COPD. (Chronisch obstructief longlijden) Campus Sint Jacobus Hazelereik TONGEREN Afdeling Diëtiek 012/

Transcriptie

1 Campus Sint Jacobus Hazelereik TONGEREN Afdeling Diëtiek 012/ COPD (Chronisch obstructief longlijden) Dieetafdeling AZ Vesalius 1

2 1. Inleiding Chronisch obstructief longlijden (COPD) is een chronische longziekte die na verloop van tijd een aantal voedingsproblemen met zich mee kan brengen. In deze bundel kunnen er een groot aantal praktische tips en aanbevelingen teruggevonden worden. Deze voedingsproblemen zijn zeer uiteen lopend en kunnen voor iedereen verschillend zijn. 2. Gezond gewicht Hoewel er verschillende medicijnen zijn om COPD te behandelen is een gezonde levensstijl met voldoende lichaamsbeweging en een uitgebalanceerde voeding van groot belang. Frequent wegen (1x per week) is een goede basis om u gewicht op te volgen Advies bij gezond gewicht Indien u nog een gezond gewicht heeft is het goed om gevarieerd te eten en de volgende richtlijnen te hanteren. Op die mannier neemt u steeds voldoende voedingsstoffen tot u. Voedingsmiddelen jaar jaar 60 + Water 1,5 liter 1,5 liter 1,5 liter Aardappelen, gekookt 3,5 5 stuks 3,5 5 stuks 3 4 stuks Brood, bruin 7 12 sneden 7 12 sneden 5 9 sneden Groenten, vers/diepvries 300 gram 300 gram 300 gram Fruit, vers 3 stuks 2 3 stuks 2 3 stuks Melkproducten (halfvol) en 3 4 glazen 3 glazen 4 glazen calciumverrijkte sojaproducten Kaas, mager 2 sneden 2 sneden 2 sneden Vlees, vis, eieren en vervangproducten 100 gram 100 gram 100 gram Smeervetten Dun smeren Dun smeren Dun smeren Bereidingsvetten gram gram gram Restgroep Matigen Matigen Matigen 2.2. Extra aandachtspunten Bij COPD is het ook belangrijk voldoende eiwitten tot u te nemen. Ze zijn de bouwstenen voor het lichaam. Eiwitrijke voedingsmiddelen zijn: melkproducten; kaas; vlees en vleeswaren; vis; ei; noten. Tevens hebben patiënten met COPD een verhoogd risico op botontkalking (= osteoporose), wat de kans op botbreuken verhoogt. Hiervoor is het belangrijk om voldoende calcium en vitamine D op te nemen. Om voldoende calcium en vitamine D binnen te krijgen, wordt aangeraden: voldoende melkproducten te gebruiken; voldoende smeer- en bereidingsvetten te gebruiken. Dieetafdeling AZ Vesalius 2

3 3. Ondergewicht of onbedoeld afvallen Bij COPD is het belangrijk om op gewicht te blijven. Aangezien gewichtsverlies kan leiden tot ondergewicht en een afname van de spiermassa. Het gaat daarbij om de ademhalingsspieren maar ook om spieren in armen en benen. Omdat u lichaam nood heeft aan extra energie kan het zijn dat u gewicht zal verliezen: een versnelde stofwisseling (door ontstekingen of medicatie); een verhoogd energie gebruik; een minder efficiënt energie gebruik. Vaak wordt er minder voeding genomen, dit kan een gevolg zijn van: kortademigheid; chronische vermoeidheid; immobiliteit; angst; depressie Algemene tips bij ondergewicht of onbedoeld afvallen Hieronder kan u enkele tips terug vinden die de eetlust kunnen verbeteren en/of de eetmomenten aangenamer kunnen maken. Probeer meerdere keren per dag een kleine maaltijd te nemen ongeacht het tijdstip in plaats van 3 grote maaltijden op vaste tijdstippen. Varieer in smaak, kleur, presentatie en temperatuur. Probeer nieuwe smaken te ontdekken en experimenteer met recepten. Eet waar u zin in heeft. Probeer eten te stimuleren, niet te forceren. Probeer minstens 1,5 liter per dag te drinken. Zorg voor een aangename eetomgeving. Probeer dagelijks te bewegen; een kleine wandeling, een frisse neus halen in de tuin,... Dit kan de eetlust stimuleren Verrijking met eiwitten Eiwitten zijn bouwstoffen voor het lichaam. Ze zijn belangrijk bij de opbouw van nieuwe cellen en het behoud van spiermassa. Eiwitten worden pas optimaal gebruikt in combinatie met voldoende energie-inname. Belangrijke bronnen zijn dierlijke producten zoals vlees, vis, ei, kaas, melk en melkproducten. Toch leveren plantaardige producten zoals tofu, peulvruchten (witte bonen, erwten, ), seitan en quorn ook een aanzienlijke hoeveelheid eiwitten. Volgende tips zorgen voor een extra inname van eiwitten: probeer dagelijks vlees of vis te eten; beleg de boterham dubbel met vleeswaren of kaas; neem blokjes salami, kaas, uit het vuistje; eieren, kaas, peulvruchten (kikkererwten, linzen, witte bonen, ) en kant- en klare vegetarische vervangingen zijn een goed alternatief voor vlees of vis; voeg een extra ei toe aan pudding, puree, ; maak vaker gebruik van melk, yoghurt, chocolademelk, pudding en room; voeg extra melkpoeder toe aan voedingsmiddelen en gerechten. Dieetafdeling AZ Vesalius 3

4 3.3. Verrijking met vetten De inname van vetten zorgt voor extra calorieën en vetoplosbare vitaminen. Volgende tips zorgen voor een extra inname van vetten: voeg (slag)room, boter, margarine, olie, vet vlees, kaas, toe aan gerechten zoals soep, puree, groenten ; besmeer brood ruim met margarine of (goede) boter; beleg brood dubbel met vetrijke vleeswaren, kaas, een dikke laag choco, volle platte kaas, ; maak gebruik van volle melk- en melkproducten; kies vaker voor vetrijke bereidingswijzen zoals frituren, bakken, stoven, gratineren ; gebruik een saus bij de maaltijd; kies niet alleen voor magere vlees- en vissoorten, maar neem eens vaker vettere soorten; neem tussendoortjes zoals koek, gebak, roomijs, chocolade, chips, nootjes Verrijking met koolhydraten Net als de vetten zorgen de koolhydraten (suiker en zetmeel) voor een extra opname van energie. Volgende tips kunnen de inname van koolhydraten verhogen: drink niet alleen water, maar kies voor calorierijke dranken: fruitsap, frisdranken, sportdranken, ; voeg vruchtensiroop of grenadine toe aan water; Varieer in broodsoorten: krentenbrood, suikerbrood, pistolets, sandwiches, croissants, stokbrood, beschuiten, crackers, ; brood kan vervangen worden door ontbijtgranen, muesli of granenpap; vervang aardappelen regelmatig door rijst, deegwaren, couscous, ; neem tussendoortjes zoals koek, gebak, roomijs, chocolade,... in plaats van vers fruit kan er ook gekozen worden voor een glas vruchtensap, fruit opgelegd in siroop of gedroogd fruit Maak een vruchtensalade en breng op smaak met (vanille)suiker, slagroom en/of voeg een bolletje ijs toe; maak royaal gebruik van zoet broodbeleg; maak gebruik van zoete sauzen zoals karamel-, chocolade- en aardbeisauzen; voeg extra suiker, honing, toe aan dranken en gerechten. Dieetafdeling AZ Vesalius 4

5 3.5. Minder goede keuzes en hun alternatieven Bepaalde gerechten en voedingsmiddelen zijn beter te beperken. Ze leveren weinig energie en geven snel een voldaan gevoel. Hieronder worden de belangrijkste aangehaald: Rauwkost Kies voor gestoofde groenten. Indien men toch kiest voor rauwkost kan deze verrijkt worden met vinaigrette, olie, mayonaise, ketchup, avocado, noten en spekreepjes. Soep Mix de soep en verrijk met room, soepvlees en/of balletjes en vermicelli. Vers fruit Kies voor gedroogd fruit, opgelegd fruit op siroop, Fruit kan verwerkt worden in gerechten. Volkoren producten Kies voor minder vezelrijke producten zoals wit brood, witte rijst en deegwaren. Magere en lightproducten Kies voor de energierijke variant 3.6. Bijvoeding Indien de voedingsverrijking onvoldoende blijkt, kunnen er bij-, vervangvoeding en preparaten worden gebruikt. Verkrijgbaarheid: Bij-, vervangvoeding en preparaten zijn zonder voorschrift verkrijgbaar bij de apotheek. Prijzen verschillen onderling qua merk en soort. Tot op heden is er geen tussenkomst door de mutualiteit. Gebruik: Bij- en/of vervangvoedingen zijn kant- en klaar. Ze kunnen koel of op kamertemperatuur gebruikt worden, sommigen kunnen lichtjes opgewarmd worden (lees de aanwijzingen op de verpakking). Gebruik bij- en/of vervangvoeding als tussendoortje, gespreid over de dag (1 potje > 30 min.). Preparaten kunnen toegevoegd worden aan allerlei voedingsmiddelen en gerechten, vraag advies aan de diëtist(e). Bewaring: Bij- en/of vervangvoeding kan op kamertemperatuur bewaard worden. Na opening in de koelkast bewaren en binnen de 24 uur consumeren. Preparaten kunnen na opening 6 weken bewaard worden. Dieetafdeling AZ Vesalius 5

6 4. Overgewicht of onbedoeld bijkomen Bij COPD is het belangrijk om op gewicht te blijven, want overgewicht kan kortademigheid in de hand werken. Ook andere klachten zoals pijn in de rug en gewrichten kunnen bij overgewicht voorkomen. Het doel van de behandeling van COPD en overgewicht is de hoeveelheid vet te verminderen en spieren behouden of verbeteren. Kortademigheid en vermoeidheid kunnen ervoor zorgen dat u veel minder beweegt waardoor u minder energie nodig heeft. Als u blijft eten zoals u gewend was zal u te veel energie opnemen en bijkomen in gewicht. Ook door medicatie kan uw lichaamsgewicht stijgen. Het is belangrijk dat u uw voeding aanpast aan uw behoefte. Daarnaast is het belangrijk dat u, ondanks de vermoeidheid of kortademigheid, in beweging blijft. Dit houdt uw conditie en spiermassa op peil en voorkomt dat u onbedoeld bijkomt. Enkele algemene tips zijn: kiezen voor magere producten; kiezen voor volkoren producten; meer groenten en fruit gebruiken; magere groentesoep als tussendoortje gebruiken. Dieetafdeling AZ Vesalius 6

7 5. Andere problemen 5.1. Praktische tips bij kortademigheid en vermoeidheid Onderstaande tips kunnen u van pas komen indien u last hebt van vermoeidheid en kortademigheid. Indien u vermoeid bent, rust dan eerst alvorens te eten. Neem kleine, frequente maaltijden. Neem een correcte houding aan en gebruik een goede ademhalingstechniek tijdens de maaltijd. Eet langzaam en kauw goed. Haal voor elke hap diep adem. Eet voedingsmiddelen die makkelijk te kauwen zijn. Kies voor maaltijden die eenvoudig te bereiden zijn. Maak gebruik van voorverpakte of ingevroren maaltijden, kant-en-klaar bereidingen of van een dienst die maaltijden aan huis levert. Schakel kleine, energierijke maaltijden met vloeibare consistentie in, indien er te grote vermoeidheid heerst (voorbeeld: pap, pudding, milkshake, smoothie, maaltijddranken). Indien u een zuurstoftherapie krijgt, gebruik die indien nodig verder tijdens de maaltijd Praktische tips bij gebrek aan eetlust Bij een gebrek aan eetlust kunnen onderstaande tips u helpen. Bereid maaltijden die lekker ruiken en de eetlust opwekken. Gebruik de hoofdmaaltijd op het voor u meest geschikte moment van de dag. Drink 30 minuten vóór elke maaltijd een bouillon of soep. Buitenlucht kan de eetlust stimuleren. Indien toegelaten kan er een aperitief gebruikt worden om de eetlust te stimuleren Praktische tips bij droge mond Indien u last heeft van een droge mond kunnen volgende tips verlichting brengen. Kauw langdurig om de speekselproductie te bevorderen. Neem voldoende vocht. Minimaal 1,5 tot 2 liter per dag, goed verdeeld over de dag. Drink bij elke hap vast voedsel een slok water. Neem overvloedig saus of jus bij de warme maaltijd of neem een vochtrijke maaltijd zoals macaroni, ragout of maaltijdsoep. Besmeer brood met smeuïg beleg zoals smeerkaas, roerei, paté, chocopasta, confituur,. Vervang brood door volle yoghurt, pap, pudding of flan als maaltijd. Tussendoor kan er gebruik gemaakt worden van ijslolly s of ijsblokjes; kauwen op friszure producten zoals ananas, appel, augurk, komkommer of zilveruitjes. Stop met roken. Dieetafdeling AZ Vesalius 7

8 5.4. Praktische tips bij slijmvorming in de mond Bij problemen van slijmvorming in de mond kan u volgende tips raadplegen. Spoel de mond na elke maaltijd. Friszure voedingsmiddelen kunnen verlichting brengen zoals zure room, yoghurt, ananas, appel, augurk, komkommer of zilveruitjes. Drink friszure dranken zoals sappen met citroen of zoete limoen met suiker, karnemelk, yoghurtdrink of sojadrink. Opgelet: zuivelproducten zijn belangrijk; laat ze niet zomaar weg. Dieetafdeling AZ Vesalius 8