Praktische toepassing van mentale ontwikkeling Doelgroep: Jongste Jeugd - breedtehockey - VELD is bedoeld voor iedereen die als opleider, trainer en/of coach actief is in de hockeysport binnen tophockey, breedtehockey, Jongste Jeugd en/of technisch management. In iedere artikelenreeks worden visies gedeeld, kanttekeningen geplaatst, nieuwe ontwikkelingen gemeld en wetenschappelijke onderbouwing aangeboden. is een uitgave van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB), is onafhankelijk en wil alle kennis die beschikbaar is op het gebied van opleiden en coachen met liefhebbers delen. www.knhb.nl De KNHB Academie biedt hockeyverenigingen ondersteuning bij het ontwikkelen van het technisch beleid en technisch kader. Daarbij richt de KNHB Academie zich op drie pijlers: deskundigheidsbevordering, verenigingsadvies technisch beleid en opleidingen. Meer informatie over de KNHB Academie is te vinden op www.knhb.nl.
Praktische toepassing van mentale ontwikkeling Als begeleiders bij HC AthenA in Amsterdam willen wij graag voorlichten, informeren en leren van anderen. Bij de Olympische Spelen in 2008 had de mentale begeleiding door Rico Schuijers een belangrijk aandeel in het behaalde hockeygoud. Ook op het WK hockey dit jaar in Den Haag is gewerkt aan mentale begeleiding, individueel en met het team. In de breedtesport mag er ook meer aandacht zijn voor mentale ontwikkeling! Sport is een prachtige manier om sociale en mentale vaardigheden, die je in andere situaties goed van pas kunnen komen, te ontwikkelen. Mentale veerkracht ontwikkelen en trainen, daar kunnen we in 2014 niet meer omheen. Dit hoort een structureel onderdeel te zijn van het jeugdopleidingsplan. Door Maud van Aalderen en Ellen Heijn In navolging van een eerder verschenen stuk in over LTAD (juli 2013) waarin de visie van Rogier Hoorn op de ontwikkeling van kinderen in de verschillende leeftijdsfases besproken wordt, richten wij ons op Fase 3 (jongens 9-12 jaar en meisjes 8-11 jaar) en Fase 4 (jongens 12-16 jaar en meisjes 11-15 jaar). In dit artikel willen wij voorlichten en praktisch toepasbare oefeningen geven voor trainers en coaches. Wie zijn Maud van Aalderen en Ellen Heijn? Maud van Aalderen is psycholoog NIP, trainer Jongste Jeugd en actief hockeyster. Ellen Heijn is co-active coach voor persoonlijke ontwikkeling, HT2 hockeytrainer en mentale begeleider. Zij is daarnaast skidocent en heeft diverse opleidingen gevolgd via NLCoach over mentale begeleiding van individuele jeugdsporters en teams. Beide auteurs ondersteunen de Technische Commissie bij HC AthenA door onder andere workshops te geven over mentale begeleiding. Voor meer info hierover: http://blog.mydigitalhockeycoach. com/2013/02/mentale-coachingvoor-individuele-sporters/ Sport krijgt een steeds grotere rol binnen de maatschappij. Niet alleen om gezond en fit te blijven, maar ook om te leren met jezelf en elkaar om te gaan. De KNHB neemt hier een prominente rol in binnen samenwerkingsverbanden met andere sporten en organisaties. Daarbij gaat het niet alleen om sportiviteit en respect, maar ook om leren door teamprocessen en leren van en met elkaar. Want wie kent ze niet? Mentale vaardigheden ontwikkelen: een vast onderdeel van sport Plezier na de wedstrijd. 2
De kinderen die na een verliespartij lang boos en gefrustreerd blijven? Net zoals je moet leren omgaan met stick en bal en de regels moet leren, is leren omgaan met wedstrijdspanning of teleurstelling ook een onderdeel van sportbeoefening. En mentale vaardigheden kun je trainen, net als de trucjes met stick en bal! keld kunnen worden. Positief coachen is ook een manier om mentale ontwikkeling te stimuleren. Bijvoorbeeld om het zelfvertrouwen van spelers te bevorderen. Maar hoe pak je dat aan? Wij zijn voorstander van simpel en makkelijk toe te passen acties en interventies. Kleine, maar effectieve opdrachten die groot effect jeugd positief te coachen en mentaal sterker te maken. Alles staat of valt naar onze mening met het hebben van plezier. Beter leren hockeyen is onlosmakelijk verbonden met het hebben van meer sportplezier. Het hebben van plezier aan inspanning staat centraal Voorbeelden van blogs op een digitaal platform. Plezier hebben aan inspanning Bij LTAD in Fase 3 (zie kader) staat vooral het hebben van plezier aan inspanning centraal, en aandacht voor trainingsdiscipline en zelfvertrouwen opbouwen. In deze fase valt ook de introductie van mentale voorbereiding. Het gaat dan om concentratie en met de wedstrijd of training bezig zijn. In de volgende Fase (4) wordt de focus gelegd op zelfinzicht en het ontwikkelen van basale mentale vaardigheden. Kortom de fase waarin een kind zit, bepaalt welke vaardigheden er ontwik- sorteren. The mind is a muscle that needs to be trained. 1 Daarom moet er niet alleen aandacht zijn voor het mentale aspect van sport op het moment dat het niet lekker loopt, maar dient het onderdeel te zijn van de hockeyopleiding. Met als doel om meer te kunnen genieten van de sport op een ontspannen manier. Digitaal platform Bij HC AthenA geven wij workshops en via een digitaal platform delen wij kennis met de begeleiding van jeugdteams om de Naast de begeleiding, ligt er ook een rol voor ouders. De nadruk kan niet genoeg op plezier liggen, ook voor de ouders! Recent onderzoek toont aan dat ouders veel invloed hebben op het zelfvertrouwen en de motivatie van een jonge atleet. Het gedrag van ouders bleek een grotere invloed te hebben op het zelfvertrouwen en de intrinsieke motivatie van sporters dan het gedrag van de coach. Er wordt in het onderzoek onderscheid gemaakt tussen een leerklimaat (nadruk op plezier en leren van fouten) en een ego-klimaat (gericht op winst en fouten worden bestraft). Wanneer ouders en coach een leerklimaat creëerden, was er minder sprake van wedstrijdspanning, meer zelfvertrouwen en waren de sporters meer intrinsiek gemotiveerd. Interessante uitkomsten die wijzen op het actief betrekken van ouders bij de sportbeoefening van hun kinderen. Aanmoediging? Van harte welkom! Positief commentaar en op het juiste moment. Als een kind behoefte heeft aan een wedstrijdanalyse, dan begint hij of zij er zelf wel over! Complimenten Het externaliseren van oorzaken voor verlies of het spelen van een mindere wedstrijd (het lag aan de scheidsrechter, het weer, de opstelling) draagt weinig bij aan het verbeteren van jezelf als sporter. Hier 1. http://www.sportknowhowxl.nl/vraag-en-antwoord/9204 (vraag van Rick Cost aan Annemieke Zijerveld-08-07-2014) 3
Voorlichting Wij steken vooral in op voorlichting aan coaches, trainers en spelbegeleiders. Daarnaast is er voor de kinderen zelf ook wat te doen. Elkaar onderling positief coachen is hier een voorbeeld van. In het onderstaande gaan we in op hoe je de kinderen een actieve rol kunt laten spelen. Een pilotgroep bij HC AthenA werkt met een methode om bij jonge sporters menkan de begeleiding invloed uitoefenen. De sporter bewust maken van wat er beter had gekund aan zijn eigen prestaties (b.v. sneller passen, actiever aanbieden, bal opeisen) heeft veel meer effect. Opbouwende kritiek zorgt voor ontwikkeling Opbouwende kritiek zorgt voor verbetering en ontwikkeling. Leren omgaan met dit soort kritiek draagt bij aan flexibeler zijn, kunnen omgaan met tegenslag, in het moment kunnen blijven en zichzelf steeds willen blijven verbeteren. Complimenten geven werkt ook goed. Realiseer je als trainer/coach: hoe concreter en specifieker het compliment, hoe eerder het gewenste gedrag vertoond wordt. Dus niet alleen Je hebt goed gespeeld, maar Je hebt goed gespeeld, want je hebt Speciale oefeningen doen om leren de aandacht te richten. Positieve ervaringen Heijn: De nieuwsgierigheid van de jeugdspelers naar wat in hun boekje stond was veelbelovend. Na een wedstrijd in een rustige hoek van het clubhuis deelde ik de boekjes uit. Het was prachtig om te zien met hoeveel aandacht er door de jongens, die veel energie hebben en niet naar hockey komen om stil te zitten, werd gelezen. je mannetje goed gedekt en opbouwende passes gegeven. tale vaardigheden te trainen. Dit is een initiatief van Wim Keijzer (sportpsycholoog) en Remco Koopmeiners (sportdocent). De methode bestaat uit boekjes waarbij kinderen zelfstandig aan de slag gaan met onderwerpen als: presteren met plezier, zelfvertrouwen, omgaan met spanning, concentratie en emoties. Op een toegankelijke manier worden de thema s behandeld aan de hand van invuloefeningen, strips, doe-oefeningen en interviews. Het einddoel van deze methode is om kinderen mentaal sterker te maken. Dit zal op vele gebieden een positief effect hebben. Wat ons vooral aanspreekt is de afwisselende manier waarop de informatie en oefeningen worden aangeboden. Voor meer informatie over de leermethode kijk op http:// wkeizer.wordpress.com/ of op https:// www.facebook.com/skerpejeugd. Hoe werkt het in de praktijk? De boekjes zijn toegankelijk voor kinderen door veel plaatjes af te wisselen met korte verhalen en vragen. Na de training, of soms voor een wedstrijd, kun je op verschillende manieren stil staan bij het versterken van de mentale weerbaarheid. Vragen die de kinderen daarbij helpen zijn bijvoorbeeld: Wie is er soms tijdens de wedstrijd minder goed dan tijdens de training? Wie heeft zich te veel bezig gehouden met winnen zodat hij niet kon slapen of eten? Hoe ging je de wedstrijd in? Presteerde je beter of slechter dan verwacht? Wat staat jou wel eens in de weg, waarom en hoe kan je dit voorkomen? Heb je het WK hockey gevolgd? Hoe gaan topspelers om met druk? Wie herkent zichzelf dat je bij een wedstrijd moet presteren onder extra druk? Welke vormen van druk heb jij ervaren tijdens wedstrijden? Kwam die druk vanuit jezelf of van de coach, je ouders of (vul maar aan)? Wie heeft ook wel eens gedacht om te stoppen met sporten en waarom? 4
Wie kan uitleggen wat flow is? Wie heeft er wel eens in een flow gezeten? Waar droom jij van: over de Olympische Spelen en over beter worden? Belangrijk voor de trainer/coach Elke trainer, groep en speler is anders. Het is heel belangrijk dat je vragen stelt die van toepassing zijn voor jouw team. Creëer een omgeving waarbij de spelers hun aandacht kunnen richten (zoals bijv. in een kleedkamer). Wat vooral aanspreekt is de afwisselende manier waarop informatie en oefeningen worden aangeboden Boekje uitgedeeld bij J8D1: muisstil. Omgaan met spanning is een te trainen vaardigheid. Complimenteer spelers die veel tijd hebben besteed aan het lezen en zelfstandig werken met de boekjes. Laat iedereen aan de beurt komen tijdens de bespreking. Luister goed en wissel groepsvragen en individuele vragen af. Oefening uit de methode Skerpe Jeugd Als voorbeeld de oefening Bijzondere krachten uit een van de boekjes. In deze oefening wordt gevraagd hoe lang je een gewicht van 1-2 kg in een gestrekte arm recht voor je kunt uitstrekken. Benodigdheden: gewicht of twee melkpakken, stopwatch en iemand die je arm en de tijd in de gaten houdt. Start: 1) Ga in het midden van je kamer staan met je gezicht naar de muur. Als je er klaar voor bent, dan houd je de gewichten met gestrekte arm recht voor je uit. Zodra je arm gestrekt is, drukt je maatje de stopwatch in. Als de arm te laag komt (= niet meer recht naar voren) dan stopt de tijd. Noteer de tijd. 2) Zet nu de tv of computer aan met een filmpje van ongeveer 10 minuten. Je moet het beeld goed kunnen zien. Start de film en als je er klaar voor bent, strek je weer je arm naar voren en wordt de stopwatch weer ingedrukt. Noteer opnieuw je tijd. Welke tijd was beter? De kans is groot dat het de tweede keer was, terwijl je arm al 5
wil je halen uit het seizoen?, Hoe bereid jij je voor op de wedstrijd? Met deze oefening leer je als coach en spelers elkaar snel kennen en net even anders! 4. Organiseer iets anders als teamactiviteit (klimmen/schaatsen/karate). Laat je verrassen door elkaars kwaliteiten op een ander vlak. Organiseer iets anders, zoals een karate clinic. Laat de kinderen van elkaar zeggen waar zij goed in zijn eigenlijk wel moe was... Hoe komt dat? Je was met je aandacht op de film gericht! Dit heet aandacht richten. Hierdoor kun je het vaak langer volhouden. Wat je denkt, beïnvloedt dus je prestaties. Aan de slag met de tips om mentale ontwikkeling tijdens de training te stimuleren na de training. Dan maak je het niet te zwaar. Zo bespreek je ieders kwaliteiten. Dit zorgt voor meer bewuste waardering en acceptatie van elkaar. 3. Start van het seizoen: (invul-) oefening met vragen aan de spelers over onderwerpen als: Welke voorkeursplek?, Wat is jouw lievelingseten?, Welke andere hobby s heb je?, Waar ben je goed in?, Waarin minder goed?, Wat 5. Laat degene die scoort altijd de assist bedanken. Geef de keeper een buddy. Deze helpt met het tillen van de spullen en inslaan. Hierdoor maak je elkaar meer bewust dat je als team speelt en leer je de spelers elkaar te helpen. 6. Wissel de aanvoerdersband. Dit leert iedereen om te gaan met het gevoel belangrijk te zijn. Laat het team de nieuwe aanvoerder helpen met tips. Tips voor de trainer/coach Hieronder volgen acht tips om mentale (team) ontwikkeling te stimuleren. Je kunt hiermee direct aan de slag! 1. Biedt oefenstof op verschillende manieren aan. Sommigen leren door te doen, anderen door (af)kijken. Biedt dezelfde techniek of oefening op verschillende manieren aan. 2. Laat de kinderen van elkaar benoemen waar zij goed in zijn. B.v. op het veld, Vraag de spelers een helft te hockeyen zonder commentaar en een tip te geven aan een medespeler om de aandacht weer op het hockeyspel te richten. 6
7. Als een speler afgeleid is, zorg dan door een eenvoudige opdracht dat de speler zich richt op het uitvoeren van zijn taak (de basishandeling) in plaats van bezig te zijn met het resultaat. 8. Als spelers veel praten tegen de Wissel de aanvoerdersband. scheidsrechter, vraag ze dan een helft te hockeyen zonder commentaar en maximaal twee tips te geven aan de speler naast of voor hen. Doel hierbij is nadenken over wat je zegt en de aandacht richten op het hockeyspel. Bronnen Hoorn, R. (Juli 2013), Artikel : Stappenplan mentale begeleiding voor de jeugd. http://www.sportknowhowxl. nl/vragen-aan/4082 (5 vragen aan Rico Schuijers, dé sportpsycholoog van Peking, door Babette Dessing). http://www.sportknowhowxl. nl/vraag-en-antwoord/9204 (vraag van Rick Cost aan Annemieke Zijerveld-08-07-2014). http://www.hcathena.nl/ site/ default.asp?option= 2502& stcname=jeugd_algemeen&m=1 (Jeugdplan HC Athena). NLcoach, 8e jaargang-nummer 3-2013, pag. 25 t/m 31; Thema coach en opvoeding. Rourke, Smith, Smoll & Cumming (2014), Applied sport psychology. Schuijers, R. (3 november 2009), Artikel van SportknowhowXL. Skerpe jeugd: Presteren met Plezier; ISBN 978-94-9551-00-0. is een uitgave van de KNHB. 2014 KNHB, Nieuwegein. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Per kwartaal verschijnen 6 artikelen van. is verkrijgbaar via de webshop van de KNHB. Kosten per artikel bedragen 2,00 (excl. eenmalige transactiekosten à 0,85). Voor 35,00 kunt u een jaarabonnement aanschaffen. Hiervoor ontvangt u 24 artikelen van automatisch in uw mailbox. Redactieraad: Carel van der Staak, Lutger Brenninkmeijer, Ewout Schröder, Afke van de Wouw Coördinatie en teksten: KNHB Vormgeving: A.design Fotografie: KNHB / Martijn Alessi, Ellen Heijn, Dick van Klink, Koen Suyk, Willem Vernes Contact: academie@knhb.nl Deze tekst is vanuit praktisch oogpunt geschreven in de mannelijke vorm. Overal waar de term spelers staat vermeld, doelen we eveneens op speelsters. Dit geldt tevens voor andere gebruikte mannelijke vormen.