Ambitiedocument ter voorbereiding van de Economische visie gemeente Berg en Dal

Transcriptie

1 Ambitiedocument ter voorbereiding van de Economische visie gemeente Berg en Dal Uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Berg en Dal Buck Consultants International Nijmegen, 25 maart 2016

2 1 Economisch DNA van Berg en Dal De gemeente Berg en Dal is een jonge gemeente die ontstaan is na de fusie van de gemeenten Groesbeek, Ubbergen en Millingen aan de Rijn. De nieuwe gemeente heeft ruim inwoners, verdeeld over 12 dorpen. Het ligt aan de rand van het stedelijk gebied Arnhem- Nijmegen en grenst direct aan Duitsland. Met de unieke natuur in Ooijpolder/Gelderse Poort en het heuvelachtige, bosrijke landschap in Beek, Berg en Dal en Groesbeek is de gemeente gelegen in een aantrekkelijke landschappelijke omgeving. De inwoners van de Berg en Dal zijn trots op deze kwaliteit en willen deze in de toekomst ook behouden. De omgeving beïnvloedt ook het karakter van de economische activiteiten in de gemeente. Sectoren waarbij een sterke ruimtelijke kwaliteit een belangrijke asset zijn, zoals toerisme & recreatie en zorg, vormen de belangrijkste economische sectoren. De voormalige gemeenten Groesbeek en Millingen aan de Rijn zijn van oudsher arbeidersgemeenten. In Groesbeek was met name de bouwsector (dakbedekking) dominant en Millingen werd gekenmerkt door haar steenfabrieken en scheepswerf. Daarnaast heeft Groesbeek een aantal grote zorginstellingen. Ook de voormalige gemeente Ubbergen kent historisch gezien veel zorgactiviteiten en daarnaast zijn hier relatief veel hoogopgeleiden woonachtig die werkzaam zijn aan onder andere de Radboud Universiteit. Op dit moment omvat de lokale economie vestigingen met werkzame personen. De van oudsher sterke sectoren zijn nog steeds zichtbaar in het huidige economische profiel van de gemeente Berg en Dal, maar de accenten verschuiven. De bouw is - ten opzichte van Gelderlands gemiddelde - nog steeds dominant, maar is in termen van werkgelegenheid de afgelopen jaren gekrompen. Andere sectoren zoals de zorg en de vrijetijdssector zijn oververtegenwoordigd. Bijna 42% van alle banen in de gemeente zijn te vinden in de zorg en 9% in de vrijetijdssector. De gezondheidszorg wordt gedomineerd door een aantal grote instellingen, zoals de Sint Maartenskliniek, Kalorama, ZZG Zorggroep en stichting Plurijn. Na een kleine dip in 2014 is het aantal startende ondernemingen in Berg en Dal weer toegenomen. In 2015 was het aantal startende bedrijven en nieuwe inschrijvingen ruim 50. Hiermee is de dynamiek in de gemeente in relatieve zin vergelijkbaar met het Gelders gemiddelde. Opvallend is dat slechts een klein deel van de bedrijven en werkgelegenheid te vinden is op bedrijventerreinen, namelijk circa 7,5% van de vestigingen en 10% van banen. De rest van de vestigingen en werkgelegenheid zit in de zorglocaties, de kernen en het buitengebied. Buck Consultants International 1

3 Zoals veel gemeenten dichtbij grote steden is Berg en Dal een echte forensengemeente: tegenover een beroepsbevolking van personen staan banen. Dagelijks reist circa 70% van de beroepsbevolking naar werk elders (waarvan de helft naar Nijmegen). Daarentegen wordt ruim de helft (55%) van de arbeidsplaatsen in Berg en Dal ingenomen door mensen van buitenaf. De beroepsbevolking is ten opzichte van Gelderland relatief oud: 50% is 45 jaar of ouder t.o.v. 43% in Gelderland. Daarnaast is de groep hoger opgeleiden met 32% in relatieve zin kleiner dan de regio Arnhem-Nijmegen (40%), en bijna gelijk aan het Gelderse gemiddelde. Voor de toekomst ligt er voor Berg en Dal een opgave om op een slimme manier om te gaan met bevolkingskrimp als gevolg van vergrijzing en trek van jongeren naar de stad. Hoewel de bevolking op termijn krimpt, neemt het aantal huishoudens nog wel toe. De veranderende samenstelling van huishoudens (qua omvang, leeftijd, etc.) heeft consequenties voor de woonbehoefte in de gemeente. De werkloosheid in Berg en Dal is met 6,2% relatief laag, maar is met bijna personen nog steeds aanzienlijk. Hiervan hebben personen een WW-uitkering. Daarnaast zitten 765 personen in de bijstand en telt de gemeente 693 jonggehandicapten en (deels) arbeidsongeschikten (WAO/WIA/WAZ). De huishoudens in de gemeente hebben een gemiddeld inkomen van euro. Hiermee ligt het besteedbaar inkomen per huishouden op het Gelders gemiddelde en euro boven het gemiddelde van de regio Arnhem-Nijmegen. Ruim 60% van de inwoners van Berg en Dal heeft een eigen woning. De gemiddelde woningwaarde is met euro in verhouding tot het Gelderse en regionale gemiddelde relatief hoog. De inwoners van Berg en Dal gaan bewust met hun omgeving om. De afvalproductie per inwoner ligt 21 kg lager dan het Nederlands gemiddelde. Echter, ondanks verschillende initiatieven, zoals het energieconvenant en het energieplein, is Berg en Dal geen voorloper op het gebied van duurzame energie. Buck Consultants International 2

4 Buck Consultants International 3

5 2 Ambities en speerpunten economisch beleid De rol van een gemeente voor de lokale economie en arbeidsmarkt is beperkt, maar niet onbelangrijk. Berg en Dal maakt onderdeel uit van een regionale arbeidsmarkt (m.n. Rijk van Nijmegen). Desondanks is het van belang om als gemeente economisch vitaal te blijven en géén slaapgemeente waarin de economie op slot zit. Inzet is het huidige aantal bedrijven en arbeidsplaatsen binnen de gemeente zo mogelijk enigszins uit te breiden, door bestaande bedrijven die zich verder willen ontwikkelen zo goed mogelijk te faciliteren, nieuwe ondernemers de ruimte te geven om te starten of zich te vestigen, en (regionale) samenwerking tussen bedrijven te stimuleren gericht op nieuwe economische initiatieven en werkgelegenheid. Als lokale bedrijven beter floreren, is dit gunstig voor lokale gemeenschap, onder andere vanwege de daaruit voortkomende: Werkgelegenheid: dichtbij (met minder mobiliteit en tijdverlies) en (in)direct te beïnvloeden, met kansen om de kaartenbakken te verkleinen c.q. het aantal uitkeringen terug te dringen. Vitaliteit: geen slaapgemeente die om 8.00 uur leegloopt, maar bedrijvigheid (ook in woonwijken en buitengebied) die reuring geeft en meer draagvlak voor lokale voorzieningen. Een vitale recreatieve sector dient ook het aanbod van lokale voorzieningen. Financiën: economische activiteiten bieden mede een basis voor financiering van groen en publieke voorzieningen (o.a. via OZB), kostenbesparing als kaartenbakken leger worden, sponsoring van het lokale verenigingsleven, etc.. Economische groeikansen zijn er in allerlei sectoren, waaronder zakelijke diensten, ICT, milieutechnologie, energie, etc.. Bestaande en nieuwe bedrijven in deze sectoren worden zoveel mogelijk gefaciliteerd. Bovendien kent Berg en Dal twee dominante en onderscheidende sectoren, gezondheidszorg en vrijetijdseconomie, die gezamenlijk goed zijn voor meer dan de helft van de werkgelegenheid. Deze sectoren zijn de laatste tijd volop in beweging. Met name de zorg is sterk afhankelijk van externe ontwikkelingen. Om de economische kracht van de gemeente te handhaven, is het noodzakelijk dat deze sector wordt behouden en waar mogelijk versterkt, onder andere door samenwerking en vernieuwing. Het diverse, natuurlijke en landschappelijk karakter van de gemeente is een belangrijke pijler van de lokale economie. Het aantrekkelijke landschap nodigt bijvoorbeeld uit tot een (meerdaags) bezoek. De gemeente zet dan ook in op een sterke toeristische sector. Hierbij Buck Consultants International 4

6 wordt nadrukkelijk de relatie gezocht met de plattelandseconomie. De agrarische sector is belangrijk voor behoud van het landschappelijk karakter. De juiste balans tussen natuurlijke waarden en economische activiteiten is hierbij essentieel. Om de kwaliteit van het landschap ook voor de toekomst te waarborgen, moet gezocht worden naar nieuwe financieringsvormen voor ontwikkeling en beheer van natuur en landschap. Verder moet in het landelijk gebied nadrukkelijk gezocht worden naar nieuwe economische dragers, die passen bij het karakter van Berg en Dal. Gedacht kan worden aan verbreden van landbouw, waarbij de koppeling wordt gezocht met zorg, recreatie, maar ook energie. Om de energiedoelstellingen te realiseren, is opschaling van besparing en hernieuwbare energie noodzakelijk. Inpassing van deze nieuwe energievormen moet plaatsvinden in harmonie met de omgeving. De economie van de gemeente wordt niet alleen gemaakt op traditionele werklocaties, maar ook elders, in woonwijken, kernen en het buitengebied). Dit betekent dat naast het aantrekkelijk houden, maken en mogelijk uitbreiden van het areaal bedrijventerreinen, de gemeente ook aandacht moet besteden aan andere mogelijke werklocaties. Om economische ontwikkeling te stimuleren, zoekt de gemeente Berg en Dal nadrukkelijk samenwerking met de omliggende gemeenten, onder meer in het Rijk van Nijmegen (2025-traject en Economic Board Arnhem-Nijmegen) en de oosterburen (Kreiss Kleve en gemeente Kranenburg) op het gebied van onder meer onderwijs, arbeidsmarkt en economische structuurversterking (bv. één toeristische regio). Speerpunten economisch beleid De missie van de gemeente Berg en Dal is het - in nauwe samenwerking met bedrijfsleven en regio - stimuleren van een vitale, meer duurzame economie [1], met levendige kernen en een dynamisch buitengebied binnen een kwalitatief zeer aantrekkelijke omgeving. Daarbij werken we aan een brede economische visie, waarin onder andere aandacht wordt besteed aan innovatie, starters, arbeidsmarkt (o.a. leegmaken van de kaartenbakken), bereikbaarheid (o.a. digitale), gemeentelijke dienstverlening, etc.. Bij de uitwerking van visie en uitvoeringsprogramma in de volgende fase willen we met name verdieping zoeken in de volgende speerpunten: [1] Vitaal betekent met voldoende flexibiliteit en ruimte om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen, terwijl duurzaam een goede balans inhoudt tussen economische groei (profit), arbeidsmarkt (people) en leefomgeving (planet). Buck Consultants International 5

7 A Het versterken van vitale werklocaties zodat voldoende ruimte is voor nieuwe economische dragers. De aandacht gaat hierbij niet alleen uit naar bedrijventerreinen, maar ook naar de werklocaties in het landelijk gebied, in de woonwijk en in de dorpskernen. B Het stimuleren van regionale samenwerking (inclusief grensoverschrijdende met Duitsland) om de kansen voor de eigen bedrijvigheid en beroepsbevolking (banen) te vergroten. Dit betekent aanhaken bij bestaande initiatieven, maar in sommige gevallen (bijvoorbeeld ten aanzien van het versterken van het recreatief imago) ook zelf het initiatief nemen. C Het verbeteren van het lokale ondernemersklimaat, inclusief de gemeentelijke dienstverlening aan bedrijven en instellingen. D Het samen met de sector benutten van kansen in de gezondheidszorg, waardoor de sector zich blijft vernieuwen en van grote waarde blijft voor de Berg en Dal en regio Arnhem-Nijmegen. E Het faciliteren en stimuleren van de vrijetijdseconomie, om uit te kunnen groeien tot een herkenbare gemeente/regio voor een recreatief bezoek en verblijf (op basis van ZKA rapport). Buck Consultants International 6