Automatisering in de vollegrondsgroenten

Transcriptie

1 Automatisering in de vollegrondsgroenten Inventarisatie bij landelijke gewascommissies vollegrondsgroente Bron Kwin Nico Bakker LTO Groeiservice Gewasmanager Vollegrondsgroente December 2009 LTO Groeiservice 91201NB - 1 -

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk Pagina Inleiding 3 Achtergrond 3 Arbeidsefficiëntie 4 processen 4 Tabel 1 Arbeidsbehoefte werkzaamheden 6 Tabel 2 in kosten per ha 7 Toekomstontwikkelingen 8 Analyse 11 Aanbevelingen 12 LTO Groeiservice 91201NB - 2 -

3 Inleiding Arbeid is voor veel vollegrondsgroente gewassen een van de belangrijkste kostenposten. De ontwikkelingen voor de toekomst is dat arbeid een steeds groter rol zal spelen binnen de bedrijven. De kosten zullen dan ook toenemen naarmate er meer arbeid nodig zal zijn. Voor de komende 5 jaar zal naar verwachting de kosten kunnen stijgen tussen de 50 tot 100%. Daarnaast zal de beschikbaarheid verder afnemen naar een zorgwekkend niveau. Oogstwerkzaamheden worden nu voor het grootste gedeelte verricht door buitenlandse werknemers. Dit brengt verdere problemen met zich mee waaronder huisvesting en het verkrijgen van een werkvergunning voor deze arbeidskrachten. Om in de toekomst minder afhankelijk te zijn van mensen op de teeltbedrijven is er een inventarisatie gemaakt van de verschillende onderdelen in verhouding tot de arbeid die dat vraagt in de vollegrond. Om de afhankelijkheid van menselijke arbeid te verminderen is automatisering van handelingen noodzakelijk. Dit zal niet direct leiden tot een verlaging van de kostprijs maar zal de zekerheid opleveren van arbeid en mogelijke verdere optimalisatie. Achtergrond De gegevens in dit document zijn verzameld in samenwerking met de landelijke gewascommissies van LTO Groeiservice. De landelijk gewascommissies zijn het vaktechnische netwerk van de LTO organisaties en hebben als doel vaktechnische versterking te realiseren voor de betreffende gewassen. Dit wordt uitgevoerd in de vorm van een opdracht van de landelijke vakgroep vollegrondsgroente van LTO Nederland. In de loop van 2007 heeft de LTO vakgroep vollegrondsgroente een toekomstverkenning voor de vollegrondsgroentesector uitgevoerd. Vanuit deze toekomstverkenning is een innovatieagenda voor de sector opgesteld. In deze innovatieagenda wordt het speerpunt alternatieve teeltsystemen opgepakt. Zowel de sector als de overheid steken veel energie in onderzoek naar alternatieve teeltsystemen voor de vollegrondsgroente. De perspectieven zijn er en de discussies die gevoerd worden zijn inhoudelijk en zeer constructief. Een ander belangrijk thema in de innovatieagenda van de vollegrondsgroentesector is het zoeken naar arbeidsefficiëntie. LTO Groeiservice 91201NB - 3 -

4 Arbeidsefficiëntie Arbeid is voor de vollegrondsgroente gewassen een belangrijke kostenpost. De ontwikkelingen voor de toekomst is dat arbeid niet goedkoper wordt; als de ontwikkeling van afgelopen 5 jaar wordt doorgetrokken dan zullen arbeidskosten met 50 tot 100% stijgen in de komende 5 jaar. Daarnaast is de beschikbaarheid van arbeid voor de toekomst zorgwekkend. Oogstwerkzaamheden worden nu voor het grootste gedeelte door buitenlandse medewerkers verricht. Het verkrijgen van vergunningen om deze medewerkers in Nederland te laten werken stuit op steeds meer weerstand van de overheid en de verwachting is dat het steeds moeilijker zal worden. Om de afhankelijkheid van menselijke arbeid te verminderen is automatisering van diverse handelingen noodzakelijk. Dit zal niet direct een kostenvermindering opleveren maar levert wel zekerheid van arbeid op met de mogelijkheid voor verdere optimalisatie. De arbeidshandelingen vinden plaats in verschillende processen Processen Arbeidshandelingen op vollegrondsgroente bedrijven bestaan uit de volgende processen: Grondbewerking: Grond gereed maken om te planten en of zaaien. voor het planten zaaien. Planten/zaaien: Met name planten van de diverse gewassen vraagt een arbeidsinspanning waarbij plantjes in de plantmachine moeten worden gezet. Zaaien vraagt beduidend minder want is voor het grootste deel geautomatiseerd in een zaaimachine. gewasverzorging: Verzorging van het gewas zoals bemesten, schoffelen en gewasbescherming vraagt arbeidsinspanning. Oogsten: Oogsten vindt op verschillende wijzen plaats. De tuinbouwteelten in de vollegrondsgroente worden bijna allemaal handmatig geoogst. Stuk voor stuk vastgepakt en verzameld in fust. Oogstwerkzaamheden vragen het grootste deel van de arbeidsinspanning. Verwerken: Na de oogst worden de meeste producten verwerkt. Dit betekent sorteren, schoonmaken, op maat maken, inpakken en dergelijke. De diverse producten vragen andere verwerkingshandelingen. Logistiek: Logistieke handelingen vinden plaats tussen de diverse arbeidshandelingen. Dit is verplaatsen van product van perceel naar de schuur maar ook de aan en afvoer van leeg en vol fust. LTO Groeiservice 91201NB - 4 -

5 Besparing Om stappen te kunnen maken in het efficiënter maken van de diverse arbeidsstappen is het noodzakelijk om inzichtelijk te maken welke verhouding de verschillende arbeidsstappen t.o.v. elkaar hebben. De diverse gewascommissies wordt gevraagd om hier inzicht in te verschaffen. Keuzes Efficiëntie verbetering in de verschillende arbeidsstappen kan op verschillende manieren worden ingevuld: Optimalisatie: Binnen de processtappen zijn veel optimalisatie stappen al gerealiseerd. Verdere optimalisatie tussen de diverse stappen kan leiden tot kostenvermindering. Automatisering: Eenvoudige handelingen die door mensenhanden worden uitgevoerd kunnen geautomatiseerd worden en mechanisch worden uitgevoerd. Randvoorwaarden zijn zekerheid en behoud van kwaliteit Robotisering: Is een verregaande vorm van automatisering. Het gaat om ingewikkelder arbeidsprocessen waarbij een bepaalde beoordelingsvermogen noodzakelijk is. Gezien het belang van een goede kwaliteit van het af te leveren product lijkt het zinvol om in eerste instantie geen handelingen te automatiseren waarbij een menselijke beoordeling moet worden gedaan. Automatiseren van eenvoudige processtappen biedt realistischer perspectieven. LTO Groeiservice 91201NB - 5 -

6 tabel 1: arbeidsbehoefte Grondbewerking Planten/ poten/ zaaien Gewas verzorging Oogsten Verwerking Logistiek Totaal Aardbei vollegrond 1 % 3 % 3 % 84 % 9 % 100 % Aardbei onder glas 1 % 1 % 24 % 70 % 4 % 100 % Andijvie 1,5 % 13 % 18 % 65 % 3,5 % 100 % Asperges 0 % 0,5 % 1,5 % 85 % 13 % 100 % Groene Asperge 1 % 0,5 % 5 % 85 % 8,5 % 100 % Bloemkool 2 % 6 % 25 % 60 % 7 % 100 % Bloemkool winterteelt 2 % 6 % 20 % 65 % 7 % 100 % Broccoli 2 % 6 % 12 % 55 % 25 % 100 % Broccoli volgteelt 2 % 6 % 10 % 57 % 25 % 100 % Chinese kool 2 % 10 % 20 % 50 % 18 % 100 % Courgette 3 % 10 % 7 % 65 % 15 % 100 % IJsbergsla 1 % 3 % 20 % 61 % 15 % 100 % IJsbergsla volgteelt 1 % 3 % 20 % 60 % 16 % 100 % Andijvie vroeg 2 % 10 % 18 % 65 % 5 % 100 % Andijvie najaarsteelt 2 % 10 % 13 % 70 % 5 % 100 % Sla soorten vrjrs teelt 2 % 25 % 15 % 50 % 8 % 100 % Sla soorten zmr teelt 2 % 25 % 13 % 55 % 5 % 100 % Sla soorten njrs teelt 3 % 25 % 10 % 55 % 7 % 100 % Bleekselderij 2 % 15 % 5 % 75 % 3 % 100 % Knolvenkel 2 % 15 % 13 % 60 % 10 % 100 % Kroten bewaar 2 % 1 % 10 % 50 % 37 % 100 % Rabarber 1 % 10 % 5 % 65 % 19 % 100 % Rabarber vervroegd 0 % 20 % 5 % 55 % 20 % 100 % (Knol-)venkel 1 % 1 % 3 % 85 % 10 % 100 % Winterwortel 15 % 10 % 20 % 50 % 5 % 100 % Waspeen 3 % 2 % 5 % 75 % 15 % 100 % Prei 1 % 20 % 5 % 70 % 9 % 100 % Wittekool bewaar 1 % 7 % 3 % 85 % 4 % 100 % Rodekool bewaar 1 % 7 % 3 % 85 % 4 % 100 % Spitskool 1 % 15 % 5 % 75 % 4 % 100 % Spruiten laat 3 % 10 % 10 % 70 % 7 % 100 % Savooiekool 1 % 12 % 17 % 60 % 10 % 100 % Schorseneer 10 % 10 % 30 % 40 % 10 % 100 % Spinazie 5 % 3 % 10 % % 100 % Witlofpennen 6 % 2 % 50 % 20 % 22 % 100 % LTO Groeiservice 91201NB - 6 -

7 Tabel 2: kosten in per Ha. Grondbewerking Planten Zaaien Gewas verzorging Oogsten Verwerking logistiek totaal in Aardbei vollegrond Aardbei onder glas Andijvie Asperges Groene asperge Bloemkool Bloemkool winterteelt Broccoli Broccoli volgteelt Chinese kool Courgette IJsbergsla IJsbergsla volgteelt Andijvie vroeg Andijvie najaarsteelt Sla soorten vrjrs teelt Sla soorten zmr teelt Sla soorten njrs teelt Bleekselderij Knolvenkel Kroten bewaar Rabarber Rabarber vervroegd (Knol-)venkel Winterwortel Waspeen Prei Wittekool bewaar Rodekool bewaar Spitskool Spruiten laat Savooiekool Schorseneer Spinazie Witlofpennen LTO Groeiservice 91201NB - 7 -

8 Toekomstige ontwikkelingen automatisering De belangrijkste ontwikkelingen voor de komende jaren op vollegrondsgroentebedrijven per thema Teelttechniek Arbeid Automatisch oogsten en verwerken. Gespecialiseerde functies Arbeidsefficiëntie door mechanisatie Afzet Bedrijfsmanagement Etiketteren wordt standaard directer contact tussen afzet en producent Samenwerking of samenvoeging Internationalisatie Teelttechniek Verwacht wordt dat de teelt voornamelijk verder evolueert. Er zijn grote veranderingen te verwachten op het gebied van automatisering en mechanisering in de vollegrondsector In de toekomst is precisie landbouw onderdeel van de bedrijfsvoering. Op dit moment is het al zo dat nieuwe tractoren met GPS worden uitgerust. Automatisch oogsten zit er aan te komen. Hierbij moet gedacht worden aan machines die automatisch oogsten waardoor er geen personeel in het veld meer hoeft te lopen. De rassenkeus zal hierbij een belangrijk onderdeel zij. Rassen welke automatisch zijn te oogsten maken zullen de beste kans om in de toekomst te worden geteeld. LTO Groeiservice 91201NB - 8 -

9 Arbeid Arbeid is de grootste kostenpost op de bedrijven. Het is daarom het meest logisch dat hierin de grote stappen zullen worden gemaakt naar de toekomst. Door het veranderen van de structuur van de ondernemingen zal steeds meer gespecialiseerd personeel nodig zijn. Deze arbeid zal van een hoger niveau moeten komen. Deze mensen zullen tevens sterk leidinggevend moeten zijn en zeer bewust van de bedrijfsprocessen zijn. Arbeidsefficiëntie zal verder toenemen. Door het grote aandeel van arbeid in de kostprijs zullen er een aantal ontwikkelingen worden ingezet die besparing op arbeid mogelijk maken. De ontwikkelingen in optimalisatie van arbeid zal sterk afhankelijk zijn van de beschikbaarheid van arbeid. Regelgeving hierover heeft grote invloed op de bedrijfsvoering. Het behouden van personeel zal in de komende jaren meer van belang zijn dan op dit moment. Door de toetreding van Nieuwe EU lidstaten in de EU zal de beschikbaarheid van personeel de komende jaren gewaarborgd zijn. Naar de toekomst is dit echter een onzekere factor waardoor bedrijven sneller op zoek zullen gaan naar alternatieven om minder afhankelijk te zijn van personeel. Het is daarom voor nu noodzakelijk dat teeltbedrijven investeren in zowel arbeids-, welzijns- als huisvestingszaken. In de markt zal steeds meer naar toegevoegde waarde worden gevraagd. De ondernemers zullen hier op inspelen door de toegevoegde waard op teeltbedrijven te realiseren. Dit zal arbeid vragen. Het totale aandeel van arbeid in de kostprijs zal hierdoor op korte termijn eerder toe- dan afnemen. Afzet Gezien de ervaring van vollegrondbedrijven met verpakken mag binnen afzienbare tijd worden verwacht dat etiketteren, inclusief barcode en prijs, onderdeel van de verpakkingsdienst en leveringsdienst zal zijn. Daarnaast zal de markt van verpakt product zich verder ontwikkelen ten kosten van de lichtere sorteringen. Waarschijnlijk gaat de maatverpakking de leidende norm worden. De geschetste relatie met de afnemende partijen wordt verder ontwikkeld. Binnen enkele jaren zal product,wat geteeld is voor een bepaalde retailer niet meer uitwisselbaar zijn met product van een andere retailer. Hierdoor ontstaat er een positie waarbij de teler zijn relatie kan benutten en waarde aan zijn product kan toevoegen. Het kan hierbij gaan om verpakking, zowel individueel als verzamelverpakking, maar ook om logistiek toegevoegde waarde. De inzet welke hiervoor gedaan moet worden zal op specifieke wijze door de afnemer en producent worden geleverd. Automatisering zal hierin een grote rol spelen. LTO Groeiservice 91201NB - 9 -

10 Bedrijfsmanagement Een optimale beheerseenheid is op dit moment ca. 100 ha. Hierdoor zal het aantal bedrijven de komende jaren afnemen. De huidige ondernemers zullen sterk gespecialiseerd zijn. Ook zullen er samenwerkingsverbanden en samenvoegingen van bedrijven worden gerealiseerd. Deze samenwerking of samenvoeging zal enerzijds gedreven zijn vanuit kostenbeheersing en anderzijds vanuit de behoefte om aanbod te bundelen. Ook het ontwikkelen van automatiseringssystemen zullen door bedrijven samen worden uitgevoerd. Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van Robo lof waarbij twee bedrijven samen met een installateur een automatische systeem voor de oogst en verwerking van witlof ontwikkelen en financieren. Hierdoor zal de groei van bedrijven plaatsvinden met optimale beheerseenheden. Daarbij is niet stapsgewijze groei, maar bedrijfsverdubbeling het toekomstige groei scenario. Voor de ondernemer betekent dit dat zij in toenemende mate samenwerking aangaat met zowel bedrijven binnen de omgeving als ver daar buiten. Internationaal zal hierdoor steeds meer afstemming worden gezocht over leverperiodes en productspecificaties. Er zal een situatie ontstaan waarbij diverse Europese teeltgebieden aanvullend aan elkaar de diverse marktsegmenten gaan beleveren. Het mag verondersteld worden dat voorlopende ondernemers de teelt in diverse Europese teeltgebieden gaan oppakken. Hiermee ontstaan internationaal reizende bedrijfsonderdelen. LTO Groeiservice 91201NB

11 Analyse Grofweg wordt het grootste deel van de arbeid gestopt in het oogsten van product. Daarmee zou de conclusie gerechtvaardigd zijn om te stellen dat automatisering en/of robotisering het best rendabel gemaakt kan worden door te focussen op automatisering en/of robotisering van het oogstproces. Een analyse van het oogstproces leert dat het oogsten van product niet alleen een technische handeling is maar juist ook een handeling met een kwalitatieve beoordeling. Dus naast oogst ook een oordeel op het te oogsten product door de persoon die oogst. Dit oordeel heeft te maken met kleur, sortering, rijpheid, plantbelasting enz. Daarmee zijn het oogstwerkzaamheden onderdeel van een precair proces waarbij kwalitatieve beoordeling noodzakelijk is voor de productie van de juiste kwaliteit product. Deze kwalitatieve beoordeling maakt dat automatisering van de oogst niet de meest eenvoudige stap is. Analyse van de andere processtappen leert dat per teelt en per processtap grote verschillen aanwezig zijn in de benodigde hoeveelheid arbeid. Aanbeveling is dan ook om per teelt te benoemen welke arbeidsstap het snelst te automatiseren is. Uiteraard hoort hier een economische analyse bij. Voorbeeld: in bloemkool wordt 25% = 1300 Euro besteed aan gewasverzorging. Dit is voor het grootste deel het dekken van bloemkool. Automatisering van dit proces lijkt sneller tot resultaat te leiden dan een focus op oogsten van bloemkool. Voor de ontwikkeling van automatisering in niet-oogsthandelingen zullen wel vanaf de start met een scherp oog op financieel rendement moeten worden beoordeeld. Analyse van tabel 1 leert dat zowel bij planten/zaaien, gewasverzorging als logistiek in diverse teelten substantieel arbeid wordt ingezet. Verdieping per gewas geeft inzicht. Verdieping in de sector leert dat bij diverse telers in verschillende teelten al gerealiseerde automatiseringstrajecten zijn ingezet. Een opsomming gaat te ver maar initiatiefnemers wordt aangeraden om diep de sector in te duiken om te ervaren welke oplossingen bedacht zijn. Daarmee niet alleen de geslaagde automatiseringstrajecten voor ogen te houden maar juist ook de trajecten die niet geslaagd zijn. De redenen voor niet slagen zijn net zo leerzaam als voor wel slagen. LTO Groeiservice 91201NB

12 Aanbevelingen De tabellen bespreken in de diverse gewasgroepen, overleggen en daarbij inhoudelijke expertise gebruiken om automatiseringstrajecten te identificeren. Inventarisatie van automatiseringstrajecten in de sector maar belangrijker in aanpalende sectoren. Deze inventarisatie benchmarken met een checklist. Initiatieven in andere sectoren beoordelen op perspectief in vollegrondsgroente. Inventariseren financieringsmogelijkheden voor automatiseringstrajecten. LTO Groeiservice 91201NB

13 LTO Groeiservice 91201NB