Marktonderzoek Vestigingscriteria Ondernemers Hoeksche Waard Uitgevoerd in opdracht van: Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard (SOHW) Nijmegen, januari 2013
Inhoudsopgave Blz. Hoofdstuk 1 Inleiding 1 Hoofdstuk 2 Opzet en aanpak 3 Hoofdstuk 3 Economisch Profiel Hoeksche Waard 8 Hoofdstuk 4 Resultaten schriftelijke Enquêtes 21 Hoofdstuk 5 Resultaten mondelinge interviews 32 Hoofdstuk 6 Resultaten in perspectief 36 Bijlage 1 Enquête Vestigingscriteria 39 Bijlage 2 Lijst Interviewpartners 44 Bijlage 3 Projectgroep 45
Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Onlangs is in de regio Hoeksche Waard de sociaal economische visie getiteld Kracht en Kansen benutten vastgesteld en is het bijbehorende uitvoeringsprogramma opgesteld. De visie, tot stand gekomen in een nauwe samenwerking tussen de partners in de regio, bevat drie speerpunten: De Hoeksche Waard zet in op sterke werklocaties; De Hoeksche Waard benut kansen voor recreatie en toerisme, zorgeconomie en bio economie; De Hoeksche Waard zet in op versterking en behoud van haar voorzieningen. Deze visie is tot stand gekomen door input vanuit de 5 gemeenten van de Hoeksche Waard, de Kamer van Koophandel Rotterdam, de Ondernemersvereniging Hoeksche Waard (OHW), het bedrijfsleven en betrokken maatschappelijke instanties. De horizon van de Visie is 2030 en gaat sterk in op ambities en schetst een set aan beleidsacties en hoe deze te bereiken. Als onderdeel van het 1 e speerpunt is de opgave herijking van het uitgiftebeleid voor bedrijventerreinen opgenomen. In hoeverre er behoefte is aan een herijking van het uitgiftebeleid wordt bepaald op basis van een drietal onderzoeken: a) Een marktanalyse op basis van deskresearch aan de hand van bestaande rapporten; b) Een marktonderzoek naar vestigingscriteria van ondernemers in de Hoeksche Waard; c) Een aanbodanalyse van de huidige bedrijventerreinprogrammering. Deze onderzoeken zijn apart van elkaar uitgevoerd, maar zullen in een gezamenlijke rapportage begin 2013 bijeen worden gebracht. De focus van het onderhavige onderzoek echter ligt louter op het tweede onderdeel, te weten: Een marktonderzoek naar vestigingscriteria van ondernemers in de Hoeksche Waard. Het gaat daarbij om vestigingsplaatseisen (en -wensen) en criteria hierbij van ondernemers, zowel van bestaande bedrijven als recent gevestigde of vertrokken bedrijven en mogelijke nieuwkomers. Ook is meegenomen in welke sectoren marktkansen aanwezig zijn: ofwel, wat is de marktvraag. Hierbij is nadrukkelijk gefocust op de mening van de ondernemers (de kwalitatieve vraagkant ) en niet op de vraag naar hectaren (de kwantitatieve vraagkant ) of de beschikbare bedrijventerreinen (de aanbodkant ). De vraag naar een mogelijke herijking is naar voren gekomen op basis van een aantal observaties. Uit diverse gesprekken met de bedrijven en stakeholders uit de regio ten tijde van het opstellen van de visie is geconstateerd dat: Buck Consultants International 1
De verdeling van de plancapaciteit over de gemeenten onvoldoende aansluit bij de specifieke vraag; Het aanbod, waarvan het merendeel binnen de gemeente Binnenmaas is gelegen, groter is dan de vraag vanuit de regio Hoeksche Waard; Bedrijven bij plannen voor uitbreiding en of verplaatsing deels in hun eigen kern gevestigd willen blijven Uit het bestuderen van diverse memo s over het uitgifteprotocol 1 is gebleken dat: a) de bedrijventerreinen binnen de Hoeksche Waard primair voor bedrijven uit de Hoeksche Waard zelf zijn opgezet; b) bij grootschalige verplaatsingen en uitbreidingen binnen de regio de ontwikkelingen dienen plaats te vinden op het regionale Bedrijvenpark Hoeksche Waard. Het zijn deze elementen, die bezien vanuit de standpunten van de ondernemers de kern hebben gevormd voor de huidige rapportage. Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de aanpak van dit onderzoek en de daarbij gebruikte methodiek beschreven. In hoofdstuk 3 wordt het economisch profiel van de regio bondig beschreven. Hoofdstuk 4 gaat in op de resultaten van een enquête die is uitgezet bij ondernemers uit de (ruime) regio. Hoofdstuk 5 biedt een verdieping op deze uitkomsten op basis van interviews met diverse sleutelpersonen en -organisaties uit de regio. In hoofdstuk 6 worden de conclusies en aanbevelingen die hieruit voorvloeien beschreven. 1 Zie voor uitgebreide informatie over het uitgifteprotocol andere beschikbare documenten die binnen de opgave herijking van het uitgiftebeleid voor bedrijventerreinen zijn opgesteld Buck Consultants International 2
Hoofdstuk 2 Opzet en aanpak Bronnen van informatie Het valt in algemene zin op dat veel nota s over behoefteramingen aan bedrijventerreinen vooral vanuit de blik van overheden zijn opgesteld (wat zijn ambities en streefbeelden, welke ontwikkelscenario s liggen hieraan ten grondslag en wat zou je als overheden kunnen ondernemen). De opinie van het bedrijfsleven maar ook het feitelijke verhuisgedrag (verplaatsingen, gedeeltelijke verplaatsingen, uitbreidingen ter plaatse, etc) wordt vaak mondjesmaat meegenomen, en dit leidt soms tot een discrepantie in de concrete vraag - aanbod situatie. Bovendien is de economie in de praktijk vaak minder maakbaar dan het beeld dat wordt geschetst in de nota s. We hebben te maken met veranderende marktomstandigheden, die ertoe leiden dat bedrijven (klein en groot) andere grondposities overwegen in hun streven de positie in de keten te optimaliseren. Natuurlijk is de binding in de regio altijd groot en blijven bedrijven veelal in de eigen regio investeren, maar de vraag neemt af, verandert en wordt deels bepaald door niet door de overheid te beïnvloeden factoren. Van belang is derhalve te achterhalen waar nog wel kansen aanwezig zijn c.q. een groei in investeringen mag worden verwacht. Om de vragen te kunnen beantwoorden, zijn in dit onderzoek vier vormen van het oogsten van kennis gebruikt, volgens onderstaand schema: Buck Consultants International 3
Figuur 1: Bronnen van informatie Met experts in de speerpuntsectoren Met makelaars ontwikkelaars Met bedrijven Ervaring op basis van meer dan 1200 bedrijvenklanten Benen over de tafel sessie 4 Interviews Bureau expertise 1 3 Enquête Expertise opdrachtgever 2 Alle ondernemers op bedrijventerreinen Iedereen krijgt kans om input te leveren Terugkomdagen / ondernemers cafe s Overleg SOHW Input KvK en Ondernemersvereniging Input eerder onderzoek en ondernemerstafels Bron: Buck Consultants International 2012 Er is gebruik gemaakt van de bureau expertise van Buck Consultants International met ervaring in veel landen en regio s en rechtstreekse netwerken van bedrijven. Daarnaast is nauw samengewerkt met de opdrachtgever in de vorm van een begeleidingscommissie waar naast het SOHW ook de OHW, de Kamer van Koophandel Rotterdam en de Provincie Zuid-Holland, regio Zuid, zitting hadden. Besloten is om de ondernemers uit de regio (en daarbuiten) massaal de kans te geven in het onderzoek te participeren. Dit heeft plaatsgevonden in de maanden december 2012 en januari 2013 in de vorm van het opzetten en uitvoeren van een schriftelijke vragenlijst onder honderden ondernemingen in de Hoeksche Waard en daarbuiten. Daarnaast hebben meerdere gesprekken plaatsgevonden met ondernemers, makelaars en ontwikkelaars, banken, experts en deskundigen. Buck Consultants International 4
Plan van aanpak De bovengenoemde bronnen van informatie zijn met gebruikmaking van de genoemde methoden en technieken uitgewerkt in parallelle trajecten/stappen volgens het onderstaande plan van aanpak (zie onderstaand figuur). Figuur 2 Plan van Aanpak Preparatie schriftelijke enquête Interviews Terugkoppeling resultaten Rapportage en advies Bron: Buck Consultants International 2012 A Preparatie In deze eerste stap zijn de voorgenomen aanpak, beschikbare documenten en data en planning met de begeleidingscommissie doorgenomen en afgestemd. Tevens zijn de eerste stappen voor de schriftelijke enquête (een concept vragenlijst) en de interviews (potentiële gesprekspartners) op een rij gezet. B Schriftelijke enquête Door middel van een schriftelijke enquête (bijlage 1) hebben we inzicht verworven in de huidige profielen, vestigingscriteria, toekomstplannen en beoordeling van het vestigingsklimaat van ondernemers. Hiervoor zijn zowel bedrijven uit de Hoeksche Waard als bedrijven uit de omliggende regio benaderd. Hierbij heeft een intensieve samenwerking plaatsgevonden tussen de verschillende gemeenten, het SOHW, de OHW, de KvK Rotterdam, Regio Zuid-Holland Zuid en Buck Consultants International. Dit heeft ertoe geleid dat er in een korte tijdspanne (5 weken) een representatieve enquête, inclusief reminder, is gehouden onder regionale ondernemers. Zij konden de enquête zowel online als hardcopy invullen. Dit heeft geresulteerd in inzicht in: Het vestigingsklimaat Beeldvorming over het regionale terrein De mogelijke investeringsbewegingen Interessante marktsegmenten Knelpunten in de bedrijfsvoering In totaal hebben bijna 100 bedrijven uit de regio hun medewerking aan het onderzoek verleend. Dit is blijkens eerdere en vergelijkbare studies een representatief aantal als het gaat om de ondernemingen uit de Hoeksche Waard zelf. De respons bij de bedrijven van buiten de regio is, zoals verwacht, een stuk lager: Buck Consultants International 5
Bedrijven zijn minder betrokken De vragenlijst was in overleg met de opdrachtgever niet vanuit de Hoeksche Waard zelf verzonden, waardoor het anoniem verstuurd werd Bedrijven zullen alleen reageren als er echt iets speelt C Interviews Het doel van de interviews was het verkrijgen van diepgang in de vestigingsplaatscriteria bij bedrijven en een beeld te krijgen van de toekomstige marktvraag. De resultaten van de enquêtes zijn (mede) gebruikt als input voor de interviews. Om een zo breed mogelijk beeld van de regionale situatie te krijgen, zijn de gesprekpartners voor de interviews geselecteerd uit meerdere doelgroepen: Boegbeelden uit de Hoeksche Waard (ondernemers) Recente vestigers Recente vertrekkers Makelaars / banken uit de regio Bedrijven van buiten In bijlage 2 staat een overzicht vermeld van de personen en organisaties die hebben deelgenomen aan de interviews ten behoeve van dit onderzoek. D Terugkoppeling resultaten en eindadvies Naast het intensieve contact binnen de begeleidingsgroep zijn de resultaten gecommuniceerd met de begeleidingsgroep, diverse bestuurders in de regio en (vertegenwoordigers van) het regionale bedrijfsleven. Dit had tot doel om het draagvlak onder alle belanghebbenden zo groot mogelijk te maken. Op basis van de voorgaande stappen is het onderhavige eindrapport geschreven. Betrouwbaarheid van de uitkomsten Dit onderzoek naar de vestigingscriteria van ondernemers in de Hoeksche Waard is in de kern gebaseerd op 4 bronnen en uitgevoerd in 5 fases. De vier bronnen (enquête, interviews, bureau expertise en overleg in werkgroep) bieden allen complementaire kennis en input en geven als resultante een representatief beeld van de situatie in Hoeksche Waard. De relatief korte doorlooptijd heeft ertoe geleid dat de verschillen trajecten (de 5 fases) naast elkaar zijn uitgevoerd. In totaal hebben circa 100 ondernemers uit de regio meegewerkt aan de enquête (met een respons van ongeveer 15%). Ervaringen wijzen uit dat dit een respons is die normaal is (en hiermee acceptabel als bron) gegeven de gekozen methodiek van een schriftelijke vragenlijst. Buck Consultants International 6
De ervaring met het inzetten van schriftelijke vragenlijsten leert bovendien dat extra informatie (meer ingevulde vragenlijsten) niet tot substantieel andere uitkomsten zal leiden. Dit beeld wordt bevestigd doordat de resultaten die uit de enquête kwamen, overeenkomen met de resultaten uit de interviews met verschillende sleutelpersonen uit de regio en binnen de werkgroep. De conclusie is dat de uitkomsten van dit onderzoek een compleet beeld geven van de opinie van de ondernemers over het regionale vestigingsklimaat. Buck Consultants International 7
Hoofdstuk 3 Economisch Profiel Hoeksche Waard Inleiding Alvorens ingegaan wordt op de vestigingscriteria van ondernemers in de Hoeksche Waard, is het van belang een beeld te hebben hoe de regio er economisch voor staat. In dit hoofdstuk wordt op basis van uiteenlopende informatiebronnen een beeld geschetst van de huidige economische situatie. De regionale economie wordt beschreven aan de hand van de volgende vier pijlers: Economische structuur Bedrijfsomgeving (werklocaties, bereikbaarheid, etc.) Arbeidspotentieel (beroepsbevolking, onderwijs en werkzoekenden) Infrastructuur en ligging Woon- en leefklimaat (woningmarkt, voorzieningen, natuur, cultuur, etc.) Figuur 3 Ligging van de Hoeksche Waard Buck Consultants International 8
Economische structuur De Hoeksche Waard huisvest in 2011 circa 4.600 bedrijven. Deze bedrijven bieden werk aan bijna 28.000 mensen. De onderstaande figuren geven de werkgelegenheid en het aantal vestigingen onderverdeeld naar sector weer. De grootste sectoren in de Hoeksche Waard in termen van werkgelegenheid zijn de (groot- en detail-)handel, financiële en zakelijke dienstverlening en industrie. Qua aantallen vestigingen domineren eveneens de sectoren (groot- en detail-) handel, financiële en zakelijke dienstverlening en industrie, maar ook de bouwnijverheid en de zorg zijn in termen van aantallen vestigingen in de Hoeksche Waard groot. Daarnaast is de agrarische sector een beeldbepalende sector in de regio. Figuur 4 Werkgelegenheid per sector in de Hoeksche Waard (2000-2011) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Logistiek Horeca Informatie en communicatie Financiele en zakelijke diensten Openbaar bestuur en overheid Onderwijs Zorg Cultuur, sport en recreatie Overige 2000 2011 0 1500 3000 4500 6000 7500 9000 Bron: Ris-zh.nl Buck Consultants International 9
Figuur 5 Aantal vestigingen in de Hoeksche Waard Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Logistiek Horeca Informatie en communicatie Financiele en zakelijke diensten Openbaar bestuur en overheid Onderwijs Zorg Cultuur, sport en recreatie Overige 2000 2011 0 200 400 600 800 1000 1200 Bron: Ris-zh.nl Sinds 2000 zijn zowel het aantal bedrijfsvestigingen als de werkgelegenheid gegroeid, respectievelijk met circa 20% en 7%. De groei van de werkgelegenheid tussen 2000 en 2011 is vergelijkbaar met de provincie Zuid-Holland (circa 6%) en de regio Groot-Rijnmond (circa 7%). Qua groei van het aantal vestigingen is de Hoeksche Waard te vergelijken met de regio-rijnmond (19%). De groei van het aantal vestigingen in de provincie Zuid-Holland tussen 2000 en 2011 lag echter aanzienlijk hoger, namelijk 33%. De afgelopen tien jaar zien we in de Hoeksche Waard wel verschuivingen binnen de sectoren. Sterke groeiers in absolute zin zowel in werkgelegenheid als het aantal vestigingen zijn de sectoren zorg, financiële en zakelijke dienstverlening en informatie en communicatie. Conform het landelijk beeld is het aantal banen in de bouwnijverheid gedaald, maar het aantal vestigingen gestegen. De logistieke sector laat juist een omgekeerd beeld zien. Hier is het aantal vestigingen afgenomen, terwijl het aantal banen is toegenomen. In de industrie is de arbeidsproductiviteit gestegen: het aantal banen is gedaald, terwijl het aantal vestigingen is gegroeid (het zelfde geld voor de sector bouwnijverheid). Een sterke daling van de werkgelegenheid (in absolute zin) heeft plaatsgevonden in de sectoren handel (630 banen) en industrie (287 banen). Daarentegen is het aantal banen in de sectoren zorg, financiële en zakelijke diensten en informatie en communicatie toegenomen met respectievelijk 1.562, 929 en 209. De regio Hoeksche Waard kent een groot aantal kleine bedrijven, wat in lijn is met het Nederlands gemiddelde. Bijna alle bedrijven behoren tot het midden- en kleinbedrijf. In 2012 heeft circa 86% van alle bedrijven maximaal 5 werkzame personen. Dit betreft een even groot aandeel als het Nederlands gemiddelde (86%). De overige groepen laten ook een vergelijkbaar beeld zien met het landelijk gemiddelde. Buck Consultants International 10
Tabel 1 Omvang bedrijfsleven Hoeksche Waard 0-1 2-5 6-10 11-20 21-50 51-100 101-200 >200 Hoeksche Waard 51% 35% 7% 4% 2% 1% 0,2% 0,1% Nederland 55% 31% 7% 4% 2% 1% 0,3% 0,2% Bron: KvK, 2012 Grote werkgevers zijn te vinden in de (maak)industrie, logistiek en handel. Voorbeelden van grote werkgevers zijn: Campina (food), Technische Unie (technische groothandel), Intertaste (food), Mars Food Europe (food), Koni B.V. (maakindustrie) Medeco (logistieke dienstverlener van medische producten), Dylan Logistics (logistiek), Struik & Hamerslag B.V. (maakindustrie), Schoonmaakbedrijf Both B.V. (facilitaire diensten), Mako Cleaning Service Nederland B.V. (facilitaire diensten), Van Oordt the portion company (maakindustrie), De Jong Verpakking (maakindustrie), Paardekooper (handel) en Duifhuizen Lederwaren B.V. (handel). De Hoeksche Waard heeft een dynamisch lokaal bedrijfsleven. Tussen 2000 en 2011 zijn in de Hoeksche Waard 6.370 bedrijven opgericht, waarvan het grootste deel in de sectoren detail- en groothandel, zakelijke diensten, facilitaire diensten en bouwnijverheid (KvK, 2012). Daarentegen zijn ook tal van bedrijven gestopt. Tussen 2000 en 2011 waren dit er ongeveer 3.495. Een groot deel hiervan was actief in de sectoren handel, zakelijke diensten en facilitaire diensten. Wanneer naar de natuurlijke aanwas (het aantal oprichtingen minus het aantal opheffingen) wordt gekeken, dan blijkt dat tussen 2000 en 2011 de groei van het aantal bedrijven in Hoeksche Waard jaarlijks - met uitzondering van 2007 en 2010 - iets hoger ligt dan de gemiddelde groei van het aantal bedrijven in Zuid-Holland en Nederland (zie figuur 6). In het jaar 2008 is een piek zichtbaar die veroorzaakt wordt doordat bepaalde groepen ondernemers toen verplicht werden zich in te schrijven. Het betreft hierbij onder andere eenmanszaken en maatschappen in vrije beroepen en in de land- en tuinbouw. Tevens had dit invloed op de aantallen starters in 2009 en 2010 (overgangsperiode). Figuur 6 Ontwikkeling oprichtingen minus opheffingen per jaar voor Hoeksche Waard, Zuid-Holland en Nederland 200% 150% 100% 50% 0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Zuid-Holland Nederland Hoeksche Waard Bron: KvK, 2012 Buck Consultants International 11
Bedrijfsomgeving De Hoeksche Waard heeft een groot aantal bedrijventerreinen. In totaal 31 terreinen met een bruto oppervlakte van 490,5 hectare. De omvang van terreinen varieert sterk. Het kleinste terrein (De Laning in Puttershoek) heeft een oppervlakte van 1,3 ha, terwijl het grootste terrein (De Bosschen in Oud-Beijerland) een omvang van bruto 105 ha heeft. Tabel 2 Overzicht bedrijventerreinen Hoeksche Waard (2011) Naam Bruto opp. Netto opp. Uitgegeven Aanbod Gemiddelde uitgifte (2002-2011) Binnenmaas 224,0* 190,5 158,3 32,2 1,0 Cromstrijen 60,2 45,3 37,3 8,0 0,3 Korendijk 24,5 17,4 17,3 0,1 0,2 Oud-Beijerland 134,1 100,6 99,3 1,3 0,8 Strijen 47,7 38,5 35,9 2,6 0,6 Hoeksche 490,5 392,3 348,0 44,2 2,9 Waard * Dit is inclusief het Suikerunieterrein. Dit terrein is specifiek bestemd voor activiteiten van de Suikerunie, maar over de toekomstige bestemming bestaat nog geen duidelijkheid Bron: Regio Zuid-Holland-Zuid, 2011 Buck Consultants International 12
Figuur 7 Bedrijventerreinen in de Hoeksche Waard Bron: Regio Zuid-Holland-Zuid, 2011 Buck Consultants International 13
De jaarlijkse uitgifte van de bedrijventerreinen gedurende de afgelopen jaren verschilt sterk. Tussen 2002-2011 was de gemiddelde jaarlijkse uitgifte 2,8 ha. In 2008 was de uitgifte het hoogste, namelijk 6,3 ha. De afgelopen drie jaar (2009-2011) was de uitgifte van bedrijventerreinen beperkt: in totaal 1,6 ha. In de regio is nog voldoende ruimte beschikbaar (zowel op publieke als private terreinen) voor nieuwe bedrijvigheid of uitbreiding van bestaande bedrijvigheid. In totaal is in de regio nog circa 45 ha beschikbaar. Figuur 8 Uitgifte bedrijventerreinen Hoeksche Waard 2002-2011 in ha 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland Strijen Hoeksche Waard Bron: Provincie Zuid-Holland, 2011 Op de bedrijventerreinen in de Hoeksche Waard zijn 783 bedrijven gevestigd, 17% van het totaal aantal bedrijfsvestigingen in de Hoeksche Waard. De totale werkgelegenheid op de bedrijventerreinen bedraagt circa 10.990 werkzame personen, 40% van de totale werkgelegenheid in de Hoeksche Waard. Bedrijventerrein De Bosschen heeft het hoogste aantal werkzame personen (3.844). De Hoeksche Waard heeft één specifieke kantorenlocatie: De Grienden in Oud-Beijerland. Deze entreelocatie heeft een omvang van circa 1,8 ha. Behalve deze solitaire kantorenlocatie is een deel van bedrijventerrein Hoogerwerf in Oud-Beijerland aangemerkt als kantorenlocatie door de gemeente. Dit deel heeft een omvang van circa 2,1 ha. Arbeidspotentieel De Hoeksche Waard huisvest bijna 85 duizend inwoners. De komende jaren krijgt de regio - zonder beleidsimpulsen - te maken met een krimpende bevolking. In absolute zin daalt het aantal inwoners volgens de prognoses tot 2040 met bijna 6.000 inwoners. De krimp is in relatieve zin het grootste in Korendijk (14%) en Strijen (13%). Alleen Oud-Beijerland weet haar huidige aantal inwoners de komende 30 jaar te behouden (bron: Primos, 2012). Buck Consultants International 14
Figuur 9 Krimpende bevolking in de Hoeksche Waard (index: 2012 = 100) Bron: Primos, 2012 Naast een dreigende krimpende bevolking krijgt de Hoeksche Waard ook te maken met vergrijzing en ontgroening. De grijze en groene druk nemen tot 2040 aanzienlijk toe. De bevolkingspiramide hieronder laat goed zien dat de Hoeksche Waard te maken krijgt met vergrijzing. De bevolkingsopbouw is topzwaar. Dit houdt in dat de bevolking relatief oud is, 56% van de bevolking is boven de 40 jaar. Daarnaast bereikt circa 30% van de Hoeksche Waardse bevolking binnen nu en 20 jaar de pensioengerechtigde leeftijd. Figuur 9 Bevolkingssamenstelling Hoeksche Waard (2012) Bron: CBS, 2012 De werkzame beroepsbevolking in Hoeksche Waard heeft een omvang van bijna 51.000 personen 2 (2011). De potentiele beroepsbevolking (alle personen tussen 15-65 jaar) be- 2 Voor de gemeenten Korendijk en Strijen zijn geen cijfers bekend over de beroepsbevolking. Hiervoor is het gemiddelde aandeel van de beroepsbevolking ten opzichte van de potentiele beroepsbevolking (83%). Buck Consultants International 15
staat uit ruim 55.000 personen. In de toekomst zal naar verwachting de potentiele beroepsbevolking in de Hoeksche Waard afnemen (zie figuur 10). In 2030 is de potentiele beroepsbevolking gedaald met bijna 20% ten opzicht van nu, een veel grotere daling dan in Zuid- Holland als geheel (2%). Figuur 10 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking in Hoeksche Waard en Zuid-Holland tot 2020 (index 2012 = 100) 100 95 90 85 80 75 2012 2015 2020 2025 2030 Hoeksche Waard Zuid-Holland Bron: Ris.zh.nl, 2012 De werkloosheid in de Hoeksche Waard bedraagt 3,1% (2012). Dit is uitzonderlijk laag. Ter vergelijking: het landelijk gemiddelde is 5,4%. Ook ten opzichte van de Corop-regio Groot Rijnmond (7,3%) en de provincie Zuid-Holland (6,9%) is dit laag. Van de beroepsbevolking in november 2012 waren er 158 jongeren (UWV, 2012) van de ruim 7.000 in de leeftijd van 15-25 jaar in Hoeksche Waard werkloos (2% ten opzichte landelijk 13%). De netto arbeidsparticipatie, ofwel het aandeel van de beroepsbevolking dat ook daadwerkelijk een betaalde baan heeft, ligt in de Hoeksche Waard tussen de 68% en de 70% 3 (CBS, 2012) en ligt hiermee boven het landelijke en provinciale gemiddelde (beide circa 67%). De werkgelegenheidsfunctie (het aantal banen in verhouding tot de beroepsbevolking) is laag, namelijk 0,5. Dit betekent dat de beroepsbevolking groter is dan het aantal banen. Bijna 40% van de werkzame beroepsbevolking in de Hoeksche Waard werkt ook in de regio. De overige 60% werkt buiten de regio. Van deze circa 30.500 personen werkt het overgrote deel in Rotterdam en de Drechtsteden. De Hoeksche Waard heeft een relatief kleine regionale economie en is voor wat betreft het inkomen voor een belangrijk deel afhankelijk van "buiten-de-hoeksche Waard". Uiteraard werken er ook mensen van buiten in de Hoeksche Waard, dit zijn er ongeveer 7.000. De herkomst van deze mensen is verdeeld over verschillende regio s (Rotterdam, Drechtsteden, Spijkenisse). Aangezien er meer uitgaande dan inkomende forenzen zijn, heeft de Hoeksche Waard te maken met een pendeltekort. 3 Voor de gemeenten Korendijk en Strijen is de netto arbeidsparticipatie onbekend. De gemeenten Binnenmaas, Cromstrijen en Oud-Beijerland kennen een netto arbeidsparticipatie van respectievelijk 68,7%, 68% en 69,3% (CBS, 2012). Buck Consultants International 16
Figuur 11 Pendel werkzame beroepsbevolking Hoeksche Waard (2009) Bron: ris-zh.nl De Hoeksche Waard heeft relatief veel laag- en middelbaar opgeleiden. Met name de groep middelbaar opgeleiden is groot (46%). Het aandeel hoogopgeleiden is met 25% laag in vergelijking met de provincie Zuid-Holland (27%) (CBS, 2012). Figuur 12 Opleidingsniveau beroepsbevolking (periode 2009-2011) Bron: Ris-zh.nl en Compendium voor de leefomgeving (2011) Het aanbod van onderwijs in de Hoeksche Waard is relatief beperkt. De regio kent verschillende middelbare scholen (VMBO, Havo, VWO). De regio heeft geen ROC. Hiervoor moet uitgeweken worden naar Spijkenisse, Dordrecht of Rotterdam. De dichtstbij zijnde hogescholen en universiteit zijn gelegen in Rotterdam en Dordrecht Buck Consultants International 17
Infrastructuur en ligging De belangrijkste Noord-Zuid verbinding in de Hoeksche Waard vormt de A29. Deze rijksweg deelt de Hoeksche Waard letterlijk in twee delen. Een belangrijke West-Oost as is de N217, die Oud-Beijerland en Dordrecht met elkaar verbindt. De Hoeksche Waard wordt omringd door water. Het eiland wordt door het Spui gescheiden van Voorne-Putten, door de Oude Maas van IJsselmonde en door de Dordtsche Kil van het Eiland van Dordrecht. Het brede Haringvliet en het Hollandsch Diep vormen de barrière naar Goeree-Overflakkee en het vasteland van Noord-Brabant. De ontsluiting over het water (binnenvaart) concentreert zich langs de Oude Maas en Dordtsche Kil. Op de nattebedrijventerreinen Klein Koninkrijk en Weverseinde kunnen binnenvaartschepen aanmeren. Verder kent de Hoeksche Waard een aantal jachthavens. De inwoners van de Hoeksche Waard zijn sterk aangewezen op de auto. Het openbaar vervoer beperkt zich tot de bus, veerdiensten en spoorverbinding via Barendrecht. De Hoeksche Waard heeft geen spoorverbinding. Hiervoor moet worden uitgeweken naar Rotterdam, Barendrecht, Dordrecht en/of Zwijndrecht. Figuur 13 Regionale ontsluiting Hoeksche Waard weg en water Buck Consultants International 18
De spin off van o.a. de Tweede Maasvlakte biedt op termijn veel kansen op nieuwe werkgelegenheid. Bedrijven die in het Havengebied niet verder kunnen groeien zullen op termijn naar andere locaties in de oksel van Rotterdam op zoek gaan. Ook ontstaan er net als in het verleden ook nieuwe typen bedrijven, onder meer door de mensen die in de Hoeksche Waard zijn gaan wonen. Toch willen we ook enkele kanttekeningen plaatsen bij de ontwikkelingen van de Tweede Maasvlakte. De meeste containerstromen vanuit het havengebied van Rotterdam gaan op dit moment over de weg. Uit onderzoek blijkt dat slechts een beperkt deel zuidwaarts verloopt via de N57/A29. De meeste stromen gaan direct richting het Ruhrgebied. In de toekomst zal dit veranderen door de ingebruikname van de Tweede Maasvlakte, waardoor de stromen zullen toenemen en het vervoer via spoor en binnenvaart (deels gedwongen in de contracten met de rederijen) zal groeien. De verhoudingen zullen ongeveer het zelfde blijven. Voor wat betreft spoor en binnenvaart geldt eveneens een sterke oriëntatie op het Ruhrgebied en de grote terminals in het Nederlandse achterland (Moerdijk, Nijmegen, maar ook Amsterdam en in de nabije toekomst de containertransferia). Wij verwachten dat er kansen ontstaan voor de regio Hoeksche Waard, bijvoorbeeld zakelijke diensten ondersteunend aan het havencomplex en die een duidelijke binding hebben met Rotterdam, als halte in een opstapdienst, als opstappunt voor (verwerkte) agroproducten in de regio of als tussenstop voor producten bestemd voor de regio. Deze kansen zullen met name benut worden door bedrijven die nu al actief zijn in de regio en hun activiteiten willen uitbreiden. Woon- en leefklimaat De Hoeksche Waard, een prachtige regio met hoog gewaardeerde landschappelijke kwaliteiten, is gelegen onder de rook van Rotterdam en wordt gekenmerkt als woon en verblijfsregio. Deze status heeft de regio met name te danken aan de aantrekkelijke ligging ten opzichte van Rotterdam. Met de dynamiek van de nabij gelegen steden Rotterdam en Dordrecht, maar ook het landelijke karakter, beschikt de Hoeksche Waard over een aantrekkelijk woon- en leefklimaat. De gemiddelde woningwaarde in 2012 bedroeg 253.000 euro en ligt hiermee ruim boven het provinciale en landelijke gemiddelde van respectievelijk 218.000 euro en 232.000 euro. De Hoeksche Waard heeft een groot aantal dorpen. Het voorzieningsniveau in deze dorpen is (thans nog) op orde. Winkelen kan prima in bijvoorbeeld Oud-Beijerland. Dit dorp beschikt over een gevarieerd aanbod van winkels. Verder heeft Hoeksche Waard een aantrekkelijk aanbod van voorzieningen, zoals een ruim aanbod van sportfaciliteiten, recreatieve voorzieningen (jachthavens, natuur, etc.). Hoewel de Hoeksche Waard niet beschikt over een theater, is het cultureel aanbod voldoende groot. De regio beschikt over muziekverenigingen en toneelgroepen. Daarnaast beschikt de regio over meerdere musea. Tenslotte kent de Hoekse Waard een sterk en betrokken verenigingsleven. Buck Consultants International 19
Conclusies economische profiel De Hoeksche Waard is een levendige regio waar prima gewoond en gerecreëerd kan worden, maar er zijn ook duizenden bedrijven actief. De economische structuur van de Hoeksche Waard verschilt niet wezenlijk van andere regio s en de opkomst van de diensteneconomie doet ook hier zijn opgeld. Daarnaast kent de regio een sterke agrarisch sector. De Hoeksche Waard lijkt door haar specifieke ligging soms een wat in zichzelf gesloten karakter te dragen, maar getuige de mate van uitgaande dagelijkse pendel en het feit dat veel bedrijven ook werken met opdrachtgevers en klanten uit de omliggende regio s doet vermoeden dat de regio al meer opgaat in haar omgeving dan soms wordt gedacht. In de toekomst zal de potentiele beroepsbevolking in de Hoeksche Waard naar verwachting afnemen, de regio vergrijst. Dit levert nu nog weinig problemen op, maar zal in de toekomst tot een probleem kunnen leiden bijvoorbeeld in de opvolging van bedrijven in de Hoeksche Waard. Qua infrastructuur kan worden opgemerkt dat A29 het meest in het oog springende landschapselement is: een Rijksweg die de Hoeksche Waard aan de ene kant doorsnijdt, maar aan de andere kant ook meteen een snelle verbinding biedt met de metropoolregio Rotterdam. Ook de ontsluiting via water is van een hoog niveau en de regio heeft dan ook een prima uitgangspositie voor bedrijfsvestigingen met een gevarieerd pakket aan vervoersopties. De uitbreiding van de 2 e Maasvlakte en de A4 Zuid bieden op termijn veel kansen op nieuwe werkgelegenheid. De hamvraag is: wat vinden de bedrijven uit de regio hiervan en blijven zij verankerd in de regio en zo ja op de eigen locatie of elders. Buck Consultants International 20
Hoofdstuk 4 Resultaten schriftelijke enquêtes Om inzicht te krijgen in de huidige profielen, vestigingscriteria en toekomstplannen van regionale ondernemers en hun beoordeling van het vestgingsklimaat, is een enquête uitgezet onder de ondernemers binnen (en ook buiten) de Hoeksche Waard. Om representatieve inzichten te verkrijgen, is ervoor gekozen om alle leden van de Ondernemersvereniging Hoeksche Waard te benaderen en daarnaast alle bedrijven met meer dan tien werkzame personen op basis van het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Deze bedrijven zijn per mail of post benaderd met de vraag of zij de enquête (zie bijlage 1) willen invullen. In totaal hebben bijna 100 ondernemers in de regio meegewerkt aan de enquête op een totale populatie van 615 aangeschreven bedrijven, wat neerkomt op een respons van 15%. Ervaringen wijzen uit dat dit een representatief aantal enquêtes is. Uit eerdere onderzoeken blijkt dat extra ingevulde vragenlijsten niet zullen leiden tot substantieel andere uitkomsten. In de gekozen opzet met de schriftelijke vragenlijst aangevuld met interviews met regionale sleutelpersonen (ondernemers, experts, banken, makelaars e.d.), bureau-expertise van BCI en overleg binnen de werkgroep met vertegenwoordigers van de verschillende overheden en het bedrijfsleven, geeft dit onderzoek een compleet beeld van de opinie van bedrijven aangaande het vestigingsklimaat in de regio. Daarnaast is er een enquête uitgezet onder grote ondernemingen (meer dan 50 werkzame personen) in gebieden rondom de Hoeksche Waard (Rotterdam Zuid, Drechtsteden, etc.). Deze enquête is in overleg met de begeleidingscommissie op anonieme basis uitgevoerd (niet te herleiden was dat de vragen vanuit de Hoeksche Waard werden gesteld), waardoor het lastig bleek om ondernemers duidelijk te maken wat voor hen de toegevoegde waarde voor deelname aan het onderzoek was. Dit resulteerde, zoals verwacht, in een lage respons (10 bedrijven hebben een reactie gegeven), waardoor er geen representatieve uitspraken over deze enquête kunnen worden gedaan. De uitkomsten zijn in eerste instantie gebruikt om eventuele vestigingscriteria van bedrijven van buiten de regio te inventariseren en signalen op te pakken. Wel hebben we tijdens aanvullende interviews met sleutelpersonen geluiden gehoord over (latent) aanwezige dynamiek in de ruime regio. Deze latente vraag kunnen we op basis van dit onderzoek niet hard maken. Om deze dynamiek concreet in kaart te brengen is verder onderzoek nodig betreffende interesse in vestiging in de Hoeksche Waard door bedrijven van buiten de regio en wat daarbij de vestigingsvoorwaarden en specificaties zijn. Buck Consultants International 21
Enquête Hoeksche Waard De volgende elementen zijn in kaart gebracht: Profiel van de bedrijven Beleid Vestigingscriteria Toekomstplannen Kansrijke sectoren Informatie over de respondenten / huidig profiel Figuur 14 Economische sector Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 Bijna de helft van de respondenten is actief in de dienstensector. Daarnaast is ook de industriesector goed vertegenwoordigd. Opvallend zijn het hoge percentage uit de dienstensector en het lage aandeel van de respondenten dat actief is in agribusiness (4%). Deze verhoudingen stemmen wel overeen met de economische structuur in de regio als het gaat om aantallen vestigingen (zie vorige hoofdstuk). Opvallend is het relatief lage aandeel van respondenten uit de handel- en transportsector. Om te zorgen voor een goede representatie Buck Consultants International 22
van deze sector in het onderzoek, is met enkele van deze bedrijven gesproken in een verdiepend interview. Het grootste deel van de respondenten (80%) geeft aan geen inzicht te hebben in de milieucategorie waaronder de activiteiten van het bedrijf vallen. Slechts enkele respondenten geven aan in de hogere milieu categorieën (4 of hoger) actief te zijn. Bijna de helft van de respondenten is gevestigd op een bedrijventerrein (zie onderstaand figuur). Daarnaast is circa één vijfde gevestigd in het centrum. Er zijn geen respondenten gevestigd op solitaire kantorenlocaties. Figuur 15 Vestigingslocatie Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 Het grootste deel van de respondenten in gevestigd in een bedrijfspand (51%), of een kantoorpand (18%). Daarnaast is ook een kwart in of aan huis gevestigd. Het overgrote deel (77%) van deze bedrijven is de afgelopen 5 jaar op hetzelfde adres gebleven. Kortom, er zijn veel bedrijven actief in de dienstensector en industrie, gevestigd op formele werklocaties, maar ook daarbuiten en de bedrijven zijn redelijk honkvast. Oordeel over het beleid De respondenten is gevraagd naar hun mening over het huidige beleid en de kaders die zijn overeengekomen over grootschalige bedrijfsontwikkelingen op een regionaal terrein en de basishouding ten opzichte van vestigingen van bedrijven van buiten de Hoeksche Waard. Buck Consultants International 23
Figuur 18 Oordeel over grootschalige bedrijfsontwikkeling en vestiging van bedrijven van buiten Grootschalige bedrijfsontwikkeling dient plaats te vinden op het Regionale Bedrijventerrein Werklocaties in de regio zijn enkel bedoeld voor bedrijven uit de Hoeksche Waard Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 Ongeveer de helft van de respondenten is het eens met het beleid dat grootschalige ontwikkeling op een regionaal bedrijven terrein plaats dient te vinden. De andere helft van de respondenten is het hier echter mee oneens of heeft geen uitgesproken mening over dit onderwerp. Over het huidige beleid waarin wordt gesteld dat werklocaties in de Hoeksche Waard enkel bedoeld zijn voor bedrijven die afkomstig zijn uit de Hoeksche Waard, zijn de meningen helder. Maar liefst 71% van de bedrijven is van mening dat ook bedrijven van buiten de Hoeksche Waard zich in de regio zouden moeten kunnen vestigen. We trekken de conclusie dat er bij het bedrijfsleven een draagvlak bestaat voor a) het neerzetten van een regionaal terrein en b) dit ook open te stellen voor bedrijven van buiten de Hoeksche Waard. Buck Consultants International 24
Vestigingscriteria Aan de respondenten is gevraagd welke vestigingscriteria van belang zijn voor de bedrijfsvoering in de Hoeksche Waard (zie figuur 19), welke rapportcijfers zij geven aan vestigingsaspecten (tabel 3) en op welke aspecten zij knelpunten ondervinden (figuur 20). Figuur 19 Vestigingscriteria ondernemers Hoeksche Waard Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 De binding met de regio, de vestigingslocatie en werknemers en handelsrelaties binnen de regio worden door meer dan de helft van de respondenten genoemd en zijn hiermee de belangrijke vestigingscriteria. De regionale verankering van ondernemers in de Hoeksche Waard is dus groot. Criteria die verband houden met vervlechting met de regio zijn voor het grootste deel van de respondenten belangrijke vestigingscriteria. Daarna volgen andere, niet regio specifieke criteria, zoals bereikbaarheid en ontsluiting (met name voor goederen en in mindere mate OV en te voet), representativiteit van bedrijfspanden en imago van de vestigingslocatie. Daarnaast geeft circa 20% van de respondenten aan dat voldoende uitbreidingsruimte een belangrijk vestigingscriterium is. Conclusie: er is een grote regionale binding, waarbij handelsrelaties en het werknemersbestand een belangrijke rol spelen Buck Consultants International 25
De respondenten is daarnaast gevraagd een rapportcijfer te geven aan diverse aspecten die te maken hebben met de bedrijfsvoering van hun onderneming. Opvallend is dat de respondenten over het algemeen vrij positief zijn over deze aspecten, met enkele mindere punten. In onderstaand tabel worden de gemiddelde rapportcijfers per aspect weergegeven (van hoog naar laag). Tabel 3 Gemiddelde rapportcijfers over enkele vestigingsaspecten Aspect Rapportcijfer De bereikbaarheid van uw bedrijf met de auto 7,9 De bereikbaarheid van uw bedrijf te voet/ met de fiets 7,9 De huisvesting van uw bedrijf 7,5 De omgeving van uw bedrijf 7,5 Het imago van de vestigingslocaties 7,1 Parkeersituatie 6,7 Laad- en losmogelijkheden 6,5 Onderhoud openbare ruimte 6,5 De bereikbaarheid van uw bedrijf met het OV 6,1 Bebording / verwijzing naar de werklocaties 5,6 Uitbreidingsmogelijkheden 5,2 Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 Respondenten zijn erg positief over de bereikbaarheid van het bedrijf met de auto en te voet/fiets; minder positief zijn ze over de bereikbaarheid met het openbaar vervoer. Ook de huisvesting en omgeving van het bedrijf worden goed beoordeeld. De parkeersituatie, laaden losmogelijkheden en openbare ruimte worden met een (ruime) voldoende beoordeeld. De respondenten zijn minder te spreken over bebording en uitbreidingsmogelijkheden. Maar liefst 20% van de respondenten geeft een 1 aan de uitbreidingsmogelijkheden op de huidige locatie. Ruim een derde (38%) van de respondenten geeft aan knelpunten op de huidige locatie te ondervinden. Daarvan noemt ruim de helft (54%) het gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden van het pand of perceel als knelpunt. Het slechte rapportcijfer op uitbreidingsmogelijkheden is dus voor relatief veel ondernemers een knelpunt. Zij willen hun pand uitbreiden, maar krijgen daar de mogelijkheden niet voor. (Voorbeeld: een transportbedrijf in Strijen wil op de huidige locatie uitbreiden en heeft de benodigde grond reeds in eigendom, maar mag niet uitbreiden omdat de uitbreiding te veel m2 beslaat volgens vigerende regelgeving). Het gaat hier om bedrijven die momenteel met name gevestigd zijn in het centrum (33%), in het buitengebied (33%) of op bedrijventerreinen (25%). Het gaat om met name om bedrijven actief in de dienstensector (50%), transport (17%), agribusiness (17%). Zowel voor de transportsector als de agribusiness betekent dit een stevige oververtegenwoordiging. Respondenten geven aan geen precies beeld te hebben van hoeveel ze willen uitbreiden. Andere relatief veel genoemde knelpunten zijn (het gebrek aan) contact met de gemeente (32%) (met name betreffende vergunningen) en bereikbaarheid (27%). Alle genoemde knelpunten zijn hieronder weergegeven (figuur 20). Buck Consultants International 26
Figuur 20 Knelpunten op de huidige locatie Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 De ontwikkelingen rondom de verlenging van de snelweg A4 Zuid en de aanleg van de Nieuwe Maasvlakte wordt door ruim 38% van de respondenten gezien als een kans op toename van de bedrijvigheid, terwijl 41% denkt dat de bedrijvigheid gelijk blijft. Conclusie: ruim een derde (38%) van de respondenten geeft aan knelpunten op de huidige locatie te ondervinden. Daarvan noemt ruim de helft (54%) het gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden van het pand of perceel als knelpunt. Toekomstplannen De respondenten is gevraagd naar eventuele toekomstplannen van hun bedrijf. Ongeveer 40% van de respondenten geeft aan op de huidige kavel nog ruimte te hebben om uit te breiden of een extra verdieping op het huidige pand te bouwen. De meeste ondernemers hebben daarbij nog maximaal enkele honderden m2 ruimte om uit te breiden. Enkele agrariërs geven echter aan nog enkele duizenden m2 ruimte over te hebben. Circa 22% van de respondenten geeft aan plannen te hebben de bedrijfsvestiging op de huidige locatie te willen uitbreiden. Hiervan heeft echter bijna een kwart geen ruimte meer op de huidige kavel om uit te breiden. Buck Consultants International 27
Daarnaast geeft 17% van de ondervraagden aan dat er op dit moment plannen zijn om de vestiging te verplaatsen of een nevenvestiging op te richten. Bijna twee derde hiervan geeft aan deze verplaatsing / oprichting binnen 2 jaar te willen uitvoeren. In totaal hebben 11 respondenten aangegeven naar hoeveel vierkante meter bedrijfsperceel ze op zoek zijn voor hun bedrijf, naar type ruimte (zie tabel 4). Tabel 4 Vraag naar bedrijfsperceel (m2) Soort ruimte Hoeveel maal genoemd Totale oppervlakte (m2) Kantoorruimte 11 2.300 Winkelruimte / showroom 3 1.000 Productieruimte 3 2.000 Opslag- / distributieruimte 4 9.250 Buitenruimte / opslag 2 300 Totaal 14.850 Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 Alle respondenten die hebben aangegeven op zoek te zijn naar bedrijfsperceel willen een deel van dat perceel gebruiken voor kantoorruimte. Daarnaast zijn respondenten op zoek naar verschillende soorten bedrijfsruimte. Er is met name veel behoefte aan vierkante meters ten behoeve van opslag en distributieruimte onder de respondenten. De respondenten geven aan graag in de Hoeksche Waard gevestigd te willen blijven bij verplaatsing of oprichting van een nevenvestiging. Slechts 1 respondent geeft aan zich bij voorkeur te vestigen in de omgeving van Rotterdam, de overige respondenten noemen de Hoeksche Waard, of een specifieke gemeente in de Hoeksche Waard. Deze bedrijven vestigen zich bij voorkeur op een lokaal bedrijventerrein (40%) of op een kantoorlocatie (40%). Bij respondenten die zich bij voorkeur vestigen op een lokaal bedrijventerrein gaat het met name om bedrijven actief in diensten (40%), groothandel (20%) en detailhandel (20%). Het gaat om middelgrote bedrijven; allen hebben ze tussen de 10 en 50 werkzame personen. Respondenten die aangeven zich bij voorkeur op een kantorenlocatie te vestigen zijn allen actief in de dienstensector. Het gaat daarbij om kleinere bedrijven, tot 5 werkzame personen. Slechts enkele respondenten (15% van de respondenten die uitbreidingsplannen hebben) geven aan zich te willen vestigen op een Regionaal Bedrijventerrein. Het betreft bedrijven actief in de sectoren Industrie & Productie en Groothandel; het zijn middelgrote bedrijven (tot 50 personen). Slechts 1 respondent heeft ingevuld hoeveel vierkante meter bedrijfspand hij/zij zoekt voor het bedrijf. Deze respondent gaf aan op zoek te zijn naar ongeveer 500 m2 bedrijfsruimte. Het zijn dus niet enkel bedrijven met een ruimtevraag van meer dan 2.000 m2 die zich willen vestigen op het BHW. Er zijn slechts enkele respondenten (4) in de Hoeksche Waard die aangeven uit te willen breiden met 2.000 m2 of meer (met name opslag- en distributieruimte). Bij vestiging op een nieuwe locatie zijn met name een representatieve omgeving en voldoende parkeermogelijkheden van belang voor veel respondenten. Daarnaast zijn er echter nog diverse andere criteria van belang (zie figuur 21). Buck Consultants International 28
Figuur 21 Aan welke eisen moet een nieuwe bedrijfslocatie voldoen Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 Ook bereikbaarheid van de locatie, zowel per vrachtwagen, OV als per fiets, zijn belangrijke vestigingseisen. Het toestaan van zware milieucategorie bedrijvigheid is voor geen van de respondenten een belangrijk criterium. Opvallend is dat uitbreiding op de bestaande locatie diverse keren wordt genoemd bij andere eis. Circa 22% van de respondenten geeft aan plannen te hebben de bedrijfsvestiging op de huidige locatie te willen uitbreiden. Hiervan heeft echter bijna een kwart geen ruimte meer op de huidige kavel om uit te breiden. Daarnaast geeft 17% van de ondervraagden aan dat er op dit moment plannen zijn om de vestiging te verplaatsen of een nevenvestiging op te richten. Bijna twee derde hiervan geeft aan deze verplaatsing / oprichting binnen 2 jaar te willen uitvoeren. Slechts 15% van de respondenten die uitbreidingsplannen hebben geeft aan zich te willen vestigen op een Regionaal Bedrijventerrein. Het betreft enkele bedrijven actief in de sectoren Industrie & Productie en Groothandel Buck Consultants International 29
Kansrijke sectoren Als laatste is aan de ondernemers gevraagd voor welke economische sectoren de Hoeksche Waard volgens hen kansrijke ontwikkelmogelijkheden biedt. De resultaten staan weergegeven in figuur 22. Figuur 22 Kansrijke economische sectoren Bron: Enquête Buck Consultants International 2012 Ruim 56% van de ondervraagden geeft aan dat Agribusiness een kansrijke sector is, gevolgd door Recreatie & Toerisme (51%) en Industrie & Productie (47%). Maar ook de andere sectoren worden door voor respondenten als kansrijk gezien. De Bouwsector lijkt met 18% enigszins achter te blijven. Enquête Ruime Regio Naast de enquête onder ondernemers in de Hoeksche Waard is er een enquête uitgezet onder grote ondernemingen (meer dan 50 werkzame personen) in gebieden rondom de Hoeksche Waard (Rotterdam Zuid, Drechtsteden, etc.). Zoals verwacht, was de respons op de enquête vraag laag. Dit had een aantal oorzaken, zo is besloten om de enquête niet uit Buck Consultants International 30
hoofde van de Hoeksche Waard zelf te verzenden en hadden de aangeschreven bedrijven geen direct inzicht in de achterliggende vraag. Er is een groot verschil tussen het aanbieden van een terrein (in de vorm van een wat wij noemen product paper, met daarin opgenomen onderwerpen als ligging, doelgroepen, beschikbare kavels, grondprijzen en andere relevantie vestigingsspecificaties) of een aantal terreinen in een regio of een meer specifieke en algemene vraag naar verplaatsingsbehoeften op korte en of langere termijn. Bedrijven zullen minder geneigd zijn hier uitgebreid op in te gaan. Op basis van de resultaten kan wel gesteld worden dat het lijkt alsof er geen directe dringende ruimtevraag bij bedrijven uit omliggende regio s leeft. Opgemerkt wordt dat uit diverse geluiden in de markt blijkt dat er wel degelijk een (passieve) vraag is. Wat ook uit de enquêtes naar voren kwam is: Regionale verankering (binding met regio, klanten of werknemers in de regio) is ook in de ruime regio een belangrijk vestigingscriterium Er zijn bedrijven die geen ruimte meer hebben om uit te breiden op het bestaande kavel en dit wordt als knelpunt ervaren Er zijn bedrijven in de ruime regio die uitbreidingsplannen hebben Buck Consultants International 31
Hoofdstuk 5 Resultaten mondelinge interviews Om de resultaten uit de enquêtes te staven en meer diepgang te krijgen in de vestigingscriteria bij bedrijven en toekomstige marktvraag van ondernemers, zijn diverse interviews gehouden onder verschillende stakeholders in de Hoeksche Waard. Er is gekozen voor een breed palet aan gesprekspartners, te weten ondernemers (boegbeelden in de regio, recente vestigers en recente vertrekkers), maar ook regionale experts, makelaars, banken, ontwikkelaars en vertegenwoordigers van verschillende sectoren (zie bijlage 2 voor een overzicht van alle gesprekspartners). De ondernemers zijn geselecteerd op basis van een inventarisatie bij de verschillende gemeenten, de Kamer van Koophandel Rotterdam, de Regio Zuid-Holland Zuid en op basis van kennis van ondernemers uit de regio. In totaal hebben er 13 interviews plaats gevonden. Per interview is een specifieke lijst van aandachtspunten opgesteld. De uitkomsten zijn geanonimiseerd opdat niet te herleiden is wie wat aangegeven heeft. Aan de orde komen de volgende overkoepelende thema s: Profiel Hoeksche Waard Vestigingscriteria Toekomstplannen Beoordeling beleid Profiel Hoeksche Waard De Hoeksche Waard heeft een sterk eigen cultureel en sociaal profiel, dat enigszins afwijkt van de omliggende regio s. De regio is geschikt voor Agribusiness, logistieke dienstverlening en transport- en daarnaast handelsbedrijven. Economisch gezien is de Hoeksche Waard sterk vervlochten met de omliggende regio s: veel mensen uit de Hoeksche Waard verdienen hun boterham buiten de deur (dit blijkt ook uit economisch profiel, hoofdstuk 3). Het beeld dat ondernemers van buiten de regio over de Hoeksche Waard hebben is dat van een gesloten regio met (te) weinig vestigings/ en of uitbreidingsmogelijkheden. De regio staat daarom vaak niet of onvoldoende op het netvlies van bedrijven van buiten de regio, die op zoek zijn naar uitbreidingsruimte. Buck Consultants International 32