Verdergaande mechanisering en robotisering
Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Conclusie Invloed: Impact Bronnen Verdergaande mechanisering/ robotisering Elke vorm van mechanisatie is een stap naar robotisering. Robotisering is in feite een aaneenschakeling van gemechaniseerde processen waarbij het menselijk ingrijpen steeds verder geëlimineerd wordt. Mechanisatie/ robotisering is innovatief proces waarin naast technische- en financiële- ook sociale en arbeidsorganisatorische factoren een rol spelen. De vraag is welke ontwikkelingen er binnen de sierteeltsector, zowel aan productie als handelszijde zijn in mechanisatie/ robotisering en wat deze toenemende kapitaalintensiteit betekent voor de financiële situatie van de agrarische bedrijven. Wat betekent mechanisering en robotisering voor de teelt van en de handel in sierteeltproducten in Nederland. In vergelijking tot de handel zijn er in het teelproces al flinke stappen gemaakt in mechanisatie. Echter, met name de eenvoudigere handelingen zijn gemechaniseerd. Voor mechanisatie bij de handel is schaalgrootte nodig, daarom is de mate van mechanisatie afhankelijk van in hoeverre handelsbedrijven bereid zijn samen te werken. Mechanisatie resulteert in meer vaste arbeidskrachten, de werkomstandigheden verbeteren en de vraag naar hoger opgeleid personeel groeit. Gezien de financiële weerbaarheid van handelsbedrijven is het lastig om mechanisatie te financieren. Versterkende factoren:noodzaak tot kostenbesparing/ efficiencydrive, Schaalvergroting; Bedrijfsomvang van zowel teelt- als handelsbedrijven neemt toe., Samenwerking tussen bedrijven, Technology push; de mogelijkheden zijn steeds meer voorhanden en worden ook meer betaalbaar. Verzwakkende factoren:beschikbaarheid kapitaal; Ontwikkeling van systemen, zeker van high-tech mechanisatiesystemen is duur, De financiële weerbaarheid van de tuinbouwbedrijven is niet groot dus het is moeilijk dure projecten te financieren, Terugverdientijd vaak nog te lang Kapitaalintensiteit van de sierteeltsector neemt toe Arbeidsintensiteit neemt af Behoefte aan hoger opgeleid personeel zal groeien Toetredingsbarrieres worden verhoogd Schaalvergroting neemt verder toe Meer standaardisatie en uniformering van processen Wageningen Universiteit, Dienst Landbouwkundig Onderzoek (DLO), EVO, LEI-WUR www.greenpartners.nl, www.logistiek.nl, CBS, Nationale rekening 2002, NVTL Studiedag Ondernemen met Techniek, Wageningen 2008, ABN-AMRO, PT, FloraHolland Pagina 2 24-3-2010
Definitie Elke vorm van mechanisatie is een stap naar robotisering. Robotisering is in feite een aaneenschakeling van gemechaniseerde processen waarbij het menselijk ingrijpen steeds verder geëlimineerd wordt. Mechanisatie/ robotisering is innovatief proces waarin naast technische- en financiële- ook sociale en arbeidsorganisatorische factoren een rol spelen. De vraag is welke ontwikkelingen er binnen de sierteeltsector, zowel aan productie als handelszijde zijn in mechanisatie/ robotisering en wat deze toenemende kapitaalintensiteit betekent voor de financiële situatie van de agrarische bedrijven. Bron: Wageningen UR Pagina 3
Scope Wat betekent mechanisering en robotisering voor de teelt van en de handel in sierteeltproducten in Nederland. Pagina 4
Meerdere redenen voor mechanisering en robotisering Innovatie op het gebied van mechanisering of robotisering moet leiden tot een verbetering. Meestal betreft dit een van de volgende gebieden: Betere (en zeker niet slechtere) arbeidsomstandigheden. Biedt een oplossing voor milieuproblemen. De kwaliteit van het eindproduct verbetert. De kwaliteit waarmee een handeling wordt uitgevoerd kan bepalend zijn voor de kwaliteit van het eindproduct. Besparing van arbeid. Zeker bij arbeidspieken en/of beperkte beschikbaarheid van arbeidskrachten wordt vaak gezocht naar mechanische oplossingen. Er is een bepaalde bedrijfsgrootte nodig om de besparing in arbeid op te laten wegen tegen de jaarkosten van de betreffende machine. Schaalgrootte kan worden ondervangen door samenwerking. Bron: Wageningen UR Pagina 5
Teelt op weg naar industriele automatisering Een analyse van de sector laat zien dat in het teelproces al flink wat stappen zijn gemechaniseerd (Van Henten, 2006). Wel moet worden opgemerkt dat dit niet voor de volle breedte aan glastuinbouw producten geldt. Sommige productgroepen, zoals potplanten, kennen al een verregaande mate van mechanisatie. Voor de meeste snijbloemen is dat veel minder het geval. Analyse laat zien dat mechanisatie vooral van de grond komt in de eerste en de laatste fasen van het productieproces. Veel aandacht is besteed aan automatisering van intern transport, hetzelfde geldt voor sorteren en verpakken. Het merendeel van de oplossingen in de productie behoren tot de categorie industriële automatisering (ondersteunt de mens in relatief eenvoudige taken, de machine is weinig flexibel in de uit te voeren taken en objecten waarmee wordt gewerkt, gebruik van relatief weinig sensoren, weinig computerkracht c.q. intelligentie en een relatief lage prijs). Robotisering en high-tech mechanisatie, dat wil zeggen mechanisatie van complexere handelingen, komen daarentegen maar moeizaam van de grond. Bron: NVTL Studiedag Ondernemen met Techniek, Wageningen, 19 februari 2008 Pagina 6
Mechanisatie en robots in productiebedrijven vlakken de arbeidsfilm af De verwachting is wel dat mechanisatie en robotisering in de teelt steeds meer hun intrede zullen doen, vooral bij de meest tijdrovende (oogst)werkzaamheden en bewerkingen met een korte cyclusduur. Het gebruik van robots vlakt de arbeidsfilm af, waardoor een gelijkmatiger arbeidsbehoefte ontstaat. Hierdoor zal het aantal losse arbeidskrachten afnemen en het aantal vaste toenemen. De werkomstandigheden zullen verbeteren en de werkpatronen veranderen. De afwisseling in de werkzaamheden zal groter zijn. Ook zal voor de bediening en controle van de diverse apparatuur het aantal functies voor hoger opgeleid personeel toenemen. Bron: studie LEI-DLO Pagina 7
Afnemende werkgelegenheid door mechanisatie In onderstaande figuur staat het aandeel werkgevers dat het eens is met de stelling De werkgelegenheid in onze bedrijfstak zal in de komende jaren duidelijk minder worden door invoering van nieuwe machines en apparatuur, naar branche. Bron: Arbeidsmonitor Tuinbouw, 2008 Pagina 8
Mechanisatie handel afhankelijk van samenwerking De organisatie van vervoerders, EVO verrichtte een studie naar de logistiek in de sierteelt in opdracht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Daarbij werd samengewerkt met het adviesbureau Kenlog. Volgens de EVO is in de sierteelt een besparing van 140 miljoen mogelijk door het bundelen van alle logistiek handelingen in een 'logistiek centrum en daar beter gebruik te maken van automatisering en mechanisering. In een centrum zou zowel de veilingstroom als de directe stroom tussen kwekers en handelaren moeten worden gebundeld. In dit logistieke centrum kunnen stappen die nu nog in elke schakel van de keten afzonderlijk worden gedaan, ineen worden geschoven. EVO becijfert dat wat nu op 120.000 vierkante meter gebeurt straks op 43.000 meter kan. Omgerekend in CO2-reductie komt de besparing op 65% neer. In de studie van de EVO wordt de veiling een minder prominente rol toebedacht. Die bestaat straks alleen virtueel terwijl alle logistieke handelingen in het 'logistieke centrum' gebeuren. Uit de studie blijkt verder dat aanvullende besparingen mogelijk zijn door exportstromen meer te bundelen. EVO noemt dat cross-docking (goed voor 35% besparing op transportkosten) en de inzet van extra lange vrachtwagens (22% besparing op de kosten). Bron EVO, Vakblad voor de Bloemisterij, september 2008 Pagina 9
Vooral grotere handelsbedrijven mechaniseren Volgens cijfers van Vanderlande en Van Riet, beide betrokken bij mechanisatieprojecten van bloemenexporteurs, hebben sinds 2000 een achttal exporteurs hun verwerkingsproces gemechaniseerd. De gemiddelde waarde van deze projecten is ca. 1 mln. Dit is ook de rede dat met name de grotere bedrijven in mechanisatie geinvesteerd hebben. De belangrijkste drivers voor mechanisatie zijn: Behoefte aan meer gestructureerde/ beheerste logistieke processen. Hoge pickprestaties. Goede ruimtebenutting. Verbeterde nauwkeurigheid Belangrijke randvoorwaarden bij deze mechanisatie zijn: Flexibiliteit (t.a.v.orders, assortimentswijzigingen, ordersamenstelling) Toegankelijkheid van de producten (i.v.m. keuringen, spoedorders) Bron: Vanderlande industries BV, Van Riet Material Handling Systems BV Pagina 10
Toepassingen mechanisatie en robots in handelsbedrijven Hightech inpakken. Vanwege de scherpe prijsstelling streeft Green Partners naar een zo kort mogelijk tijdsbestek tussen aanen afvoer. Daarom wordt constant gezocht naar mogelijkheden om het proces te optimaliseren. Op dit moment zijn zij druk bezig om het inpakgedeelte van de lopende band met behulp van zeer geavanceerde robotarmen te mechaniseren. Deze pakken het product op en voorzien het van een hoes en een sticker. Bij Intergreen in Engeland, de organisatie waarmee nauw wordt samengewerkt, zijn deze systemen al in gebruik en de resultaten zijn veelbelovend. Bron: www.greenpartners.nl Vanderlande Industries heeft bij OZ export een orderverzamelsysteem geïnstalleerd. Vanaf de bloemenveiling en vanuit vrachtwagens worden de bloemen met karren in de koelcel van het distributiecentrum geplaatst. De bloemen liggen in dozen of staan in emmers. Vervolgens worden ze naar de verschillende afdelingen in het distributiecentrum getransporteerd. Het merendeel gaat rechtstreeks naar een van de 45 expeditieuitgangen. Ongeveer 15 procent van de producten ondergaat nog een speciale bewerking, zoals prijsstickeren, inpakken of inrollen. Deze bewerkte producten worden vervolgens via een sorter naar de expeditie-uitgangen getransporteerd. De capaciteit van de sorter bedraagt 5.100 eenheden per uur. Hiermee hoopt de OZ de groei voor de komende jaren te kunnen bijbenen. In 2001 was OZ Export de eerste onderneming in de snijbloemenbranche die logistieke proces in het distributiecentrum mechaniseerde. Bron: www.logistiek.nl
Ontwikkeling sierteeltrobot Snel trefzeker orderpicken door beeldherkenning. Eén robot vervangt drie orderpickers Ontwikkeling sierteelt robot. Als resultaat van het FloraHolland-project Flowers on Demand is een projectvoorstel ingediend bij het PT voor het in twee fasen ontwikkelen van een sierteeltrobot voor het werken met stapelwagens. Tijdens de Vergadering van de sectorcommissie Bloemkwekerij op 28 april 2009 is ingestemd met het uitvoeren van fase 1 en is afgesproken om tijdens deze fase een ontwikkelaar te zoeken die bereid is financieel of in natura in het project te participeren. Indien een dergelijke participant wordt gevonden, kan worden overgegaan naar fase 2; indien niet, dan komt het onderwerp weer terug op de agenda. Bronnen: Verslag Vergadering van de sectorcommissie Bloemkwekerij van het PT, Datum vergadering 28 april 2009, Datum verslag: 28 mei 2009 Presentatie Klantbijeenkomst haalbaarheidsonderzoek Flowers on Demand, 21 & 22 januari 2009 Pagina 12
Conclusie In vergelijking tot de handel zijn er in het teelproces al flinke stappen gemaakt in mechanisatie. Echter, met name de eenvoudigere handelingen zijn gemechaniseerd. Voor mechanisatie bij de handel is schaalgrootte nodig, daarom is de mate van mechanisatie afhankelijk van in hoeverre handelsbedrijven bereid zijn samen te werken. Mechanisatie resulteert in meer vaste arbeidskrachten, de werkomstandigheden verbeteren en de vraag naar hoger opgeleid personeel groeit. Gezien de financiële weerbaarheid van handelsbedrijven is het lastig om mechanisatie te financieren. Pagina 13
Invloed Versterkende factoren Noodzaak tot kostenbesparing/ efficiencydrive Schaalvergroting; Bedrijfsomvang van zowel teelt- als handelsbedrijven neemt toe. Samenwerking tussen bedrijven Technology push; de mogelijkheden zijn steeds meer voorhanden en worden ook meer betaalbaar. Verzwakkende factoren Beschikbaarheid kapitaal; Ontwikkeling van systemen, zeker van high-tech mechanisatiesystemen is duur. De financiële weerbaarheid van de tuinbouwbedrijven is niet groot dus het is moeilijk dure projecten te financieren. Terugverdientijd vaak nog te lang Pagina 14
Impact Kapitaalintensiteit van de sierteeltsector neemt toe Arbeidsintensiteit neemt af Behoefte aan hoger opgeleid personeel zal groeien Toetredingsbarrieres worden verhoogd Schaalvergroting neemt verder toe Meer standaardisatie en uniformering van processen Pagina 15
Bronnen Wageningen Universiteit Dienst Landbouwkundig Onderzoek (DLO) EVO LEI-WUR CBS, Nationale rekening 2002 NVTL Studiedag Ondernemen met Techniek, Wageningen 2008 ABN-AMRO PT FloraHolland www.greenpartners.nl www.logistiek.nl Pagina 16