De arbeidsmarkt in Zuidoost-Brabant

De arbeidsmarkt in Zuidoost-Brabant

Pagina Samenvatting 2 AANBOD Beroepsbevolking en binding arbeidsmarkt 3 Onderwijsstromen en kans op stage 4 Onderwijsmobiliteit en pendel werkenden 5 VRAAG Werkgelegenheid 6 Vacatures 7 CONFRONTATIE VRAAG EN AANBOD Werkloosheid 8 Huidige spanning en match onderwijs-arbeidsmarkt 9 Verwachte aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt 10-11 SPEERPUNTENSECTOREN Speerpuntsectoren - omschrijving 12 Speerpuntsectoren - onderwijs en arbeidsmarkt 13 Overige trends en inzichten 14 Definities 15 1

2

Leeftijden Samenstelling potentiële beroepsbevolking naar leeftijd en geslacht, Zuidoost-Brabant, 2012 en 2020 Binding arbeidsmarkt, Zuidoost-Brabant, 2012 60-64 55-59 50-54 45-49 Beroepsbevolking (heeft/zoekt werk > 12 u pw) 345.000 personen Potentiële beroepsbevolking 486.000 personen 40-44 35-39 30-34 Werkzame beroepsbevolking (heeft werk >= 12u pw) 327.500 personen Werkloze beroepsbevolking (zoekt werk >= 12u pw) 17.500 personen Niet-beroepsbevolking 141.000 personen 25-29 20-24 Wil >= 12u pw werken 17.000 personen Wil of kan niet >= 12u pw werken 124.000 personen 15-19 30.000 20.000 10.000 0 10.000 20.000 30.000 Bron: CBS, bewerking Etil en ROA Mannen 2012 Vrouwen 2012 Mannen 2020 Vrouwen 2020 Reden: Opleiding/studie (35%) Ziekte/AO (24%) Vut (17%) Zorgtaken (11%) Het aanbod op de arbeidsmarkt: wie werkt of kan werken? Bron: CBS (EBB), bewerking Etil en ROA De potentële beroepsbevolking (alle personen van 15 tot 65 jaar) in 2012 bestond uit in Zuidoost-Brabant 486.000 personen. Bijna 31% van deze groep is ouder dan 50 jaar. Tot 2014 wordt een daling verwacht van ongeveer 800 personen. De bruto arbeidsparticipatie is in Zuidoost-Brabant 71,0% (provincie Noord-Brabant 72,3%) en neemt nog steeds toe. Deze trend zet door in 2013 en 2014. De stijging van de arbeidsparticipatie wordt vooral voorzien bij vrouwen (niveau 2012 63,3%) en ouderen (niveau 2012 50,0%). Deze toename komt in de eerste plaats door cohorteffecten. Veder zijn er duidelijke signalen dat er binnen deze categorieën extra aanbod naar de arbeidsmarkt wordt gelokt door zorgen over (dreigende) werkloosheid partner en zorgen over pensioensvoorziening. In 2012 telt de Zuidoost-Brabantse beroepsbevolking 345.000 personen. Tot 2014 is er met 3.100 personen nog een beperkte groei. De verwachte groei van de beroepsbevolking in Zuidoost-Brabant ligt in de lijn met de verwachte toename van de beroepsbevolking voor Nederland. Verwachte ontwikkeling beroepsbevolking, Noord-Brabantse arbeidsmarktregio's en Nederland (in procenten), 2013 en 2014 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% -0,2% -0,4% 0,6% 0,3% 0,8% 0,1% 1,2% 0,4% 0,1% -0,2% 0,5% 0,2% De regio Zuidoost-Brabant kent 17.500 personen die actief op zoek zijn naar werk. Daarnaast zijn er ook nog overige reserves. Ongeveer 17.000 personen in Zuidoost-Brabant geven aan te willen werken, maar niet actief op zoek te zijn naar werk. Tot slot zijn er 124.000 personen in Zuidoost-Brabant die aangeven geen werk van 12 uur per week te willen of te kunnen uitvoeren. Opleiding, ziekte en pensioen zijn hiervoor belangrijke redenen. Bron: UWV, bewerking Etil en ROA 2013 2014 3

Instroom in onderwijs (studiejaar 2011/2012) naar opleidingscategorie, mbo voor Zuidoost-Brabant en hbo voor Provincie Noord-Brabant Stromen mbo-gediplomeerden (uit schooljaar 2011/2012) naar opleidingscategorie en totaal, Zuidoost-Brabant MBO 7.760 HBO 18.900 Totaal 24% 15% 61% 28% 5% 30% 3% 10% 20% 42% Zorg en welzijn Economie Techniek 21% 24% 25% 16% 20% 12% 63% 56% 63% 8% Groen 21% 13% 66% 29% Economie Zorg en Welzijn Economie Gedrag en maatschappij Groen Comb. van sectoren Onderwijs Taal en cultuur Bron: SBB, bewerking Etil en ROA Techniek Gezondheidszorg Techniek Landbouw & groen Beroepsgroepen waarvoor het vinden van een stageplaats (soms) lastig is, Bron: SBB, CBS, bewerking Etil en ROA Zuidoost-Brabant, april 2013 Beroepsgroep Kans op stage Onderwijsstromen (in-, door- en uitstroom) en stageperspectieven Artiesten, theater en evenementen Economisch administratief Instroom in onderwijs Veiligheid In het studiejaar 2011/2012 begonnen er 7.760 leerlingen woonachtig in de regio Zuidoost-Brabant aan een mboopleiding. De instroom in de mbo-opleidingscategorieën economie (30%), techniek (29%) en zorg en welzijn (28%) Procestechniek Sport komt vrijwel overeen met elkaar. Het is de verwachting dat de instroom in mbo de komende jaren af zal nemen ICT (Referentieramingen OCW). Reizen In het studiejaar 2011/2012 begonnen in de Provincie Noord-Brabant bijna 18.900 leerlingen aan een hbo-opleiding. Dierverzorging Dit is bijna 15% meer dan in het studiejaar 2007/2008. Bijna 2 op de 5 eerstejaars kozen voor een opleiding hbo Afbouw en onderhoud economie. Op de tweede en derde plaats volgen de hbo-opleidingen techniek (20%) en gedrag en maatschappij Bouw en infra (14%). De afgelopen vijf jaar is de instroom in het hbo relatief sterk toegenomen in de hbo-opleidingen landbouw en Carrosserie groen (+36%) en techniek (+28%). Hout en meubel Schoonheidsspecialist Doorstroom en uitstroom Welzijn Niet alle schoolverlaters stromen na het behalen van hun diploma op de arbeidsmarkt in. In Zuidoost-Brabant stroomt Mode- & Interieurindustrie ongeveer 61% van het totaal aantal mbo-gediplomeerden in op de arbeidsmarkt. Het resterende deel gaat een vervolgopleiding doen (24% mbo en 15% hbo). Er zijn meer dan voldoende stageplaatsen en leerbanen De doorstroom naar het hbo is voor gediplomeerden met een mbo-diploma Economie relatief groot (20%). Een De vraag naar en het aanbod van stageplaatsen zijn in evenwicht verklaring hiervoor is dat de arbeidsmarkt-perspectieven voor deze opleidingscategorie matig zijn en gediplomeerden Over het algemeen is er evenwicht, bij sommige doorstuderen om hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. opleidingen is er een tekort aan stageplaatsen en leerbanen Over het algemeen is er een tekort aan stageplaatsen en Kans op stage De crisis heeft in sterke mate invloed op het aanbod van stages en leerbanen. Het doel van het onderwijs en het bedrijfsleven is om ook in deze economisch moeilijke tijd mbo'ers voldoende stages en leerbanen te bieden. In Zuidoost-Brabant zijn er (enige) knelpunten in het aanbod van praktijkplaatsen, bijvoorbeeld in de ICT, bouw en infra en mode- & interieurbouw. Voor technische opleidingen zijn er momenteel voldoende stages en leerbanen in de regio Zuidoost-Brabant. 4 4% 7% 14% Bron: SBB, bewerking Etil en ROA 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Doorstroom binnen mbo Doorstroom binnen hbo Uitstroom naar arbeidsmarkt leerbanen, in sommige opleidingen is er evenwicht Er is een tekort aan stageplaatsen en leerbanen t.o.v. het aantal studenten

Percentage werkzame mbo-schoolverlaters woonachtig in Noordoost-Brabant, werkend buiten de regio, Stagemobiliteit mbo naar Brabantse arbeidsmarktregio, 2012 naar opleidingscategorie en Brabantse arbeidsmarktregio, gemiddelde 2006-2011 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 20% 9% 22% 16% 29% 24% 22% 21% 20% 19% 19% 11% 6% 13% 27% 17% 14% 12% 28% 22% Zuidoost-Brabant West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant 4.550 3.670 3.300 5.430 10.000 15.730 15.860 20.210 3.460 3.720 5.070 3.480 0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 0 groen techniek economie gezondheidszorg gedrag en maatschappij woont buiten regio loopt stage binnen regio woont binnen regio loopt stage buiten regio woont binnen regio loopt stage binnen regio Zuidoost-Brabant West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant Bron: SBB, bewerking Etil en ROA Bron: ROA (SIS) Mobiliteit tussen regio's De arbeidsmarkt in Zuidoost-Brabant is geen gesloten systeem. Op het gebied van onderwijs, stageplaatsen en werkgelegenheid vinden er bewegingen plaats tussen regio's, de zogenaamde arbeidsmarktstromen. Mobiliteit gediplomeerden schoolverlaters In de richting techniek werken relatief veel mbo-schoolverlaters woonachtig in Zuidoost-Brabant, buiten de regio Zuidoost-Brabant (21%). In de richting gezondheidszorg is het aantal mbo-schoolverlaters dat in Zuidoost-Brabant woont en buiten de regio werkt met 6% relatief klein t.o.v. de overige opleidingscategorieën. Stagemobiliteit In 2012 hebben ongeveer 28.240 personen, woonachtig in Zuidoost-Brabant, stage gelopen binnen het mbo. Ongeveer 12% van de stagairs die in Noordoost-Brabant wonen heeft stage gelopen in een andere regio dan Zuidoost-Brabant (3.480 personen). Een iets groter aantal stagairs heeft in 2012 een stage in de regio Zuidoost-Brabant gevolgd, maar woonde buiten deze regio (4.550 personen). Inkomende en uitgaande binnenlandse pendel Zuidoost-Brabant, gemeten in aantal banen (x 1.000), naar arbeidsmarktregio, december 2011 80 60 40 20 0-20 3 2 11 8 2 2 20 11 9 34 17 18 68 37 31 Pendelsaldo werkzame personen Zuidoost-Brabant kende op december 2011 een positief pendelsaldo met de rest van Nederland (31.100 personen). In totaal werken er ongeveer 68.000 personen in de regio die buiten de regio regio Zuidoost- Brabant wonen (inkomende pendel). De uitgaande pendel is ongeveer 37.000 personen. Ook ten opzichte van de overige drie Brabantse deelregio's heeft Zuidoost-Brabant een positief pendelsaldo. -40 West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant Overig Totaal Inkomende pendel Uitgaande pendel Saldo Bron: CBS (EBB), bewerking Etil en ROA 5

Aantal arbeidsplaatsen naar sector, Zuidoost-Brabant, 2012 en %-ontwikkeling 2008-2012 Werkzame personen naar kenmerken, Zuidoost-Brabant, gemiddelde 2011/2012 Sectoren Absoluut Samenstelling Ontwikkeling 2012 2012 gem 2008-2012 Landbouw en visserij 11.096 2,8% -0,9% Industrie 61.843 15,3% -1,7% Bouw 22.722 5,6% -2,2% Groot- en detailhandel 69.024 17,1% -0,1% Vervoer en opslag 16.165 4,0% -1,2% Horeca 18.552 4,6% 0,1% Informatie en communicatie 11.906 3,0% 1,1% Financiele instellingen 9.954 2,5% -2,0% Zakelijke dienstverlening 67.319 16,7% 1,9% Openbaar bestuur 15.194 3,8% 1,2% Onderwijs 26.423 6,6% 1,7% Zorg en welzijn 58.740 14,6% 3,6% Overige dienstverlening 14.079 3,5% 2,9% Totaal 403.017 100,0% 0,5% Aandeel 55+ 16% Aandeel zelfstandigen 17% Aandeel kenniswerkers 30% Aandeel allochtonen 12% Bron: LISA, bewerking Etil en ROA Bron: CBS (EBB), bewerking Etil en ROA Daling aantal arbeidsplaatsen zet door De afgelopen vijf jaar is de werkgelegenheid in Zuidoost-Brabant (403.017 arbeidsplaatsen) met gemiddeld 0,5% per jaar toegenomen en de Zuidoost-Brabantse economie zit nu echter in zwaar weer. Volgens de prognoses van het CPB (aug 2013) krimpt de Nederlandse economie dit jaar met 1,25%. De krimp in 2013 wordt voor een groot deel verklaard door een krimp van de particuliere consumptie (lage beschikbare inkomens en dalende huizenprijzen) en de afnemende overheidsbestedingen als gevolg van bezuinigingen. Volgend jaar is naar verwachting sprake van een licht herstel en neemt de economische groei met 0,75 toe. Het licht herstel in 2014 is het gevolg van de Nederlandse uitvoer die profiteert van de aantrekkende wereldhandel. Minder economische activiteiten leiden in de regel tot minder vraag naar arbeid. Omdat de productiviteit van arbeid in veel sectoren groeit, moeten we in 2013 zelf rekening houden met een extra krimp van de werkgelegenheid. In Zuidoost-Brabant neemt de werkgelegenheid in 2013 met 1,1% af. Ondanks het economische herstel in 2014 neemt de werkgelegenheid in Zuidoost-Brabant verder af. De reden hiervoor is dat werkgevers op dit moment nog ruim in personeel zitten. De verwachte afname is met -0,1% wel kleiner dan in 2013. Voor de periode 2015-2018 gaat het UWV voor Nederland uit van een positieve werkgelegenheidsgroei van ongeveer 0,25% per jaar. Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling, Brabantse arbeidsmarktregio's (in procenten), 2013 en 2014 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -2,0% Zuidoost-Brabant West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant -1,1% -0,1% -1,4% Bron: UWV (juniramingen), bewerking Etil en ROA -0,5% -1,1% 2013 2014-0,1% -1,4% -0,5% 6

Ontwikkeling aantal openstaande vacatures die per kwartaal ontstaan, Aantal openstaande vacatures naar beroepsklasse, Zuidoost-Brabant, juni 2013 Brabantse arbeidsmarktregio's, 1e kw 2010-2e kw 2013 7.000 2% Agrarische beroepen 6.000 5.000 4.000 8% 11% 20% Economisch-administratieve beroepen Informatica beroepen Medische en paramedische beroepen 3.000 2.000 4% 3% Openbare orde- en veiligheidsberoepen Pedagogische beroepen 1.000 0 2010-1 2010-2 2010-3 2010-4 2011-1 2011-2 2011-3 2011-4 2012-1 2012-2 2012-3 2012-4 2013-1 49% 1% 1% 1% Sociaal-culturele beroepen Technische en industrieberoepen Transportberoepen Verzorgende en dienstverlenende beroepen Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant West-Brabant Bron: UWV, bewerking Etil en ROA Bron: UWV, bewerking Etil en ROA Aantal vacatures voor door vervanging personeel Vacatures naar sector, Zuidoost-Brabant, eerste kwartaal 2013 Ontwikkeling vacatures Voor het vinden van werk is het aantal vacatures van belang. De ontwikkeling van het aantal vacatures wordt bepaald door twee ontwikkelingen, de uitbreiding of vervanging van personeel. Door de voorziene afname van de werkgelegenheid zijn er momenteel ook weinig uitbreidingsvacatures. Daarnaast durven minder mensen de overstap naar een nieuwe baan te maken waardoor ook het aantal vervangingsvacatures enigzins beperkt is. Door deze ontwikkelingen daalt het aantal vacatures in Zuidoost-Brabant al vanaf het 2e kwartaal van 2011. 5% 12% 4% 2% 13% 4% Landbouw Industrie Bouw Groot- en detailhandel Naar beroepsgroep (openstaande vacatures) Eind juni stonden bij het UWV in de arbeidsmarktregio Zuidoost-Brabant 2.062 openstaande vacatures geregistreerd. Een jaar ervoor waren dat er 2.950. Ten opzichte van vorig jaar is dit een daling van 43%. Ongeveer 60% van de in juni openstaande vacatures is de afgelopen maand nieuw erbij gekomen, terwijl de overige 40% al langer openstonden. Er staan vooral vacatures open voor technische en industrieberoepen (49%), economisch-administratieve beroepen (20%) en verzorgende en dienstverlenende beroepen (11%). 16% 28% Transport en communicatie Horeca Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Naar sector (ontstane vacatures) In het eerste kwartaal van 2013 zijn er in Zuidoost-Brabant 5.600 vacatures ontstaan. Een jaar ervoor waren dat er nog 6.100. Ten opzichte van vorig jaar is dit een daling van 16,5%. Er zijn vooral vacatures ontstaan in de sectoren groothandel- en detailhandel (28%), zakelijke dienstverlening (16%), industrie (13%) en zorg en welzijn (12%). 3% 4% 9% Overheid en onderwijs Zorg en welzijn Overige dienstverlening In 2014 gaat het UWV voor Nederland weer uit van een toename van het aantal vacatures. Ondanks de afname van de werkgelegenheid stijgt de economische groei in 2014 weer. De verwachte groei heeft een grotere baan-baan-dynamiek tot gevolg, hetgeen het aantal onstane vacatures stimuleert. Bron: UWV (Jobfeed), bewerking Etil en ROA 7

Ontwikkeling werkloosheid (NWW), Brabantse arbeidsmarktregio's, jun 2011- jun 2013 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 Totaal aantal werkzoekenden en uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking, naar kenmerken, Brabantse arbeidsmarktregio's, juni 2013 Zuidoost-Brabant Noordoost-Brabant Midden-Brabant West-Brabant Totaal 27.340 7,9% 19.120 6,7% 14.960 6,8% 22.570 7,0% Man 14.030 7,1% 9.850 6,3% 7.930 6,4% 11.400 6,4% Vrouw 13.310 8,8% 9.270 7,2% 7.030 7,2% 11.170 7,7% 15-24 jarigen 2.350 6,2% 1.340 4,8% 1.430 5,9% 1.740 5,1% 55-64 jarigen 6.170 13,3% 4.810 10,2% 3.290 9,7% 5.400 11,0% Lager opleidingsniveau 11.230 14,4% 7.080 10,0% 5.510 10,4% 8.400 10,1% Middelbaar opleidingsniveau 11.170 7,6% 8.290 6,8% 6.750 7,2% 10.110 7,0% Hoger opleidingsniveau 4.940 4,0% 3.750 4,1% 2.700 3,7% 4.070 4,2% 0 jun-11 aug-11 okt-11 dec-11 feb-12 apr-12 jun-12 aug-12 okt-12 dec-12 feb-13 apr-13 jun-13 Bron: UWV, bewerking Etil en ROA Zuidoost-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant West-Brabant Bron: CBS, UWV Werkbedrijf, bewerking Etil en ROA Werkloosheid loopt gestaag op Realisatie Eind juni stonden 27.340 niet-werkende werkzoekenden (NWW) ingeschreven in Zuidoost- Brabant. Een jaar eerder waren dat er 19.435. Dit betekent een stijging van 7.905 personen. Ten opzichte van mei 2013 is het aantal NWW met 54 personen toegenomen. Het NWW-percentage (NWW uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking) kwam in Zuidoost-Brabant eind juni uit op 7,9%. Landelijk lag het NWW-percentage eind juni op 8,1%. Het NNW-percentage ligt in Zuidoost-Brabant dus 0.2 procentpunt lager dan in Nederland. Vergeleken met de overige Brabantse arbeidsmarktregio's ligt het NWW-percentage relatief hoog in Zuidoost-Brabant. NWW naar kenmerken Van de NWW woonachtig in Zuidoost-Brabant is 8,5% jonger dan 25 jaar en is 22,6% ouder dan 55 jaar. Het NWW-percentage loopt af naarmate het opleidingsniveau toeneemt. Verwachte ontwikkeling Minder economische bedrijvigheid gaat in 2013 gepaard met minder banen. Daarnaast neemt de omvang van de beroepsbevolking toe. Beide ontwikkelingen leiden tot meer werkzoekenden dit jaar in Noordoost-Brabant (+ 2.900 NWW'ers). In 2014 herstelt de economie iets, maar blijft de werkgelegenheid krimpen. Bovendien groeit de beroepsbevolking naar verwachting nog. Het gevolg is dat ook in 2014 gerekend wordt op een groei van het aantal werkzoekenden in Zuidoost-Brabant (+ 1.100 NWW'ers). Voor de periode 2015-2018 gaat het UWV voor Nederland uit van een zeer geringe daling van het aantal NWW'ers. Verwachte ontwikkeling werkloosheidspercentage (NWW) in Brabantse arbeidsmarktregio's, 2012-2014 10,0% 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 9,0% 8,5% 8,5% 8,3% 7,9% 7,7% 7,1% 7,2% 7,3% 6,7% 6,5% 6,0% 2012 2013 2014 Zuidoost-Brabant Noordoost-Brabant Midden-Brabant West-Brabant Bron: UWV (juniramingen), bewerking Etil en ROA 8

Indicatoren match onderwijs en arbeidsmarkt naar opleidingscategorie en naar mbo-niveau (2 t/m 4), Brabantse arbeidsmarktregio's, 2006-2011 % spijt van gevolgde opleiding 2006-2011 % ontevreden over aansluiting opleiding 2006-2011 % onderbenutting in huidige functie 2006-2011 NO-B M-B W-B ZO-B NO-B M-B W-B ZO-B NO-B M-B W-B ZO-B Mbo richting Mbo richting Mbo richting groen 17 27 13 31 groen 23 19 19 20 groen 36 38 40 38 techniek 13 14 13 12 techniek 20 17 18 24 techniek 28 28 24 28 sociaal-cultureel 15 14 14 16 sociaal-cultureel 20 17 20 13 sociaal-cultureel 17 19 22 22 gezondheidszorg 11 12 18 19 gezondheidszorg 28 17 26 24 gezondheidszorg 13 4 9 8 economie 25 18 25 25 economie 27 23 31 24 economie 28 28 31 26 Mbo niveau Mbo niveau Mbo niveau 2 16 18 20 16 2 17 13 24 22 2 27 32 36 31 3 15 13 17 19 3 18 16 20 16 3 30 29 26 29 4 18 16 16 20 4 29 23 24 21 4 18 18 17 16 Bron: ROA (SIS) Indicatoren match onderwijs-arbeidsmarkt Met behulp van schoolverlatersgegevens afkomstig van het SchoolverlatersInformatieSysteem (SIS) van het ROA is het mogelijk inzicht te geven in de huidige regionale match van onderwijs en arbeidsmarkt. Spijt van eerder gevolgde opleiding Het percentage van schoolverlaters dat achteraf gezien spijt heeft van de gevolgde opleiding geeft een indicatie van de huidige aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Schoolverlaters van mbo groen (31%) en op mbo-niveau 4 (20%) zijn in Zuidoost-Brabant achteraf het vaakst ontevreden over hun opleiding. Ontevreden over aansluiting gevolgde opleiding en huidige functie Van de werkende mbo-gediplomeerden in Zuidoost-Brabant is bekend hoe zij de aansluiting tussen de gevolgde opleiding en de huidige functie beoordelen. Onder werkende mbo-gediplomeerden is de ontevredenheid over deze aansluiting relatief groot voor mbo techniek, gezondheidszorg en economie (24%) en op mbo-niveau 2 (22%). Onderbenutting van gevolgde opleiding in huidige functie Als schoolverlaters een functie hebben die qua niveau lager is dan hun opleidingsniveau wordt gesproken over 'onderbenutting'. Aanslutingsproblemen op de arbeidsmarkt voor schoolverlaters manifesteren zich vaak in de noodzaak om een baan onder hun niveau te accepteren. Onder mbo-gediplomeerden in Zuidoost-Brabant is de onderbenutting relatief groot voor mbo groen (38%) en op mbo-niveau 2 (31%). Spanningsindicator UWV naar beroepsklasse en beroepsniveau, Zuidoost-Brabant, kwartaal 4 2012 Beroepsklassen Beroepsniveau Lager Middelbaar Hoog Agrarisch zeer ruim zeer ruim zeer ruim Economisch-administratief zeer ruim zeer ruim ruim Informatica * krap gemiddeld Medisch en paramedisch zeer ruim ruim ruim Openbare orde- en veiligheid krap zeer ruim * Pedagogisch * ruim zeer ruim Sociaal-cultureel * zeer ruim zeer ruim Technisch en industrie zeer ruim zeer ruim zeer ruim Transport zeer ruim * * Verzorgend en dienstverlenend zeer ruim zeer ruim * Bron: UWV, bewerking Etil en ROA Spanningsindicator UWV Met behulp van de spanningsindicator van het UWV is het mogelijk een indicatie te geven van de huidige aansluiting op de arbeidsmarkt in Zuidoost-Brabant. Door de afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden is de totale arbeidsmarktsituatie in Zuidoost-Brabant zeer ruim te noemen. Voor de informaticaberoepen en de medisch en paramedische beroepen is de situatie anders. Voor de informaticaberoepen is de arbeidsmarkt krap. Voor de openbare orde- en veiligheid is de arbeidsmarkt krap voor lager beroepsniveau. 9

Toekomstige arbeidsmarktperspectieven naar opleiding (ITA) voor schoolverlaters, Toekomstige knelpunten in de personeelsvoorziening (ITKB) naar beroep, Brabantse arbeidsmarktregio's, 2011-2016 Brabantse arbeidsmarktregio's, 2011-2016 Zuidoost-Brabant Noordoost- Brabant Midden- Brabant West-Brabant Zuidoost- Brabant Noordoost- Brabant Midden- Brabant West- Brabant MBO groen goed goed goed goed Pedagogische beroepen zeer groot zeer groot zeer groot groot MBO techniek zeer goed zeer goed zeer goed zeer goed Culturele beroepen geen geen vrijwel geen geen MBO sociaal-cultureel slecht matig matig slecht Agrarische beroepen vrijwel geen groot geen groot MBO gezondheidszorg redelijk redelijk redelijk redelijk Technische en industrieberoepen zeer groot zeer groot zeer groot zeer groot MBO economie redelijk redelijk redelijk redelijk Transportberoepen zeer groot zeer groot zeer groot zeer groot Medische en paramedische beroepen zeer groot zeer groot zeer groot zeer groot HBO onderwijs goed goed goed goed Economisch-administratieve beroepen enige groot groot vrijwel geen HBO sociaal -cultureel slecht slecht slecht slecht Informaticaberoepen groot groot groot groot HBO groen zeer goed zeer goed zeer goed zeer goed Sociaal-culturele beroepen geen geen geen geen HBO techniek goed goed goed goed Verzorgende en dienstverlenende beroepen zeer groot zeer groot zeer groot zeer groot HBO paramedisch slecht slecht slecht slecht Openbare orde- en veiligheidsberoepen vrijwel geen vrijwel geen groot vrijwel geen HBO economie slecht slecht slecht slecht Bron: ROA (POA) WO letteren en sociaal-cultureel goed goed goed goed WO groen matig matig matig matig WO techniek goed goed goed goed WO medisch zeer goed zeer goed zeer goed zeer goed WO economie en recht matig matig matig matig Bron: ROA (POA) Verwachte arbeidsmarktsituatie eind 2016 op basis POA Het ROA heeft medio 2012 een onderzoek uitgevoerd naar de verwachte aansluiting tussen onderwijs en de arbeidsmarkt. Voor de opleidingscategoriëen op mbo-niveau zijn prognoses gemaakt op het niveau van de Brabantse arbeidsmarktregio's, terwijl voor de opleidingstypen op hbo-niveau alleen provinciale prognoses zijn opgesteld. Voor de perspectieven op wo-niveau is aangesloten bij de perspectieven voor Nederland. Shoolverlaters (ITA) Schoolverlaters in Zuidoost-Brabant met een opleiding mbo groen, mbo techniek, mbo onderwijs, hbo groen, hbo techniek, wo letteren en sociaal-cultureel, wo techniek en wo medisch hebben een goed arbeidsmarktperspectief. De perspectieven van schoolverlaters voor mbo sociaal-cultureel, hbo sociaal-cultureel, hbo paramedisch en hbo economie zijn daarentegen slecht. Werkgevers (ITKB) Voor het merendeel van de beroepsgroepen in Zuidoost-Brabant worden toekomstige knelpunten voorzien in de personeelsvoorziening. Alleen voor de culturele beroepen, agrarische, sociaalculturele beroepen en openbare orde- en veiligheidsberoepen worden geen tot vrijwel geen knelpunten voorzien. Gezien de huidige ruime arbeidsmarktsituatie is het waarschijnlijk dat de perspectieven geleidelijk beter worden en de verwachte knelpunten rond 2015/2016 waarneembaar worden. Aan het eind van 2013 voert het ROA een actualisatie van het onderzoek uit. Het is de verwachting dat de perspectieven dan over het algemeen iets minder positief zijn. Overige inzichten sectoraal arbeidsmarktonderzoek Naast het onderzoek van het ROA worden er ook regelmatig andere onderzoeken uitgevoerd naar de verwachte aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Hier zoomen we in op de voor Zuidoost- Brabants belangrijke sectoren Zorg en Welzijn en Techniek. Overschotten verwacht in Zorg en Welzijn, trendbreuk met het verleden De arbeidsmarkt in de sector zorg en welzijn is volop in beweging. In het Regeerakoord Rutte II en de daaropvolgende zorggerelateerde akkoorden zijn ingrijpende maatregelen aangekondigd. Transvorm heeft medio juli 2013 een eerste inzicht gegeven in de gevolgen van de aangekondigde maatregelen voor de arbeidsmarkt zorg en welzijn. Transvorm verwacht dat het aantal medewerkers in de regio Zuidoost-Brabant de komende paar jaar met circa 2.400 (7%) personen zal afnemen. Transvorm verwacht verder dat er op korte- en middellange termijn overschotten in de zorg en welzijn zullen ontstaan. Tekorten doen zich op korte termijn alleen nog voor binnen specifieke en specialistische functies. Tekorten techniek Bureau Louter heeft begin 2013 een onderzoek gepubliceerd naar de verwachte regionale arbeidsmarktsituatie voor technice eind 2017. Binnen dit onderzoek is nader onderscheid gemaakt naar 37 technische opleidingen (vmbo, mbo, hbo en wo). Zeer gunstige arbeidsmarktperspectieven voor schoolverlaters worden verwacht voor de opleidingstypen: vmbo: bouw, metaal en transport en logistiek mbo: mbo werktuigbouw en mechanische techniek, mbo fijnmechanishe techniek, hbo: laboratorium, vervoer en logistiek, chemische technologie wo: werktuigbouwkunde, civiele techniek 10

Kans op een baan naar beroepsgroep en mbo-niveau, Brabantse arbeidsmarktregio's, januari 2013 Toelichting indicator kans op baan Zuidoost-Brabant Noordoost-Brabant West-Brabant Midden-Brabant Geringe kansen sector Beroepsgroep niveau 1-2 niveau 3-4 niveau 1-2 niveau 3-4 niveau 1-2 niveau 3-4 niveau 1-2 niveau 3-4 Matige kansen Economie Artiesten, theater en evenementen 2 3 2 3 2 3 2 3 Voldoende kansen Detailhandel Food/Non Food 5 4 5 4 5 4 5 4 Ruim voldoende kansen Economisch administratief 2 4 2 3 3 4 2 3 Goede kansen Facilitaire dienstverlening 5 5 5 5 5 5 5 5 * Niet bekend Groothandel Food/Non Food 5 5 5 4 5 4 5 4 Horeca 5 5 5 5 5 4 5 4 ICT 1 2 1 3 1 4 1 3 Indicator kans op een baan Recreatie 5 3 2 4 4 4 4 4 Reizen * 2 * 4 * 3 * 3 Schoonmaak en Glazenwassen 3 3 3 3 3 3 3 3 Veiligheid 2 3 2 3 2 3 2 3 Verssectoren detailhandel, groothandel en industrie 4 3 4 3 4 3 4 3 Groen Bloemen en tuincentra 3 3 3 3 4 3 3 3 Dierverzorging 1 4 1 4 3 3 1 4 Groene ruimte 4 3 4 3 5 5 4 3 Plantenteelt 4 4 4 4 4 3 4 4 Veehouderij en Paardenhouderij 3 4 3 4 3 3 3 4 Voedingsindustrie 4 5 4 5 3 5 4 5 Techniek Afbouw en onderhoud 2 2 2 2 2 2 2 2 AV, Multimedia en gaming 3 3 3 3 3 3 3 3 Bakkerij 5 4 5 5 4 4 4 4 Bouw en infra 2 2 2 2 2 2 2 2 Carrosserie 2 2 2 2 2 2 2 2 Creatieve en Ambachtelijke techniek 4 4 4 4 4 4 4 4 Fotonica 3 3 3 3 3 3 3 3 Gezondheidstechniek 4 4 4 4 4 4 4 4 Hout en meubel 2 1 2 1 1 1 2 1 Installatie-, elektro- en metaaltechniek 3 3 3 3 3 3 3 3 Laboratoria 3 3 3 3 1 3 3 3 Mobiliteit 3 3 3 3 3 3 3 3 Mode- & Interieurindustrie 1 1 4 3 * 1 1 1 Procestechniek 2 3 2 3 3 5 2 3 Reclame en presentatie 3 3 3 3 3 3 3 3 Scheepvaart * * * * * 5 * * Transport en logistiek 3 3 3 3 3 3 3 3 Uitgeven, vormgeven en printmedia 4 4 4 4 4 4 4 4 Zorg en Welzijn Dokter-/apotheek-/tandartsassistenten * 3 * 3 * 3 * 2 Kapper 3 3 3 3 3 3 3 3 Pedicure * 5 * 5 * 5 * 5 Schoonheidsspecialist * 2 * 4 * 2 * 2 Sport 3 2 3 3 4 2 2 3 Welzijn * 2 * 2 * 3 * 2 Zorg 3 3 3 3 2 3 4 2 De indicator kans op een baan (SBB en Kenniscentra) geeft het perspectief van schoolverlaters op een baan weer. De indicator komt tot stand door het aanbod van afgestudeerden die zich aanbieden op de arbeidsmarkt af te zetten tegen de beschikbaarheid van arbeidsplaatsen in de desbetreffende regio. De uitspraak is gebaseerd op de toekomstige mogelijkheden op een baan in het verlengde van de opleiding als de deelnemer nu begint met de opleiding en die na de nominale studieduur afrondt. Dus een tweejarige opleiding over 2 jaar (2014), een driejarige opleiding over 3 jaar (2015) en een vierjarige opleiding over 4 jaar (2016). De typering is een gemiddelde van de kwalificaties die bij de betreffende beroepsgroep horen. De niveaus 1/2 en 3/4 zijn uitgesplitst. Resultaten indicator kans op een baan Over het algemeen geldt dat er voor schoolverlaters in Zuiddoost-Brabant voldoende kansen zijn om de arbeidsmarkt te betreden. Voor de beroepsgroepen detailhandel Food/Non-Food, facilitaire dienstverlening, groothandel Food/Non-Food, horeca, voedingsindustrie, bakkerij en pedicure komen in Zuidoost-Brabant goede kansen naar voren op basis van de indicator. Voor de beroepsgroepen artiesten, theater en evenementen, economisch administratief, veiligheid, dierverzorging, procestechniek komen in Zuidoost-Brabant geringe kansen naar voren op mbo-niveas 1 en 2. Voor de beroepen ICT, afbouw en onderhoud, bouw en infra, carrosserie, hout en meubel en mode- & interieurbouw komen geringe kansen naar voren voor alle mbo-niveaus. Bron: SBB/Kenniscentra 11

Sterke Brabantse speerpuntsectoren Zes speerpuntsectoren vormen de ruggengraat van het economische programma van de Provincie Noord-Brabant. Vooral daar waar de clusters elkaar tegenkomen, zijn verrassende combinaties mogelijk. High tech systemen & Materialen (HTSM) (inclusief automotive) In de speerpuntsector HTSM wordt de nadruk sterk gelegd op het versterken van de innovatieve kracht van de Brabantse high tech maakindustrie. De grootste kans in deze sector ligt namelijk in het vernieuwen en innoveren van producten. En dus niet in het verlagen van de kostprijs. Automotive is gespecialiseerd in vervoer over land en dan met name in de technische ontwikkeling. Logistiek Logistiek gaat over meer dan alleen de vrachtwagen die goederen van A naar B transporteert. Anno nu is de sector multimodeaal (weg, water, spoor en buis) en hoogwaardig. Er wordt ingespeeld op zaken als duurzaamheid en fileproblematiek. Maintenance (World Class Maintenance) Nederland en Brabant hebben een goede reputatie op het gebied van onderhoud van dure hoogwaardige goederen en diensten. Maintenance draagt bij aan het verlagen van productieprocessen en uitstoot van gassen, het verbeteren van duurzaamheid, efficiency en veiligheid. Verdeling werkzame personen naar Brabanste speerpuntsectoren en t.o.v. totale economie, Brabantse arbeidsmarktregio's 2011-2012 Zuidoost-Brabant Midden-Brabant West-Brabant Noordoost-Brabant werkzame personen 2010/2011 Aandeel WP in totale economie Aandeel WP in totale economie Aandeel WP in totale economie Aandeel WP in totale economie 1 HTSM 46.100 14,0% 7,4% 9,2% 8,2% 2 Logistiek 12.000 3,6% 4,6% 4,7% 3,7% 3 Maintenance 14.200 4,3% 3,6% 3,9% 3,4% 4 Biobased 8.600 2,6% 3,7% 3,9% 3,3% 5 Agro&Food 16.800 5,1% 5,7% 5,4% 6,4% 6 Life Sciences 3.600 1,1% 0,8% 1,0% 2,1% Totaal speerpuntsectoren 83.600 25,3% 20,2% 22,8% 21,6% Totale economie 329.900 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Bron: EBB (CBS), Provincie Noord-Brabant Top 3 Regionale speerpuntsectoren Zuidoost-Brabant Hight Tech Systems Automotive Design Food Life Tec Zorg Biobased In een biobased economy nemen groene grondstoffen de rol van fossiele grondstoffen (bv. olie) over. In Brabant werken agro-foodbedrijven en chemische bedrijven samen door hun traditonele producten en processen te vergroenen. Vanuit het oogpunt van de duurzaamheidsproblematiek kunnen ze door deze samenwerking nieuwe markten aanboren. Agro & Food De Agro & Food sector is groot in Brabant. Bijna 700 midden- en klein bedrijven in de voedings- en genotsmiddelen industrie zijn gevestigd in Zuidoost-Nederland. Door innovatie en samenwerking tussen grote organisaties en het MKB is het doel deze positie verder te versterken. Life sciences en medische technologie De sector is vrij breed en grofweg in drie onderdelen in te delen: geneesmiddelenontwikkeling, medische technologie en biomedische wetenschap. In deze sector is binnen Brabant een goede combinatie van kennis en kunde aanwezig. Brabant doet het dan ook goed in deze sector. Bron: EBB (CBS), Provincie Noord-Brabant Focus speerpuntsectoren Zuidoost-Brabant De zes Brabantse speerpuntsectoren vormen een belangrijk onderdeel binnen de economie van Zuidoost- Brabant. Ongeveer 25,3% van de totale werkgelegenheid in Zuidoost-Brabant valt in een van de zes speerpuntsectoren. Binnen het economische kader van de Provincie Noord-Brabant heeft de regio Zuidoost-Brabant eigen programmalijnen op het gebied van speerpuntsectoren opgesteld. Door focus aan te brengen is een regio beter in staat uit te bouwen waar ze goed in zijn. Bij het aanbrengen van de regionale focus spelen de regionale clustering van bedrijven en bestaande regionale samenwerkingverbanden een belangrijke rol. Zuidoost-Brabant speelt een belangrijke rol binnen de Brainport Regio Zuidoost-Brabant. De topsectoren zijn goed vertegenwoordigd in Zuidoost-Brabant, met name de speerpuntsector High Tech Systems & Materials (HTSM), maar ook Automotive, Design, Food en Life Tec. Naast de speerpuntsectoren is de sector zorg vanuit arbeidsmarktoogpunt in Zuidoost-Brabant ook een belangrijke sector gezien het grote aantal banen. 12

Aandeel hoger opgeleiden en 55-plussers in Brabantse speerpuntsectoren, Aandeel gediplomeerden van een hbo-opleiding dat actief is in een van de Brabantse Zuidoost-Brabant, 2010-2011 speerpuntsectoren, Noord-Brabant, 2008-2010 HTSM 10% 50% 0,4 0,35 LifeSciences 12% 55% 0,3 Agro&Food Biobased 12% 15% 14% 9% 0,25 0,2 0,15 34% 34% Maintenance Logistiek Bron: EBB (CBS) 9% 13% 17% Goede aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt cruciaal voor speerpuntsectoren Om de innovatie- en groeiambities van de regionale topsectoren te realiseren zijn er voldoende mensen met de benodigde kwaliteiten nodig. Een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt is hiervoor cruciaal. Ontwikkelingen vraag Binnen de speerpuntsectoren staat innovatie en het verhogen van de arbeidsproductiviteit centraal. Door slimmer te zijn dan anderen, is het mogelijk een sterke concurrentiepositie te verkrijgen ten opzichte van andere regio's. De vraag naar kenniswerkers neemt daardoor naar verwachting toe. Binnen het mbo-segment verschuift de vraag ook naar een hoger niveau. Naast de uitbreidingsvraag wordt de komende jaren ook een grote vervangingsvraag verwacht als gevolg van de vergrijzing. 62% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Aandeel kenniswerkers Aandeel 55+ 0,1 0,05 0 Bron: ROA (SIS) Bron: ROA (SIS) 1% 2% 0% hbo groen hbo onderwijs hbo techniek hbo economie hbo gezondheidszorg hbo gedrag en maatschappij Aandeel gediplomeerde mbo-schoolverlaters dat instroomt in een van de Brabantse speerpuntsectoren, Brabantse arbeidsmarktregio's, 2008-2010 Zuidoost-Brabant Noordoost-Brabant 12% 14% topsector geen topsector 15% Werkzaam in speerpuntsector Midden-Brabant 11% Ontwikkelingen aanbod Vooral binnen de hbo-opleidingscategoriëen hbo landbouw en hbo techniek stromen in Noord- Brabant relatief veel gediplomeerden (beide 34%) binnen een van de zes speerpuntsectoren in. Het merendeel van de instroom, ook binnen hbo landbouw en hbo techniek, is echter niet actief in een van de speerpuntsectoren. In de afgelopen drie jaar stroomde in Zuidoost-Brabant ongeveer 12% van het aantal mbo-schoolverlaters binnen een van de zes Brabantse speerpuntsectoren in. West-Brabant 12% Noordoost-Brabant 14% Verwachte knelpunten Gezien de sterke focus van Noordoost-Brabant op High Tech Systems & Materials zijn de voorziene knelpunten in de personeelsvoorziening voor de opleidingscategorieën mbo mbo techniek, hbo techniek, wo techniek belangrijke aandachtspunten. Bron: ROA (SIS) 13

Aanbod Zuidoost-Brabant heeft qua arbeidsplaatsen ten opzichte van de overige arbeidsmarktregio's het het hoogste aandeel technisch hoger opgeleiden. Voor het aandeel technisch wetenschappelijk opgeleiden komt Zuidoost-Brabant op een 4e plek. Leerlingen met een HAVO/VWO diploma kiezen niet of veel minder voor een vervolgopleiding in het MBO waardoor dit type instroom in de toekomst afneemt. Momenteel is er sprake van een dubbele ontgroening: enerzijds zijn er minder jongeren als gevolg van lagere geboortecijfers uit de jaren tachtig en negentig. Anderszijds komen jongeren later op de arbeidsmarkt, omdat ze vanwege de huidige ruime arbeidsmarkt ervoor kiezen om langer door te studeren. Meer leerlingen gingen in Zuidoost-Nederland vorig schooljaar van school in bezit van een startkwalificatie. Daarmee is het aantal voortijdig schoolverlaters in Zuidoost- Brabant (1.740 vsv'ers) opnieuw gedaald, dit keer met zo'n 11%. De regio streeft ernaar het aantal vsv'ers in 2016 terug te dringen tot maximaal 1.320 voortijdig schoolverlaters. Vraag Economisch zal Zuidoost-Brabant dit jaar (-2,0%) minder presteren dan Nederland als geheel. Dit komt vooral door de afhankelijkheid van de export naar het buitenland en de forse krimp in de transportmiddelenindustrie en machine-industrie. Ondanks dit vooruitzicht staat de regio er door het aantrekkelijke vestigingsklimaat, het innovatieve karakter en het groeipotentieel van de concurrerende industrie er structureel sterk voor. (ING, 2013) Uitzendbureaus kunnen in 2014 profiteren van het aanstaande economische herstel. Immers het bedrijfsleven zal in eerste instantie vooral tijdelijk personeel inzetten om hun hogere productie te realiseren. Belangrijke redenen voor 'nieuwe' zelfstandigen zonder personeel (adviseurs, ict'ers, bouwvakkers en overige zzp'ers die eigen arbeid en diensten aanbieden) om aan de slag te gaan als zzp'er zijn de uitdaging en de luxe om zelf hun werktijden te bepalen. Het aandeel werknemers met een flexibele arbeidsrelatie (16% in 2012) is de afgelopen 10 jaar in Nederland met 5% toegenomen. De toename komt vooral door het hogere aandeel werknemers met een tijdelijk contract met uitzicht op een vast dienstverband en een toename van oproepkrachten. Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt Veel meer studenten kiezen voor een technische universitaire opleiding. Op basis van het voorlopige aantal landelijke aanmeldingen voor universitaire studies blijkt dat het aantal aanmeldingen voor studies op het gebied van landbouw, natuur en techniek voor het komende studiejaar 20% (2014) hoger ligt dan voorgaande jaar. De Nederlandse Bank heeft in augustus 2013 een rapport gepubliceerd waarin geconcludeerd wordt dat vraag en aanbod op de Europese arbeidsmarkt slechter op elkaar aansluiten sinds de crisis. Deze mismatch op de arbeidsmarkt heeft negatieve gevolgen voor de economische ontwikkeling op de korte en de lange termijn. Kwantitatieve ontwikkelingen zijn interessant en belangrijk, maar zeggen weinig over hoe het werk er in de toekomst in kwalitatieve zin uit zal zien. Toekomstige trends in competenties zijn daardoor ook een belangrijk aandachtspunt. Speerpuntsectoren In 2020 stevent Zuidoost-Nederland af op 'bijna' complete werkgelegenheid. Iedereen op de arbeidsmarkt is nodig: zowel knappe vakmensen als hoogopgeleide kenniswerkers. De sterke focus van de regio op specifieke speerpuntsectoren heeft tot gevolg dat de personeelstekorten voor specieke opleidingstypen toe zullen nemen. Philips, ASML en NXP, allen gevestigd in de regio Zuidoost-Brabant, vormen de top drie van bdrijven in Nederland op het gebied van investeringen in R&D. De regio Zuidoost-Nederland is goed voor 35% van de totale export in Nederland. De regio Zuidoost-Nederland staat qua GDP per capita op een 13e plek van 26 internationale sterke economische regio's. 14

Definities Nog nader in te vullen 15