Loon naar werken Het rendement van agrarische loonbedrijven is de afgelopen jaren gedaald, vooral door stijgende kosten en de forse onderlinge concurrentie. Toch ziet de toekomst voor de sector er goed uit. Mits ondernemers inspelen op veranderende marktomstandigheden en nieuwe kansen grijpen. Dat vraagt om visie, ondernemerschap en vakmanschap. Door de kostprijs te beheersen en te investeren in goed personeel, kan het loonbedrijf kwaliteit en toegevoegde waarde leveren. Figuur 1: Bedrijfseconomisch rendement 4% 2% -0% -2% -4% -6% Bron: Cumela 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 Bedrijfseconomische rendement Lager rendement door forse concurrentie en stijging van de kosten De agrarische loonwerksector is relatief goed door de crisis gerold. De werkgelegenheid is op peil gebleven en het aantal ondernemingen is niet sterker gedaald dan de langjarige trend. Ondernemers hebben hun creativiteit maximaal ingezet om de omzet op peil te houden. Hiervoor is wel een prijs betaald. In de jaren voor de crisis (2006-2009) waren de rendementen bovengemiddeld (zie figuur 1) en is er fors geïnvesteerd op mogelijke groei. Hierdoor is er overcapaciteit in machines gecreëerd en zijn de gestegen machinekosten niet volledig in de tarieven verwerkt. Mede daardoor is sinds de crisis een dalende trend zichtbaar in de financiële resultaten. Onder concurrerende omstandigheden is de omzet weliswaar licht gestegen, maar is het bedrijfseconomisch resultaat verder gedaald. Vermogensposities staan dan ook onder druk. Dat geldt zeker niet voor alle loonbedrijven; de verschillen zijn groot. Topbedrijven realiseren ook in mindere tijden voldoende winst, terwijl er ook bedrijven zijn die in goede tijden onvoldoende rendement laten zien. In 2008 behaalde 50% van de loonbedrijven een positief rendement, in 2012 nog maar 30% (zie figuur 2). Dit betekent oplopende risico s in de sector en onvoldoende flexibiliteit bij een deel van de bedrijven. Vooral bij de middengroep, waar het rendement daalt en de ruimte voor herinvesteringen beperkt is, geeft het inspelen op nieuwe kansen een extra uitdaging. De flexibiliteit van de ondernemer is uiteindelijk bepalend voor de continuïteit. Rabobank Food & Agri 1
Figuur 2: Spreiding van het rendement 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Rendement 2012 Rendement 2008 Bron: Cumela Veranderde marktomstandigheden Melkveehouderij De ambities in de melkveehouderij zijn groot. Door de afschaffing van de melkquotering in 2015 willen veel bedrijven groeien. De sector zal hiervoor externe arbeid inhuren en werk uitbesteden. Dat biedt kansen voor loonwerkers die kwaliteit leveren en kennis van bodem en gewas hebben. Op dat moment kan de loonwerker klantwaarde creëren door de melkveehouder te ontzorgen. Hij kan landwerkzaamheden overnemen, de gras- en maisteelt optimaliseren om de dure grond maximaal te benutten, zijn ervaring en kennis inbrengen om het opbrengend vermogen van de bodem te optimaliseren en producten meten en wegen om de opbrengsten te monitoren. De loonwerker kan hierbij ook een goede adviesrol vervullen. Mest Met betrekking tot mest zijn samenwerken, verbinden en contracteren de sleutelwoorden naar succes. Het aangescherpte mestbeleid biedt de sector kansen. De loonwerker speelt immers al een belangrijke rol bij het oplossen van het mestprobleem door mesttransport, be- en verwerking van mest en export. Ook beschikt de sector over opslagcapaciteit. De verplichte mestverwerking is voor het gros van de veehouders niet zelf te realiseren. Vooral verwerkingsinstallaties groter dan 25.000 ton zijn interessant. Hier kan de loonwerksector prima op inspelen, op voorwaarde dat de aanvoer is geborgd. Samenwerking met andere loonwerkers kan ook interessant zijn. Zeker ook omdat de behoefte voor verwerking sterk gaat groeien. Nog niet iedereen erkent dit, waardoor het zeer de vraag is of de verwerking voldoende en tijdig van de grond zal komen. Akkerbouw De akkerbouw heeft een aantal goede jaren achter de rug en investeert volop in machines. Het mondiale voedselvraagstuk zorgt voor een stijging in de opbrengstprijzen. De (steeds) duurdere grond vraagt om een optimale teelttechniek met inzet van precisielandbouw. De grotere akkerbouwers zetten bewust in op deelondersteuning door de loonwerker, onder meer om specialistisch werk uit te laten voeren of in piekperiodes de druk weg te nemen. Dit biedt kansen. Aan de andere kant ontstaat er druk op de loonwerkomzet door de aanschaf van eigen machines. 2
Grond-, water- en wegenbouw (GWW) Van oudsher zet de agrarische loonwerker een deel van zijn overcapaciteit in bij aan - verwante sectoren, zoals GWW. Deze sector heeft zich de afgelopen decennia vergaand geprofessionaliseerd. Maar sinds de economische crisis drogen de werkzaamheden langzaam op. Nieuwe grotere projecten en aanbestedingen zijn zeer beperkt. Ook bij de gemeenten en het bedrijfsleven blijven investeringen uit door bezuinigingen. De geringe opleving van nieuwbouwprojecten van woningen biedt hiertegen nog onvoldoende compensatie. Grotere aanbestedingen in de GWW worden veelal op prijs en voorwaarden op milieugebied ingestoken. Om een eerlijk speelveld te creëren is versoepeling nodig van aanbestedingsregels voor het mkb en minder clustering van kleinere bestekken. We verwachten dat de omzet komende jaren onder druk zal blijven staan. De concurrentie in de GWW blijft de komende jaren groot. Zodra de huidige overcapaciteit is verdwenen, zal er zicht komen op omzet met bijbehorende tariefstelling. Innovatie in machines De ontwikkelingen in de precisielandbouw en ICT gaan snel. De mogelijkheden van Big Data lijken onbegrensd, maar het putten uit de juiste informatie is nog een forse uitdaging. De komende jaren gaan bedrijven grote slagen maken om data te ontsluiten, waarbij kennis over grond, klimaat, plant en dier een grote vlucht gaan nemen. Het ontwikkelstadium van landbouwmachines (figuur 3) zit in de derde fase, waarbij vooral de akkerbouw meer en meer gebruik maakt van precisielandbouw en sensortechnologie. Steeds vaker gebeurt dit in combinatie met beslissingsondersteunende systemen. Deelname aan en bevordering van de kennisontwikkeling en -doorstroming op het gebied van precisielandbouw en beslissingsondersteunende technieken zijn een randvoorwaarde voor succesvolle innovaties. Het is zaak hierbij in de juiste machines te investeren: kies niet alleen voor innovatie, maar ook voor machines met restwaarde. Machines hebben niet alleen een technische levensduur, maar ook een economische. Rabobank voorziet een ontwikkeling, waarbij machines uiteindelijk zo intelligent zijn, dat ze onderdeel uitmaken van een volledige keten en onderling informatie uitwisselen. Het is belangrijk om op het juiste moment te investeren in dit traject. Figuur 3: Ontwikkelstadia van innovaties in landbouwmachines Ontwikkelen van nieuwe technieken Techniek perfectioneren Precisiemachines met ICT Machines intelligent maken (door het toevoegen van intelligentie en externe informatie) Beschikbaar stellen van geintergreerde bedrijfsoplossingen (gelijktijdig optimaliseren van input) Keten optimalisatie Bron: Rabobank 3
Kansen en oplossingen voor de loonwerker De ontwikkelingen in de markt en ICT bieden volop kansen. Om die rendabel te kunnen verzilveren, zijn drie zaken belangrijk: Ontwikkel een marktvisie en bindt klanten Het is van belang een duidelijke visie op de markt te hebben. Welke veranderingen zijn er en hoeveel onderscheidend vermogen is er binnen het bedrijf aanwezig? Er zijn ook duidelijke keuzes nodig: voor een markt, voor de bediening van de klant en voor investeringen. De samenwerking tussen opdrachtgever en loonwerker is niet meer vanzelfsprekend. Dit vraagt om creativiteit, veranderingen en zeker ook contracterend vermogen. Hierdoor verdwijnt de emotie naar de achtergrond en ontstaat er een nieuwe zakelijkheid. Klanten vragen vertrouwen, goede communicatie en proactief meedenken in oplossingen. Als loonwerker kun je de klant vragen naar zijn wensen of problemen en daarvoor oplossingen bieden. Ook het uitnodigen van klanten en laten zien wat je in huis hebt, is een optie. Samenwerken biedt nog veel mogelijkheden. Loonwerkers doen er verstandig aan om niet te investeren in overcapaciteit in een marktgebied. Een beter alternatief is om het gesprek met collega s aan te gaan om zodoende een hoger bedrijfsrendement te behalen. Het is ook zinvol om te kijken wat toppers in de markt goed doen en van hen te leren. Belangrijk is om een reëel tarief te vragen en daar waar nodig over te stappen van hectaretarieven op uurtarieven. De kostprijsstijgingen van de afgelopen jaren zijn gemiddeld genomen nog onvoldoende verwerkt in de tarieven. Angst en hebzucht leven naast elkaar in de loonwerksector. Angst om de klant te verliezen en de hebzucht naar meer omzet. Rabo Kennis App Speciaal voor ondernemers is de Rabo Kennis App ontwikkeld. Daarmee vergaart u snel en gemakkelijk kennis op macro-economisch en sector niveau. Hierdoor blijft u op de hoogte van wat er speelt in uw sector zodat u beter kunt anticiperen op ontwikkelingen. De app is gratis beschikbaar voor ipad, Android en overige ios. Onderneem met een optimale bedrijfsvoering en toekomstbestendig personeel Ondernemerschap blijkt telkens weer de cruciale factor voor succes. Goede ondernemers blinken uit door nieuwe kansen te zien en te creëren. Een goede communicatie, organiserend vermogen, kennis van de kostprijs en het kunnen doorberekenen hiervan zijn de succesfactoren. Rabobank ziet bij de jonge generatie ondernemers een groei in ondernemerschap. Ze zijn goed opgeleid en maken duidelijke en bewuste keuzes. Wel is er extra aandacht nodig voor de communicatie in het overnametraject. Veelal is er sprake van een familiebedrijf waarbinnen verschillende generaties actief zijn. Het Rabobank Opvolgersperspectief kan een prima invulling geven aan dit traject en het ondernemerschap versterken. In een toekomst met volop ICT-toepassingen vraagt het opleiden van personeel aandacht. Opleiden verhoogt de betrokkenheid en is noodzakelijk om bij de klant het verschil te maken. Een belangrijk thema is ook de inzetbaarheid van personeel: is iedereen klaar voor morgen en kunnen ze mee in de veranderingen? Zijn alle medewerkers kostenbewust? Medewerkers actief mee laten denken in oplossingen voor de klanten, verhoogt de gedragenheid van veranderingen en betrokkenheid bij het bedrijf. Bovendien weten zij goed wat er speelt. Financieel management biedt kansen, cash is king Een goede rentabiliteit met voldoende liquiditeit en solvabiliteit zijn noodzakelijk voor de continuïteit van het bedrijf. Klantbehoud door het laten oplopen van debiteurentermijnen is niet de juiste weg. Het werken met deelbetalingen geeft de 4
mogelijkheid om klanten beter te binden en liquiditeiten beter te managen. Het continuïteitperspectief van klanten is door de economische tegenwind en toenemende volatiliteit minder vanzelfsprekend. Het is verstandig om hierin geen onnodige risico s te nemen. Door het uithollen van het rendement kan de continuïteit en daarmee de toekomstige financierbaarheid onder druk komen. Een goed investeringsplan kan niet zonder een kostprijsberekening van de grotere machines. Kennis van kostprijs per machine is cruciaal voor een juiste tariefstelling. Reële ureninschattingen zijn daarbij van groot belang. Hoe gaat de extra capaciteit van de machine tot waarde gebracht worden? Bedrijven met een structureel rendementsprobleem zullen al dan niet gedwongen de sector verlaten. Inzicht -tijdig en frequent- in de cijfers geeft overzicht en helpt de bedrijfsrisico s te verminderen. Meer dan ooit zal zelfinzicht en bewustzijn van cijfers ondernemers verder helpen. Loonwerkers die goed voorbereid met een goede onderbouwing van het investeringsplan naar de bank gaan, hebben grote kans op succes. Veel loonwerkers laten zich begeleiden door een kundig adviseur. Conclusie: een sector met toekomstpotentieel De agrarische loonwerksector bemerkt een druk op het rendement en staat voor een periode van veranderende marktomstandigheden. Door sterk te sturen op de kostprijs en de marktkansen te benutten, is er voldoende perspectief voor een rendementsvolle onderneming. Sterker dan voorheen is een visie op de omgeving nodig, een kritische kijk op prestaties in het verleden en een focus op de eigen sterktes om het rendement te verbeteren. Er is zeker sprake van groeipotentieel in de markt. Het leveren van toegevoegde waarde door specialisatie, samenwerken en kwaliteitsverbetering bieden hierin kansen. Dit vraagt vaardigheden als goede communicatie met klanten, personeel en erfbetreders. Relatiebeheer, personeelsbeleid, het calculeren van de kostprijs, managen van liquiditeit en creativiteit zijn nodig om nieuwe omzet te generen. Wij verwachten dat er binnen het agrarische loonwerk voldoende perspectief is om een rendabele onderneming te exploiteren. Voor de huidige, maar ook voor nieuwe generatie ondernemers. Meer informatie rabobank.nl/agrarisch Auteurs Clemens van der Aa Sectormanager Veehouderij C.J.H.Aa@rn.rabobank.nl Arjan Ausma Sectormanager Akkerbouw J.B.Ausma@rn.rabobank.nl Disclaimer: deze publicatie is met zorg samengesteld, maar beoogt niet volledig te zijn. Deze informatie is gebaseerd op de situatie van. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. 5