Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Integraal Veiligheidsprogramma Nr. 8 BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 15 mei 2000 Bij de bespreking van het Integrale Veiligheidsprogramma (IVP) in de Tweede Kamer op 26 oktober 1999 (26 604, nr. 5) heb ik nadere informatie toegezegd over preventieve projecten en de structurele inbedding daarvan. Met deze brief voldoe ik aan deze toezegging. Allereerst geef ik aan welke uitgangspunten ik hanteer bij de uitvoering van beleid ten aanzien van criminaliteitspreventie en op welke wijze de keuze van onderwerpen voor preventieve projecten of experimenten tot stand komt. Vervolgens beschrijf ik hoe het departement omgaat met projecten en experimenten en presenteer ik een overzicht van projecten die (mede) vanuit Justitie worden ondersteund. Ik besluit deze brief met de behaalde resultaten en de lessen die het departement trekt voor de toekomst. Onder criminaliteitspreventie versta ik in dit verband het voorkómen van strafbare feiten en het beperken van de gevolgen daarvan, met andere dan strafrechtelijke middelen. Uitgangspunten De Minister van Justitie heeft een verantwoordelijkheid ten aanzien van criminaliteitspreventie. Die rol kan het beste omschreven worden met de begrippen «initiator» en «coördinator». Voor de preventie van criminaliteit ontwikkelt het ministerie beleid samen met betrokkenen in het uitvoeringsveld gericht op het experimenteren met gerichte preventieve maatregelen. Experimenten worden veelal uitgevoerd in de vorm van projecten waarbij afhankelijk van het onderwerp verschillende partners zijn betrokken, zoals scholen, instellingen van jeugdzorg, politie en reclasseringsinstellingen. KST45724 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2000 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 8 1

2 Keuze van onderwerpen Projecten worden allereerst gericht op criminaliteitsproblemen die sterk in omvang zijn toegenomen of waarbij er sprake is van grote maatschappelijke onrust. Bijvoorbeeld projecten gericht op de aanpak van geweld op straat. Experimenten worden ook vaak gericht op nieuwe of bestaande vormen van criminaliteit waartegen nog geen preventieve remedie bestaat. Dit heeft bijvoorbeeld een rol gespeeld bij experimenten gericht op huiselijk geweld en de aanpak van de georganiseerde criminaliteit. Voorts worden er experimenten uitgevoerd op terreinen, waarbij er veel verwacht wordt van een preventieve aanpak. De laatste jaren zijn daartoe onder andere projecten gestart die gericht zijn op een zo vroegtijdig mogelijke aanpak van daders. Zo heeft mijn ministerie de afgelopen jaren experimenten ontwikkeld met betrekking tot de aanpak van spijbelen als signaalgedrag van delinquentie van scholieren. Ook zijn er experimenten uitgevoerd met bemiddeling in de buurt om escalatie van problemen en daardoor ook strafbaar gedrag te voorkomen. Daarnaast wordt er geëxperimenteerd met nieuwe vormen van criminaliteitspreventie, bijvoorbeeld bij de toepassing van nieuwe technologie. Manier van werken Veelal starten preventieprojecten met het kennisnemen van relevante onderzoeksresultaten, een analyse van de probleemsituatie en van de mogelijkheden voor preventie. Bovendien wordt voor de start van een project het draagvlak bij de betrokken partners bepaald. Zowel het proces als de resultaten van een preventieproject worden geëvalueerd. Mede op basis van die evaluatie wordt besloten of bredere toepassing van het project wenselijk is. Als daarvoor wordt gekozen, worden de ervaringen veelal vastgelegd in een rapport of handleiding die onder de relevante partners in het veld verspreid wordt. Het evalueren van preventieprojecten is geen sinecure. Het effect van een project is niet altijd gemakkelijk vast te stellen omdat het niet wordt uitgevoerd in een «laboratoriumsituatie». In de praktijk zijn er veel factoren die een rol spelen bij de stijging of daling van criminaliteit. Het effect van een project is er niet altijd precies «uit te lichten». Verder wordt vaak (bijvoorbeeld bij een integrale aanpak van een criminaliteitsprobleem) een veelheid van maatregelen uitgevoerd, waardoor niet altijd het effect van elke maatregel op zich kan worden bepaald. De effecten van een project op de korte termijn zijn niet altijd goed te onderscheiden van de effecten op lange termijn. Overzicht in vogelvlucht Ik gaf aan dat preventieve projecten of experimenten bij voorkeur worden opgezet in geval van: A. Criminaliteitsproblemen die sterk in omvang zijn toegenomen of waarbij er sprake is van een grote maatschappelijke onrust. B. Nieuwe of bestaande vormen van criminaliteit waartegen nog geen preventieve remedie bestaat. C. Terreinen waar veel verwacht wordt van een preventieve aanpak. D. Toepassing van nieuwe technologische mogelijkheden voor preventie. Ad A Van recente datum is de maatschappelijke onrust rond geweld op straat. Naar aanleiding daarvan is er in 1999 een Platform tegen Geweld op Straat opgericht. Het platform heeft onder andere tot doel een antigeweldscode tot stand te brengen en uit te dragen. Voorts zijn in tal van Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 8 2

3 gemeenten initiatieven gestart gericht op de aanpak van geweld op straat. Voor de toepassing van cameratoezicht in de openbare ruimte heeft de rijksoverheid een visie geformuleerd en zijn lokale experimenten gestart. Over deze experimenten is de Tweede Kamer bij brief van 15 april 1999 geïnformeerd. Onder de bevolking, in het bijzonder in gebieden met veiligheidsproblemen, komt er steeds meer draagvlak voor deze vorm van toezicht. De lokale initiatieven gericht op de aanpak van geweld op straat en het toenemende aantal situaties waarin gebruik wordt gemaakt van cameratoezicht kunnen beschouwd worden als een begin van structurele inbedding. Ad B Jarenlang is er bij de aanpak van huiselijk geweld of vrouwenmishandeling veel aandacht besteed aan wat de slachtoffers kunnen doen. In dat kader is enkele jaren geleden onder meer ondersteuning gegeven aan het AWARE-project in Rotterdam, waarbij vrouwen die ernstig worden bedreigd door hun ex-partners een draadloos alarmsysteem kunnen krijgen dat in en om hun huis werkt. Door een druk op de knop kan een vrouw de politie alarmeren. Uit de evaluatie van dit project blijkt dat dit systeem de vrouwen enige rust en veiligheid biedt. Bovendien heeft het ertoe geleid dat de samenwerking tussen de betrokken instanties is verbeterd en dat de problematiek van de vrouwen serieuzer wordt genomen. Recentelijk zijn enkele experimenten gestart waarbij de behandeling van de dader voorop staat. Steeds meer wordt bij de aanpak van huiselijk geweld het uitgangspunt gehanteerd dat het geweld moet stoppen, op welke manier dan ook. Daarvoor moet de dader inzien dat het vertoonde gedrag niet door de beugel kan. De ervaring tot nu toe met deze dadergerichte aanpak is dat in een aantal gevallen het geweld inderdaad stopt. Voor bovenstaande onderwerpen geldt dat de preventieve projecten ontwikkeld zijn. Het is aan de lokale partijen om deze daadwerkelijk toe te passen voor een groter bereik. Ad C Preventieve maatregelen gericht op (potentiële) daders en slachtoffers moeten zo vroeg mogelijk genomen worden. Spijbelen blijkt in een aantal gevallen een uiting van een bredere problematiek en kan de voorloper zijn van crimineel gedrag. Enkele jaren geleden is daarom een experiment gestart met een leerstraf voor spijbelaars (Basta). Onlangs is een start gemaakt met een cursus voor ouders getiteld «Ouders Present». Met deze cursus, die een aanvulling vormt op de leerstraf voor de spijbelaars zelf, wordt gepoogd de invloed van de ouders op het spijbelgedrag van hun kind te versterken. De school blijkt overigens een geschikte plaats voor andere vormen van vroegtijdige preventie. Zo zijn er experimenten met weerbaarheidstrainingen voor kinderen in de hoogste klassen van het basisonderwijs. Deze projecten hebben enerzijds tot doel te voorkomen dat zij het slachtoffer worden van (seksueel) intimiderend gedrag, anderzijds dat zij zich niet zelf schuldig maken aan dat gedrag. Uit de ervaringen die tot nu toe zijn opgedaan blijkt dat niet alleen de weerbaarheid van de kinderen wordt vergroot, maar dat bovendien kinderen beter communiceren over vervelende ervaringen. Vroegtijdige preventie is niet alleen bruikbaar bij kinderen, maar ook bij volwassenen in de vorm van bemiddeling. Sinds ongeveer drie jaar subsidieert mijn ministerie enkele bemiddelingsprojecten. Het doel daarvan is burgers een mogelijkheid te bieden om op vrijwillige basis een conflict onder begeleiding van een derde (vrijwilliger of professioneel) te bespreken en gedragsregels voor de toekomst op te stellen. Bemiddeling Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 8 3

4 kan voorkomen dat de betrokkenen strafbare feiten plegen en in het strafrechtelijke circuit terechtkomen. Met de leerstraf, de weerbaarheidstraining en met buurtbemiddeling is de afgelopen jaren geëxperimenteerd. De evaluatie van de projecten laat positieve resultaten zien. Door middel van een stimuleringsregeling streef ik naar een toepassing op grotere schaal van deze vormen van preventie. Ad D Door middel van het interdepartementale stimuleringsprogramma Technologie en Criminaliteitspreventie, waar mijn departement een van de deelnemers is, worden technologisch innovatieve experimenten ondersteund. Deze projecten lopen uiteen van de toepassing van een identificatiechip in elektronische apparatuur, waardoor deze apparatuur minder aantrekkelijk wordt voor diefstal, tot het gebruik van intelligente camera s voor het detecteren van agressie in de openbare ruimte. Bij de besluitvorming over de voortgang van dit stimuleringsprogramma is vastgesteld dat meer aandacht besteed moet worden aan de toepassing van de innovaties op grotere schaal. Niet de lokale overheid, maar in de eerste plaats het bedrijfsleven heeft daarbij een rol. Behaalde resultaten Preventieprojecten leveren resultaten in verschillende vormen op. Projecten kunnen criminaliteitsproblemen uit de taboesfeer halen, bespreekbaar maken en partners ertoe brengen om hun eigen verantwoordelijkheid voor de aanpak van de problemen te nemen. Dit heeft zich onder andere voorgedaan bij projecten met scholen en met het bedrijfsleven. Ook leiden projecten in een aantal gevallen tot samenwerking tussen instanties, die voorheen niet of nauwelijks met elkaar samenwerkten. In andere gevallen leiden experimenten tot een doorbraak in het denken over de aanpak van een probleem. Zo is er bij de aanpak van huiselijk geweld of vrouwenmishandeling jarenlang uitsluitend aandacht besteed aan de hulpverlening aan de slachtoffers. Door experimenten met een daderaanpak hebben de betrokken partijen nu veel meer aandacht voor de verantwoordelijkheid van de dader om bij te dragen aan de beheersing van dit probleem. In een aantal gevallen zijn er ook effecten in de zin van vermindering van de criminaliteit of vermindering van probleemgedrag bij de doelgroep waarop het project is gericht. Met cameratoezicht in de publieke ruimte bijvoorbeeld, zijn er positieve effecten op de criminaliteit vastgesteld. Na een aantal projecten blijkt de inzet van dit instrument voor de preventie van criminaliteit zonder stimulering van de zijde van de Rijksoverheid te kunnen plaatsvinden. Ook bij preventieprojecten gericht op jeugd is een vermindering van probleem- of delinquent gedrag zichtbaar. Die resultaten zijn niet altijd zichtbaar op het niveau van de (jeugd)criminaliteit, maar wel bij de jongeren die door het project zijn bereikt. Daarbij zijn er niet alleen positieve effecten op het probleem- of delinquent gedrag, maar ook met betrekking tot hun vrijetijdsbesteding en sociale vaardigheden. Bij een aantal projecten blijkt dat juist de meest problematische jongeren worden bereikt, terwijl de projecten voor hen eigenlijk niet bedoeld zijn. Zo is bij «Basta», een experimentele spijbelaanpak, de problematiek van de jongeren die worden bereikt veel zwaarder dan verwacht. Iets vergelijkbaars doet zich voor bij «Ouders Present», een cursus voor de ouders van de spijbelaars. Daarmee blijkt spijbelen wel een uiterst effectief signaal Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 8 4

5 voor problematisch gedrag en dus een goed gekozen ingang van een (preventieve) aanpak. Lessen De afgelopen jaren is veel aandacht besteed aan de ondersteuning van preventieve projecten. De verdere verbreiding van de resultaten van de experimenten blijft in een aantal gevallen achter bij de verwachtingen. Er is behoefte aan het stimuleren van experimenten die bewezen hebben effectief te zijn. Het komende jaar zal daarom een deel van het budget dat bestemd is voor criminaliteitspreventie voor dat doel worden benut. Er is nog meer inzicht nodig in de vraag welke activiteiten of projecten effectief zijn, en onder welke voorwaarden. In de komende jaren zal daarom evaluatie-onderzoek in termen van kosten en baten van maatregelen meer aandacht krijgen. Deze keuze sluit aan bij de rijksbrede operatie «van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording» (VBTB). Aandacht voor innovatieve experimenten blijft continu van belang. Niet alleen de vorm van criminaliteit verandert, maar ook degenen die strafbare feiten plegen. Dat betekent dat mijn ministerie alert en innovatief bezig moet blijven met preventie teneinde de groei van criminaliteit tegen te gaan en zo mogelijk te verminderen. De Minister van Justitie, A. H. Korthals Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 8 5