Beknopt marktoverzicht voor biologische groenten in Vlaanderen en Europa

Beknopt marktoverzicht voor biologische groenten in Vlaanderen en Europa Paul Verbeke BioForum Vlaanderen November 2012 Met steun van de Vlaamse Overheid

Inhoudstafel Inhoudstafel... 1 Voorwoord... 2 1. Algemene kenmerken van de biomarkt... 3 1.1. Internationale markt... 3 1.2. Cyclische markt... 3 1.3. Aanbod reageert vertraagd op de vraag... 3 1.4. Kleine markt... 3 2. De biomarkt in België en Europa... 4 2.1. Algemeen... 4 2.2. België... 6 2.3. Duitsland... 7 2.4. Verenigd Koninkrijk... 7 2.5. Frankrijk... 7 2.6. Denemarken... 8 2.7. Nederland... 9 2.8. Italië... 9 2.9. Spanje... 9 2.10. Zweden...10 2.11. Oostenrijk...10 3. Internationale markt voor biologische groenten...11 3.1. Algemeen...11 3.2. Europa...11 3.2.1. Algemene cijfers...11 3.2.2. Italië...12 3.2.3. Verenigd Koninkrijk...12 3.2.4. Duitsland...13 3.2.5. Frankrijk...14 3.2.6. Polen en Hongarije...14 3.2.7. Nederland...14 3.2.8. Denemarken...12 4. Belgische markt voor biologische groenten...13 4.1. De productie van biologische groenten in Vlaanderen...13 4.2. Sector van de industriegroenten...12 4.3. Import en export van Belgische biogroenten...13 4.4. Vraag naar biologische groenten in België...13 5. Afzetkanalen...16 6. Prijsvorming...20 7. Marktkansen...21 8. Bronnen...23 9. Belangrijke adressen... 0 Bijlage: Prijzen van biologische groenten... 5 1

Voorwoord De biologische markt is een kleine markt met relatief weinig spelers en met strikte productieregels. Om deze redenen is deze markt erg gevoelig voor ernstige schommelingen van vraag en aanbod. Afnemers worden te vaak geconfronteerd in discontinuïteit in het aanbod, terwijl landbouwers regelmatig met ondermaatse prijsvorming te kampen hebben. Eén van de sleutels om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen is het verhogen van de markttransparantie. Deze marktstudie wil hier alvast een bijdrage toe leveren. Paul Verbeke Verantwoordelijke ketenontwikkeling BioForum Vlaanderen 2

1. Algemene kenmerken van de biomarkt 1.1. Internationale markt De markt voor bioproducten is een internationale markt. De markttendensen in de ons omringende landen hebben een rechtstreekse of onrechtstreekse invloed op wat er op de Vlaamse of Belgische markt gebeurt. Onze inlandse biomarkt is vele malen kleiner dan in die landen en ondergaat sterk de marktschommelingen in landen met een grotere biologische markt. Het is wel zo dat sommige Belgische marktdeelnemers een principiële voorkeur geven aan Belgische producten voor zover deze marktconform zijn. 1.2. Cyclische markt Een tweede belangrijk kenmerk van de biomarkt is dat deze zéér cyclisch is. De meeste landbouwgerelateerde markten kennen een zogenaamde aardappelcyclus. Perioden van aanbodkrapte en hoge prijzen wisselen af met perioden met productoverschotten en lage prijzen. 1.3. Aanbod reageert vertraagd op de vraag In de biomarkt wordt deze zogenaamde aardappelcyclus versterkt door de wachtperiode die omschakelende boeren moeten respecteren vooraleer ze hun producten op de biomarkt kunnen verkopen. Deze omschakelperiode bedraagt 2 jaar voor groenteteelt. Door deze relatief lange omschakelperiode is het behoorlijk moeilijk om soepel in te spelen op wijzigende marktomstandigheden. Bovendien wordt in de praktijk de omschakelperiode verlengd door de tijd die de landbouwondernemer nodig heeft om informatie in te winnen en beslissingen te nemen. In de praktijk worden tekorten of overschotten van producten opgevangen door import en export vanuit regio s met een productieoverschot naar regio s met een productietekort. 1.4. Kleine markt Ondanks de sterke groeicijfers van de voorbije jaren is de biomarkt nog steeds zeer klein in verhouding tot de reguliere markt. Hierdoor is het evenwicht tussen vraag en aanbod erg broos. Het toetreden tot de markt van enkele grote producenten kan tijdelijk een overaanbod veroorzaken. Ook het omgekeerde is mogelijk. 3

2. De biomarkt in België en Europa 2.1. Algemeen De markt voor biologische producten in de EU wordt in 2011 op 20,5 miljard euro geschat, zijnde een groei van +4% in verhouding tot 2010. De grootste markt voor bioproducten in 2011 was Duitsland met een omzet van 6,5 miljard euro, gevolgd door Frankrijk (3,7 miljard euro) en het Verenigd Koninkrijk (1,9 miljard euro). Opvallend is de sterke omzetgroei in Nederland (+16% t.o.v. 2009), Frankrijk en Zweden (+11% t.o.v. 2010). Het Verenigd Koninkrijk is het enige land met een terugloop van de omzet (-4% t.o.v. 2010). Gebaseerd op de cijfers voor de eerste kwartalen van 2012, wordt voor 2012 in Europa een verdere omzetgroei verwacht, zij het minder sterk dan de voorbije jaren. Mogelijks is de economische crisis de verklaring voor deze groeivertraging. Algemeen zien we over heel Europa een gezonde groei van de markt maar een verhoudingsgewijs beperktere groei van het biologische landbouwareaal. 4

Omzetwijziging voor biovoeding in een aantal Europese landen (% wijziging in 2011 t.o.v. 2010) Het hoogste bio-aandeel in 2010 in de totale nationale levensmiddelenmarkt is 7,2% in Denemarken (7,6% in 2011), gevolgd door Oostenrijk (6%) en Zwitserland (5,7%). Het totale biologische landbouwareaal in de EU was 9,5 miljoen hectare in 2011. Dit is 5,2% van het totale landbouwareaal. Het grootste bio-areaal vinden we terug in Italië en Spanje. Bio-areaal in europa (x1000 ha) Bron: Agence Bio, AMI In algemene termen kende de biosector een sterke groei in de periode 1993 tot 2001. Door de toenemende vraag naar bioproducten begon ook het aanbod aan biologische voedingsmiddelen steeds verder te groeien. De voedselcrisissen rond de millenniumwissel zorgden zelfs voor een ongekende toename van de vraag naar biologische producten. 5

Deze sterke groei zorgde uiteindelijk in 2001 voor een oververhitting van de markt. Einde 2001 werd een evenwicht tussen vraag en aanbod bereikt. Omdat het aanbod aan bioproducten sneller toenam dan de vraag kwam zelfs gauw een overschot aan producten. De motivatie voor omschakeling van reguliere telers nam ook vrij snel af. Gelukkig bleef de vraag wel steeds verder stijgen en na de noodzakelijke herstructureringen begon de nationale en internationale markt voor biologische producten aan te trekken. Van begin 2006 tot einde 2008 kende de biomarkt opnieuw een periode van een relatief tekort aan producten en een goede prijsvorming. In 2009 kende de internationale biomarkt een eerder beperkte groei. In het licht van de wereldwijde krediet- en economische crisis in het najaar 2008 en 2009, en in vergelijking tot de gangbare voedingsector, is dit een behoorlijk resultaat. Van 2009 tot 2012 zien we de biosector verder groeien. In 2012 stagneert de groei, wellicht als gevolg van de economische crisis. 2.2. België De totale bestedingen van bioproducten in België, opgemeten door GfK Panelservices Benelux in opdracht van VLAM, bedroegen 435 miljoen euro in 2011. De groei van de bestedingen van verse bioproducten verminderde in de eerste drie kwartalen van 2011. In het vierde kwartaal daalden de bestedingen zelfs door een gedaald kopersaantal bij vlees en een lager gekocht volume bij plantaardige producten. Op jaarbasis was er in 2011 nog wel een groei van 3%. Het marktaandeel van bio (selectie van voornamelijk verswaren voor VLAM) stagneerde in 2011 op 1,8%. Het grootste marktaandeel hebben de biologische vleesvervangers. Bijna één op de vijf gekochte vleesvervangers is bio. Het kleinste marktaandeel hebben de biovleeswaren (0,6% in 2011). De plantaardige bioproducten, met de biogroenten (5% marktaandeel in 2011) op kop, hebben een hoger marktaandeel dan gemiddeld. Ook eieren hebben een marktaandeel dat hoger is dan gemiddeld. Dit marktaandeel groeit richting 9%. Zuivel heeft een gemiddeld marktaandeel van 1,8%. De alleenstaanden ouder dan 40 jaar, de tweeverdieners en de welgestelde gepensioneerden hebben een groeiende belangstelling voor bio en kennen een stijgend marktaandeel. 89% van de Belgische gezinnen kocht vorig jaar wel eens een bioproduct. 18% van de gezinnen zijn frequent biokopers die instaan voor 77% van alle biobestedingen. De meeste biokopers vinden we in de groenterayon. Bioproducten zijn gemiddeld een derde duurder dan gangbare producten. Het grootste verschil is er bij bio-eieren en braadkip. Een bio-eitje is bijna dubbel zo duur als een scharrelei. Een biobraadkip is drie kwart duurder dan een standaardkip. Het kleinste prijsverschil is er bij biogroenteburgers (+7%). Het aandeel van speciaalzaak, biowinkel en overige groeide de voorbij jaren maar lijkt nu te stabiliseren rond de 30%. De klassieke supermarkt blijft het grootste kanaal met 47% en won, na een dip in 2010, terug 6

marktaandeel in 2011. De kleinere kanalen zoals hard discount en de rechtstreekse verkoop groeiden vorig jaar en hebben elk zo n 5% van de bioverkoop in handen. 2.3. Duitsland Algemeen kende de Duitse biosector een gemiddelde omzetstijging van 10% per jaar sedert 2000. Door het dioxineschandaal en de EHEC-crisis in Duitsland begin 2011, kende de sector een erg sterke groei in 2011. Deze groei was minder sterk in de eerste jaarhelft van 2012. Dit wordt door de meeste marktdeelnemers als gunstig ervaren gezien de té sterke groei het moeilijk maakte om voldoende aanbod te kunnen garanderen, met alle problemen die hierbij horen. Het is de verwachting dat de de Duitse biomarkt in 2012 zal eindigen met een groei van 6%. Dit brengt de totale omzet op 7 miljard euro. Vooral de verkoop van vlees en van droge voeding kent een sterke groei van respectievelijk 27% en 19%, terwijl de omzet voor groenten en fruit een groei van 5% kennen. Kenmerkend is de spectaculaire toename van gespecialiseerde biosupermarkten (+83 nieuwe vestigingen groter dan 200m 2 ). Dit gaat wel ten koste van de kleinere natuurvoedingswinkels. Bioproducten zijn ook opvallend aanwezig bij de typische discounters als Plus, Aldi en Lidl. 2.4. Verenigd Koninkrijk Merkbaar meer dan in de meeste andere Europese landen drukt de economische crisis op de omzet van de bioproducten. Met een omzet van 1,92 miljard euro, zakte de bio-omzet in 2011 met 3,7% in vergelijking met 2010. Dit is echter minder dan de omzetafname van 5% voor de totale voedingsmarkt. Ook het biolandbouwareaal is in 2011 afgenomen tot 639.000 ha (-9% t.o.v. 2010). Grote supermarktketens zijn verantwoordelijk voor 71% van de bio-omzet in het Verenigd Koninkrijk. In hun onderlinge strijd om steeds goedkoper te zijn dan hun concurrenten, schroeven zij het relatief duurdere bioassortiment terug, waardoor een neerwaartse spiraal ontstaat in de verkoop van bioproducten. Dit blijkt evenwel kansen te bieden voor andere verkoopskanalen (groei van 7,2%) zoals pakkettenverkoop, boerderijwinkels en gespecialiseerde biowinkels. Ook verkoop aan huis en internetverkoop blijkt groeiend (bv. OCado groeide 5,5% in 2011). Ondanks de afnemende totale omzet voor biologische producten, kenden enkele producten een omzetgroei in 2011 (tov 2010): lamsvlees (+16%), kip (+5,8%), babyvoeding (+6,6%) en cosmetica en biologisch textiel. 2.5. Frankrijk De Franse biomarkt kende de voorbije jaren een forse groei. De omzet van de biologische voedingsmarkt was 3,75 miljard waard in 2011 (10,9% meer dan in 2010) met een marktaandeel van 2,3%. 7

Belangrijk is de toegenomen omschakeling van het landbouwareaal. In 2011 werd 975.000 ha land biologisch bewerkt (+15% t.o.v. 2010). In het eerste semester van 2012 werd de kaap van 1 miljoen hectare overschreden. Door de sterkere groei van de inlandse productie in verhouding tot de groei van de inlandse consumptie, vergroot ook de zelfvoorzieningsgraad. Om aan de inlandse vraag te voldoen werd in 2011 ongeveer 32% van de bioproducten ingevoerd. In 2009 was dit nog 38%. Het is de verwachting dat de groei enigszins zal stabiliseren in de komende jaren en dat vraag en aanbod beter in evenwicht zullen komen. Een belangrijke reden voor de sterke groei van de productie is ongetwijfeld de Franse landbouwpolitiek van de voorbije jaren met de ambitieuze doelstelling om het bio-areaal te verdrievoudigen tot 1,6 miljoen ha tegen 2012. De overheid had eveneens vooropgezet om 20% van de openbare catering (ziekenhuizen, scholen,...) te besteden aan bioproducten tegen 2012. Hoewel deze doelstellingen niet gehaald werden, bleken ze wel een enorme stimulans voor de hele sector. Een ander instrument om de nationale bioproductie op te drijven is het beter structureren van de verschillende productkolommen. Dit wordt gerealiseerd middels een stimuleringsfonds voor bedrijven. Bedrijven die er zich contractueel toe verbinden om de vraag en het aanbod van bioproducten beter op elkaar af te stemmen, worden financieel ondersteund. Het stimuleringsfonds besteedt 3 miljoen euro per jaar en dit gedurende 5 jaar. Meer info: www.agencebio.org 2.6. Denemarken Denemarken is het land met de hoogste bioconsumptie van Europa. 7,6% (2011) van de totale voedingsmiddelenmarkt is bio. In 2011 werd een totale omzet van 844 miljoen euro gerealiseerd in biologische voedingsmiddelen (791 mio in 2010). Voor 2012 wordt een verdere omzetgroei van 5 à 10% verwacht. Vooral verse producten domineren de biologische markt. Voor enkele producten is het marktaandeel zeer hoog: 41% van de verkochte havervlokken, 29% van de verkochte melk en 23% van de eieren zijn biologisch. Biologische groenten hebben een marktaandeel van 13,5%. 80% van de distributie verloopt via supermarkten zoals (in volgorde van bio-marktaandeel) Netto, Fakta, Kiwi, Rema 1000, Aldi, Lidl, Alta, Irma, SuperBugsen, Superbest, Lovbjerg, Kvickly, en Fotex. Berekend volgens het aandeel bio voor de respectievelijke distributieketens, zien we een ander beeld: Irma is hier de belangrijkste supermarkt met 23,5% omzetaandeel voor bio, gevolgd door SuperBrugsen, Fakta en Netto met een omzetaandeel van ongeveer 10%. Ondanks het hoge marktaandeel is het biologisch landbouwareaal licht teruggelopen tot 162.000 ha (6,2% van het totale areaal; op 2.670 biolandbouwbedrijven). Denemarken zet ook steeds meer in op export van bioproducten. Zo wordt vanaf 2013 biomelk(-producten) geëxporteerd naar China. De belangrijkste exportproducten zijn groenten en fruit, vlees en melk Meer info: www.organicdenmark.dk - Organic Market Memo 2012 8

2.7. Nederland De consumptie van biologische voeding in Nederland is in 2011 goed voor een omzet van 880 miljoen euro. Dit is een groei van 17,1% in vergelijking met 2010 en een marktaandeel van 2%. Ondanks deze sterke groei van de consumptie, lijkt de productie veel minder te groeien. In 2011 groeide het areaal met 2,3% (t.o.v. 2010) tot 55.182 ha (3% van het totale landbouwareaal). 2.8. Italië De Italiaanse markt groeide in 2011 zo n 12,9% in vergelijking met 2010 en bereikte een omzet van 1,75 miljard euro (Ismea). Al negen jaar groeit de Italiaanse biobranche ononderbroken. Ook in het eerste semester van 2012 werd een verdere groei van 6,1% in het supermarktkanaal genoteerd. Het biologische landbouwareaal is het tweede grootste van Europa (1,09 miljoen ha) en vooral gericht op de productie van groenten, fruit en graan. Een belangrijk deel ter waarde van 1,13 miljard euro wordt geëxporteerd naar vooral Noordwest-Europa en Noord-Amerika. Vooral groenten en fruit, olijfolie, pasta, wijn, balsamico-azijn, kaas en talrijke andere verwerkte specialiteiten worden geëxporteerd. Opvallend is dat het gespecialiseerde natuurvoedingskanaal een duidelijk hogere bio-omzet realiseert (895 miljoen euro) in vergelijking met het klassieke supermarktkanaal (545 miljoen euro). NaturaSì is een gespecialiseerde biologische supermarktketen met 100 vestigingen. De moederfirma Ecor NaturaSì werkt bovendien nauw samen met zo n 300 onafhankelijke winkels onder de naam Cuore Bio. Een andere belangrijke groothandel in bioproducten is Ki Group met zo n 250 aangesloten winkels. Ook de cateringsector is een niet onbelangrijk afzetkanaal voor italiaanse bioproducten. Meer dan 1 miljoen italiaanse kinderen krijgen dagelijks een biologische schoolmaaltijd. Meer info: www.ismea.it - www.kigroup.com - www.sinab.it 2.9. Spanje Spanje heeft het grootste bio-areaal in Europa (1,62 miljoen ha) maar heeft slechts een beperkt marktaandeel in eigen land (1%). We kunnen hieruit concluderen dat de Spaanse biosector vooral afhankelijk is van export. Vooral de productie van biologische wijn en olijfolie zijn belangrijk. Veel groenten en fruit (o.a. citrus) worden geëxporteerd naar Noord- Europese landen. De inlandse afzet van bioproducten verloopt voornamelijk via biowinkels. Meer info: www.elmercadoecologico.com 9

2.10. Zweden Zweden kende in 2011 een toename van de bio-omzet van 11% (t.o.v. 2010) wat resulteerde in een omzet van 892 miljoen euro. Hiermee wordt een marktaandeel van 3,5% bereikt. Het bio-areaal is met 9% toegenomen tot 481.000 ha. Meer info: www.krav.se 2.11. Oostenrijk Met een groei van 8% (t.o.v. 2010) bereikte de bio-omzet in Oostenrijk in 2011 voor het eerst de kaap van 1 miljard euro. Het aandeel op de biomarkt is, na Denemarken, het hoogste van Europa, met 6%. Ondanks deze groei van de consumptie is het biologisch landbouwareaal licht afgenomen tot 543.000 ha (incl. bergweiden; 20% van het totale landbouwareaal). Deze worden bewerkt door 22.000 bioboeren (16% van het totaal aantal boeren in Oostenrijk). Meer info: www.ama.at 10

3. Internationale markt voor biologische groenten 3.1. Algemeen In het algemeen was 2011 een eerder stabiel jaar met weinig verschuivingen in vergelijking met het jaar voordien. Ondanks de financiële en economische crisis lijkt de verkoop van bioproducten vrij goed stand te houden. Hiervoor zijn wellicht twee mogelijke verklaringen. Enerzijds blijkt de typische bioconsument een bewuste en overtuigde consument die trouw blijft aan bio. Een tweede mogelijke verklaring is dat de bioconsument minder te lijden heeft onder moeilijke economische omstandigheden. 3.2. Europa 3.2.1. Algemene cijfers De belangrijkste productielanden voor biologische groenten in Europa zijn Italië, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Polen, Nederland, Griekenland, Oostenrijk, Denemarken, Hongarije en Zweden. In totaal gaat het om 103.400 ha in 2011 (96.000 ha in 2008), wat overeenkomt met 5% van het totale Europese groente-areaal. In de meeste landen nam het productie-areaal toe in de voorbije jaren, met uitzondering van Italië waar het biologisch groente-areaal sterk terugliep met 2.000 ha tot 27.920 ha. Dit resulteerde in een stagnatie van het totale oppervlak. De belangrijkste groentegewassen zijn tomaten, de verschillende vruchtgroenten zijn wortelen en ajuin. Precieze gegevens hierover zijn moeilijk te vinden. Hiertegenover is België het kleine broertje. De biologische groentemarkt is dan ook een internationale markt die in Europa bepaald wordt door de grote spelers. België is genoodzaakt om de markttendensen te volgen, eerder dan deze te kunnen bepalen. 11

Areaal biologische groenten in diverse EU-landen in 2011 (ha) (Bron: AMI) 3.2.2. Italië Italië had in 2011 het tweede grootste landbouwareaal in Europa, met zo n 1,09 miljoen ha. De belangrijkste productiegebieden zijn Sicilië en Calabrië. Op 23.405 ha werden groenten geteeld (incl. aardbeien en champignons). Dit areaal is de voorbije jaren gekrompen (30.000 ha in 2008). De belangrijkste gewassen zijn tomaten (2.183 ha; 1,1 miljoen ton) en bladgewassen (excl. koolsoorten; 3.761 ha; 1,5 miljoen ton). Een belangrijke speler op de Italiaanse markt is Canova (Almaverde Bio). Italië is een belangrijk exportland voor biologische groenten en fruit, naar alle Noord- en West-Europese landen en dit vooral in de wintermaanden en de lente. 3.2.3. Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk wordt op zo n 15.717 ha biogroenten geteeld. Het wisselvallige weer in het Verenigd Koninkrijk, versterkt door een verschuiving van het klimaat naar warmere zomers en nattere winters, maakt het telen van groenten niet eenvoudig. Door hetzelfde wisselende weerspatroon is ook de vraag naar typische zomer- of wintergroenten erg onvoorspelbaar. Telers moeten daarom creatief en innovatief zijn op vlak van productie en vermarkting. Er is een duidelijke trend naar meer directe verkoop. In 2011 hielden de lokale en directe verkoop van biogroenten en -fruit goed stand. De verkoop in de supermarkten daarentegen nam af. Dit resulteerde in een afname van de omzet van biogroenten met -5,1%. Ongeveer 40% van de biologische groenten worden geïmporteerd vanuit het vasteland. Export naar het Verenigd Koninkrijk wordt wel bemoeilijkt door de strenge kwaliteitseisen, gecombineerd met relatief hoge transportkosten. Ook de zwakke positie van het Britse pond ten opzichte van de euro bemoeilijken de export. Meer info: www.soilassociation.org 12

3.2.4. Duitsland In Duitsland werd in 2011 zo n 11.300 ha (11.000ha in 2010) biogroenten geteeld op ongeveer 2000 landbouwbedrijven. Dit komt overeen met 10% van het totale groente-areaal. Van deze 11.300 ha worden 7.900 ha bewerkt voor de verse markt. Het overige deel is voor afzet aan de industrie. Belangrijkste gewas is wortelen (1.550 ha), goed voor 16% van de totale wortelteelt in Duitsland. AGF hebben een omzetaandeel van 23,6% (187 miljoen euro) van de totale bio-omzet. Verse groenten vertegenwoordigen een omzetaandeel van 7,6%. Biogroenten waren in 2012 goed voor 10,7% van de bio-omzet. Dit is beter dan in 2009 (9,1%). De best verkopende biogroente is eveneens wortelen (± 47%). Daarnaast behoren ook tomaten, ajuin, komkommers, paprika, pompoenen, courgettes, asperges, venkel en rode bieten tot de best verkopende biogroenten. Het hoge marktaandeel voor biowortelen wordt toegeschreven aan het engagement van discounters voor dit product in vergelijking tot andere producten. 71% van de biowortelen worden in discounters verkocht. Wortelen zijn relatief makkelijk te telen, hebben een goede houdbaarheid en zijn jaarrond verkrijgbaar. Bovendien hebben de discounters zelf ook een belangrijk marktaandeel in Duitsland. Bio Gangbaar Wortelen 46,7 Tomaten 16,3 Tomaten 11,8 Wortelen 12,1 Uien 6,8 Uien 11,4 Komkommer 6,2 Komkommer 10,3 Paprika 3,9 Paprika 8,1 Pompoenen 2,7 Bloemkool 3,2 Courgetten 2,0 Asperges 2,8 Asperges 1,7 Prei 2,3 Venkel 1,3 Courgetten 2,1 Rode biet 1,2 Witte kool 2,0 Overige 15,7 Overige 29,4 Top-10 afzet van biologische en gangbare groenten in Duitsland. Procentueel aandeel op de totale omzet. Bron: AMI De afzet voor bio-groenten en fruit kreeg een enorme boost in Duitsland, toen discounters als Aldi, Lidl en Plus in 2005 enkele basisgroenten opnamen in hun assortiment. Dit werd ingegeven door een algemeen toegenomen consumentenvraag die op zijn beurt aangewakkerd was door acties van Greenpeace en andere milieu- en consumentenorganisaties. Zo werd een ranking gemaakt van supermarkten volgens de aanwezigheid van residuen in de aangeboden AGF. Een tweede gevolg van deze acties was dat de meeste supermarkten bovenwettelijke eisen begonnen te stellen aan hun leveranciers op het vlak van residu s. Dit heeft de interesse voor de bioteelt aangewakkerd bij gangbare telers. Een belangrijk handelshuis voor biogroenten en -fruit in Duitsland is Lehmann Natur. Adressen van deze en andere groothandels in biologische verswaren kunnen opgevraagd worden bij Bio zoekt Keten (info@biozoektketen.be). 13

3.2.5. Frankrijk Met 18.113 ha in 2011, is het areaal biologische en omschakelingsgroenten in Frankrijk, sterk gegroeid in verhouding tot 2010 (+15%). In 2007 was dit nog 9.273 ha! Dit komt overeen met 3,7% van het totale areaal aan groenten in Frankrijk (2,2% in 2008). 14.177 ha is bestemd voor de teelt van verse groenten. 3.936 ha is bestemd voor de teelt van droge groenten (linzen, kikkererwten, diverse bonensoorten). Het belangrijke aandeel van deze leguminosen is te verklaren door hun stikstoffixerende eigenschappen. Bretagne is het belangrijkste productiegebied voor biogroenten (3.027 ha; 30% bloemkool en andere kolen), gevolgd door de regio s Midi-Pyrénées en Aquitaine. In Bretagne zijn de biologische groentebedrijven gemiddeld 5,2 ha groot. De omzet van verse biologische groenten en fruit bedroeg 597 miljoen euro in 2011. 42% van deze omzet wordt gerealiseerd in gespecialiseerde natuurvoedingswinkels, 31% in supermarktketens en 25% via rechstreekse verkoop. Het consumptieaandeel biogroenten groeide in 2011 t.o.v. 2010 met +4% in volume en +1% in waarde (resp. +31% en 33% t.o.v. het gemiddelde van 2007-2009). Dit is in tegenstelling tot een achteruitgang van -4% van de totale consumptie van groenten en fruit (gangbaar en bio samen). 48% van de geconsumeerde biologische groenten en fruit werden in 2011 geïmporteerd. Dit aandeel daalt wel sinds enkele jaren (50% in 2010, 65% in 2009). Deze verhoogde zelfvoorzieningsgraad is duidelijk gelinkt aan de verhoogde inlandse productie. Om de afzetketen voor biologische groenten en fruit verder te ontwikkelen wordt ingezet om drie knelpunten aan te pakken: - productieplanning afgestemd op de verwachte vraag - opslagcapaciteit om beter jaarrond te kunnen bewaren en aanleveren - capaciteit voor verwerking tot sappen, compotes, soepen, conserven enz. Meer info: http://annuaire.agencebio.org/ 3.2.6. Polen en Hongarije Hoewel de Oost-Europese landen slechts een beperkte biomarkt hebben, is er wel een belangrijk productiepotentieel. Een belangrijk deel van de Oost-Europese productie wordt in West- europa geconsumeerd. 3.2.7. Nederland De omzet van biologische AGF nam in de eerste jaarhelft van 2012 toe tot 146 miljoen euro (129,8 miljoen euro in de eerste jaarhelft van 2011). Het marktaandeel voor biogroenten nam toe in 2011 tot 3,3% t.o.v. 3,1% in 2010. 14

Biogroenten worden vooral in het supermarktkanaal verkocht (60,3%) en in mindere mate in het gespecialiseerde kanaal (25,4%), in de out of home sector (3,1%) en in andere kanalen (13,3%). Het totale areaal aan biologische groenten in Nederland is ongeveer 4.500 ha (2011). 2010 2011 2010 2011 Bewaarwortelen 904 904 Busselwortelen 102 1164 Uien 695 790 Bonen 40 37 Kool 337 342 Kapucijners 2 2 Bloemkool 128 106 Erwten 391 328 Broccoli 49 46 Overige groenten 433 367 Rode biet 141 140 Tomaten 23 38 Prei 65 62 Komkommers 6 6 Spinazie 170 180 Paprika 22 23 Sperziebonen 187 227 Overige 69 66 kasgroenten Bron: Bio-Monitor Nederland is een belangrijk land voor de handel in biogroenten. Nederlandse biogroentebedrijven zijn over het algemeen groter en beter verkaveld dan de Belgische bedrijven. Dit biedt logistieke en schaalvoordelen. De Nederlandse polders lenen zich ook vrij goed voor de biologische teelt. De jonge bodems hebben minder last van onkruiddruk en de zeewind zorgt ervoor dat gewassen minder te lijden hebben van ziektedruk. Bedrijven zoals Nautilus, Organic Trade Company (OTC), Eosta en Green Organics zijn internationaal opererende handelshuizen gespecialiseerd in AGF. Green Organics is een belangrijke leverancier van biologische industriegroenten aan de Belgische verwerkende industriegroentesector. Naturelle is een zelfstandig onderdeel van The Greenery en leverancier van een compleet assortiment biologische groenten, fruit, paddestoelen, aardappelen en uien dat voldoet aan alle biologische eisen. De omzet is ± 45 miljoen euro/jaar. Dit wordt gerealiseerd met ±45 medewerkers. Een beperkt aantal leveranciers zijn coöperant-lid. Talrijke andere telers zijn enkel leverancier. Een breed assortiment groenten, paddestoelen, aardappelen en fruit worden jaarrond geleverd aan supermarktketens en groothandels in diverse Europese landen. Om jaarrond continuïteit te verzekeren worden ook geïmporteerde producten verhandeld. Naturelle legt zich ook toe op het aanleveren van groenten en fruit voor industriële verwerking (diepvries, conserven, babyvoeding, gedroogde groenten en sappen). De producten van Naturelle worden in Nederland voor een groot deel verkocht onder het merk Bio+, vaak in composteerbare verpakkingen. Naturelle is exclusieve leverancier van alle onbewerkte groente en fruit van dit succesvolle biologische merk. Opvallend is het hoge areaal aan verwarmd glas, zo n 70 ha. Dit is tien keer meer dan in Vlaanderen (7 ha). 15

3.2.8. Denemarken Biologische groenten hebben een marktaandeel van 13,5%. De meest verkochte biogroenten zijn in volgorde van belang: wortelen, tomaten, komkommer, aardappelen, diepgevroren groenten en aardappelen, kropsla, chinese kool, spinazie en uien. De totale omzet voor deze biogroenten wordt geschat op 103 miljoen euro. 12

4. Belgische markt voor biologische groenten 4.1. De productie van biologische groenten in Vlaanderen In België wordt op zo n 794 ha (2011) biologische groenten geteeld. Het grootste deel hiervan wordt in Vlaanderen geteeld, nl. 422 ha in 2011. Dit is 9% van het totale Vlaamse bio-areaal. Volgens BioForum Wallonië wordt in Wallonië 372 ha biologische groenten geteeld. Het is echter onduidelijk om welke teelten het precies gaat. Volgens voorlopige cijfers werd in 2012 in Vlaanderen op 455 ha biologische groenten geteeld. Er is een evolutie om biologische groenten steeds vaker op een meer akkerbouwmatige wijze te telen. 2011 Omsch. Bio Totaal Stengelgroenten 0,61 3,64 4,25 Andere 1,22 24,48 25,70 vollegrondsgroenten Aardappelen 16,21 75,16 91,37 Bladgroenten 1,83 56,48 58,31 Kolen 0,11 56,65 56,76 Peulvruchten 0,00 1,98 1,98 Witloof 0,00 9,93 9,93 Ui-achtigen 0,00 3,33 3,33 Wortelen en knollen 1,02 46,45 47,47 Vruchtgroenten 0,00 8,79 8,79 Asperge 0,00 5,22 5,22 Champignons 0,00 0,00 0,00 Winterkool en raapzaad 0,00 4,91 4,91 Kruiden 0,00 18,36 18,36 Andere groenten 9,31 76,70 86,01 Totaal 30,31 392,08 422,39 Areaal biologische en omschakelingsgroenten in Vlaanderen in 2011. Bron AMS Andere groenten - vers 86,88 Aardappelen (niet-vroege) 65,7 Prei - vers 51,35 Pompoenen - vers 36,75 Aardappelen (vroege, rooi na 19/6) 24,07 Brocolli - vers 14,95 Bloemkool - vers 14,72 Knolselder - vers 10,42 Wortel (niet-vroege) (consumptie) - vers 10,25 Andere kruiden - vers 9,24 Courgettes - vers 8,99 Wortel (vroege) (consumptie) - vers 7,78 Ajuinen (niet vroege) - vers 7,44 Bieslook - industriële verwerking 6,9 Asperges - vers 6,26 Wortel (niet-vroege) (consumptie) - industrie 6,2 Andere kolen - vers 6,17 Spruitkolen - vers 5,88 Pastinaak - vers 5,19 Pompoenen - industrie 5,14 13

Tuin- en veldbonen (andere dan droog geoogst) - industrie 4,93 Chinese kool - vers 4,49 Savooikool - vers 4,22 Knolselder - industrie 3,62 Andere kruiden - industriële verwerking 3,26 Kropsla - vers 3,24 Prei - industrie 3,12 Zomerrogge 2,78 Aardappelen (primeur, rooi voor 20/6) 2,64 Tomaten - vers 2,46 Rode biet - vers 2,44 Witloof (voor de wortel) - vers 2,32 Rode kool - industrie 2,15 Aardappelen (pootgoed) 1,92 Groene selder - vers 1,62 Witloof (voor het loof) - vers 1,49 Schorseneer - vers 1,36 Spinazie - vers 1,32 Stamslabonen - vers 1,32 Vroege bladgroenten - vers 1,31 (Knol)venkel - vers 1,3 Geneeskrachtige en aromatische planten en kruiden 1,28 Rabarber - vers 1,28 Raap - vers 1,11 Basilicum - industriële 0,99 verwerking Aubergines - vers 0,85 Witte kool - vers 0,79 Meerjarige fruitteelten (zure kers) 0,79 Andere alternatieve slasoorten - vers 0,64 Tuin- en veldbonen (droog geoogst) 0,61 Komkommers - vers 0,6 Stambonen (bvb. bruine bonen) - vers 0,37 Andere groenten - industrie 0,34 Rode kool - vers 0,32 Koolrabi - industrie 0,3 Erwten (andere dan droog geoogst) - vers 0,27 Koolrabi - vers 0,25 Wortelpeterselie - vers verbruik 0,25 Rammenas - vers 0,18 Radijs - vers 0,18 Ajuinen (vroege) - vers 0,18 Plantgoed van nietvlinderbloemige groenten 0,12 Andijvie - vers 0,12 Tuin- en veldbonen (andere dan droog geoogst) - vers 0,09 Niet-eetbare tuinbouwgewassen 0,09 Stamslabonen - industrie 0,03 Sjalotten - vers 0,03 Totaal 465,6 Areaal biologische en omschakelgroenten in Vlaanderen in 2012; voorlopige cijfers. Bron: ALV 200 2 200 3 200 4 200 5 200 6 200 7 200 8 200 9 201 0 201 1 201 2 348 344 272 296 378 399 385 424 321 422 465 Evolutie van de biologische areaal groenten in Vlaanderen in hectare, 2002 2012; Bron: AMS Van de 19 ha groenten onder glas, wordt 7 ha verwarmd. Het gaat om tomaat, paprika en komkommer. In Wallonië wordt 1,2 ha onder warm glas geproduceerd en 1,5 ha onder koud glas. Ter vergelijking, in Nederland wordt 70 ha verwarmde glasgroenten geteeld naast 30 ha koud glas. 12

4.2. Sector van de industriegroenten België neemt een belangrijke plaats in op de internationale markt voor industriegroenten. Ook biologische industriegroenten worden in België verwerkt, maar in hoofdzaak op basis van ingevoerde groenten. De belangrijkste bedrijven actief in het verwerken van biologische industriegroenten zijn Scana Noliko, Hesbaye Frost, Ardo, Pinguïn, Pasfrost, Unifrost en Herbafrost. Met uitzondering van Scana Noliko (bokaal) gaat het om diepgevroren producten. Lutosa en Eurofreez zijn gespecialiseerd in diepgevroren (biologische) aardappelproducten. In totaal wordt de productie aan biologische industriegroenten geschat op 16.000 ton afgewerkt product. De belangrijkste producten zijn bonen, spinazie, erwten, wortelen, knolselder, rode kool, witte bonen, prei, maïs, rode biet en schorseneren. Met uitzondering van rode kool, prei en knolselder komen de groenten voor de verwerking voor zo n 95% uit het buitenland. Vooral Nederland en Duitsland zijn belangrijke leveranciers. Door de regionale concentratie en de schaalgrootte van de bedrijven in sommige streken (bv. de Nederlandse polders) kunnen industriegroenten er efficiënt geteeld worden. Teeltplanning- en begeleiding, veld- en oogstwerkzaamheden (met vaak zéér gespecialiseerde machines) en logistiek worden er bovendien door externe bedrijven (bv. Green Organics) op elkaar afgestemd zodat grote volumes in korte tijdspannne probleemloos kunnen aangeleverd worden. Dit laatste is zeer belangrijk aangezien de verwerkingsinstallaties voor industriegroenten een hoge capaciteit hebben in verhouding tot de hoeveelheden die in bio worden verwerkt. Bovendien liggen de productiegebieden vaak in gebieden met weinig ziekte-of onkruiddruk (jonge bodems, zeewind). De nabije ligging van de groente-industrie biedt ongetwijfeld kansen voor de Belgische biogroentetelers. Nochtans zijn de huidige biologische landbouwers in Vlaanderen weinig geneigd om contracten af te sluiten met de verwerkende bedrijven. Reden hiervoor is een zeker wantrouwen uit mindere ervaringen in het verleden. Daarnaast telen Vlaamse telers vaak kleinere volumes die betere prijzen opleveren op de versmarkt. Bovendien bemoeilijkt de regionale spreiding van de bedrijven een efficënte teelt- en oogstorganisatie om te komen tot grote aanlevervolumes op korte tijd. De afzet voor biologische industriegroenten is beperkt maar wel stijgend. Er zijn twee belangrijke afzetkanalen: de detailhandel en de verdere verwerking tot secundaire voedingsproducten. De afzet in de detailhandel gebeurt voor het grootste deel via grootwarenhuizen. De verdere verwerking gebeurt in grootkeukens of tot secundaire diepvriesproducten zoals pizza s, lasagne, burgers e.d. Bedrijven als Bioline Europe en Crop s zijn in dit segment actief. Voor grootkeukens zijn diepvriesgroenten zeer gebruiksvriendelijk. Diepvriesproducten vertegenwoordigen slechts ±1% van alle bestedingen aan biologische voeding in België (GfK). 12

4.3. Import en export van Belgische biogroenten Een belangrijk deel van de in België aangekochte en verwerkte groenten worden ingevoerd. Een duidelijk voorbeeld hiervan betreft de groenteindustrie (zie hierboven). Daarnaast worden ook groenten geïmporteerd buiten het Belgische groeiseizoen. Het gaat vooral om Zuid-Europese landen zoals Frankrijk, Spanje en Italië. Ook landen als Israël, Cyprus en Egypte zijn belangrijke leveranciers van groenten in perioden dat het Belgische aanbod onvoldoende is. Vooral bij de overgangsperioden waarbij nog steeds buitenlands product wordt ingekocht en Belgische primeurs al op de markt komen, zorgt dit soms voor een moeilijke afzet van het Belgische product. Belgische biogroenten worden in hoofdzaak in België verkocht. Toch is er ook wat export, vooral dan voor kasgroenten in de richting van Nederland, Duitsland, en in mindere mate naar het Verenigd Koninkrijk en de Scandinavische landen. De export naar het Verenigd Koninkrijk is sinds 2009 afgenomen door een afgenomen vraag (als gevolg van de crisis) en door de zwakke waardering van het Britse pond in verhouding tot de euro. Verwerkte industriegroenten worden voor het grootste deel geëxporteerd. De beperkte uitvoer van biogroenten is in scherpe tegenstelling met de grote uitvoer van gangbare groenten. Zo exporteert de Mechelse Veiling zo n 70% van haar aanbod gangbare groenten. Gezien de groei en de omvang van de meeste buitenlandse EU-markten lijkt ons het potentieel voor export van biogroenten dan ook reëel. Om die reden deed Bio zoekt Keten een rondvraag bij Vlaamse exporteurs van groenten en fruit. Blijkt dat ze kansen zien voor export van Vlaamse biologische groenten. Heel wat Vlaamse exporteurs hadden in het verleden een negatieve ervaring met een poging tot export van biogroenten en -fruit. De problemen zitten volgens hen aan de aanbodszijde. Productkwaliteit blijkt geen probleem, maar wel het aanbod: producten in onvoldoende grote hoeveelheden, met onvoldoende zekerheid van continuïteit in het aanbod, niet planmatig,... Hierdoor zijn ook de prijzen niet concurrentieel tegenover de buitenlandse markten. Bijna alle gecontacteerde exporteurs zouden morgen een nieuwe poging ondernemen als deze hinderpalen opgelost geraken. Ze merken immers dat de vraag in diverse landen toeneemt. De exporteurs verwachten een groot deel van de oplossing vanuit de veilingen. Ze vinden dat de veilingen het aanbod véél beter moeten sturen, teeltplannen moeten opstellen om het aanbod te sturen en telers moeten aansporen om te schakelen. 4.4. Vraag naar biologische groenten in België Het aantal kopers dat op jaarbasis minstens eenmaal een bioproduct kocht, bedroeg vorig jaar 89% van de Belgische bevolking. Dit is een stabilisatie ten opzichte van 2010. Zo n 18% van de Belgische bevolking zijn frequente biokopers. 13

De frequente biokoper koopt minstens éénmaal om de tien dagen bio. Deze groep staat in voor 77% van alle biobestedingen en bleef vorig jaar stabiel. Binnen de productgroepen zijn er grote verschillen in kopersaantallen. De kopersgroep van biogroenten is met bijna 60% veruit de belangrijkste en kende vorig jaar nog een groei. De tweede belangrijkste kopersgroep is fruit met 39%. Op de derde plaats komt zuivel met 32%. Dit aantal stagneert de laatste jaren. De biobroodkopers komen met 22% op de vierde plaats. Potentieel bij de welgestelde huishoudens met kinderen In absolute cijfers zijn de welgestelde gezinnen met kinderen en de welgestelde gepensioneerden de belangrijkste groep biokopers. Samen zijn zij verantwoordelijk voor ruim de helft van de biobestedingen terwijl zij zo n 43% van de bevolking uitmaken. Er is evenwel bij de welgestelde gezinnen met kinderen zeker nog potentieel omdat deze groep met een marktaandeel van 1,4% onder het gemiddelde van 1,8% zit. Huishoudens met kinderen met een beperkt inkomen hebben een laag marktaandeel maar zijn aan een inhaalbeweging bezig. De grootste stijging qua marktaandeel vinden we bij de alleenstaanden ouder dan 40 jaar, de welgestelde gepensioneerden en de tweeverdieners. De jonge alleenstaanden (<40j) zijn wat ondervertegenwoordigd maar het zijn het wel intensieve biokopers. Het marktaandeel bij deze groep piekte in 2008 boven de 3,5% maar viel daarna sterk terug. Marktaandeel bio varieert sterk van product tot product Het marktaandeel van de biologische producten stabiliseerde in 2011, na enkele jaren van groei, op 1,8%. Het marktaandeel van bio verschilt wel sterk van product tot product. De vleesvervangers hebben met 19% het hoogste marktaandeel maar verliezen de laatste twee jaar wel terrein. De 14

categorieën met een hoog bio-aandeel zijn o.a. eieren (8,7%), groenten (5%) en brood (3%). De vleeswaren staan op de laatste plaats met 0,6%. Analoog met het aantal kopers is biogroente qua besteding per capita koploper en een groeier tot 2010. In 2011 viel de besteding per capita terug van 6,60 euro naar 6,35 euro. Zuivel komt met 5 euro per capita op de tweede plaats. Verder volgt fruit (4,70 euro) en brood (3,50 euro). 15

5. Afzetkanalen Op het schema (cfr. p.17) worden de afzetkanalen voor biogroenten schematisch weergegeven. De afzet van biogroenten in België verloopt voor een groot deel via coöperatieve afzetorganisaties: Coöbra (± 60 aangesloten bioleden), VMV (één bioteler), REO (i.s.m. Coöbra), Belgische Fruitveiling (vnl. fruit, ook prei), GPFL (vijftal Waalse producenten) en Yerne (coöperatie voor de wortelteelt). Veiling Coöbra had een bio-omzet van groenten en fruit van 6,26 miljoen euro in 2011 (6% van de totale omzet). Coöbra en de Mechelse Veiling hebben de vergevorderde intentie om bij de jaarwissel 2012/2013 te fuseren. Het is de verwachting dat de omzet van bioproducten nog maar 2% zal uitmaken van het geheel van deze nieuwe fusieveiling. Met een totale (gangbaar en bio) omzet van ruim 300 miljoen euro zal BelOrta dan goed zijn voor 37% van de omzet van de Belgische groenten- en fruitveilingen. Top 10 biologische groenten en fruit bij Veiling Coöbra: Bio Kg % Wortelen 739.261 13,26% Prei 677.405 12,15% Appelen 601.018 10,78% Peren 416.688 7,48% Bloemkool 331.440 5,95% Ajuin 264.643 4,75% Pompoen 241.670 4,34% Courgette 172.565 3,10% Witloof 123.031 2,21% Tomaten 91.671 1,64% Andere 1.914.483 34,35% Totaal bio 5.573.875 65,65% Coöbra verhandelt hoofdzakelijk Belgische groenten en fruit en in toenemende mate ook (Zuid-)Nederlandse biogroenten. Hun klanten zijn voornamelijk Belgische groothandelsbedrijven en supermarktketens. Coöbra is een belangrijke vermarkter van biologisch witloof. Deze is echter hoofdzakelijk van Nederlandse origine. In mindere mate zijn ook de Mechelse Veiling (kruiden in pot) en REO-Veiling actief in de afzet van biogroenten. REO-Veiling biedt zijn leden de mogelijkheid om lid te blijven van REO en de biohandel via Coöbra te laten verlopen. Er is een logistieke lijn tussen beide veilingen. Afzetorganisaties bundelen het aanbod van de telers en kunnen op die manier uniforme loten aanbieden aan hun klanten. 16

Bij de verkoop van biologische groenten wordt typisch via bemiddeling gewerkt. De klassieke klokverkoop wordt niet toegepast omdat zowel de verhandelde volumes als het aantal kopers beperkt zijn. De verkoop via bemiddeling vereist wel dat er goede afspraken worden gemaakt op gebied van productie- en verkoopsplanning. In overleg met de bestaande klanten wordt tijdens de wintermaanden een afnameplan opgemaakt voor het komende teeltseizoen. Dit afnameplan is gebaseerd op ervaringen uit het verleden. Op basis van dit afnameplan wordt met de telers overlegd om de productie zo optimaal als mogelijk af te stemmen op de vraag. Zo streeft men er naar om het verkoopsseizoen zo lang en zo gelijkmatig mogelijk te laten verlopen. Pieken (zowel positief als negatief) in de productie tracht men zo veel mogelijk te vermijden omdat dit meestal resulteert in een moeilijke marktsituatie. Eventuele promotieacties worden ook vooraf afgesproken met de klant. In dat geval wordt meestal wel gestreefd naar een, weliswaar gecontroleerde, productiepiek. Nadeel van de verkoop via bemiddeling, in tegenstelling tot de verkoop via de klok, is dat de markt weinig transparant is. Nochtans is een goed inzicht in de markt belangrijk om nieuwe investeringen te verantwoorden. Andere organisaties zoals Naturelle, Eosta en OTC voeren ook groenten in uit andere Europese landen. Exacte hoeveelheden hiervan voor de Belgische markt zijn niet gekend. Hun klanten zijn voornamelijk groothandelsbedrijven en grootdistributie in Europa. Groothandelsbedrijven als BioFresh, BioLogistic, Cleyland e.a. leggen zich toe op de bevoorrading van gespecialiseerde biowinkels (al dan niet als onderdeel van een landbouwbedrijf) en abonnementsystemen. Supermarkten domineren de verkoop van biogroenten en -fruit in Europa. In België gebeurt bijna één op twee bio-aankopen in de klassieke 17

supermarkt. Deze blijft het grootste kanaal met 47% en won, na een dip in 2010, in 2011 terug marktaandeel. Het aandeel van speciaalzaak, biowinkel en overige groeide de voorbij jaren maar lijkt nu te stabiliseren rond de 30%. Een verschil met de gangbare producten is het lage aandeel van hard discount. Dit kanaal betekent voor bio minder dan 5% tegenover 17,5% voor de gangbare voeding. De rechtstreekse verkoop, op de hoeve en de boerenmarkt, werd in 2011, na twee mindere jaren, terug belangrijker en is goed voor 4,6% marktaandeel. De openbare markt daalde van 4,3% naar 3,4% marktaandeel. Biogroenten worden vooral in de supermarkten (klassiek + discount) verkocht (±45% van het volume). Markten, biowinkels, buurtsupermarkten en hoeveverkoop vormen andere belangrijke afzetkanalen. Ter vergelijking: gangbare groenten worden voor zo n 83% via de supermarkten (klassiek + discount) verkocht. In de belangrijkste Belgische supermarkten Carrefour, Colruyt en Delhaize wordt een basisassortiment biologische groenten aangeboden. Dit is het breedste bij Delhaize. Ook Makro startte in 2012 met een assortiment biologische groenten en fruit. Een specifiek afzetkanaal voor biogroenten zijn de zogenaamde groenteabonnementen. Hierbij abonneert de consument zich voor een wekelijks pakket aan groenten en/of fruit tegen een vooraf afgesproken prijs. De inhoud van het pakket wordt door de leverancier bepaald. Zo n 15 bedrijven bieden in totaal ongeveer 7.200 biologische groenteabonnementen aan in Vlaanderen. De pakketten worden verdeeld via vaste afhaalpunten. Omdat via dit systeem de tussenhandel in belangrijke mate wegvalt, biedt dit systeem gunstige financiële voorwaarden voor zowel teler als klant. Een ander voordeel is dat ook de buitenmaten via dit kanaal kunnen worden afgezet. Nadeel is wel dat de klant zijn keuzevrijheid verliest. Om aan dit nadeel te verhelpen ontwikkelde Hartenboer, een samenwerkingsinitiatief van diverse (gangbare én biologische) landbouwers, een sterk geautomatiseerd 18

orderpickingsysteem. Op die manier kan de klant wekelijks zijn gepersonaliseerde bestelling opgeven via een webwinkel (www.hartenboer.be). Deze bestelling kan dan via een afhaalpunt in de buurt van de klant worden afgehaald. Biologische en gangbare groenten van eenzelfde soort kunnen in de winkel naast elkaar worden verkocht. Maar om elke vermenging uit te sluiten moet een aparte verpakking voorzien worden. Meestal wordt de gangbare variant los aangeboden terwijl de biologische variant voorverpakt wordt. Om fraude tegen te gaan, worden bioproducten streng gecontroleerd door onafhankelijke controle-organisaties. Dit gebeurt niet alleen bij de landbouwer maar ook bij de veilingen, de groothandel en de distributeurs. 19

6. Prijsvorming De prijsvorming voor biologische groenten is over het algemeen relatief stabiel, hoewel hier zeker uitzonderingen op zijn. In bijlage (onderaan deze studie) wordt de maandelijkse middenprijs van biologische groenten weergegeven voor de periode december 2007 t.e.m. oktober 2012. Bioproducten zijn gemiddeld een derde duurder dan gangbare producten. Het grootste verschil is er bij bio-eieren en braadkip. Een bio-eitje is bijna dubbel zo duur als een scharrelei. Het kleinste prijsverschil is er bij biogroenteburgers (+7%). Ook de evolutie van het prijsverschil verschilt van product tot product. Bij halfvolle melk, kaas, tomaten, groenteburger, varkenskotelet en brood werd het prijsverschil kleiner over de jaren heen. Bij braadkip en eieren werd de prijskloof groter. Biobrood is 25% duurder dan de gangbare variant en dit prijsverschil blijft quasi stabiel. Consumentenprijzen zijn het voordeligst in de hoevewinkel. Op de markt en in de biowinkel zijn de consumentenprijzen zo n 10% hoger. In het supermarktkanaal liggen de prijzen zo n 50 à 70% hoger (J. Aertsens et al.). 20

7. Marktkansen Het aangeven van marktkansen is een delicate zaak. Niemand kan met zekerheid de toekomst voorspellen. Zeker in een kleine, internationale markt zijn er talrijke factoren die moeilijk te beheersen zijn. De omschakelperiode van twee jaar voor biologisch bemoeilijkt bovendien het soepel inspelen op wisselende marktsituaties. Dit alles maakt biologisch ondernemen soms risicovol. Omschakeling We stellen vast dat in de meeste Europese landen de vraag naar biologische groenten toeneemt. Omgekeerd blijkt het aanbod niet evenredig toe te nemen. We kunnen dus concluderen dat de er in de komende jaren een licht tekort zal blijven van biologische groenten op de Europese markt. Dit biedt kansen voor Vlaamse groentetelers die wensen om te schakelen. Frankrijk De vraag naar bioproducten is erg groot in Frankrijk. In die mate zelfs dat de lokale productie de vraag niet kan volgen. Dit biedt heel wat exportmogelijkheden voor biologische groenten. Hard discount We zien dat in het buitenland ook biologische groenten verkocht wordt in de hard discount (Plus, Aldi, Lidl, Höfer...). Telkens betekende de opname van biogroenten in het assortiment een enorme boost voor de internationale biologische groentemarkt. Ook de Belgische hard discount heeft al interesse getoond voor biologische groenten, hoewel dit zich nog maar schoorvoetend omzet in de praktijk. Omschakelingproducten Omschakelingsproducten zijn over het algemeen moeilijk te vermarkten. De gebruikelijke handelskanalen verkiezen echt biologische producten en vaak voldoet de visuele kwaliteit van omschakelproducten niet voor de gangbare markt of voldoet de gangbare prijs niet om de meerkost bij omschakeling te vergoeden. BioPlanet is handelskanaal dat wel openstaat voor omschakelproducten. Afzet is ook mogelijk voor de verwerking van zogenaamde residu-arme groenten, bijvoorbeeld tot babyvoeding. Het lijkt aanbevolen dat voor de omschakeling concrete afspraken worden gemaakt voor de vermarkting van omschakelgroenten. Export Export biedt reële mogelijkheden voor de verdere ontwikkeling van de Vlaamse biologische tuinbouw. In de Vlaamse gangbare groentesector bestaat reeds een goed uitgebouwd netwerk van commerciële relaties met talrijke buitenlandse afnemers en een logistieke infrastructuur. De biologische groentesector kan hier gebruik van maken. Voorwaarde is evenwel dat voldoende garanties geboden kunnen worden voor kwaliteit en continuïteit in aanlevering. Voor verre exportbestemmingen is bovendien ook bewaarbaarheid een belangrijk element. 21