien van het nemen van beslissingen. Ondanks dat hoge zelfbewustzijn, is het mogelijk pech te hebben bij het nemen van beslissingen

13 Fase 3.2 Kernwoorden mensfactor De vragen en antwoorden die betrekking hebben op de mensfactor worden gebruikt als input voor de confrontatieanalyse. De vragen betreffen de onderstaande vragen: Waarom is informatie bij het nemen van risico s belangrijk? Verandert de risicoperceptie van mensen? Hoe zijn mensen bij het nemen van risico s te beïnvloeden? Hoe gaan mensen om met verlies? Hoe gaan mensen om risico s in rationele en emotionele zin? Hoe gaan mensen om met onzekerheid? Zie fase 2.3-B voor de beantwoording van de bovenstaande vragen. Uit de antwoorden op de bovenstaande vragen worden kernwoorden gedestilleerd. Informatie Waarom is informatie bij het nemen van risico s belangrijk? Informatie doet er toe bij het nemen van risico s, daarbij is het belangrijk dat de informatie zo compleet, concreet en eenduidig mogelijk is. Niet onderkende of bekende informatie bevat het risico dat deze informatie juist cruciaal was bij het nemen van het bepaalde risico. Wat achteraf dan weer dikwijls blijkt, dat het inderdaad het geval was. (wet van Murphy) Risicoperceptie Verandert de risicoperceptie van mensen? De perceptie van mensen is niet een vast gegeven, maar verandert voortdurend. De verandering is afhankelijk van het onderwerp, gemoedstoestand, persoonlijke betrokkenheid, inzicht in de potentiële gevolgen, leeftijd en dergelijke. Beïnvloeden risicoperceptie Hoe zijn mensen bij het nemen van risico s te beïnvloeden? Door het anders stellen van vragen of aanbieden van informatie zijn mensen meer of minder geneigd om risico s te nemen. Dus hoe een vraag gesteld wordt of hoe een risico wordt geformuleerd doet er toe, bij het al dan niet nemen van risico s. Omgaan met verlies Hoe gaan mensen om met verlies? Als mensen al een bepaald verlies hebben geleden is verder verlies minder pijnlijk dan bij een totaal ander voorval waarbij niet eerder verlies is geleden. Rationele keuzen Hoe gaan mensen om risico s in rationele en emotionele zin? We denken dat mensen rationele keuzen maken, op het eerste gezicht klopt dat ook. Het rationele denken zelf is soms niet rationeel. Daarnaast hebben mensen emoties die niet zonder meer uit te schakelen zijn. Omgaan met zekerheid Hoe gaan mensen om met onzekerheid? In bepaalde mate geeft 'onzekerheid van uitkomsten' een vrijheid dat de toekomst beïnvloed kan worden door beslissingen. Bij het omgaan met deze onzekerheden in de vorm van hypothesen is het niet zozeer verwerpen en accepteren maar, om verwerpen en niet verwerpen. De kernwoorden zijn dus informatie, risicoperceptie, beïnvloeding risicoperceptie, omgaan met verlies, rationele keuzen en omgaan met zekerheid

14 Fase 4.1 Confronteren kernwoorden en invalshoeken De invalshoeken uit de context en kernwoorden (uit de beantwoording van de vragen) worden in dit hoofdstuk met behulp van de confrontatieanalyse met elkaar geconfronteerd. Voor de volledige analyse zie bijlage 1. De kernwoorden zijn: Informatie, risicoperceptie, beïnvloeding risicoperceptie, omgaan met verlies, rationele keuzen en omgaan met zekerheid. De invalshoeken zijn: Intuïtie, emotie, onbewuste, rationaliteit, gezondheid en risicohouding

15 Invalshoeken Kernwoorden Intuïtie bij het nemen van bepaalde beslissingen is een prima ondersteuning om bij (te) veel informatie. Emotie kan op bepaalde momenten zorgen voor verkeerde besluitvorming, doordat de emoties niet (geheel) onder controle zijn. We schrijven gedrag toe aan een bewuste beslissing, terwijl juist de onbewuste processen zorgen voor een onbewuste beslissing, die we als bewust ervaren. We denken rationele wezens te zijn, op basis van onderzoek klopt dit dus niet. Uiteraard kan irrationeel denken bij het nemen van risico s negatief uitpakken. We houden ons weliswaar gefundeerd (gezondheidsredenen) voor de gek. Dit heeft uiteraard ook zijn weerslag op de risicoperceptie van mensen. Risicohouding 3 : het is duidelijk dat niet complete risico-identificatie niet goed is voor risicomanagement als geheel, in dit proces is de human factor de sleutelrol bedeeld. Informatie doet er toe bij het nemen van risico s, daarbij is het belangrijk dat de informatie zo compleet, concreet en eenduidig mogelijk is. De perceptie van mensen is niet een vast gegeven, maar verandert voortdurend. Beïnvloeden risicoperceptie Door het anders stellen van vragen of aanbieden van informatie zijn mensen meer of minder geneigd om risico s te nemen. Als mensen al een bepaald verlies hebben geleden is verder verlies minder pijnlijk dan bij een totaal ander voorval waarbij niet eerder verlies is geleden. We denken dat mensen rationele keuzen maken, op het eerste gezicht klopt dat ook. Het rationele denken zelf is soms niet rationeel /- +/- +/- +/- +/- +/ /- +/- +/- -- +/- +/- + +/ /- +/- +/- +/- +/- +/- Omgaan met zekerheid In bepaalde mate geeft onzekerheid een vrijheid dat de toekomst beïnvloed kan worden door beslissingen. 2 Daarnaast hebben mensen emoties die niet zonder meer uit te schakelen zijn. 3 Een hoog zelfbewustzijn zorgt voor een goede beoordeling, die moet zorgen voor een hoge kwaliteit ten aanzien van het nemen van beslissingen. Ondanks dat hoge zelfbewustzijn, is het mogelijk pech te hebben bij het nemen van beslissingen

16 Fase 4.2 Conclusies uit de confrontatie Om conclusies te duiden wordt gebruikt gemaakt van de invalshoeken: Intuïtie, emotie, onbewuste, rationaliteit, gezondheid en risicohouding. -Intuïtie mits door de ratio juist verklaard is een prima ondersteuning bij het nemen van beslissingen aangaande risico's en het omgaan met onzekerheid. Het boek against the Gods gaat niet in omtrent intuïtie bij het nemen van risico s. Dit terwijl mensen op basis van intuïtie bij het nemen van risico s bedrijven groot hebben gemaakt, maar ook ontzettende blunders hebben gemaakt. -Een emotie wordt vaak omgeschreven als een innerlijke beleving of gevoel van bijvoorbeeld vreugde, angst, boosheid, verdriet dat door een bepaalde situatie wordt opgeroepen of spontaan kan optreden. In een meer algemene of biologische zin kan men een emotie echter ook definiëren als een reactie van onze hersenen op een positieve of negatieve gebeurtenis. EQ (emotionele intelligentie) is zelfs belangrijker dan IQ (cognitieve intelligentie) 4. Emotie is dus een basisbehoefte bij het (over) leven van mensen. Over emoties wordt in het boek against the Gods onvoldoende gesproken, terwijl EQ het meest belangrijke element is van de mens. -Ons onbewuste wordt als ondergeschikt en als hulpje aan het bewuste gezien. Deze zienswijze is onzinnig, juist het onbewuste is allesbepalend. De verwerkingscapaciteit van het onbewuste is keer zo groot als van het bewustzijn. Het onbewuste geeft meer een verklaring waarom we op een bepaalde manier gedrag vertonen dan dat het onbewuste concrete oplossingen kan aandragen. In het boek against the Gods ontbreekt de verklaring vanuit de optiek het onbewuste waarom we op een bepaalde wijze gedragen, in mijn optiek een gemis. -We denken rationele wezens te zijn, op basis van onderzoek klopt dit dus niet. We denken onlogisch maar dat heeft ook zijn voordelen. Vertrouwen als basis voor de economische motor kan alleen als niet iedereen rationeel voor het eigen belang gaat. Uiteraard kan irrationeel denken bij het nemen van risico s negatief uitpakken. Het boek against the Gods geeft op een rationele wijze inzicht in het verloop van omgaan met de risico s in het verloop van de tijd. Ik ben van mening dat we rekening moeten houden met de irrationaliteit van de mensen om het rationele te verklaren. -We houden ons weliswaar gefundeerd (gezondheidsredenen) voor de gek. Dit heeft uiteraard ook zijn weerslag op de risicoperceptie van mensen. mij gebeurt dit niet kan mogelijk leiden tot het nemen van onevenredige risico s met alle gevolgen van dien. Dit is het antwoord op de losse eindjes in het boek against the Gods. -Het is duidelijk dat een niet complete risico-identificatie niet goed is voor risicomanagement als geheel, in dit proces is de human factor de sleutelrol bedeeld. Het boek against the Gods geeft deels meer informatie omtrent de human factor, mijns inziens is te weinig. Het blijkt juist dat het omgaan met risico s door mensen is vormgegeven, deze conclusie ontbreekt in het boek van Bernstein. Dit blijkt wel uit mijn onderzoek op basis van het boekverslag. 4 Zie uitleg emotie in de context beschrijving: Er zijn patiënten onderzocht die een hersenbeschadiging hadden, waardoor ze geen emotionele reacties konden vertonen, terwijl hun intellect, hun geheugen en taalvaardigheden nog intact waren.// al deze personen raakten hun baan kwijt omdat ze niet meer konden functioneren

17 Fase 5 Eindconclusie Het doel van het verslag van het boek against the gods is om een beeld te schetsen van de ontwikkeling van risicomanagement, daarnaast om human factor bij risicomanagement te duiden. Daarbij is het boekverslag in een onderzoeksvorm gemodelleerd. Om te beoordelen hoe we tegen risico s aankijken als kans of bedreiging moeten we de gehele geschiedenis kennen van risicomanagement. Daarbij moet bepaald worden hoe mensen dachten en risico s benaderden. Verder hoe hun activiteiten gevolgen had voor andere kleine of grote gebeurtenissen, om de koers van de cultuur te veranderen. Dit boek voldoet in mijn beeld aan dit criterium. Het woord risk komt van het Italiaans riscare, wat durven betekent. In deze hoedanigheid is risico eerder een keuze dan een (nood)lot. De acties die we durven te nemen hangt af hoe vrij we zijn om keuzen te maken. Dat is waar het verhaal van risico s om draait. Datzelfde verhaal helpt om te definiëren wat het betekent om een mens te zijn. In het boek wordt dit verder niet uitgewerkt, in mijn beleving een gemis. Dit gemis heb ik door middel van dit verslag in de vorm van een onderzoek ingevuld. De belangrijkste boodschap is dat risicomanagement altijd zal blijven veranderen. De inzichten veranderen op risico s en risicomanagement doordat de wereld om ons heen verandert. Hoe gaan we om en blijven in control van een snel veranderende en complexe omgeving? De belangrijkste factor bij dit omgaan met het veranderen van de omgeving is de mensfactor

18 Literatuurlijst Baarda, D. B. (2005). Basisboek kwalitatief onderzoek. Groningen: Stenfert Kroeze. Professor dr. O. Doebé (2010). Research Meethodology. Module Master Risk Management. Den Haag: Haagse Hogeschool. Verschuren, P. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Den Haag: Lemma. Laura Day, (1998) Intuitie: de sleutel tot succes Susanne Piět, (1998) Emotiemanagement werken met emoties van jezelf en anderen Ap Dijksterhuis, (2009) Het slimme onbewuste denken met gevoel Robert B. Cialdini, (2008) Invloed de zes geheimen van het overtuigen David Hillson and Ruth Murray-webster, (2007) Understanding and managing Risk Attitude Robert Feldman, (2009) Liar the truth about lying Cass. R. Sunstein, (2009) Geruchten Cass. R. Sunstein en Richard H. Thaler (2009) Nudge Dan Ariely, (2010) Volmaakt onvoorspelbaar Dan Ariely, (2008) Waarom we altijd tijd tekort komen

19 Bijlagen Bijlagen Bijlage 1 volledige Confrontatieanalyse Bijlage 2 Analyse van de (deel)vragen Bijlage 3 Verklaring context Bijlage 4 Relevante teksten (uit het boek against the Gods )

20 Bijlage 1 volledige Confrontatieanalyse Bij de confrontatieanalyse is gebruik gemaakt van de studie naar: intuïtie, emotie, het onderbewuste, rationaliteit, gezondheid, risicohouding als basis ter verklaring van de human factor. Deze human-factoren worden geconfronteerd met de conclusies ten aanzien van de human factor uit het boek. 1. Intuïtie Informatie Risicoperceptie Beïnvloeden risicoperceptie Omgaan met verlies Rationele keuzen Omgaan met zekerheid Intuïtie is een prima ondersteuning bij het nemen van risico's als de informatie niet compleet, concreet of eenduidig is. De perceptie van mensen verandert voortdurend, intuïtie kan worden ontwikkeld en is een toetsend gegeven voor de perceptie. (als de intuïtie hetzelfde aangeeft dan de ratio, klopt er iets niet) Als vragen anders worden gesteld of dat een zin in bepaalde bewoordingen wordt weergegeven zijn mensen in minder of meerdere mate geneigd risico's te nemen. Intuïtie helpt om te bepalen of iets 'niet klopt'. Intuïtie zou aan moeten geven dat de ratio kan helpen om dit tweede verlies in een bepaald perspectief te plaatsen. We denken rationele keuzen te maken, of we rationaliseren onze keuzen achteraf. Intuïtie helpt bij het maken van bepaalde keuzen. Intuïtie kan helpen om te checken of onze onzekerheid terecht is. Intuïtie mits door de ratio juist verklaard is een prima ondersteuning bij het nemen van beslissingen aangaande risico's en het omgaan met onzekerheid. 2. Emotie Informatie Risicoperceptie Beïnvloeden risicoperceptie Omgaan met verlies Rationele keuzen Omgaan met zekerheid Emotie is een beperkend gegeven bij het nemen van risico's als de informatie niet compleet, concreet of eenduidig is. Bijvoorbeeld hebzucht bij het nemen van beslissingen aangaande beleggen, kan zeer negatief uitpakken. Hoe we ons op een bepaald moment voelen of hoe we iets gevraagd worden bepaald al onze houding ten aanzien van het risico. Als vragen anders worden gesteld of dat een zin in bepaalde bewoordingen wordt weergegeven zijn mensen in minder of meerdere mate geneigd risico's te nemen. Emotie is de onderliggende oorzaak. Emotie maakt het tweede verlies dragelijker (Verdragen / adapteren van verlies) Emotie is de grondslag van veel (aankoop) beslissingen Als basisbehoefte (piramide 5 van Maslow) willen we veiligheid en onzekerheid voorkomen. 5 Zie figuur