Voeding: een onderdeel van de totale behandeling Dieetafdeling UZA
Voeding: een onderdeel van de totale behandeling Voedingsbehoeften van HIVgeïnfecteerden en Aidspatiënten Het lipodystrofie syndroom Voedingsadvies bij specifieke voedingsproblemen
Voedingsbehoeften Energiebehoefte Eiwitbehoefte Vitaminen en mineralen Anti-oxidanten en omega-3 vetzuren
Gewijzigd metabolisme bij HIV/aids
Energiebehoefte Basaal metabolisme (BM) Meting of Formule van Harris-Benedict BM (man) = 66+(13,7xG)+(5xL)-(6,8xleeftijd) BM (vrouw) = 665+(9,6xG)+(1,7xL)-(4,7xleeftijd) G = gewicht in kg normaal gewicht, te bepalen met de BMI=22 (=kg/meter²) Totale behoefte = BM x AF x SF x TF AF=activiteitsfaktor (bedlegerig = x1,2) SF=stressfaktor (HIV = x 1,1) afhankelijk van virale lading (AIDS = x 1,25) TF=temperatuurfaktor (x 1,1/ koorts boven 38 )
Voedingsbehoefte bij de HIV patiënt Caloriebehoefte Seropositief: 30-35 Kcal/kg/dag AIDS: 35-40 Kcal/kg/dag Niet HIV of ondetecteerbaar: 25-30 Kcal/kg/dag Eiwitbehoefte Seropositief: 1,2 à 1,5 g/kg/dag AIDS: 1,5 à 2 g/kg/dag Niet HIV: 0,8 à 1 g/kg/dag
VITAMINEN- EN MINERALENSTATUS Te lage plasmawaarden voor: vit A, E, B2, B6, B12, C ondanks inname hoger dan RDA verbruik in immuunsysteem (cytokine-aktiviteit) oxidatieve stress = verbruik anti-oxidanten Vetmalabsorptie, steatorroe, chronische diarree daling vitamine A, D, E, K kaliumtekort, zinkdeficiëntie Onevenwichtige (alternatieve) voeding ijzertekort, vit B12 tekort
Vrije radicalen Gevormd in lichaam o.i.v. vb. UV, voeding, luchtvervuiling, roken, stress, alcohol, verhoogde cytokine-aktiviteit Schade aan DNA, lipiden, enzymen Hoge oxidatieve stress = verhoogde kans op hart- en vaatziekten, kanker, type 2 diabetes, verouderingsverschijnselen
Anti-oxidanten vangen vrije radicalen vit C, vit E, b-caroteen, vit B12, Selenium, Zink, flavonoïden (groene thee), licopenen (tomaten)...uit natuurlijke bronnen! groenten en fruit volkorenproducten noten, tarwekiemen WERKEN SAMEN, NIET ALLEEN Kunnen zelf pro-oxidatief worden indien afzonderlijk ingenomen Géén megadosissen
Visvetzuren of -3 vetzuren Daling cytokine-aktiviteit = daling oxidatieve stress (?) Bronnen: makreel, zalm, sardines walnoten, lijnzaad Advies: Max. 2 à 3 x/week vette vis (aanwezigheid dioxine, methylkwik) liefst géén verse tonijn, zwaardvis, haai, merlijn
Wat met voedingssupplementen? Lookcapsules: verminderde werking Saquinavir (geldt niet voor verse look) St-Janskruid: lagere bloedlevels indinavir, mogelijk voor alle proteaseinhibitoren, NNRTIs, maraviroc Theoretisch interactie HAART en bernagie-olie, Mariadistel-, zoethout-, valeriaanextracten
ADVIEZEN GEZONDE VOEDING
Wat nodig per dag? Vocht Melkproducten, sojamelk Kaas Vleeswaren Vlees, vis, kip, ei, tofu, quorn Groenten - Breng veel variatie! Fruit - Breng veel variatie! Brood, bij voorkeur bruin of volkoren Aardappelen of rijst, deegwaren, granen, peulvruchten Boter, olie, margarine 1,5-2 liter 3 bekers 2-3 plakken 2-3 plakken 150 gram 2 à 3x/week vette vis 300 gram = 1/2 bord + een portie rauwkost 2-3 stukken 6-10 sneden 3-6 stuks of 150-250 gram 3-4 eetlepels
Lipodystrophy what s in a name? Syndroom omvattend: Centrale vetophoping (abdominaal crix belly, borsten, nek buffalo hump ) Perifeer vetverlies (ledematen, aangezicht, zitvlak) Eventueel gepaard gaand met metabole veranderingen Hypertriglyceridemie Hypercholesterolemie Hyperglycemie, insulineresistentie (gelijkenis syndroom X)
Dislipidemie Te laag HDL, te hoog LDL Risico verhoogde triglyceriden Zéér hoge waarden = verhoogde kans op pancreatitis + laag HDL = verhoogd risico coronaire hartziekten Advies Gezonde voeding, met voldoende vezel- en zetmeelrijk voedsel Voldoende ω-3 vetzuren (vette vis, zaden) Voldoende lichaamsbeweging Te hoog cholesterol Beperking verzadigd vet Voldoende onverzadigde vetten Gebruik van sojaproteïnen Te hoge trigyceriden Beperking alcohol Beperking snelle suikers: tafelsuiker, frisdrank, zoet beleg, snoep, fruitsap Matige vetbeperking
Tips bij dislipidemie met ongewenst gewichtsverlies Algemeen voldoende eiwitrijk voedsel met laag vetgehalte, vette vis voldoende zetmeel, gezonde koeken toevoeging magere melkpoeder aan melkbereidingen toevoeging dextrine-maltose aan zoete gerechten Bij gestegen triglyceriden vervanging suiker in bereidingen door: dextrine-maltose (= calorieën) + zoetmiddel (= zoete smaak) Bij gestegen cholesterol voldoende onverzadigde vetten in smeer-en bereidingsvet, mayonaise en snoep (noten en zaden, studentenhaver, pindaboter, olijven, avocado )
Insulineresistentie Oorzaak? Medicatie? Voeding? Abdominale vetopstapeling en vice versa! Voedingsadvies Gezond gewicht max. gewichtsverlies = ½ kg/week om spierverlies te vermijden Maaltijdspreiding Algemene raadgevingen gezonde voeding Persoonlijk maaltijdplan Lichaamsbeweging Verbetert de insulinegevoeligheid Houdt energieverbruik op peil
Voedingsadviezen bij inname HAART Sommige medicatie vraagt nuchtere inname (1 uur voor of 2 uur na maaltijd) Inname met voeding = maaltijd of snack van minimum 300 kcal
Snacks 300 kcal 2 sneetjes brood + margarine of boter + een sneetje kaas 1 koffiekoek 2 croissants, 2 suikerwafels 1 potje halfvolle fruitplattekaas + 4 craquotten Snacks laag in verzadigd vet 50 g muesli + 1 potje magere yoghurt + 1 banaan + 1 eetlepel rozijnen 2 sneetjes brood met minarine en confituur + een stuk vers fruit + een kop gesuikerde koffie of thee 2 Granny fourré 50 g notenmengeling
BESLUIT Geen onnodige beperkingen Gebaseerd op bloedanalyse (TG, totaal-, HDL- en LDL- cholesterol, nuchtere glycemie) en gewichtsevolutie Aangepast aan maaltijdplanning en inname medicatie Lichaamsbeweging!
Voedingsadviezen bij specifieke voedingsproblemen Ongewenst gewichtsverlies en Wasting Diarree Anorexie, misselijkheid
OORZAKEN ONDERVOEDING Slik-en kauwproblemen diarree Anorexie, smaakveranderingen opportunistische infecties medicatie, stress, angst GEDAALDE VOEDSELINNAME EIWIT-ENERGIE ONDERVOEDING GESTEGEN VERBRUIK Malabsorptie Gestegen metabolisme Eiwit hyperkatabolisme
HIV wasting Starvation Hiv/Aids Ruststofwisseling Cytokines (TNF-, IL-1) Lichaamssamenstelling = vooral vetweefsel vetweefsel + vetvrije massa (= BCM)
Effect van gestegen cytokines op voedselinname TNF = cachectine IL-1 verlaagt de voedselinname wegens inhibitie hongercentrum in hypothalamus inhibitie neurotransmitters die glycemie doen dalen stimulatie neurotransmitters die glycemie doen stijgen
Voedingsinterventie Waarom?! TIJDIG STARTEN! Beter voorkomen dan genezen Ondersteuning immuunstelsel Ondersteuning therapieën en beter weerstand tegen de bijwerkingen ervan Preventie complicaties (decubitus, diarree ) Verbeteren zelfbeeld en Quality of life
Voedingsinterventie Wanneer? Espen Guidelines 2006 Gewichtsdaling van: > 5 % op 3 maand of > 10 % op 6 maand van oorspronkelijk gewicht. BMI < 18,5 Verlies BCM > 5% op 3 maand Andere Anorexie langer durend dan 5 dagen. Veranderd eetpatroon, weglaten van bepaalde voedingsgroepen
Voedingsinterventie Hoe? Vaststellen voedingsbehoefte Councelling Aanpassen voeding aan symptomen veroorzaakt door ziekte en/of behandeling. Zoeken naar voeding op maat van de patiënt. Verrijken van de voeding Aanvulling met kant-en-klare preparaten Enterale voeding
2. Councelling Aan de hand van korte anamnese Aanpassingen bij malaiseklachten Tips bij mechanische problemen Tips bij absorptieklachten (+ vbn) Gezonde voeding?
3. Verrijken van de voeding Géén grotere porties Calorieën: streefdoel 500 kcal extra/dag Vetten Suiker en dextrinemaltose Eiwit: melkpoeder of eiwitpoeder Gebruik van calorierijke dranken en tussendoortjes Geen light producten, minarines. Dieetafdeling
4. Aanvullen met kant- en klare preparaten Abbott Fresenius Nestlé Nutricia Melkdrank 1 Kcal/ml Fresubin Original Drink Fortimel Regular 1.5 Kcal/ml Ensure Plus Fresubin Energy Drink 1.5 Kcal/ml, E+ Ensure Plus Hp Fresubin Protein Energy Resource Energy Resource Hp Hc Nutridrink Fortimel Extra 2 Kcal/ml Ensure Two Cal Fresubin 2 Kcal Fortimel Compact vezelrijk Ensure Plus Fibre Fresubin Energy Fibre Drink Resource Energy Fibre Nutridrink Multi Fibre Fresubin 2 Kcal Fibre Drink
Abbott Fresenius Nestlé Nutricia Yoghurt Ensure Plus Fresh Nutridrink Yoghurt style Fruitsap Enlive Plus Provide Xtra Drink Resource Fruit Fortimel Jucy Soep Resource Soup Fortimel Soup Pudding Ensure Plus Crème Fresubin Crème Resource Dessert Fortimel Creme Fruitmoes Resource Energy Fruit Fortimel Fruit Kostprijs: 1.46 2.60 /stuk
Aanvullen met kant- en klare preparaten Welk product kiezen? Smaak Ambulante patiënten: kostprijs!!! 1.46 2.60 /stuk Hoe gebruiken? Vlak na maaltijd tot ten laatste 2 uur voor volgende maaltijd Bij voorkeur in loop van avond Max. 2 per dag (= bijvoeding), anders verdringen/vervangen van gewone voeding Langzaam opdrinken Dieetafdeling
500 à 600 kcal extra per dag 10 uurtje 15 uurtje Avondsnack
OORZAKEN DIARREE HIV-enteropatie Bacteriën, parasieten medicatie Darmwand Villi Normale villi Crypte
Diarree en ondervoeding bij HIV HIV IMMUNOLOGISCHE VERANDERINGEN BESCHADIGING DARMMUCOSA ONDERVOEDING Hypo-albuminemie MALABSORPTIE GEDAALDE VOEDSELINNAME DIARREE
Wat doen bij diarree Vocht- en mineralenverlies aanvullen: Natrium, Kalium veel drinken: zoutrijke dranken bouillon, Appolinaris, Vichy, Schweppes soda speciale rehydratatie dranken O.R.S., Alhydrate, Serolyt, Extran dorstlesser, Isostar voldoende kaliumrijke voedingsmiddelen: (geplette) banaan, appelsap, cacao, pure chocolade, tomatensap, tomatenpuree
Wat doen bij diarree Lactose beperken Weglaten alle melk die lactose bevat (koe-, geiten-, schapen-, paardenmelk) gedurende 1 à 2 week moet verbetering geven bij lactasedeficiëntie. Matige vetbeperking verbrand en bruin gebakken vet, gefrituurde gerechten vetrijke, zware maaltijden
Wat doen bij diarree Beperken voedingsmiddelen die de darm kunnen irriteren sterke koffie, donkere bieren citrusfruit en het sap ervan pikante gerechten Geleidelijk invoeren van wateroplosbare vezels bruin brood volkoren deegwaren, bruine rijst havermoutvlokken
Anorexie, misselijkheid Kleine, frequente maaltijden. Eetlustopwekkers: aperitief, sorbet, kauwgom, bouillon, schijfjes appel Vermijden sterke etensgeuren. Eventueel gebruik van Cola. Verrijken van de voeding Voldoende drinken (sappen, limonades )