Toolkit jeugdoverlast Een bundeling van mogelijkheden op preventief, curatief en repressief gebied Praktijkteam jeugd & overlast Kennemerland November 2010
Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Overzicht mogelijkheden en maatregelen 4 3. Preventieve mogelijkheden 5 4. Curatieve mogelijkheden 14 5. Repressieve mogelijkheden 19 5.1. APV 19 5.2 Andere bestuursrechtelijke maatregelen 24 5.3 Strafrechtelijke maatregelen 28 5.4 Overige maatregelen 28 6. Nieuwe wettelijke bevoegdheden 33 6.1 Wet Maatregelen Voetbalvandalisme en Ernstige Overlast 33 6.2 Drank- en Horecawet 38 7. Bestuursrechtelijke handhaving 39 8. Praktijkvoorbeelden 44 9. Ideeënlijst 50 10. Bronnen 53 2
1. Inleiding Met het overgrote deel van de jongeren gaat het goed; zij groeien op in veilige buurten, behalen hun diploma en groeien op tot betrokken, sociale buurtgenoten. Voor een kleiner deel jongeren is deze ontwikkeling minder vanzelfsprekend. Ze hebben problemen en veroorzaken ook vaak problemen, zoals criminaliteit en overlast. Hoewel het een relatief kleine groep betreft, heeft het gedrag van deze jongeren een grote impact op de samenleving. De aanpak van jeugdoverlast is een complex vraagstuk dat multidisciplinaire inspanning vereist. Er zijn tal van organisaties en instanties die bijdragen aan het voorkomen en tegengaan van jeugdoverlast. De aanpak van hangjongeren is een traject dat alleen succesvol kan worden opgepakt als alle betrokken partijen zich gezamenlijk inzetten. Wanneer maatregelen goed op elkaar zijn afgestemd, versterken de onderdelen van de aanpak elkaar. De regievoering is belegd bij de gemeente. De aanpak van overlast door hangjongeren hoort immers thuis in het lokale veiligheidsbeleid van de gemeente. Om deze regierol goed in te kunnen vullen, moeten gemeenten en hun partners beschikken over een passend aanbod aan maatregelen. Als naslagwerk en als hulpmiddel ligt er nu deze toolkit. Dit document is niet bedoeld als leesdocument maar als gereedschapskist waaruit kan worden geput op het moment dat daar behoefte aan is. In de toolkit zijn zowel preventieve- als curatieve- en repressieve maatregelen opgenomen welke inzetbaar zijn bij het tegengaan van jeugdoverlast. Pagina 4 bevat een totaaloverzicht aan van deze mogelijkheden. Wel dient een kanttekening gemaakt te worden bij de toolkit: een standaardrecept tegen overlast is er niet. Vaak vraagt de problematiek om het creatief toepassen en combineren van bestaande mogelijkheden. Mogelijkheden die hier op een rij zijn gezet. En waar op grond van expertise en binnen de juridische kaders een keuze uit kan worden maakt. Het gaat er uiteraard om de maatregelen uit dit overzicht in te zetten waar zinvol. Bij lichte vormen van overlast kun je je soms beter richten op het organiseren van extra activiteiten of het maken van afspraken tussen de groep die voor overlast zorgt en de overige buurtbewoners. Bij andere overlastgroepen zijn soms vooral trajecten nodig om individuele groepsleden weer terug op school of aan het werk te helpen. Maar in veel gevallen werken maatregelen ondersteunend aan wat je als samenwerkingspartners verder nog onderneemt. De maatregelen die in de toolkit zijn opgenomen sorteren weinig effect als er niet op alle terreinen snel en effectief wordt samengewerkt bij de aanpak van overlast. Een voorwaarde voor het gebruik van de toolkit zou dan ook moeten zijn dat de basis op orde is: een samenwerking waarbij iedereen weet wat het einddoel is, achter de gekozen aanpak staat en weet wat er van hem of haar wordt verwacht. Voor de beschrijving van integrale werkwijzen en ketenaanpak wordt verwezen naar de Aanpak van Jeugdoverlast Kennemerland. Hierin worden de integrale groepsaanpak uit Haarlemmermeer en SOM uit IJmond Noord toegelicht en vindt u formats en stappenplannen terug. Speciale aandacht is er tenslotte in dit document voor de aanpak van gemeentegrensoverschrijdende overlastsituaties. Deze overlast doet zich veelal voor in de vorm van zgn. loop- en slooproutes : de routes van en naar uitgaansgelegenheden. Uit de Quickscan jeugdoverlast Kennemerland 1 is onder meer naar voren gekomen dat er in de regio behoefte is aan het bundelen en delen van kennis met betrekking tot de aanpak van loop- en slooproutes. In deze toolkit treft u een aantal methoden aan die reeds in de Kennemerlandse praktijk hebben bewezen effectief te zijn. Wanneer dergelijke loop- en slooproutes zich voordoen tussen gemeenten wordt aanbevolen om gezamenlijk op te treden en voor een eenduidige aanpak voor het gebied tussen beide gemeenten te kiezen 2. 1 Quickscan jeugdoverlast Kennemerland, AEF, februari 2010 2 Een voorbeeld hiervan is de aanpak van de loop- en slooproute tussen Uitgeest en Heemskerk, zie hiervoor nachtcoaches op pag. 14 3
2. Overzicht mogelijkheden en maatregelen Hieronder treft u een overzicht aan van de mogelijkheden welke in deze toolkit worden beschreven. Bij de indeling is een onderscheid gemaakt tussen enerzijds het moment van actie (preventieve, curatieve of repressieve fase) en anderzijds de breedte waar de maatregel zich op richt (persoon, groep of omgeving) Deze indeling beoogt het zoeken naar de juiste tools in deze gereedschapskist te vergemakkelijken. Door met de cursor op de maatregel te klikken komt u direct op de juiste pagina in dit document. Persoons -gericht Preventief Curatief Repressief Gezonde Nachtcoache Nuchter op Verwijderingsbevel Openlijke school Effe Werken s Straat handel middelen Mentor- Ouders Verbod Maatjes Tegendraadse Wakkere Ouders messen/ project jeugd Ouders Weet project steekwapens Gebieds-verbod Ouders Tegendraadse Je kan het Verbod Je kan het Vrouwen aan zelf Verbod straat- openbare zelf bedenken zet jeugd bedenken schenderij dronkenschap Verslavingspreventie hangplekken Buurtvaders Straatcoache s Mediation Vandalen betalen! Voorwaarden bij voorwaardelijke straf Dader/ slachtoffer gesprekken Straat-/ contactverbod Mediation Huisuitzetting Sociaal Contract Horecaontzegging Avondklok Groepsgericht BOS-project Chillbus Ummah Wahidah Toezicht door Jongeren Thuis op straat Draaiboek Delft Straatcoache s Gedragscode s Jong Bos en Lommer (Jongeren) Buurtbemiddeling Mobiel Jongeren Team Buurtpreventi e Verlichting/ Camera toezicht Interactief Theater Film Mobiele Ontmoetings Plaats Nachtcoache s Inrichting hangplekken Hangplek van het jaar Gele Kaarten Groene Hangplekke n Kids & Space Meldingsplicht Verbod samenscholing/ ordeverstorin Bestuurlijke g ophouding Verbaliseren groepsleden Groepsverbod Verbod hinderlijk drankgebruik Gebieds/ objectverbod Domeingericht Geluidsmaatregelen Cameratoezicht Deelneming aan criminele organisatie Hinderlijk gedrag in/ bij gebouwen Aanwijzen veiligheids-risico gebied 4
Horeca toegangs tijden/ sluitingstijden Jeugdhonk de Kan wél Toekomst (Jong) 3. Preventieve mogelijkheden (gericht op het voorkomen van overlast) Preventieprojecten zijn onder te verdelen in deelnemersgerichte (lees: persoons- en groepsgerichte) projecten en omgevingsgerichte projecten. In onderstaand schema wordt aangegeven welke effecten de verschillende soorten projecten hebben Deelnemersgerichte projecten: Toezicht (door jongeren met politiecontacten) Effect deelnemers - Meer vaardigheden, zelfvertrouwen en verantwoordelijkheidsgevoel - Gedrag verbetert, minder drugs en delicten - Vermindering kloof deelnemers en instanties - Toeleiding naar school en werk divers Effect omgeving - Sociale veiligheid en imago winkelcentra verbeterd - Imago van de jongeren was soms verbeterd bij de winkeliers, niet altijd. Eigen plek - Meer verantwoordelijkheidsgevoel - Minder overlastgevend gedrag - Vermindering kloof jongeren en officiële instanties - Vermindering kloof omwonenden en jongeren, soms positief soms onduidelijk - Minder overlast en vechtpartijen - Reacties omwonenden, soms positief, soms onduidelijk - Aanzuigende werking, soms positief en soms onduidelijk. Organiseren activiteiten - Meer verantwoordelijkheidsgevoel - Gedrag verbetert (minder overlast en vechtpartijen) - Vermindering kloof instanties en jongeren - Geen zicht op de kloof tussen jongeren en omwonenden. - Minder overlast en vechtpartijen - Imago jongeren verbetert - Spin-offeffect: bereiken jongeren algemeen. 5
Omgevingsgerichte projecten: Voorlichting (door exhangjeugd over allerlei onderwerpen) Effect deelnemers Effect omgeving - Stabiliserend effect - Soms positief, niet altijd - - Sociale vaardigheden verbeterd duidelijk is het gedrag in de - Opstap naar school/ werk externe doelgroep - Spin-offeffect waardoor beter bereik risicojongeren Outreach (begeleiden van risicojeugd door exrisicojeugd, diverse varianten) - Stabilliserend effect - Soms positief, soms onduidelijk - Sociale vaardigheden verbeterd verandering in houding en - Opstap naar betaald werk gedrag externe doelgroep - Spinn-off effect; beter bereik risicojongeren Beleid (risicojeugd betrekken bij beleidsvorming) - Stabiliserend effect - Sociale vaardigheden verbeterd - Opstap naar betaald werk - Beter bereik risicojongeren. Voorbeelden Hieronder treft u een diversiteit aan voorbeelden uit Kennemerland en andere delen van Nederland 3. Ook bij overlast door hangjongeren geldt: voorkomen is beter dan genezen. Vaak komt wangedrag, zoals vandalisme, voort uit verveling. Veel leed kan voorkomen worden door jongeren een aantrekkelijk alternatief te bieden. Bijvoorbeeld door te investeren in sportactiviteiten, scholing of uitzicht op een baan. Jongeren die aan het sporten, leren of werken zijn, kunnen immers niet voor overlast zorgen. Het gaat om het bieden van perspectief en een goede combinatie van enerzijds straffen(als zij onwettelijk gedrag vertonen) en bieden van steun, juist ook als zij gestraft worden. Zo leren zij hoe ze zich in de publieke ruimte moeten gedragen 4. Gezonde School en genotsmiddelen Tijdens de lessen krijgen leerlingen informatie over genotmiddelen en leren over de risico s daarvan. Daarnaast komen houdingsaspecten en sociale vaardigheden, zoals groepsdruk en weerbaarheid aan bod. Het uitgangspunt is dat jongeren zelf verantwoordelijk zijn voor hun gedrag, ouders en school begeleiden hen daarbij. Lokale voorbeelden: GGD Kennemerland in gemeenten Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Velsen Uitvoering: Stichting Brijder Verslavingzorg, Voortgezet onderwijs in genoemde gemeenten Basisonderwijs in Haarlem, Heemskerk. 3 Zie voor uitgebreidere beschrijvingen en als bron de Quickscan jeugdoverlast Kennemerland, februari 2010 en www.hetccv.nl/hangjongeren 4 Tussen flaneren en schofferen Raad voor maatschappelijke ontwikkeling (Mischa de Wintere.a.) 6
Chillbus Voor jongeren die graag op straat zijn en minder vaak te vinden zijn in een jongerencentrum heeft MeerWaarde een omgebouwde srv-bus tot haar beschikking. Deze bus rijdt rond en doet dienst als ontmoetingsplek voor jongeren, met name op plekken waar weinig of geen jongerenvoorzieningen zijn. Er zijn op deze bus twee jongerenwerkers aanwezig. Lokale voorbeelden: Haarlemmermeer Uitvoering: Stichting Meerwaarde en Gemeente Haarlemmermeer. Gedragscodes Gezamenlijk met jongeren worden afspraken gemaakt over gewenst gedrag. Deze afspraken kunnen worden verspreid d.m.v. flyers, of er kan een afsprakenbord worden geplaatst op de overlast locatie Succesfactor bij deze aanpak is dat Jongeren worden betrokken bij het opstellen van de code. Lokale voorbeelden: Haarlemmermeer Uitvoering: Stichting Meerwaarde en Gemeente Haarlemmermeer, jongeren Effe Werken Effe Werken is een Amsterdams project dat hangjongeren helpt om een baan te vinden. De gemeente, politie en woningcorporaties zijn gezamenlijk de strijd aangegaan met verloedering en criminaliteit in de wijk. Het project is opgezet voor werkzoekende jongeren tussen de 18 en 23 jaar. Op straat worden (hang)jongeren aangesproken en enthousiast gemaakt om een werktraject in te gaan. Via Effe Werken worden ze doorverwezen naar een uitzendbureau die hen bij reguliere klanten inzet of de jongeren stromen door naar een werkervaringsproject. Veel van de jongeren vallen buiten de doelgroep van het CWI en het jongerenloket. Zij willen wel werken, maar missen daarvoor de juiste startkwalificatie en mentaliteit. De jongeren krijgen training over praktische zaken, zoals het opstellen en schrijven van een CV en sollicitatiebrief, het voeren van een sollicitatiegesprek en telefonisch contact met bedrijven. Ook onderwerpen als feedback, conflicthantering, tegenslagen en assertiviteit komen aan bod. Effe Werken heeft tot goede resultaten geleid. In twee jaar tijd zijn zeker 70 jongeren aan een baan of werkervaringsplaats geholpen. Lokale voorbeelden: Amsterdam Uitvoering: Gemeente, politie en woningcorporaties Mentor- / maatjesproject Een mentor- of maatjesproject is een project waarbij een vrijwilliger 1-op-1 gekoppeld wordt aan een deelnemer en gedurende enige tijd als coach of mentor optreedt. Vrijwilligers helpen jongeren bijvoorbeeld op weg met hun huiswerk, of het vinden van een stage of baan. De mentor behandelt de ander als een gelijkwaardig persoon, waarbij de waarde van het persoonlijk contact voorop staat. Mentorprojecten versterken zo ook de verbondenheid in de samenleving. Daarnaast kan een mentorproject de kansen voor maatschappelijk kwetsbare jongeren verbeteren. De steun van de mentor draagt er bijvoorbeeld toe bij dat de jongere zijn schoolcarrière met succes afrondt en dat problemen in de vrijetijdsbesteding verminderen. Lokale voorbeelden: Helmond, Hilversum e.a. Uitvoering: Vrijwilligers Kijk voor meer informatie over het mentorproject op: www.swhhelmond.nl Kijk voor meer informatie over het maatjesproject op: www.oranjefonds.nl Ouders van Tegendraadse Jeugd Ouders van Tegendraadse Jeugd (OTJ) is een opvoedings- ondersteunend programma dat bestaat uit interventies en ondersteunende materialen voor ouders van kinderen met (een verhoogd risico op) strafbaar gedrag en beroepskrachten. Doel van het programma is het effectiever maken van de preventieve aanpak van jeugdcriminaliteit en daarmee het aantal kinderen dat voor het eerst een strafbaar feit pleegt te verminderen en de recidive terug te dringen. Ouders van jeugdigen met (verhoogd risico op) politiecontacten vanwege het plegen van strafbare feiten zijn de doelgroep. Het gaat enerzijds ouders van kinderen die (nog) geen politiecontacten hebben, maar bij wie wel sprake is van een opeenstapeling van risicofactoren die de kans op strafbaar gedrag vergroot en anderzijds om ouders van kinderen die door de politie zijn opgepakt. Bij uitstek geschikt om ouders aan te spreken in een vroeg stadium wanneer hun kinderen op straat 7
hinderlijk- of overlastgevend gedrag laten zien. Het uitgangspunt is dat ouders de steun krijgen die bij hen past. Het is de bedoeling dat ouders door deelname aan dit programma krachtiger worden in het uitvoeren van hun opvoedingsvaardigheden en dat hun kinderen daardoor stoppen met het plegen van strafbare feiten. Het OTJ-programmadeel voor ouders bestaat uit opvoedingsondersteunende interventies met verschillende doelstellingen. De interventies verschillen in o.a. intensiteit, doelstelling, doelgroep en methodiek. De afgelopen 4 jaar is wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd door het Nederlands Jeugdinstituut(NJI), het onderzoeksrapport is inmiddels positief beoordeeld door ZonMW, met advies aan het Ministerie van Justitie en programma ministerie Jeugd en Gezin om door te ontwikkelen en vervolgonderzoek te doen. Justitie neemt dit over. Lokale voorbeelden: diverse gemeenten in onder meer Kennemerland Uitvoering: Bureau Halt (op aanvraag van opdrachtgever, dit is meestal een gemeente of een CJG) Kijk voor meer informatie op www.jso.nl en www.haltkennemerland.nl Halt-methodiek Je kan het zelf bedenken Met de methodiek Je kan het zelf bedenken richt Halt zich op jongeren uit groep 7 en 8 van de basisschool en de klassen 1 en 2 van het voortgezet onderwijs. Je kan het zelf bedenken benadert thema s rond jeugdcriminaliteit vanuit het gedrag van de jongeren en spreekt hen aan op hun eigen verantwoordelijkheid. Er komen verschillende thema s aan de orde: strafbaar gedrag, waarden en normen, respect, groepsgedrag, nee leren zeggen, Virtueel leven/digipesten. Ook is er ondersteunend materiaal zoals film, multimedia, e.d. beschikbaar. Daarnaast zijn er ook aparte programma s met betrekking tot weerbaarheid, radicalisering en slachtoffer in beeld(slachtoffer/dader). De ouderbetrokkenheid is ook hierin van belang en er kunnen door Halt verschillende combinaties samengesteld worden afhankelijk wat er specifiek nodig is. De interventies kunnen in verschillende situaties of locaties uitgevoerd worden, dus is niet beperkt tot de schoolse omgeving. Lokale voorbeelden: Verschillende gemeenten Uitvoering: Scholen, Halt eventueel i.s.m. politie en/of andere partners Kijk voor meer informatie op: www.halttwente.nl www.haltkennemerland.nl Vrouwen aan zet (VAZ ) Vrouwen aan zet richt zich op jonge kinderen (tot 13 jaar) in de Haagse Schilderswijk die betrokken zijn bij overlastgevende en mogelijk ook criminele activiteiten van oudere jeugd en volwassenen. Hun ouders hebben daarop onvoldoende zicht. Doel van het project is het ontwikkelen van een gezamenlijke preventieve aanpak waarin moeders verantwoordelijkheid nemen voor het gedrag van de kinderen op straat, om afglijden naar criminaliteit of randgroepgedrag te voorkomen. Minimaal eens per week lopen de moeders in kleine groepjes op straat, signaleren en rapporteren vernielingen en beschadigingen in de openbare ruimte en spreken kinderen aan. Zij geleiden kinderen door naar bestaande activiteiten en nemen zo nodig het initiatief voor het organiseren van nieuw aanbod. Inmiddels functioneert er een aantal groepen met een vaste kern van 10 tot 12 moeders. Zij werken buurtgericht. Dankzij hun netwerk slagen zij erin verbindingen te leggen tussen vraag en aanbod in de wijk. Ook ontwikkelen zij zich in toenemende mate tot aanspreekpunt en vraagbaak voor andere moeders. In wekelijkse bijeenkomsten nemen de vrouwen, in aanwezigheid van een begeleidster, de week door en bespreken zij problemen en initiatieven. Het VAZ-project heeft in 2005 de KIWI stimulerings- en waarderingsprijs gekregen. Het project werd daarnaast genomineerd voor de Hein Roethofprijs 2007. Lokale voorbeelden: Den Haag Uitvoering: Streetcare (i.o.v. de gemeente Den Haag), basisscholen, welzijnswerk, politie en opbouwwerk Kijk voor meer informatie op www.street-care.nl BOS-project Sinds 2005 kunnen gemeenten een financiële bijdrage van het Rijk ontvangen voor projecten die sportieve of bewegingsactiviteiten voor jongeren aanbieden in een samenwerking tussen buurt-, onderwijs-, en sportorganisaties. Het doel van deze BOS-impuls is het wegnemen van achterstanden bij jeugdigen en verminderen van overlast in de buurt door jongeren. Het laagdrempelige aanbieden van arrangementen moet bovendien een gezonde en actieve leefstijl bevorderen én onderwijs- en opvoedingsachterstanden terugdringen. Er zijn inmiddels talloze BOS-projecten gestart. Elke 8
gemeente heeft zijn eigen specifieke BOS aanpak. Om van elkaar te kunnen leren en inspiratie op te doen, heeft het Landelijk Ondersteuningsnetwerk BOS-impuls een aantal gemeenten gevraagd om zoveel mogelijk concrete informatie over hun BOS-projecten beschikbaar te stellen voor andere gemeenten in Nederland, die ook bezig zijn of gaan met BOS-projecten. Lokale voorbeelden: Verschillende gemeenten Uitvoering: Gemeente Kijk voor meer informatie op: www.bosimpuls.nl Jong Bos en Lommer Jong Bos en Lommer daagt de jongeren in Bos en Lommer (Amsterdam) uit om hun talenten optimaal te benutten en te gebruiken. De IDN-bank, de financiële tak van het project, biedt jongeren de kans om binnen drie dagen 500,- minisubsidie te krijgen voor een plan dat bijdraagt aan talentontwikkeling of bijdraagt aan de samenleving. Voorbeelden zijn het ramadan parkeerproject en een zelfgemaakte soapserie, waarin jongeren aangeven wat hen bezighoudt in Bos en Lommer. Daarnaast hebben de jongeren met hulp van Jong Bos en Lommer een mediabedrijf en een businessclub opgericht. Maar ook eenmalige activiteiten zoals sport of muziek kunnen via deze minisubsidies ondernomen worden. aanpak hangjongeren in gemeenten. Voorop staat dat jongeren het zelf doen en slechts ondersteund worden door de adviseurs van Jong Bos en Lommer. Deze adviseurs bieden de jongeren advies en ondersteuning bij deze initiatieven gedurende maximaal drie maanden. Lokale voorbeelden: Amsterdam Uitvoering: Gemeente Kijk voor meer informatie op: www.jongbosenlommer.nl Methodiek Ummah Wahidah Een aantal Marokkaanse jongeren uit Maassluis nam een aantal jaren geleden het initiatief om zelf een bijdrage te leveren aan het verminderen van overlastgevend gedrag. De jongeren hebben zich verenigd in Stichting Ummah Wahidah (Marokkaans voor eenheid ). Ummah Wahidah richt zich op de jongeren als groep. De lokale Marokkaanse gemeenschap wordt bij de activiteiten betrokken, waarbij interne correctiemechanismen (sociale controle, beroep op religieuze verantwoordelijkheid) van doorslaggevend belang zijn. Uit politiecijfers blijkt inmiddels dat de aanpak gezorgd heeft voor een afname van crimineel gedrag. Daarnaast zijn ook de betrokkenheid en de onderlinge verstandhouding van de wijkbewoners verbeterd. De succesvolle aanpak van Stichting Ummah Wahidah is gebundeld in een methodiekboek. Dit methodiekboek is in de eerste plaats bedoeld voor gemeentelijke beleidsmakers, politici en sleutelfiguren uit de Marokkaanse gemeenschap die het probleem van delinquent gedrag onder Marokkaanse jongeren willen bestrijden. Het methodiekboek Marokkaanse Jongeren en overlast. Een bijzonder Marokkaans-Maassluise aanpak is als download beschikbaar via: www.cmo-stimulans.nl. Lokale voorbeelden: Maassluis Uitvoering: Gemeente, politie, woningbouwcorporatie, moskee en het welzijnswerk Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl en http://www.zamanhollanda.nl/nieuwsdetail.asp?id=84 Thuis Op Straat (TOS )/ zomerwijkweken Thuis Op Straat (TOS) streeft ernaar de sfeer op de pleinen en in de straten te verbeteren en zorgt ervoor dat kinderen en jongeren zich buiten thuis voelen. Thuis Op Straat biedt veiligheid, aandacht en plezier, maar vraagt ook wat terug: fatsoen, respect en je houden aan de huisregels, zodat iedereen het naar z n zin kan hebben. Met een team van medewerkers organiseert Thuis Op Straat allerlei sport- en spelactiviteiten op de pleinen (of bij slecht weer op scholen, in gymzalen of buurthuizen). De activiteiten zijn voor iedereen toegankelijk. Alle kinderen, tieners en jongeren kunnen (gratis) lid worden. Thuis Op Straat is momenteel actief in veel Rotterdamse wijken. Jaarlijks komen er meer TOSpraktijken bij. Een vergelijkbare opzet wordt teruggevonden in de organisatie van Scoop welzijn en Alifa gedurende de zomervakantie met de zomerwijkweken. Lokale voorbeelden: o.a. Rotterdam, Amsterdam, Schiedam, Leiden, Almelo en Enschede Uitvoering: Gemeente en welzijnsinstellingen Kijk voor meer informatie op: www.thuisopstraat.nl en www.scoopwelzijn.nl 9
Verslavingspreventie op hangplekken Het bereiken van hangjeugd wordt in de verslavingspreventie steeds meer als een belangrijke interventie gezien, als aanvulling op preventieactiviteiten in bijvoorbeeld het onderwijs en uitgaanscircuit. Een project Verslavingspreventie op hangplekken richt zich op hangjongeren die experimenteren met verdovende middelen. Zonder toezicht van volwassenen kan dit tot problematisch middelengebruik leiden, met alle gezondheidsrisico s van dien. Aan de hangjongeren wordt hulpverlening in de vorm van advies en consultatie op de hangplek zelf gegeven. Een dergelijk project kan tot doel hebben om hangjongeren informatie te bieden met het oog op bewust gebruik en terugdringen van overmatig gebruik van verdovende middelen. Daarnaast kan het project het middelengebruik van jongeren op hangplekken in kaart brengen en inzicht verschaffen in problemen die ermee samenhangen. Lokale voorbeelden: Krimpen aan den IJssel Uitvoering: Verslavingszorg, jongerenwerk Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren Geluidsmaatregelen Geluid biedt een relatief snelle en goedkope oplossing om hangjongeren te verjagen. Geluidsmaatregelen lossen het algemene probleem van hangjongeren echter niet op. De hangjongerenproblematiek verplaatst zich. Door plaatsing van een ultrasoon geluidssysteem kan een beperkt gebied onaantrekkelijk worden gemaakt voor hangjongeren. De jongeren vinden het gezoem irritant en besluiten de plek te verlaten. Passanten en omwonenden ondervinden geen hinder van het geluid, omdat een hoogfrequent geluid slechts een bereik van enkele meters heeft en niet door muren en ramen dringt. De ervaring wijst uit dat hangjongeren de klanken van draaiorgels en klassieke muziek eveneens slecht verdragen. Op de Londense metrostations wordt al jaren klassieke muziek ingezet tegen hangjongeren, vandalen en andere ongenode gasten. NB. Inzet van een dergelijk geluidssysteem kan alleen besloten worden door het college. Lokale voorbeelden: o.a. Haarlemmermeer, Rotterdam Charlois, Vlaardingen, Hoorn Uitvoering: Gemeente Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren Delftse aanpak overlast van jeugd De gemeente Delft heeft een draaiboek samengesteld voor de aanpak van structurele overlastsituaties van jeugd op openbare locaties (plein, straat, buurt, wijk). Het draaiboek bestaat uit een stappenplan dat per locatie een aanpak op maat levert. Het draaiboek beschrijft een aantal uitgangspunten voor een standaardaanpak. Door de standaardaanpak is het mogelijk om overlast van jeugd op een locatie volgens een vaste structuur aan te pakken. Deze structuur biedt de deelnemende partijen duidelijkheid in de werkwijze, processtappen en producten die daaruit voortvloeien. Er gaat aandacht uit naar afstemming en ontwikkeling van maatregelen op alle aspecten van de veiligheidsketen: proactie, preventie, preparatie en (na)zorg. Het draaiboek kent acht processtappen. Deze vormen een vast element en bieden houvast voor samenwerking, regie, problematiekgerichte interventies en SMART-doelen. Aan elke processtap is een tijdsindicatie verbonden. Iedere processtap levert een vooraf vastgesteld product op waarover besluiten genomen kunnen worden. Maatregelen worden met elkaar in samenhang gebracht en gericht op de gehele veiligheidsketen. De mogelijk te betrekken partners en maatregelen worden als variabelen in het draaiboek opgesomd. Het stappenplan en de bijlagen worden aan de hand van evaluaties en aan de hand van landelijke ervaringen en nieuwe methodieken aangepast en verrijkt. Lokale voorbeelden: Delft Uitvoering: Gemeente, politie, welzijnsorganisaties, woningcorporaties, scholen, bewonersorganisaties e.a. Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren (Jongeren)Buurtbemiddeling Buurtbemiddeling is het bemiddelen in conflicten tussen buren of personen uit een buurt of wijk, onder leiding van onpartijdige bemiddelaars. De bemiddelaars zijn getrainde lokale vrijwilligers. Het doel hiervan is dat de kwaliteiten van bemiddelaars én bewoners (jong en oud) worden aangeboord en benut als instrument om zelf oplossingen voor problemen te bedenken en te realiseren. 10
Buurtbemiddeling is erop gericht om de communicatie tussen conflicterende partijen te herstellen en gezamenlijk, zonder inmenging van de politie, tot een oplossing te komen. Voorwaarde voor de kans tot slagen van de methode is dat bewoners een zekere mate van betrokkenheid voelen met hun woonomgeving en de bereidheid hebben om zelf energie te steken in het oplossen van situaties die problemen opleveren. Bij jongerenbemiddeling vindt de bemiddeling met de buurtbewoners plaats door de overlastveroorzakende jongeren zelf. Dit gaat alleen als de gemoederen nog niet te hoog zijn opgelopen en men nog bereid is om met elkaar in gesprek te treden. Lokale voorbeelden: Haarlemmermeer Uitvoering: stichting Meerwaarde, Gemeente Haarlemmermeer, wijkbewoners Meer informatie over buurtbemiddeling: www.hetccv.nl Meer informatie over jongerenbuurtbemiddeling: www.jongerenbuurtbemiddeling.nl Toezicht door jongeren Toezicht door Jongeren (TDJ) is een project dat specifiek is opgezet om jongeren die een aantal keren met politie in aanraking zijn geweest, een tweede kans te bieden. De jongeren krijgen een EHBO-cursus, sporten twee keer in de week en leren om goed voor hun spullen zoals fiets, portofoon en uniform te zorgen. Na de opleiding tot toezichthouder kunnen de jongeren doorstromen naar een baan in de beveiliging of een andere functie. Het mes snijdt aan twee kanten. Aan de ene kant voorkomt het dat deze jongeren rond gaan hangen. Aan de andere kant stappen zij ook op leeftijdsgenoten af die voor overlast zorgen. Het is de ervaring dat zij beter naar leeftijdsgenoten luisteren dan naar volwassen omstanders. De jongeren surveilleren in groepjes van twee of drie. Ze benaderen niet alleen hangjongeren, maar spreken ook mensen aan die in het wandelgebied fietsen, controleren auto s op een invalidenparkeerplaats op geldige papieren en kijken of er geen afval buiten de afvalbakken ligt. Als ze iets tegenkomen, seinen ze via de portofoon de politie of de gemeentelijk opsporingsambtenaar in. Lokale voorbeelden: o.a. Leiden, Utrecht (Jongeren op Straat) Uitvoering: Jongerenwerk, politie en gemeente Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren Mobiel Jongeren Team (MJT) Het Mobiel Jongeren Team (MJT) is gespecialiseerd in het verminderen en voorkomen van jongerenoverlast. De jongerenwerkers van het MJT leggen contacten met jongeren en buurtbewoners in de overlastlocatie, zetten interventies in gang om de overlast terug te dringen en indien nodig verwijzen zij jongeren door naar andere instanties. Het team benadert grote groepen jongeren, zowel individueel als in groepsverband, op een ongedwongen manier. De jongerenwerkers dragen bijvoorbeeld geen uniform. Samen met de jongeren wordt gezocht naar alternatieven voor het rondhangen. Het blijkt dat de overlast door jongeren op alle locaties waar het MJT optrad, is afgenomen. De buurt wordt weer gezelliger en leefbaarder en jongeren met wie het mis dreigt te gaan, komen weer op het rechte pad. Drop-outs kunnen op termijn weer naar school, zwerfjongeren kunnen weer voor huisvesting in aanmerking komen en jonge werklozen krijgen weer perspectief op een baan. Lokale voorbeelden: Haarlemmermeer, Den Haag Uitvoering: Jongerenwerk, gemeente Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren Buurtvaders Buurtvaders zijn vrijwilligers die met hun aanwezigheid de sociale controle in de buurt vergroten. Zij maken rondes door de buurt, bijvoorbeeld op tijdstippen waarop andere toezichthouders (zoals stadswachten) niet actief zijn. Deze aanpak wordt vaak toegepast bij overlast door jongeren van Marokkaanse afkomst. Een voorbeeld hiervan is de inzet van Marokkaanse buurtvaders in Haarlemmermeer tijdens de jaarwisseling. Buurtvaders spreken hangjongeren niet alleen aan op hun gedrag, maar verwijzen ook door. Ze praten veel met de jongeren over bijvoorbeeld omgaan met agressie en discriminatie. Maar ook over hun toekomst, studie en werk. Verder bemiddelen de vaders tussen jongeren, hun ouders en de buurtregisseur. Lokale voorbeelden: onder meer Haarlemmermeer Uitvoering: Vrijwilligers. Maatschappelijke organisaties, Stichting Meerwaarde Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl 11
Buurtpreventieproject Er zijn buurtpreventieprojecten waarin de buurtbewoners de handen ineen slaan en bijvoorbeeld dagelijks een ronde door de buurt maken. Daarmee neemt de sociale controle toe. Dit kan zowel de subjectieve als objectieve veiligheid in een wijk verbeteren. De gebieden met een buurtpreventieproject zijn vaak herkenbaar door de borden Attentie Buurtpreventie. De dienstdoende bewoners maken een praatje met zowel buurtgenoten als rondhangende jongeren. Zo kunnen zij hangjongeren aanspreken op eventuele overlast en geven ze ongeregeldheden door aan bevoegde instanties. De bewoners hebben bovendien een actieve rol in het beheer van de buurt en maken daarover afspraken. Veel bewonersgroepen in deze projecten hebben een verenigingsvorm aangenomen met een bestuur en buurtcoördinatoren. Zij voeren regelmatig overleg met elkaar (bewoners onderling) en met de gemeente en de politie. De vrijwilligers blijken een grote invloed te hebben op de actiebereidheid van de andere bewoners bij het signaleren van criminaliteit en overlast. Projecten Buurtpreventie zijn relatief eenvoudig en met weinig middelen te realiseren. Projecten zijn vooral goed uitvoerbaar in buurten waar mensen zich redelijk betrokken en verantwoordelijk voelen. Lokale voorbeelden: Verschillende gemeenten Uitvoering: Bewoners, politie, gemeente (evt. ook woningcorporatie, winkeliers, welzijnswerk of wijkopbouwwerk) Het project Buurtpreventie Bolnes won in 2007 de Hein Roethofprijs. Meer informatie over dit project is beschikbaar via: www.hetccv.nl/hein-roethofprijs Straatcoaches In diverse gemeenten zijn straatcoaches actief om jeugdoverlast aan te gaan. De straatcoaches fietsen dagelijks in koppels door de buurten die door de gemeente en de politie hiervoor zijn uitgekozen. Zij zijn zeven dagen per week tot s avonds laat op pad, en brengen rapport uit aan zogenaamde thuisteams. Deze thuisteams gaan, indien nodig, binnen 24 uur op bezoek bij de raddraaiers en hun ouders. De leden van de thuisteams gaan onaangekondigd op bezoek bij de ouders van de overlastveroorzakers en confronteren de ouders met het gedrag van hun kinderen. Door deze bezoeken worden de ouders zich bewust van wat hun kinderen uitspoken. Zij worden erop gewezen dat zij zelf een einde moeten maken aan onacceptabel gedrag van hun kinderen. De ervaringen met de straatcoaches zijn positief en hebben in een aantal buurten al geleid tot een afname van de gemelde overlast. Lokale voorbeelden: o.a. Haarlemmermeer, Amsterdam Uitvoering: Gemeente Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren en http://www.straatcoach.nl/ Extra verlichting & cameratoezicht AANPAK LOOP- EN SLOOPROUTES Tijdens risicovolle tijden, (uitgaans)avonden en op risicoplaatsen kan er meer worden verlicht dan in de reguliere situatie. De perceptie van daders verandert hierdoor; het risico om gezien te worden neemt toe. In sommige gemeenten wordt de verlichting ook na sluitingstijd hoger gehouden. Zo is in Noordwijk een pakket aan maatregelen ingezet om overlast in een uitgaanswijk en omliggende buurten tegen te gaan. Hierbij wordt de openbare verlichting in het desbetreffende gebied feller rond sluitingstijd. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van camera s welke 360 graden in het rond draaien. De beelden worden op uitgaansavonden live bekeken in de meldkamer en als daar aanleiding toe is gaat er een telefoontje naar de politie die dan direct kan ingrijpen. Doel van deze maatregelen is het verminderen van geweld en vandalisme in de openbare ruimte. Verlichting draagt daaraan bij doordat er minder donkere hoekjes zijn, er is beter zicht op (potentiële) daders en escalatie kan worden voorkomen. Een effectevaluatie naar het verbeteren van basisverlichting (en dus niet extra verlichting en calamiteitenverlichting) toont aan dat basisverlichting zorgt voor minder vandalisme en geweldslachtoffers op straat (openbare ruimte algemeen; overdag, s avonds en s nachts). Grotere sociale controle hangt hiermee samen. Lokale voorbeelden: Verschillende gemeenten, o.a. Haarlemmermeer, Noordwijk (uitgaansgebied de Grent) Uitvoering: Gemeente, Politie, Openbaar Ministerie, winkeliers, bedrijven Kijk voor meer informatie op www.hetccv.nl/cameratoezicht http://www.hetccv.nl/dossiers/uitgaansgeweld/landelijk+- 12
+BP+Extra+verlichting?reference=dossiers/Uitgaansgeweld/index/index http://www.ziud.nl/docs/ziutvisie_01-2010.pdf http://www.hetccv.nl/instrumenten/cameratoezicht+publiek+privaat/index?filter=stappenplan Vervroegen horecatoegangstijden/ gespreide sluitingstijden AANPAK LOOP- EN SLOOPROUTES Op basis van diverse onderzoeken kan geconcludeerd worden dat door het instellen van een bepaalde (vroegere) toegangstijd in de horeca, het alcoholgebruik en daarmee alcoholgerelateerde problemen in de regio teruggedrongen kunnen worden en dat jongeren vroeger uit zullen gaan. Door regionaal een uiterste toegangstijd in te stellen wordt de vooravond van uitgaanders verkort en daarmee de tijd die jongeren hebben om in te drinken. Uitgaanders die met minder alcohol op de horeca binnen komen, zullen gedurende de rest van de avond minder drinken dan uitgaanders die vooraf gedronken hebben. De afname van de omvang van het collectieve alcoholgebruik zal tot afname van overlast en geweld in de woon- en leefomgeving leiden en bijdragen aan de verbetering van de openbare orde. Het stellen van een uiterste toegangstijd kan verder voorkomen dat jongeren laat in de nacht eindigen bij slechts een paar horecagelegenheden, veelal horecagelegenheden die zich minder aan een barreglement of (wettelijke) voorschriften houden. Wanneer deze horecagelegenheden gelijktijdig sluiten, zullen bij sluitingstijd jongeren massaal naar buiten stromen en kunnen er confrontaties ontstaan. Gespreide of glijdende eindtijden worden ingezet om openbare orde problemen aan het einde van de uitgaansnacht te voorkomen. Door een diversiteit op te laten treden in de sluitingstijden van de horeca wordt de spreiding in het huiswaarts keren van het uitgaanspubliek vergroot. Van een geconcentreerde bezoekersstroom is daarom geen sprake meer. Indien gemeenten hierin gezamenlijk optrekken kan deze aanpak effect hebben op het tegengaan van overlast op loop- en slooproutes welke de gemeentegrenzen overschrijden Voorbeelden: o.a. West- Friesland, Breda www.westfrisland.nl/172 http://www.hetccv.nl/dossiers/sluitingstijdenbeleid/breda---evaluatie-openingstijden Vandalen betalen! AANPAK LOOP- EN SLOOPROUTES In de gemeente Hoorn worden Onder het motto vandalen betalen vandalen via posters in bushokjes geconfronteerd met de consequenties van hun gedrag. Ook wordt de buurt via een huis-aan-huis flyer gevraagd de ogen open te houden en vandalisme en andere overlast en criminaliteit te melden. Met deze campagne wil de gemeente vandalen af te schrikken en zodoende de overlast door vernielingen terugdringen. Daders van vandalisme vallen onder het snelrecht en moeten ook de kosten van alle vernielingen betalen De gemeente Hoorn werkt nauw samen met de Politie Hoorn. Samen zetten zij acties uit om de pakkans van daders langs de bekende slooproutes van de binnenstad naar de buitenwijken te vergroten. Ook vraagt de gemeente inwoners om vooral de ogen open te houden en vandalisme te melden. Voorbeeld: Hoorn http://www.hoorn.nl/smartsite.shtml?id=74992 13
4 Curatieve maatregelen (gericht op het tegengaan van overlast) Het is van belang dat alle betrokkenen bewust worden gemaakt van de problematiek en de maatregelen die worden genomen. Stap één is het duidelijk benoemen van de overlastgevende hangplek tot overlastplek. Als de jongeren niet weten dat ze overlast veroorzaken, passen ze hun gedrag niet aan. Ouders kunnen hun kinderen alleen aanspreken als ze weten voor welke overlast de jongeren verantwoordelijk zijn. Voor omwonenden maakt het een verschil als ze weten wie de jongeren zijn. Als er een band ontstaat, kan gezamenlijk naar oplossingen worden gezocht. In een groot aantal plaatsen in Nederland zijn vrijwilligers actief in het bedenken en realiseren van creatieve manieren om de dialoog tussen jong en oud op gang te brengen. Nachtcoaches AANPAK LOOP- EN SLOOPROUTES Nachtcoaches zijn mensen met een BOA opleiding die op een mountainbike op loop- en slooproutes surveilleren. Zij spreken jeugd vriendelijk maar duidelijk aan en confronteren hen met overlastgevend gedrag. Pleegt een jongere overlast dan wordt de politie ingeschakeld. Een traject bij Halt/de Brijder Stichting volgt. In het geval dat de jongere aangehouden wordt, dan worden de ouders (wakker) gebeld om hen op te halen. Lokale voorbeelden: Heemskerk en Uitgeest Uitvoering: Gemeente, Politie Kennemerland, HALT, Stichting Brijder Verslavingszorg Wakkere Ouders AANPAK LOOP- EN SLOOPROUTES Bij het project Wakkere ouders wordt iedere jongere die zich op de openbare weg bevindt en als verdachte ten aanzien van het verstoren van de nachtelijke rust kan worden aangemerkt, aangehouden. De tolerantiegrens ligt daarbij laag. De ouders van de overlast veroorzakende jongere wordt letterlijk wakker gebeld en gevraagd de zoon of dochter op te komen halen 5. Naast overlastplegers m.b.t. geluidsoverlast, ligt de focus bij de handhavingsnachten met name op het bezit van alcohol. Dit in verband met het feit dat veel overlast alcohol-gerelateerd is en ouders vaak niet weten dat hun kind alcohol drinkt. Fenomenen als comazuipen en andere alcholspelletjes vinden vaak buiten plaats op verzamelplekken voordat de jongeren naar de uitgaansgelegenheid gaan. Een groot deel van de aanhoudingen worden verricht naar aanleiding van het bezit van (aangebroken) flessen alcohol. Naast het feit dat de ouders worden gebeld om de jongeren op te halen op het bureau, vindt de afdoening plaats via Bureau Halt die hiervoor een samenwerkingsverband heeft met de Brijderstichting. Een intakegesprek voordat deze afdoening gerealiseerd kan worden vind plaats met de jongeren én ouder(s). Als er onvoldoende aan wordt meegewerkt, wordt de Halt-afdoening omgezet naar een regulier proces-verbaal. De handhavingsnachten worden doorgaans georganiseerd op avonden wanneer er in Uitgeest feestavonden worden georganiseerd voor jongeren vanaf 14 jaar. Elke jongere die tijdens zo n avond wordt aangehouden, krijgt een toegangsverbod van drie maanden voor deze bewuste horecagelegenheid. Lokale voorbeelden: Heemskerk, Uitgeest Uitvoering: Gemeente, Politie Kennemerland, OM, Bureau HALT, Stichting Brijder Verslavingszorg, BOA s, Horeca. Gele kaarten Het "gele kaarten traject" is een instrument waarbij een sanctie proportioneel opgebouwd wordt. Indien een jongere aanwezig is op een locatie met een melding van overlast, of zelf overlast veroorzaakt, krijgt hij hiervoor een waarschuwing met een gele kaart als gevolg. Een gele kaart is letterlijk een gele bekeuringsbon met waarschuwende en uitlegtekst. De personalia van de jongere wordt genoteerd en op diens naam wordt in het bedrijfsprocessensysteem van de politie een afspraak op persoon gemaakt. Direct na het uitreiken van de gele kaart wordt aan de ouders van de minderjarige een brief gestuurd. Hierin is melding gedaan van het feit dat de minderjarige overlast heeft veroorzaakt of deel uitmaakt van een groep die overlast veroorzaakt. Ouder(s) worden op deze manier aangesproken op het maatschappelijk gezien ongewenste gedrag. Naast de in kennisstelling van ouders door middel van 5 Uit: Quickscan Jeugd en Overlast, Andersson Elffers Felix, pagina 25 Wakkere Ouders. 14
een brief, wordt telefonisch contact opgenomen met de ouders. Aan de brief wordt een apart inlegvel van Meerwaarde toegevoegd, waarin aangekondigd wordt dat zij contact zullen opnemen met de ouders. Gekozen wordt om te werken met een apart inlegvel, om de verschillen in rollen tussen politie en meerwaarde te onderscheiden, maar samenwerking te onderstrepen door gezamenlijke verzending. Meerwaarde zal vervolgens (telefonisch) contact leggen met ouders. Bij een volgende keer dat de jongere overlast veroorzaakt wordt hij/zij gesanctioneerd ter zake het vastgestelde strafbare feit. Hierbij kan gedacht worden aan een bekeuring of HALT. Lokale voorbeelden: Haarlemmermeer, Haarlemmerliede, Haarlem, Heemskerk, Beverwijk en Uitgeest Uitvoering: Gemeente, Bureau HALT, Stichting Meerwaarde/Stichting Welschap, Politie Kennemerland Nuchter op Straat (NOS) Op de plaatsen waar de jongeren vervelend hangen/drinken en blowen zijn er relatief veel overlastmeldingen vanuit de wijk. Bewoners durven de beschonken jeugdigen vaak niet aan te spreken uit angst voor agressief gedrag en/of represailles. Om de overlast beheersbaar te houden dient er specifiek op geïnvesteerd te worden. Bij alcohol/drugsgebruik/openbare dronkenschap en dergelijke op straat door minderjarige wordt in het project Nuchter op straat in plaats van een bekeuring (die vaak door de ouders betaald wordt) de desbetreffende jongere doorverwezen naar bureau HALT die in samenwerking met de Brijder een passende straf laat uitvoeren met ook een educatief karakter. Ouders worden altijd gebeld. Lokale voorbeelden: Haarlemmermeer Uitvoering: Politie, Halt, Brijder Stichting Ouder weet project Dit is een project om ouders van hangjongeren die overlast veroorzaken, structureel te informeren over het gedrag van hun kinderen. Ouders zijn immers de eerst verantwoordelijken voor het gedrag van hun kinderen. De overlast op hangplekken wordt door de politie nauwkeurig bijgehouden. Ouders van overlast veroorzakende hangjongeren ontvangen bij een eerste en tweede melding van overlast een brief. Na een derde melding brengt de wijkagent in opdracht van de jeugdrechercheur een huisbezoek aan de ouders. De wijkagent maakt een inschatting van de thuissituatie en kan naar aanleiding hiervan de jongere inbrengen in het jeugdoverleg met de plaatselijke zorgorganisatie. Als er al enige tijd sprake is van een overlastplek, worden omwonenden uitgenodigd voor een buurtbijeenkomst. De politie geeft op deze bijeenkomst aan wat gedaan is en welke afspraken er eventueel zijn gemaakt. Tegelijkertijd kunnen omwonenden hun zegje doen en kan een actuele inventarisatie worden gemaakt van de overlast. Lokale voorbeelden: De Bilt Uitvoering: Politie Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren Ouders van tegendraadse jeugd Zie eerder bij preventie, ook hier van toepassing. Halt-methodiek Je kan het zelf bedenken Zie eerder bij preventie, ook hier van toepassing. Interactief theater Professionele acteurs maken, naar aanleiding van verhalen van bewoners, een voorstelling. Hierin komen verschillende standpunten over overlast van jongeren, leefbaarheid en veiligheid aan bod. De acteurs houden hangjongeren, buurtbewoners en andere betrokkenen een spiegel voor. Het doel is om alle bewoners tot elkaar te brengen en een dialoog te laten ontstaan. Na de voorstelling wordt de bewoners gevraagd om de scènes om te vormen tot een ideaalbeeld. De stappen die nodig zijn om tot dit ideaalbeeld te komen, kunnen worden voorgelegd aan bestuur en gemeenteraad. De bewoners maken bijvoorbeeld samen een plan voor de inrichting van een hangplek, voor voorzieningen voor ouderen en jongeren en voor omgangsregels in de wijk. Lokale voorbeelden: o.a. Wijchen, Vlaardingen Uitvoering: Jongerenwerk Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren 15
Film In sommige steden hebben jongeren (bijvoorbeeld op initiatief van het jongerenwerk) zichzelf gepresenteerd in een film. In de film laten zij zien wie zij zijn en wat hen bezighoudt. De film wordt vervolgens samen met de buurtbewoners en andere betrokkenen bekeken waarna, op een ongedwongen wijze, een discussie over overlast kan worden gevoerd. Buurtbewoners krijgen door de film een beter en persoonlijker beeld van de jongeren. Dat kan bij sommige bewoners de angst wegnemen om de jongeren op een ander moment ook eens aan te spreken. Lokale voorbeelden: o.a. Laren, Leiden, Vught en Arnhem Uitvoering: Buurtwerk, gemeente Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren Inrichting hangplekken Het creëren van officiële jongerenontmoetingsplekken die zijn gericht op één bepaalde groep, blijkt niet te werken. De openbare ruimte is eenvoudigweg niet door één groep te claimen. De belangrijkste eis waaraan een geschikte hangplek moet voldoen, is dat hij aantrekkelijk is ingericht voor jongeren. Gedacht kan worden aan een pleintje en een veldje met een sportgelegenheid en een paar bankjes. Ook het plaatsen van bijvoorbeeld een extra prullenbakje of enkele doelpaaltjes kan bijdragen aan de het behouden van een goede sfeer. Groene hangplekken Naturally cool is de naam van een project voor leerlingen van het vmbo, havo en vwo tussen 14 en 18 jaar. Het project betrekt jongeren actief bij hun eigen leefomgeving door hen te stimuleren om na te denken over de inrichting en vormgeving van hun eigen hangplekken. De natuur vormt daarbij een belangrijke inspiratiebron. Hangproblematiek en de behoefte aan groen in de stad worden zo op vernieuwende wijze samengebracht. Aan de hand van een lespakket besteden jongeren diverse lesuren aan opinievorming, buurtonderzoek en visieontwikkeling om vervolgens in onderlinge samenwerking maquettes te maken van de in hun ogen ideale, groene ontmoetingsplekken. Deze maquettes presenteren zij vervolgens aan de gemeente. Van de gemeente wordt dan gevraagd deze ideale hangplek ook daadwerkelijk te realiseren. Lokale voorbeelden: o.a. Nijmegen, Enschede, Rotterdam en Amsterdam Uitvoering: Gemeente, onderwijs Meer informatie is beschikbaar via: www.naturallycool.nl Mobiele ontmoetingsplaats (MOP ) Een aantal gemeenten maakt gebruik van speciaal ontworpen mobiele hangplekken (MOP s). Deze zijn bestand tegen vandalisme en kunnen bij overlast vrij eenvoudig met een vrachtwagen verplaatst worden. De MOP s zijn gemaakt van cortenstaal. Deze staalsoort wordt ook gebruikt voor scheepscontainers en kan niet doorroesten. De hangplekken zijn 3,80 meter lang, 2,40 meter breed en 2,55 meter hoog. De kosten zijn vergelijkbaar met een gemiddelde bushalte: ongeveer 10.000 euro. Een andere uitvoering van een mobiele hangplek is de zogenaamde rondtrekkende hangplek. Hierbij wordt bijvoorbeeld een omgebouwde bus ingezet. De bus doet alle plekken in de stad waar hangjongeren zich ophouden, aan. De bus is bijvoorbeeld voorzien van muziekinstallaties, (computer)spelletjes, en sportmaterialen om buiten de bus te gebruiken. Om de mobiele hangplek echt van de jongeren zelf te maken, wordt het voertuig door hen ingericht of bijvoorbeeld met graffiti bespoten. Een jongerenwerker, die met de bus meerijdt, kan de jongeren bijvoorbeeld hulp bieden bij het zoeken van werk en wijzen op de gevaren van alcohol en drugs. Lokale voorbeelden: o.a. Amersfoort, Eindhoven, Bunschoten en Enschede Uitvoering: Gemeente, jeugdwerk Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren De hangplek van het jaar Hang Around is een jaarlijkse landelijke wedstrijd die groepen hangjongeren de kans geeft om zich van hun goede kant te laten zien. Uit vele inzendingen worden tien groepen jongeren geselecteerd die bijzondere acties willen ondernemen om de band met hun buurt of wijk te verbeteren of herstellen. De uiteindelijke winnaar wint met zijn actie de titel Hangplek van Nederland. 16
Jongeren die aan Hang Around meedoen, hebben onder begeleiding van het plaatselijke Jongerenwerk een actie bedacht en ook zelf uitgevoerd, waarmee ze zich op een positieve manier presenteerden aan de buurt. De activiteiten kunnen variëren van het organiseren van een buurtfeest tot het opnieuw beschilderen van de hangplek. Jongeren uit Velserbroek hebben met SamenStaanWeSterk in 2009 de Award voor de grootst opgezette actie en de Award voor samenwerking. Een groep jongens organiseerde een dag op het strandje en de grasvelden bij de Westbroekerplas met Oudhollandse sport- en spelactiviteiten (zeepkistenrace, spijkerpoepen, touwtrekken, etc.) en met jong-hollandse sport- en spelactiviteiten (frisbeeën, beachvolleybal, reuzenstift-tekenen). De teams die meedoen zijn gemengd, jongeren en buurtbewoners. Oud kan zo wat van jong leren en andersom. In Velserbroek heeft de organisatie gelegen bij woningcorporatie Eigen Haard, Stichting Welzijn Velsen (jongerencentrum De Koe), wijkplatform, en een groep jongeren en hun ouders. Lokale voorbeelden: Velserbroek e.a. Uitvoering: Nationale Jeugdraad, Stade Advies Meer informatie is beschikbaar via: ww.jeugdraad.nl en www.hangaround.nl Spel Kids & Space Kids & Space is een spel, waarbij jongeren (12-18 jaar) betrokken worden bij actuele plannen voor de openbare ruimte. Potentiële hangjongeren worden zo in een vroeg stadium gevraagd mee te denken over hun eigen leefomgeving. Hierdoor ontstaat een betrokkenheid die minder snel tot overlast zal leiden. Het spel wordt in groepen gespeeld aan de hand van een Jongeren Stedenbouwkundig programma van Eisen dat zij eerst zelf hebben samengesteld. In de groep zijn onderhandelaars, rekenaars en bouwers nodig. Op maquettes van het openbare domein wordt een masterplan ontwikkeld. De jongeren presenteren hun plannen uiteindelijk aan elkaar en aan een jury. Tijdens een evaluatie worden de rollen omgedraaid en jureren de jongeren de plannen die de ontwerpers gemaakt hebben. Het spel is afhankelijk van de inzet van de gemeente en de continuïteit van begeleiding. De keren dat het is gespeeld, bleek het een aansprekende methode te zijn. Lokale voorbeelden: Amsterdam Uitvoering: Politie, gemeente, buurtopbouwwerk en/of jongerenwerk Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren Jeugdhonk De Toekomst Marokkaanse jongeren runnen in een voormalig schoolgebouw in Utrecht in eigen beheer een jeugdhonk: De Toekomst. Het honk biedt wijkjongeren een plek om samen te komen, televisie te kijken en te biljarten. Het plein waar de school aan staat, was jarenlang een favoriete hangplek voor jongeren uit de buurt. Dit gaf veel overlast. Omwonenden voelden zich geïntimideerd en beklaagden zich bij politie en gemeente. Uit gesprekken met de jongeren bleek dat zij geen andere plek hadden. Het leegstaande schoolgebouw bood uitkomst. Van de gemeente, politie en jongerenwerk kregen de jongeren ondersteuning om het pand in te richten als jeugdhonk. Het beheer van het honk is in handen van de jongeren van De Toekomst. De jongeren spreken de bezoekende jongens aan op overlastgevend gedrag en geven voorlichting, onder meer over alcohol en drugs. De leeftijd van de jongeren die komen, varieert van 15 tot 27 jaar. De Toekomst heeft maandelijks overleg met gemeente, politie en het jongerenwerk. Buurtbewoners klagen minder en er zijn aanzienlijk minder hangjongeren op het plein. Jongerengroep De Toekomst heeft de Utrechtse Veiligheidsprijs 2007 gewonnen. Lokale voorbeelden: Utrecht-Zuilen Betrokken partijen: Gemeente, politie en jongerenwerk Kijk voor meer informatie op: www.hetccv.nl/hangjongeren Kan wél (jong)! De werking van Kan wél! is eenvoudig. Een bewoner heeft een idee om zijn wijk te verbeteren en wil dit uitvoeren. Een buurtcoach denkt mee en zorgt voor wat geld om te starten en verder doet deze bewoner het zelf. Door projecten van Kan wél! wordt de band tussen bewoners onderling en tussen bewoners en corporaties/gemeenten aanzienlijk versterkt. De achterliggende gedachte van deze methode is dat mensen in wijken en buurten zelf over veel creativiteit beschikken en bereid zijn zich in te zetten voor een leefbare buurt als je ze maar de ruimte geeft. Kan wél! probeert zoveel mogelijk te voorkomen dat bewoners stuiten op bureaucratie en onwil als zij zelf een wijkinitiatief willen starten. Kan wél! is in 2006 opgestart door het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtswijken (LSA). Het 17
LSA is een landelijk platform van bewoners die samenwerken om de leefbaarheid in hun wijk te vergroten. Met ingang van 1 juni 2007 is er ook een project speciaal voor jongeren van start gegaan: Kan wél jong. Lokale voorbeelden: o.a. Almere, Amsterdam, Arnhem en Enschede Uitvoering: Actieve buurtbewoners, buurtcoach, LSA Kijk voor meer informatie op: www.kanwel.nl 18
5. Repressieve mogelijkheden (gericht op het beteugelen van overlast) Er is een scala aan repressieve maatregelen, toe te passen op jeugdoverlast. Let wel, dat handhaven alleen niet voldoende is om jeugdproblematiek aan te pakken. Naast een repressieve aanpak dient vaak ook een curatieve aanpak ingezet te worden. Soms heeft de overlast door hangjongeren dermate grote vormen aangenomen, dat hard ingrijpen noodzakelijk is. Onder andere strafrecht en de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) biedt hiervoor verschillende mogelijkheden. Zo kan er gericht in een projectmatige aanpak op APV feiten gehandhaafd worden in samenwerking met Halt en OM. Om te voorkomen dat de problematiek zich naar andere locaties verplaatst, kunnen repressieve maatregelen vaak het beste in combinatie met zachtere maatregelen worden ingezet. 5.1 Algemeen plaatselijke verordening Samenscholing, ongeregeldheden, ordeverstoring en samenkomsten Maatregel Verbod om o.a. hinderlijk samen te scholen, onnodig op te dringen en anderen lastig te vallen (alleen of in groepsverband) te vechten of op andere wijze de orde te verstoren een stof of voorwerp bij zich te hebben waarvan aannemelijk is dat deze is meegebracht om de orde te verstoren, schade aan zaken dan wel letsel aan personen te veroorzaken in een situatie waarin de burgemeester een noodbevel heeft gegeven op grond van artikel 175 Gemeentewet (oproer, rampen, ernstige wanordelijkheden, ongevallen) richting een samenscholing te gaan Strafrechtelijke sanctie Bestuursrechtelijke reactie Randvoorwaarden Procedure Taakverdeling Wanneer toepassen Eerste stap Verwijderingsbevel Maatregel Strafrechtelijke sanctie Overtreding verbod is strafbaar, maximum straf: hechtenis van ten hoogste drie maanden of een boete van de tweede categorie (maximaal 3350) Bestuursdwang Zie ook het verwijderingsbevel, art. 2.1 lid 4 Strafrechtelijk: politie / OM Bestuursrechtelijk: politie Onmiddellijk optreden als een van de in het eerste vakje genoemde situaties zich voordoet Eerste stap strafrecht: staande houden en procesverbaal opmaken Eerste stap bestuursrecht: een einde maken aan de samenscholing, stoffen of voorwerpen afnemen, mensen wegsturen Degene die aanwezig is bij een tot toeloop aanleiding gevende gebeurtenis dan wel een samenscholing of bij enig voorval waardoor er wanordelijkheden ontstaan of dreigen te ontstaan is verplicht op een daartoe strekkend bevel van een ambtenaar van Politie direct zijn weg te vervolgen of zich te verwijderen. Niet voldoen aan een ambtelijk bevel is strafbaar o.g.v. art. 184 Sr, maximum straf: hechtenis van 19
Bestuursrechtelijke reactie Taakverdeling Wanneer toepassen Eerste stap ten hoogste drie maanden of een boete van de tweede categorie (maximaal 3350). Bestuursdwang Strafrechtelijk: politie Bestuursrechtelijk: politie Onmiddellijk optreden als een van de in het eerste vakje genoemde situaties zich voordoet Eerste stap strafrecht: staande houden en procesverbaal opmaken Eerste stap bestuursrecht: personen verwijderen Verbod openlijk gebruik van of handel in harddrugs/ handel in slaap- of kalmeringsmiddelen Maatregel Verbod om op of aan de weg of in een voor het publiek toegankelijk gebouw of vaartuig harddrugs te gebruiken of t.b.v. dat gebruik voorwerpen of stoffen openlijk voorhanden te hebben, of zich op of aan de weg op te houden indien dit te maken heeft met de handel in middelen als bedoeld in de artikelen 2 of 3 Opiumwet en/of of slaap- of kalmeringsmiddelen Strafrechtelijke sanctie Overtreding van het verbod is strafbaar, maximum straf: hechtenis van ten hoogste drie maanden of een boete van de tweede categorie (maximaal 3350) Bestuursrechtelijke reactie n.v.t. Taakverdeling Strafrechtelijke handhaving: politie / OM Wanneer toepassen Onmiddellijk optreden als de in het eerste vakje Eerste stap genoemde situatie zich voordoet Eerste stap strafrecht: staande houden en procesverbaal opmaken Verbod om messen of andere steekwapens bij zich te hebben Maatregel Verbod om op of aan de weg of in een voor het publiek toegankelijk gebouw messen of andere voorwerpen die als steekwapen kunnen worden gebruikt voorhanden te hebben Strafrechtelijke sanctie Overtreding van het verbod is strafbaar, maximum straf: hechtenis van ten hoogste drie maanden of een boete van de tweede categorie ( 3350 Bestuursrechtelijke reactie Bestuursdwang Randvoorwaarden/ Procedure Het verbod geldt alleen op door burgemeester en wethouders aangewezen wegen en daaraan gelegen voor het publiek toegankelijke gebouwen Het verbod geldt niet voor voorwerpen die zodanig zijn ingepakt dat ze niet meteen kunnen worden gebruikt Taakverdeling Aanwijzing wegen: B & W Strafrechtelijke handhaving: politie / OM Bestuursdwang: burgemeester, mandaat is mogelijk Wanneer toepassen Wanneer aanwijzing wegen: bij structurele Eerste stap overlast die de openbare orde op de wegen aantast of bedreigt. Eerste stap aanwijzing wegen: contact opnemen met bestuursdienst (openbare orde en veiligheid) 20