SGSCC (SERIEUZE GAMES VOOR SOCIALE EN CREATIEVE VAARDIGHEDEN) GIDS VOOR SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT Uitgeverij Blakom Plovdiv, 2015 1
GIDS VOOR SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT Plovdiv, 2015 Eerste editie Het SGSCC (Serieuze Games voor Sociale en Creatieve Vaardigheden 531134-LLP-1-2012-1-BG- KA3-KA3MP) project is gedeeltelijk gefinancierd door het Levenslang Leren programma. Deze communicatie geeft de mening van de auteur(s) weer, en de Commissie kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor het gebruik dat kan worden gemaakt van de informatie die erin is vervat. Auteurs: Prof. Rumen Stamatov, PhD, Assoc. Prof. Svetlana Sariyska, Maria Goranova, Petya Grudeva Eerste editie Illustraties: Dimitar Mehandjiiski Redacteur: Karel Van Isacker Uitgever: Blakom 2
SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT...1 Inleiding...9 HOOFDSTUK 1. WAT ZIJN SOCIALE VAARDIGHEDEN?...12 1.1. Waarom hebben we sociale vaardigheden nodig?...13 1.2. Wat zijn de kenmerken van sociale vaardigheden?...14 1.3. Waarom hebben we creativiteit nodig?...16 1.4. Wat zijn de kenmerken van creativiteit?...17 1.5. Hoe kunnen we sociale vaardigheden en creativiteit ontwikkelen?...18 HOOFDSTUK 2. COMMUNICATIEVAARDIGHEDEN...26 2.1. Wat zijn communicatievaardigheden?...27 2.2. Luisteren...27 2.2.1. Kenmerken...27 2.2.2. Voordelen...28 2.2.3. Beperkingen...28 2.3. Openheid...28 2.3.1. Kenmerken...28 2.3.2. Voordelen...29 2.3.3. Beperkingen...29 2.4. Uitdrukken van eigen gevoelens relevant voor de context...29 2.4.1. Kenmerken...29 2.4.2. Voordelen...30 2.4.3. Beperkingen...30 2.5. Empathie...30 2.5.1. Kenmerken...30 2.5.2. Voordelen...31 2.5.3. Beperkingen...31 2.6. Aanvaarding...31 2.6.1. Kenmerken...31 2.6.2. Voordelen...32 2.6.3. Beperkingen...32 2.7. Vertrouwen...33 2.7.1. Kenmerken...33 2.7.2. Voordelen...34 2.7.3. Beperkingen...34 2.8. Vaardigheden voor het openen van gesprekken over verscheidene onderwerpen...34 2.8.1. Kenmerken...34 2.8.2. Voordelen...35 2.8.3. Beperkingen...35 HOOFDSTUK 3. SAMENWERKINGSVAARDIGHEDEN...36 3.1. Wat is samenwerking?...37 3.2. Erkenning van de prestaties en verdienste van anderen...37 3.2.1. Kenmerken...37 3
3.2.2. Voordelen...38 3.2.3. Beperkingen...38 3.3. Dankbaarheid...39 3.3.1. Kenmerken...39 3.3.2. Voordelen...39 3.3.3. Beperkingen...39 3.4. Voorzien en oplossen van problemen...40 3.4.1. Kenmerken...40 3.4.2. Voordelen...40 3.4.3. Beperkingen...40 3.5. Regels en instructies volgen...40 3.5.1. Kenmerken...40 3.5.2. Voordelen...41 3.5.3. Beperkingen...41 3.6. Zich engageren voor prosociaal gedrag...41 3.6.1. Kenmerken...41 3.6.2. Voordelen...41 3.6.3. Beperkingen...42 3.7. Andermans standpunt aanvaarden...42 3.7.1. Kenmerken...42 3.7.2. Voordelen...42 3.7.3. Beperkingen...42 HOOFDSTUK 4. MOGELIJKHEDEN OM INTERPERSOONLIJKE PROBLEMEN OP TE LOSSEN...43 4.1. Wat zijn interpersoonlijke conflicten?...44 4.1.1. Kenmerken...44 4.1.2. Voordelen...44 4.1.3. Beperkingen...45 HOOFDSTUK 5. ZELFEVALUATIE...46 5.1. Wat is eigenwaarde?...47 5.1.1. Kenmerken...47 5.1.2. Voordelen...47 5.1.3. Beperkingen...48 HOOFDSTUK 6. ZELFBEHEERSING...49 6.1. Wat is zelfbeheersing?...50 6.1.1. Kenmerken...50 6.1.2. Voordelen...50 6.1.3. Beperkingen...51 HOOFDSTUK 7. ASSERTIVITEIT...52 7.1. Wat is assertiviteit?...53 7.1.1. Kenmerken...53 7.1.2. Voordelen...53 7.1.3. Beperkingen...53 4
TOEPASSING EN OEFENINGEN...55 Inleiding...57 1. Evaluatie van de ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit...58 2. Communicatievaardigheden...58 2.1. Luisteren...58 2.1.1. Luisteroefeningen voor het verhogen van het besef van het belang van luisteren..58 2.1.2. Oefening voor het zich realiseren van de effecten van luisteren...61 2.1.3. Oefening voor het ontwikkelen van luistervaardigheden...64 2.1.4. Oefening voor het beoefenen van luisteren...66 2.2. Zelfkennis...68 2.2.1. Oefening voor het besef van zelfkennis...68 2.2.2. Oefening voor het bevorderen van zelfkennis...70 2.2.3. Oefening voor zelfkennis en zelfexpressie...73 2.3. Eigen emoties uitdrukken binnen de context...76 2.3.1. Oefening om emoties te onderscheiden...76 2.3.2. Oefening voor het verantwoordelijkheidsgevoel over onze emoties...79 2.3.3. Oefening voor emotionele woordenschat en uiting van emoties...81 2.3.4. Oefening uiting van ervaringen met verschillende methoden...84 2.3.5. Oefening voor ontwikkeling van een emotionele woordenschat...84 2.3.6. Oefening om Ik-boodschappen te gebruiken om emoties te uiten...85 2.3.7. Oefening voor het gebruik van Ik- en Jij-boodschappen...89 2.4. Empathie...93 2.4.1. Oefening voor het beseffen van de empathie en de effecten ervan...93 2.4.2. Oefening voor de ontwikkeling van empathische vaardigheden en houdingen...95 2.5. Aanvaarding...97 2.5.1. Oefening voor het beseffen van aanvaarding en de effecten ervan...97 2.5.2. Oefening om niet-aanvaardende boodschappen te helpen herkennen...98 2.5.3. Oefening voor het uiten van aanvaarding...100 2.5.4. Oefening voor de ontwikkeling van aanvaarding door uitgebreid luisteren en aannemen van een warme houding...102 2.6. Vertrouwen...103 2.6.1. Oefening voor het begrijpen van de betekenis van vertrouwen...104 2.6.2. Oefening voor het uiten van vertrouwen...107 2.6.3. Oefening voor non-verbale uiting van vertrouwen...106 2.6.4. Oefening voor de ontwikkeling van vertrouwen...107 2.7. Vaardigheden voor het starten van gesprekken over verscheidene onderwerpen...108 2.7.1. Oefening voor het overwinnen van angst voor vreemden...108 2.7.2. Oefening voor het beginnen van een gesprek...110 2.7.3. Oefening voor het beginnen van een gesprek in verschillende situaties...112 2.7.4. Oefening voor het houden van gesprekken...114 2.7.5. Oefening voor het herkennen van de band tussen verbale en nonverbale communicatie...115 2.7.6. Oefening voor zelfkennis en het beginnen van gesprekken...116 3. Samenwerking...119 3.1. De resultaten en verdienste van anderen erkennen...119 3.1.1. Oefening voor het begrijpen van erkenning...119 3.1.2. Oefening voor het uiten van erkenning...120 3.2. Dankbaarheid...122 3.2.1. Oefening voor het herkennen van dankbaarheid...122 3.2.2. Oefening voor het uitdrukken van dankbaarheid...123 5
3.3. Voorzien en problemen oplossen...125 3.3.1. Oefening voor collaboratieve probleemoplossing...125 3.3.2. Oefening om de effecten van collaboratieve probleemoplossing te begrijpen...126 3.3.3. Oefening voor probleemoplossing...128 3.4. Regels en instructies volgen...130 3.4.1. Oefening om regels te volgen...130 3.4.2. Oefening, Hoe goed volg ik instructies?...133 3.5. Betrokkenheid met prosociaal gedrag...135 3.5.1. Oefening voor het herkennen van prosociaal gedrag...135 3.6. Andermans standpunt aanvaarden...136 3.6.1. Oefening voor het herkennen van de effecten van het aanvaarden van andermans standpunt...136 3.6.2. Oefening voor aanvaarding van andermans standpunt...138 3.6.3. Oefening - Hoe goed aanvaard ik andermans standpunt...139 3.6.4. Oefening voor het herkennen van verschillen in standpunten...141 3.6.5. Oefening voor het overwegen van verschillende standpunten...143 4. INTERPERSOONLIJKE CONFLICTEN...146 4.1. Oefening voor het herkennen van conflicten en de effecten ervan...146 4.2. Oefening voor het herkennen van de effecten van conflictoplossing: Ik verlies jij wint, ik win jij verliest...143 4.3. Oefening voor het beseffen van de gevolgen van conflictoplossing zonder verliezen...149 4.4. Oefening voor het zich realiseren en formuleren van het conflict...151 4.5. Oefening voor het onderscheiden van noden en oplossingen...156 4.6. Oefening voor het oplossen van conflicten zonder verliezen...159 4.7. Oefening voor conflictoplossing met deze methode zonder partijen te verliezen...164 5. Eigenwaarde...167 5.1. Oefening voor het aanvaarden van complimenten...167 5.2. Oefening voor realistische vergelijkingen...168 5.3. Oefening voor het zich niet richten op falen...169 5.4. Oefening voor het beperken van zelfkritiek en kritiek op anderen...171 5.5. Oefening voor het herkennen van de eigen sterktes...172 5.6. Oefening voor het zich bewust worden van verwachtingen...174 5.7. Oefening om succes te verwachten...175 5.8. Oefening om de gevoeligheid voor zichzelf te verhogen...176 5.9. Oefening om succes te koppelen aan de eigen capaciteiten...178 5.10. Oefening om de gevoeligheid voor zichzelf en de eigen waarden te verhogen...179 5.11. Oefening om kritiek te aanvaarden onderscheiden van kritiek over wat ik gedaan heb van wie ik ben...180 5.12. Oefening voor de ontwikkeling van gevoeligheid voor uzelf...182 5.13. Oefening om het gevoel van eigenwaarde te koesteren...183 5.14. Oefening om zichzelf goed te keuren...184 5.15. Oefening om eigenwaarde te ontwikkelen ik ben wie...186 5.16. Oefening om positieve uitspraken te doen...188 5.17. Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen sterktes in verschillende domeinen te verhogen...189 6
5.18. Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen uniek-zijn te verhogen...191 5.19. Oefening om de gevoeligheid voor unieke vaardigheden en talenten te verhogen...193 5.20. Oefening om de positieve uitspraken over uzelf te versterken...195 5.21. Oefening om de gevoeligheid voor iemands eigen waarde en waardigheid te verhogen...197 6. Zelfbeheersing...199 6.1. Oefening om zich bewust te worden van zelfbeheersing...199 6.2. Oefening om zelfbeheersingstrategieën te ontwikkelen...200 6.3. Oefening om inspanningen te doen...203 6.4. Oefening voor het voltooien van taken die inspanning vereisen...204 6.5. Oefening om om te gaan met vertraagde bevrediging...207 6.6. Oefening om het doorzettingsvermogen bij het najagen van doelstellingen te verhogen...209 6.7. Oefening voor het gebruik van de toekomstige IK...211 6.8. Oefening om om te gaan met gedachten die verleidingen versterken...213 6.9. Oefening om impulsief gedrag te beheersen...215 6.10. Oefening om de redenen voor negatieve gevoelens te begrijpen...216 6.11. Oefening voor inzicht in de verantwoordelijkheid over onze eigen gevoelens...217 6.12. Oefening om zich bewust te worden van de gevoelens en gedachten die we hebben...219 6.13. Oefening om de relatie tussen gedachten, emoties en situaties in te zien, en de effecten van deze relatie op emoties...220 6.14. Oefening om om te gaan met gekwetstheid...222 6.15. Oefening om om te gaan met bezorgdheid, angst en vrees...223 6.16. Oefening om om te gaan met woede...224 6.17. Oefening om woede te beheersen...225 7. Assertiviteit...228 7.1. Oefening om zich bewust te worden van assertiviteit...228 7.2. Oefening om zich bewust te worden van de gevolgen van passief en aggressief gedrag...230 7.3. Oefening om de assertieve antwoordstijl te leren...232 7.4. Oefening om de verschillen tussen assertieve en niet-assertieve antwoordstijlen in te zien...234 7.5. Oefening om assertieve antwoorden samen te stellen...237 7.6. Oefening om om te gaan met druk van anderen...239 7.7. Oefening om iets te verzoeken...241 7.8. Oefening om te antwoorden op druk van anderen...243 8. creativiteit...246 8.1. Oefening om een specifiek idee opnieuw te creëren met behulp van verschillende methodes...246 8.2. Oefening om emoties en thema s uit te drukken in originele visuele vormen...247 8.3. Oefening om een verhaal na te spelen...248 8.4. Oefening mijn dromen...248 Referenties...251 Woordenlijst...253 7
8
Inleiding Deze voorgestelde gids bevat een reeks oefeningen en activiteiten die u helpen om sociale en creatieve vaardigheden onder de knie te krijgen. Wat bevat deze gids en hoe kan u het gebruiken? De gids is onderverdeeld in twee secties, namelijk sociale en creatieve vaardigheden. Elke sectie bevat een beschrijving van oefeningen en activiteiten die u zullen helpen de voorgestelde inhoud onder de knie te krijgen. Het te ondernemen proces wordt weergegeven door de volgende uitspraak: Het observeren van sociale en creatieve vaardigheden bij anderen, en vervolgens bij uzelf, dan de sociale vaardigheden en creativiteit beoefenen in een didactische en speelse context en omzetten naar de actuele context. Hutchings, Comins, & Offiler, 208. Stappen Stap 1 Modellen van sociale vaardigheden en creativiteit, door anderen getoond, observeren. Stap 2 Eigen sociale vaardigheden en creativiteit observeren, en ze ervaren. Stap 3 Sociale vaardigheden en creativiteit beoefenen in een didactische, speelse en veilige omgeving. Stap 4 De geleerde sociale vaardigheden in het alledaagse leven toepassen. Een essentieel onderdeel van het progamma voor het ontwikkelen van sociale en creatieve vaardigheden is het voorzien in mogelijkheden om die vaardigheden in situaties te beoefenen die sterk lijken op reële situaties, zodat het geloof dat het leerproces in een reële situatie kan toegepast worden kan versterkt worden en onderdeel kan worden van de persoonlijke ervaring. Natuurlijk is het voor u, begeleiders, niet mogelijk om een reële situatie te voorzien. Maar u kunt een reeks scenario s gebruiken die gelijkaardig zijn aan reële situaties, om zo de overdracht van de geleerde sociale vaardigheden van de didactische omgeving naar reële situaties te vergemakkelijken. Het proces kan worden vergemakkelijkt door de introductie van een reeks scenario s en gebruikers. Wat succes verzekert, is uw vaardigheid om de deelnemers aan te moedigen om de geleerde vaardigheden te blijven beoefenen in reële situaties met reële uitdagingen. 9
Noteer de volgende stappen: Wat zou geleerd moeten worden? Deelnemers in de groep zouden in staat moeten zijn om om te gaan met het leerproces als ze het doel en de betekenis begrijpen van wat ze moeten leren en hoe ze het moeten leren. Ondersteuning geven Deelnemers in de groep zullen meer geneigd zijn te leren en zich zelfzekerder voelen als ze regelmatig positieve feedback krijgen. Het leren aanmoedigen Deelnemers in de groep zullen meer geneigd zijn te blijven leren als ze het vertrouwen hebben dat de geleerde vaardigheden in zekere zin hun competentie en vertrouwen verhogen. Mogelijkheden tot beoefening Deelnemers in de groep zullen meer geneigd zijn om te blijven leren als ze ervaringen opdoen in reële situaties die gelijkaardig of relevant zijn in de onderwijsomgeving. Het proces van toepassing van de geleerde vaardigheden in een reële context is een deel van het programma en hangt af van uw mogelijkheden en vaardigheden om de deelnemers aan te moedigen om die vaardigheden toe te passen die ze hebben geleerd in hun eigen leefomgeving. Deze gids werd ontworpen voor kleine groepen. Deelname is vrijwillig, de deelnemers staan open voor verandering en willen hun professionele en persoonlijke uitdagingen bespreken. Groepswerk past in de context van dialoogrelaties, in de situatie hier en nu. Het gebruik van de huidige situatie als bron voor ervaringen en het onderwerp van discussies omvat: y Betrokkenheid op emotioneel - en gedragsvlak; y Een algemene betekenis die verder gaat dan de voorgaande ervaringen van de individuele deelnemers; y Een opportuniteit voor verandering van gedrag, om fouten te verbeteren, te vertellen en te delen, gezamenlijk oplossingen en betekenis te zoeken, en de vrijheid om te experimenteren met iemands eigen gedrag, te zoeken en te herbekijken, is de basis van het leerproces. y Een opportuniteit om iemands eigen ervaringen en gedragingen te bestuderen, en de gedragingen tegenover uzelf te herbekijken. 10
Teamwerk omvat: y Een veilige omgeving en wederzijds vertrouwen; y dat voorziet in een authentieke aanwezigheid en vrije uitdrukking van ervaringen; y Concreetheid delen omvat ook specifieke gevoelens en gedragingen; y Activiteit en initiatief, gecombineerd met de ervaring van eigenwaarde en belang van elke deelnemer; y Onvoorwaardelijke aanvaarding van anderen; y Verantwoordelijkheid; y Onschendbaarheid samenwerking mag het zelfbeeld en ervaringen van de deelnemers niet aantasten; y Meningsvrijheid; y Ondersteuning en ervaring van ondersteuning deelnemers kunnen ondersteuning krijgen bij het verwerken van moeilijkheden; y Gestructureerde situaties oefeningen, activiteiten en scenario s die uitgevoerd worden door een facilitator. Voetnoot Bij het beschrijven van de activiteiten en oefeningen in bepaalde secties worden veel van de ideeën en oefeningen van de volgende personen gebruikt: D.Jonson, S.Khlsa, A.Vernon, B.Berg, T.Gordon, K.Mcgonigal, M. Rosenberg, S.Hutchings, J.Comins, and J. Offiler, M.McKay, M.Davis, & P.Fanning. 11
HOOFDSTUK 1. WAT ZIJN SOCIALE VAARDIGHEDEN? Samenwerking - Ik kan dingen doen samen met anderen Motivatie - Ik weet waarom ik moet doen wat ik heb geleerd Communicatie vaardigheden - Ik kan goed praten met anderen Assertiviteit - Ik weet wanneer NEE te zeggen en wanneer JA Conflictoplossing - Ik kan problemen met anderen oplossen Zelfbeheersing - Ik ben mij ervan bewust wanneer wat te doen; en wanneer wat niet te doen Eigenwaarde - Ik heb mezelf graag, ik hou van mezelf, en accepteer mezelf y WAAROM HEBBEN WE SOCIALE VAARDIGHEDEN NODIG? y WAT ZIJN DE KENMERKEN VAN SOCIALE VAARDIGHEDEN? y WAAROM HEBBEN WE CREATIVITEIT NODIG? y WAT ZIJN DE KENMERKEN VAN CREATIVITEIT? y HOE KUNNEN WE SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT ONTWIKKELEN? y WAAROM WERKEN IN EEN GROEP? 12
1.1. Waarom hebben we sociale vaardigheden nodig? Er zijn vele redenen waarom we sociale vaardigheden nodig hebben. We moeten allen: y Behoren tot sociale groepen; y De groepen waartoe we behoren aanvaarden, nieuwe sociale relaties ontwikkelen; y Beheersen, wat gekoppeld is aan het initialiseren van activiteiten en conversaties in de groepen; y Ontwikkelen, wat kan binnen de grenzen van de groep, en dit houdt het verhogen van het persoonlijk potentieel in; y Streven naar zelfverbetering. Sociale vaardigheden verzekeren dat we: y Barsten door tegenstellingen, verschillen en conflicten in relaties met anderen kunnen overwinnen; y Allerlei problemen kunnen oplossen; y Identiteit en het Ik-concept kunnen veranderen; y Succesvol zijn in het professionele leven; y Vooruitgang boeken in de carrière; y Werk beter beheersen; y Beter omgaan met professionele taken en risico s nemen zonder angst; y Objectieven doeltreffender kunnen bereiken; y Omgaan met beroepsstress en conflicten op de werkvloer; y Een hogere productiviteit bereiken; y Onze invloedscirkel vergroten; y Een positieve ingesteldheid tegenover de wereld ontwikkelen; y Tevreden zijn met het leven. 13
1.2. Wat zijn de kenmerken van sociale vaardigheden? Sociale vaardigheden zijn gedefinieerd als multidimensionele constructies die ons toelaten verschillende doelstellingen te bereiken op persoonlijk vlak en in relaties. De sociale competentie integreert verschillende vaardigheden, begrip, emoties en kwaliteiten van de persoon die als waardevol worden beschouwd in de huidige sociale context en cultuur. Basiskenmerken y Efficiëntie met inbegrip van de kijk op uzelf en anderen; y Een systeem van constructies; y Het bereiken van doelstellingen, beheer van gedrag in een sociale context, anticipatie van de gevolgen van gedragingen van uzelf en anderen, genereren van creatieve oplossingen, een positief gevoel van doeltreffendheid opbouwen, omgaan met moeilijkheden, sociale interacties beheersen. (Sariyska, 2013) Sociale vaardigheden worden voorgesteld door de volgende subgroepen: SUBGROEP COMMUNICATIEVAARDIGHEDEN Omvat: y Het vermogen om conversaties over verschillende onderwerpen te initiëren; y Luistervermogen; y Het vermogen om de eigen emoties in overeenstemming met de context uit te drukken; y Empathie; y Aanvaarding; y Vertrouwen; y Ontdekking van uzelf. SUBGROEP SAMENWERKEN Omvat: y Andermans mening aanvaarden; y De resultaten en de verdienste van anderen erkennen; 14
y Dankbaarheid; y Regels, instructies en richtlijnen volgen; y Problemen voorzien en oplossen; y Pro-sociaal gedrag vertonen: aanmoediging, het delen, opluchting, ondersteuning, enz. SUBGROEP VERMOGEN OM INTERPERSOONLIJKE PROBLEMEN OP TE LOSSEN Omvat: y Het probleem definiëren; y Oplossingen genereren; y Oplossingen evalueren; y De oplossing kiezen; y De beslissing toepassen. SUBGROEP EIGENWAARDE Omvat: y Falen plaatsen in de context van toekomstige successen; y Het belang van falen niet overschatten; y Zich op succes richten en succes koppelen aan de eigen begaafdheden en inspanningen; y Zich op de eigen sterktes richten; y Negatieve feedback en kritiek aanvaarden zonder negatieve emoties en zonder zich terug te trekken; y Anderen met zichzelf vergelijken, diegenen die dichtbij zijn in de domeinen die belangrijk zijn voor mij; y Zelfdestructieve kritiek minimaliseren. SUBGROEP ZELFBEHEERSING Omvat: y Voorafgaande overweging van de reacties en het gedrag; y Inspanningen doen voor moeilijke taken; 15
y Weerstand tegen verleidingen; y Reguleren van negatieve gevoelens. SUBGROEP ASSERTIVITEIT Omvat: y Directe vragen stellen; y Ongegronde vragen weigeren; y Strijden voor rechten en rechtvaardigheid; y Een beslissing maken zonder toe te geven aan druk van anderen. SUBGROEP MOTIVATIE Omvat: y Motivatie voor het gebruik van sociale vaardigheden en gedragingen in verschillende situaties; y Motivatie voor verrijking en verbetering van sociaal vermogen. SUBGROEP EFFICIENTIE EN REFLECTIE Omvat: y Het geloof dat het mogelijk is voor mezelf om sociale vaardigheden en gedragingen te ontwikkelen; y Het geloof in mijn eigen sociale vaardigheden, ik kan mijn eigen doelstellingen bereiken; y De instelling Ik kan het; y Reflectie over persoonlijke prestaties. 1.3. Waarom hebben we creativiteit nodig? Enkele zaken tonen ons waarom we creativiteit nodig hebben: y Ze inspireert ons en zorgt voor ervaring met diepe emoties die verschillend zijn van de emoties die we in het dagelijkse leven ervaren; 16
y Ze zorgt voor een meer artistieke expressie van emoties in verschillende sociale situaties; y Ze zorgt voor een authentieke uitdrukking van zichtzelf, iemands geloof en waarden, en laat toe om om te gaan met de verwachtingen van anderen; y Ze helpt ons om relaties op te bouwen met anderen, beperkt de hedonische aanpassing de neiging om gewoon te raken aan alle positieve dingen die ons overkomen, zaken voor waar aan te nemen, wat de duurtijd van plezier en bevrediging vermindert; y Ze ondersteunt ons bij het vinden van oplossingen voor vele problemen waar we mee geconfronteerd zijn; y Ze helpt ons interpersoonlijke conflicten op te lossen; y Ze helpt ons om te gaan met de vereisten van routine, stress, uitdagingen, kritiek en ook conflicten op de werkvloer; y Ze versterkt de nood om nieuwe ervaringen op te zoeken en open te staan voor het nieuwe; y Ze versterkt het gevoel van leren, omgaan met zaken en zelfvertrouwen; y Ze versterkt het gevoel van zelfbelang en waarde. 1.4. Wat zijn de kenmerken van creativiteit? We vinden Creativiteit in verschillende domeinen van het individueel leven; ze is een aangepast en constructief antwoord op verscheidene uitdagingen in het leven. Creativiteit wordt gevonden in het omgaan met sociale relaties en het oplossen van problemen in de sociale sfeer. De feitelijke zelfopbouw is één van de meest diepgaande producten van creativiteit (Frankl, 2012). Creativiteit is het proces waarbij de persoon -of de groep- een product creëert dat: y origineel / nieuw, verbazingwekkend, onverwacht is; y aangepast is (Simonton, 2009). Creativiteit manifesteert zich op drie verschillende manieren: y Als een mentaal proces dat de creatie van aangepaste en originele zaken / oplossingen / ideeën en werken verzekert; y Als een speciaal kenmerk van persoonlijkheid dat creativiteit toont; y Als een specifiek product dat het resultaat is van creatieve processen van een individu (Simonton, 2009). 17
Creatieve processen die de creatie van nieuwe en aangepaste ideeën verzekeren kunnen worden samengevat in verscheidene subgroepen: y Motivatie een doorlopend verlangen om nieuwe kennis en begaafdheden te zoeken, of het toepassen van bestaande kennis/begaafdheden op een nieuwe manier, bereidheid om risico s te nemen, brede interesse, een sterke openheid voor nieuwe ervaringen, intrinsieke motivatie in het specifieke domein, tolerantie voor het vage en onzekere; y Zelf-monitoring beheer en evaluatie van iemands eigen inspanningen om efficiënt te zijn; y Bereidheid aanwezigheid van ervaring, kennis en ervaringen in een specifiek domein; y Cognitie verbeelding, een begaafdheid om vele alternatieve antwoorden te vinden, de mogelijkheid om associaties tussen individuele ideeën te maken, een individuele situatie of probleem vanuit verschillende perspectieven bekijken, flexibiliteit, het zien van een probleem door een nieuw onconventioneel kader, problemen zien zoals ze moeten gezien worden, het vermogen om op een andere manier over zaken na te denken (Averill, 2009). Creativiteit is onveranderlijk aanwezig in de structuur van sociale vaardigheden. De onderdelen die de procedure van sociale competentie vormen (zelf-doeltreffendheid, zelfmonitoring, het streven naar het nieuwe, de gevoeligheid voor het nieuwe, probleemoplossend vermogen door verschillende alternatieven te bedenken, associaties opbouwen tussen individuele ideeën, openheid voor nieuwe ervaringen, enz.) zijn zaken die de subgroepen van creativiteit vormen en eveneens van sociale competentie. Creativiteit wordt net zoals sociale competentie uitgelokt in dezelfde sociale situaties. Creativiteit is het resultaat van het samenvoegen van talent, karaktertrekken, begaafdheden, motivaties, zelfdoeltreffendheid, kennis en ervaring in specifieke domeinen. Creativiteit wordt veroorzaakt in verscheidene sociale situaties, in interacties met anderen en het zoeken naar gemeenschappelijke oplossingen. Sociale situaties voorzien ook in mogelijkheden voor de ontwikkeling van creativiteit. In deze gids wordt creativiteit onderzocht samen met sociale vaardigheden. Vele oefeningen voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden zijn ook oefeningen voor de ontwikkeling van creativiteit. Deze twee worden voorgesteld als onafscheidelijk. 1.5. Hoe kunnen we sociale vaardigheden en creativiteit ontwikkelen? De ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit wordt bepaald door: y Sociale interacties; y Persoonlijke karaktertrekken; y Activiteiten en de didactische context. 18
Sociale vaardigheden en creativiteit kunnen worden verbeterd door via bepaalde activiteiten door verschillende stadia te gaan. De ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit is een proces dat groeit door deze stadia. De effectieve ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit hangt af van: y Motivatie; y Ik-efficiëntie een zeker geloof dat het mogelijk is om sociale vaardigheden en creativiteit te ontwikkelen; y Zelfreflectie en eigen prestaties; y Prestaties die door bepaalde stadia gaan. 1.6. Motivatie voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden met: William Miller & Stephen Rollnick verbonden motivatie, deel van het ontwikkelingsproces, y Het verlangen of de wil om te veranderen toont in hoever sociale vaardigheden en creativiteit essentieel zijn voor het dagelijkse leven, en hoe waardevol ze zijn, en of ik ze wil bereiken in de toekomst; y Vertrouwen in verandering toont het geloof dat ik kan omgaan met de ontwikkeling, zelfdoeltreffendheid. Ik zal sociale vaardigheden en creativiteit kunnen ontwikkelen; y Standby toont hoe de ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit belangrijk is. Als we geloven en praten op een manier dat we omgaan met de ontwikkeling van sociale vaardigheden en creativiteit, stijgt de kans op succes. OEFENING Hier is een methode voor het bepalen van de motivatie voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden (Miller & Rollick, 2002). Hoe belangrijk is het voor u om sociale vaardigheden en creativiteit te ontwikkelen. Op een schaal van 0 tot 10, waar 0 helemaal niet en 10 extreem belangrijk betekent, waar bent u? Schaal 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 helemaal niet belangrijk extreem belangrijk Hoeveel vertrouwen hebt u dat als u besluit om uw sociale vaardigheden en creativiteit te ontwikkelen, u dit ook kunt? Op een schaal van 0 tot 10, waar 0 helemaal niet en 10 volledig betekent, waar bent u? 19
Schaal 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 helemaal niet volledig STADIA VAN HET BEHEERSEN VAN SOCIALE VAARDIGHEDEN EN CREATIVITEIT y Demonstratie: toont hoe het wordt gedaan; y Demonstratie kan door verschillende deelnemers; y Demonstratie veronderstelt het bepalen van verschillende standaarden voor het uitvoeren en bepalen wat mogelijk is te bereiken. MEER: OEFENEN / UITVOEREN; y De inhoud wordt voorgesteld in een reeks stappen; y Het voorziet in een mogelijkheid voor herhaling; y Het stelt de inhoud voor in zijn geheel, gerelateerd aan het bereiken van de objectieven; BEGELEIDEN / INSTRUCTIES GEVEN y Verschillende meetwaarden gebruiken om de accuraatheid van de prestaties af te lijnen; y Angst of faalangst wegnemen door het volgen van bepaalde stappen; y Kansen bieden om te oefenen tot een zeker niveau van vaardigheid is bereikt; FEEDBACK DAT WAS GOED! y Zorgen voor een gevoel van voltooiing en trots voor het bereikte resultaat; y Zelfdoeltreffendheid versterken, het geloof dat ik het kan. WAAROM IN GROEP WERKEN? In groep werken heeft verschillende voordelen: y Creëert een sociale context; y Zorgt voor veiligheid en ondersteuning; y Zorgt voor onmiddellijke steun en feedback; 20
y Zorgt voor een kans om vaardigheden te beoefenen vanuit verschillende hoeken, en vanuit verschillende standpunten te zien; y Zorgt voor onmiddellijke oefening van het geleerde; y Verzekert effectief gebruik van beschikbare bronnen en middelen; y Creëert de omstandigheden voor samenzijn en vertrouwen tussen de deelnemers; y Zorgt voor een mogelijkheid om de motivatie en zelfdoeltreffendheid te verbeteren. DYNAMIEK VAN DE GROEP Als het hoofd van de groep voelt u zich misschien op uw gemak en zeker, door de ervaring die u hebt, maar voor de deelnemers van de groep zijn de ervaringen en verwachtingen heel anders. Om doeltreffend in groep te werken moet u overwegen om de groep te ontwikkelen, door verschillende stadia die hierna worden uitgelegd. y De groep vormen y Het werk van de groep organiseren; y Het werk van de groep oefeningen uitvoeren; y Afsluiten. TAKEN VAN DE GROEPSLEIDER y De groep vormen; y De ruimte organiseren, waarin de bijeenkomsten plaatsvinden; y Kennismaking van de groep deelnemers onder elkaar; y Kennismaking met het programma en de inhoud uitleggen; y Kennismaking met de werkregels in de groep verantwoordelijkheden en activiteiten; y Actieve inclusie in de groep aanmoedigen en spanningen wegnemen; y Bijbrengen van vertrouwen en kwetsbaarheid, angst en onzekerheid van de deelnemers rapporteren; y Vertrouwen opbouwen. HET WERK VAN DE GROEP ORGANIZEREN Taken van de groepsleider: y Kennismaking met de inhoud, wat het onderwerp wordt van het programma; 21
y Selectie van de meest toepasselijke leermethoden in de groep, uitleggen wat sociale vaardigheden en creativiteit zijn en hoe kunnen die worden geleerd, gebruik van demonstratie en modellen voor hoe het kan worden bereikt met heldere instructies en richtlijnen. y De rol van de deelnemers en de leider verduidelijken; y De zienswijzen en verwachtingen van de groep verduidelijken; y De individuele noden overwegen. NORMEN EN ORGANISATIE Taken van de groepsleider: y Faciliteren van groepscohesie, feedback geven, aanmoediging voor specifieke bijdragen; y De positieve ingesteldheid onderhouden focussen op bestaande mogelijkheden, de verschillen en conflicten tussen de deelnemers helpen behandelen, een positieve atmosfeer bevorderen, het begin en einde van de bijeenkomsten plannen; y Faciliteren van het samenkomen van de groep focus op actieve inclusie, instructies herhalen, gebruik van verschillende methoden voor het vermijden van monotone herhalingen en verveling; y Zorgen voor een veilige leercontext; y Vertrouwen wekken dat men het kan doen; y Ondersteuning; y Zorgen voor nabijheid en vertrouwen. GROEPSWERK - PRESTATIES Taken van de groepsleider: y Inclusie aanmoedigen; y Productieve probleemoplossing faciliteren; y De groep ondersteunen door het genereren van creatieve oplossingen en ontdekkingen; y Het beoefenen van sociale vaardigheden en creativiteit aanmoedigen in een brede sociale context; y Specifiek thuiswerk tussen sessies gebruiken door duidelijke instructies: wat, met wie, hoe en wanneer; y Een samenvatting maken van de belangrijkste punten van de vorige sessie en de vooruitgang vaststellen. 22
AFSLUITEN Taken van de groepsleider: y Het afsluiten voorbereiden toepasselijke manieren vinden om de resultaten te evalueren evaluatie, feedback van anderen, omgaan met ervaringen gerelateerd aan het afsluiten van bijeenkomsten; y Onafhankelijk zoeken en oefeningen maken aanmoedigen in de toekomst een herinnering aan de verscheidene mogelijke activiteiten die gebruikt kunnen worden voor de ontwikkeling van sociale competentie en creativiteit; y Finale discussie met de deelnemers over het belang van sociale vaardigheden en creativiteit voor de zelfrealisatie in professionele context; y Discussie over verhoogde zelfdoeltreffendheid. INLEIDING TOT DE INHOUD VAN HET PROGRAMMA y De betekenis van sociale vaardigheden en creativiteit in het kader van sociale relaties en professionele realisaties duiden; y Beschrijving van de ingediende onderwerpen van de individuele subgroepen; y Deelnemers in de groep aanspreken. AANSPREKEN U weet reeds uit ervaring dat het gemakkelijker is om iets te leren als het onderverdeeld is in kleinere delen. Dit is ook van toepassing op sociale vaardigheden en creativiteit. In het leerproces wordt u geconfronteerd met verschillende bedenkingen zaken die u tegen uzelf zegt. Wat u zegt zal beïnvloeden wat u wilt doen. U zal verschillende voorbeelden tegenkomen, ook uit uw eigen leven. Noteer dan het volgende: y Het gevoel van vaardigheid iets te bereiken, is iets dat u zichzelf moet zeggen dat u het kan realiseren. y Succes verwachten als u het gevoel heeft dat u het kan bereiken, moet u zeggen dat u het zal doen, dat u succes zal verkrijgen; y Geen zorgen maken wanneer u een nieuwe vaardigheid beoefent, maak u dan geen zorgen over uw resultaten. Als u uw angst niet kan overwinnen, zeg dan tegen uzelf dat u uw vaardigheden zal beoefenen, zelfs als u zich zorgen maakt; y Aanvaard fouten en mislukkingen wanneer u iets nieuw uitprobeert, zal u zeker fouten maken en niet altijd slagen. Aanvaard de fouten en mislukkingen, wees niet ontmoedigd en probeer opnieuw; 23
y Aanvaard het succes wanneer u bekomt wat u wilt, vertel uzelf dat u de reden was waarom het gebeurde, door uw capaciteiten en inspanningen. Doe dit zelfs wanneer de resultaten niet perfect zijn; y Loof uzelf verwacht dit niet van, anderen, zelfs wanneer u het goed gedaan hebt loof uzelf voor het concreet gedrag. Wanneer u zichzelf wil bekritiseren dat u iets niet gedaan hebt of een fout beging, focus dan uw kritiek op het concrete gedrag en niet op uzelf. PRAKTIJK OEFENING: GEBRUIK DE VOLGENDE UITSPRAKEN Markeer na elke oefening wat u zichzelf vertelt: y Ik voel me competent y Ik verwacht succes y Ik maak me geen zorgen y Ik aanvaard mijn fouten en mislukkingen y Ik aanvaard mijn succes en kan dit succes koppelen aan mijn eigen capaciteiten en inspanningen y Ik kan mezelf loven en belonen UITVOERINGSGEBIED y Sessies van 45 tot 50 minuten; y Het meesterschap over de inhoud van het programma in individuele sessies kan weken tot maanden duren; intensievere sessies zijn ook mogelijk. DEELNAMEREGELS IN GROEPSBIJEENKOMSTEN y Werk, praat en focus op wat er hier en nu gebeurt in de groep; y Vertrouw uzelf en uw eigen gevoelens; y Wees eerlijk en concreet in uw relaties met de andere deelnemers; y Wees openhartig over wat er gebeurt in de groep; y Aanvaard en geef feedback over wat er gebeurt in de groep; y Betrouwbaarheid in de groep is gebaseerd op vertrouwen, respect en gelijkwaardigheid; y Vermijd geen risico s bij het aanpakken van verschillende taken, en bij het volgen van de regels. 24
ONDERWIJSMETHODEN y Andere gezichtspunten aannemen; y Discussies; y Creatieve oplossingen in groep; y Feedback; y Reflectie / introspectie over uw resultaten en vooruitgang. ONDERSTEUNING / MOTIVATIE y Wederzijdse ondersteuning geven tijdens en na de sessies; y Aanmoediging. 25
HOOFDSTUK 2. COMMUNICATIEVAARDIGHEDEN y INITIATIE VAN DISCUSSIES OVER VERSCHILLENDE ONDERWERPEN y LUISTEREN y UITDRUKKEN VAN EIGEN GEVOELENS RELEVANT VOOR DE CONTEXT y EMPATHIE y ACCEPTATIE y VERTROUWEN y OPENHEID 26
2.1. Wat zijn communicatievaardigheden? Deze zijn vaardigheden die het bereiken van effectieve sociale interacties verzekeren. Communicatievaardigheden helpen bij: y Het associëren met anderen en het versterken van het gevoel van erbij te horen; y Het aanvaarden van anderen en het gevoel van belang bevorderen; y Het controleren van de situatie de mogelijkheid om anderen te beïnvloeden en gepast te reageren in verschillende situaties; y Het bereiken van de nagestreefde doelstellingen. Communicatievaardigheden laten toe om boodschappen te verzenden en te ontvangen die ons begrip, geloof, onze waarden, emoties, intenties en doelstellingen openstellen in overeenstemming met de sociale context (DeVito, 1992). 2.2. Luisteren 2.2.1. Kenmerken Luisteren is een actief en productief proces. Het vereist toewijding, inspanningen en creativiteit, en combineert capaciteiten die het mogelijk maken de inhoud en bedoeling van wat anderen zeggen te begrijpen. Luisteren vereist: y Toewijding van uw aandacht voor de spreker en wat hij deelt; y Een verlangen om te luisteren, om een inspanning te doen; y Een inspanning doen om de inhoud en betekenis van wat de spreker zegt te vatten; y Een inspanning doen om de emoties van de spreker te vatten; y Uw commentaar en vragen beperken; y Om opheldering vragen; y Respect tonen voor uw spreker; y Luisteren met uw volledig lichaam houding, gebaren, gezichtsuitdrukking. 27
2.2.2. Voordelen Luisteren zorgt voor: y Het begrijpen van de spreker; y Zicht bewust zijn van de spreker; y Kennis; y Empathie voor de spreker. Als u luistert, zal u merken dat: y U mensen aantrekt; y Relaties dieper worden; y Vertrouwen toeneemt; y U gemakkelijker succes verkrijgt omdat u verstaat wat anderen willen, wat ze kwaad of gelukkig maakt, enz. 2.2.3. Beperkingen Als u niet luistert: y Zal het de indruk geven dat u niets geeft om anderen behalve uzelf; y Zal u anderen afstoten en als gevolg u eenzaam en geïsoleerd voelen; y Zal u niet verstaan wat er fout is; y Zullen misverstanden voorkomen en zal u fouten maken; y Zal u belangrijke zaken missen en niet zien hoe problemen ontstaan; u zal verplicht zijn de gaten te vullen met gokken. 2.3. Openheid 2.3.1. Kenmerken Openheid zorgt voor een relatie met anderen die ons interesseren. Openheid: y Gaat verder dan een herhaling van oude thema s en verhalen en hangt af van het delen van zaken over uzelf; 28
y De andere partij leert iets over u uw ervaringen, noden, plannen, dromen, verwachtingen en begrip. Openheid is niet gelijk aan ongepaste en overdreven spraakzaamheid. 2.3.2. Voordelen Openheid verzekert: y Het bereiken van een dieper eigenbegrip we verstaan onszelf in het proces van uitdrukking van onze gedachten, ervaringen en noden naar anderen toe; y Het bereiken van een grotere intimiteit met anderen; delen van zaken ontwikkelt een relatie, terwijl ze verbergen de relatie doet afkalven; y Het uitdiepen van de relatie Openheid genereert ook openheid bij de andere persoon. Ze verbreedt de besproken onderwerpen en verdiept het wederzijds begrip; y Het wegnemen van schuldgevoelens die verborgen en onderdrukte gevoelens veroorzaken; y Vertrouwen onuitgedrukte gevoelens en gedachten stapelen zich op en nemen authenticiteit weg. 2.3.3. Beperkingen Als u zich niet bloot geeft: y Vermindert u de mogelijkheid om nieuwe relaties te bouwen; y Vermindert u de positieve ervaringen in relatie tot anderen; y Beperkt u de uitvoering van toekomstige gezamenlijke projecten. 2.4. Uitdrukken van eigen gevoelens relevant voor de context 2.4.1. Kenmerken Uw gevoelens uitdrukken: Legt uw semantische relatie met de situatie bloot; Legt de rijkdom van uw innerlijk leven bloot; Verrijkt uw professionele en intieme relaties met anderen. 29
2.4.2. Voordelen y Versterkt uw authentieke aanwezigheid; y Zorgt voor betere relaties met anderen; y Beperkt conflicten omdat het iemands kwetsbaarheid, gekwetstheid en onzekerheid blootlegt; y Verhindert zichzelf vervullende voorspellingen als u constant beschuldigd wordt dat u als zich afstandelijk gedraagt, zal u zich waarschijnlijk gekwetst en gefrustreerd voelen en zich terugtrekken, en zo de opinie van anderen bevestigen. 2.4.3. Beperkingen Indien u uw eigen gevoelens niet kunt uitdrukken: y Creëert u mogelijkheden voor misverstanden en conflicten met anderen; y Verhoogt u frustratie en ontevredenheid; y Beperkt u de mogelijkheid om betekenisvolle relaties te onderhouden. 2.5. Empathie 2.5.1. Kenmerken Empathie is de capaciteit om de wereld te verstaan vanuit het perspectief van iemand anders en zijn standpunt in te nemen. Empathie vereist: y Toegewijdheid en begrip van wat er gebeurt met de andere; y Volledige aandacht geven aan de boodschap van de andere tijd en ruimte geven om zaken te delen, om begrepen, gehoord en aanvaard te worden; y Gevoeligheid voor de emoties en noden van de andere; y Een niet-evaluerende houding tegenover de ervaringen van de andere. Empathie is niet iets doen voor anderen, maar er zijn. Het volgende drukt uit hoe Carl Rogers empathie beschrijft: "... Wanneer iemand echt luistert naar jou en je niet veroordeelt of verantwoordelijkheid afneemt is het een geweldig gevoel. Wanneer ik het gevoel heb dat er geluisterd wordt 30
begin ik de wereld anders te bekijken, wat me helpt verder te gaan. Het is geweldig hoe je zaken kan overwinnen die onoverwinnelijk lijken, wanneer iemand werkelijk luistert. Hoe chaos kan worden georganiseerd wanneer iemand echt jouw woorden hoort." 2.5.2. Voordelen Empathie helpt ons: y de wereld van de andere aan te raken, te ontdekken wat gemeenschappelijk is, het lot dat we delen; de menselijkheid in anderen vinden wanneer ze boos, razend, cynisch, of egoïstisch zijn; y een belediging, gekwetstheid, afwijzing te overwinnen biedt een kans om te begrijpen wat er achter de nee zit bij de anderen; y onszelf weghouden van saaie en lege gesprekken, en eindeloze herhalingen van dezelfde verhalen; y om te gaan met de moeilijkheden en confrontaties in communicatie met anderen; y open en in vertrouwen relaties met anderen op te bouwen. 2.5.3. Beperkingen Een niet-empathische houding: y kan door anderen worden gezien als verwaarlozing en ongevoeligheid voor de noden en emoties; y kan worden gezien als vervreemding en kan communicatie beschadigen. 2.6. Aanvaarding 2.6.1. Kenmerken Dit is de capaciteit om de anderen te aanvaarden zoals ze zijn. Aanvaarding betekent niet de anderen te willen veranderen. Zoals aanvaarding heeft het niet aanvaarden ook een eigen taal. We kunnen verschillende boodschappen onderscheiden die duidelijk gebrek aan aanvaarding tonen en effectieve interactie met anderen verhinderen. Thomas Gordon onderscheidt twaalf soorten boodschappen die gebrek aan aanvaarding tonen: 31
y Bevelen, instructies; y Verwittigingen en bedreigingen; y Het meedelen, preken en oplijsten van wat moet en niet mag; y Tips, oplossingen bieden; y Logische argumenten geven; y Kritiek, veroordeling, meningsverschil, beschuldigingen; y Labels en benamingen gebruiken; y Interpretatie, analyse, diagnose; y Loven, positieve evaluatie geven; y Comfort, meeleven, ondersteuning, zelfvertrouwen geven; y Gedetailleerde vragen en bevragingen; y Afleiding, opwinding, sarcasme. 2.6.2. Voordelen y Behoudt het vertrouwen en respect; y Versterkt de capaciteit voor zelfexpressie en creativiteit; y Versterkt het plezier van communicatie met anderen; y Ondersteunt zelfaanvaarding en zelfontplooiing; y Versterkt geloof in uw eigen capaciteiten om problemen op te lossen; y Versterkt de mogelijkheid voor zelfbevestiging. 2.6.3. Beperkingen Boodschappen die het gebrek aan aanvaarding uitdrukken beperken interactie omdat ze veel verborgen boodschappen bevatten. Elke keer dat we iemand iets zeggen, zeggen we ook iets over hen. Niet-aanvaardende boodschappen drukken het volgende uit: y beschuldigingen; y superioriteit; y onderschatting; y de schuld aan anderen geven; 32
y verontwaardiging en woede uitlokken; y een gevoel van inferioriteit suggereren; y gebrek aan vertrouwen; y druk voor verandering; y misverstanden; y betuttelen; y frustratie en wanhoop uitlokken; y weerstand veroorzaken. 2.7. Vertrouwen 2.7.1. Kenmerken Vertrouwen is fundamenteel voor de ontwikkeling van sociale relaties. Vertrouwen bevat: y Begrip dat vertrouwen niet enkel positieve maar ook negatieve effecten heeft op onze noden en doelstellingen, vertrouwen impliceert een zeker risico; y Begrip dat de effecten van vertrouwen (positief of negatief) afhangen van het toekomstig gedrag van anderen; y Begrip dat we kunnen lijden als de gevolgen negatief zijn; y Geloof dat het gedrag van anderen positieve gevolgen zullen hebben. Vertrouwen omvat ook: y Het risico van openheid nemen, betekent niet dat de andere superieur is; y De reactie is belangrijk, wat aanvaardend en ondersteunend zou moeten zijn en ook de gepaste wederzijdse openheid inhoudt. Vertrouwen hangt af van de gedragingen, verwachtingen en het geloof dat de andere: y Verantwoordelijk is en zijn beloftes nakomt; y In staat is aan de beloftes te voldoen; y Eerlijk is; y Fair is; y Openhartig is; y Respectvol is. 33
2.7.2. Voordelen y Creëert een omgeving die de angst voor bedrog, afwijzing en gebrek aan respect vermindert; y Versterkt de hoop voor aanvaarding en steun; y Helpt openheid; y Versterkt wederzijds begrip. 2.7.3. Beperkingen Als u geen vertrouwen kunt hebben, dan: y Neemt u openheid en oprechtheid weg; y Versterkt u de angst voor afwijzing, misbruik en gebrek aan respect; y Verhoogt u uw onzekerheid; y Versterkt u misverstanden en vervreemding; y Verzwakt u de mogelijkheid voor diepe relaties; y Beïnvloedt u interacties met anderen. 2.8. Vaardigheden voor het openen van gesprekken over verscheidene onderwerpen 2.8.1. Kenmerken In het dagelijkse leven ontmoeten we vele vreemden en passeren we mogelijke vrienden en partners. Maar hoe starten we een conversatie met vreemden, met iedereen en overal, hoe verminderen we de afstand, hoe overwinnen we bezorgdheden voor het spreken met vreemden? De kans om gesprekken te openen is verbonden aan de keuze van het onderwerp dat belangrijk is voor mij en de anderen. Gespreksonderwerpen kunnen gaan over verschillende domeinen. Ze reflecteren wat belangrijk en waardevol is voor mij en tonen de rijkdom van mijn innerlijke wereld en ervaring. 34
2.8.2. Voordelen Verhoogt de kans om nieuwe relaties op te bouwen; Verhoogt de kans om nieuwe dingen te leren; Verhoogt creativiteit. 2.8.3. Beperkingen Als u geen gesprek kan openen over verscheidene onderwerpen, dan; y Vermindert u de kans om nieuwe relaties op te bouwen; y Vermindert u de kans om nieuwe dingen te leren; y Beperkt u de creativiteit. 35
HOOFDSTUK 3. SAMENWERKINGSVAARDIGHEDEN y IEMANDS STANDPUNT AANVAARDEN y ERKENNING VAN DE PRESTATIES EN VERDIENSTE VAN ANDEREN; y DANKBAARHEID; y REGELS, INSTRUCTIES EN RICHTLIJNEN VOLGEN; y VOORZIEN EN OPLOSSEN VAN PROBLEMEN; y ZICH ENGAGEREN VOOR PROSOCIAAL GEDRAG/ AANMOEDIGEN, DELEN, VERLICHTING, STEUN, ASSISTENTIE, ENZ. 36
3.1. Wat is samenwerking? Samenwerking zorgt voor de uitwerking van iemands creativiteit en het ontdekken van veel betere oplossingen. Samenwerking is gebaseerd op (Stamatov, Enchev, 2013): y Gelijkwaardigheid en erkenning; y Wederzijds respect en aanvaarding; y Begrijpen dat iedereen vaardigheden en talenten heeft die kunnen worden gebruikt bij het behalen van wederzijdse doelstellingen en aangelegenheden; y Verenigen van inspanningen, verschillende perspectieven en besef van wederzijdse afhankelijkheid. Samenwerking zorgt voor: y Verbreden van ervaringen; y Versterken van het gevoel en de betekenis van samenhorigheid; y Overstijgen van de beperkingen van iemands eigen positie, inzicht, standpunten en opinies; y Versterken van creativiteit en ervaringen gerelateerd aan de zoektocht naar oplossingen; y Richting geven naar iemands eigen sterktes; y Betrokkenheid met verschillende structurele gedragingen. 3.2. Erkenning van de prestaties en verdienste van anderen 3.2.1. Kenmerken Erkenning van de prestaties en de verdienste van anderen zorgt voor: y Samen oplossingen bedenken en de band versterken; y Feedback de andere voelt zich aangemoedigd en geapprecieerd; y Een mooiere relatie. 37
Erkenning omvat: y Aanduiden van de ondernomen acties, die bijgedragen hebben tot de algemene prestaties; y Aanduiden van de zaken die gelukt zijn; y Aanduiden van de gevoelens die veroorzaakt werken door wat er gedaan en bereikt werd. Om anderen te erkennen moet u de houding aannemen om het goede in anderen op te merken, alsook hun talenten, capaciteiten en goede karaktertrekken. Men moet tevens in staat zijn te genieten van de successen in plaats van zich te focussen op wat er meer kan gebeuren. Vergeet niet dat iedereen verlangt naar erkenning en ze het willen horen. Het is erg moeilijk andermans gevoelens in te schatten. Anderen voelen en begrijpen onze erkenning via uitgedrukte erkenning. Om volledig te zijn moet erkenning ook worden aanvaard. De aanvaarding van erkenning is mogelijk wanneer we afraken van valse bescheidenheid en het gevoel dat we superieur zijn, alsook van zelfgenoegzaamheid. 3.2.2. Voordelen y Beschermt tegen ons eigen egoïsme; y Verhindert het verlangen om alle verdienste aan onszelf toe te schrijven; y Verhindert arrogantie en veronachtzaming van anderen wat hen zou demotiveren, triestig maken en zich doen afwenden. 3.2.3. Beperkingen Als u geen erkenning kunt geven, dan: y Versterkt u de vervreemding; y Versterkt u de zelfingenomenheid; y Vermindert u de samenwerking en creativiteit. 38
3.3. Dankbaarheid 3.3.1. Kenmerken Dankbaarheid is meer dan kracht, het is een deugd, een uitdrukking van onze diepe natuur. Dankbaarheid is erkennen wat anderen voor ons deden. Dankbaarheid is enkel mogelijk als: y Wat de andere voor ons deed niet hun verplichting is; y We zelf niet konden wat anderen voor ons deden, of dat het een grote inspanning had gevergd; y Wat gedaan werd betekenisvol is voor ons. Dankbaarheid veronderstelt het begrip dat de anderen niet verantwoordelijk of verplicht zijn voor wat ze deden. 3.3.2. Voordelen y Motiveert anderen om te blijven doen wat ze deden; y Erkent het belang voor ons; y Vervult ons met vreugde dankbaarheid is een gedeelde vreugde wat ik kan teruggeven is enkel het plezier van de ervaring. 3.3.3. Beperkingen Ondankbaarheid: y Berooft relaties; y Demotiveert de andere; y Hindert creativiteit; y Versterkt egoïsme. 39