Welkom bij het Symposium Energietransitie en maatschappij 9 februari 2015
Energietransitie en Maatschappij Maandag 9 februari @TSEnergie @tertiumnl
@TSEnergie @tertiumnl #stem
Tjerk Wagenaar Boegbeeld STEM Natuur & Milieu
Energietransitie en Maatschappij Maandag 9 februari @TSEnergie @tertiumnl
prof. Jacqueline Cramer Arash Aazami Tom Godefrooij
@TSEnergie @tertiumnl #stem
dr. Michel Handgraaf Wageningen UR
Energie besparen als anderen de rekening betalen Veldexperimenten naar gedragsaspecten van energiebesparing in studentenwoningen en hotels Topsector Energy/STEM symposium 9-2-2014 9
Achtergrond Veel energiebesparing hangt samen met gedrag Vaak wordt naar financiele prikkels gegrepen Dat is vaak lastig Als men de rekening niet zelf betaalt Administratie/registratie De psychologie/gedragseconomie biedt alternatieven Ook technologische oplossingen zijn afhankelijk van gedrag implementatie gebruik Wij bestuderen gedrag, technologie en de combinatie Dit leidt tot praktische inzichten En wetenschappelijke kennis 10
Onderzoeksdoelen 1. Het begrijpen van (lange-termijn) effecten van interventies op het gebied van energiebesparing in studentenhuisvesting en hotels 2. Het vergroten van kennis over de wijze waarop consumenten technologische innovaties op het gebied van energie waarderen en gebruiken. 11
Project - The Student Hotel als living lab - Vragenlijsten - Interventies (manipulaties) - Lange termijn studies met objectieve metingen - Studenten (5-10 maanden), short stay en reguliere hotelgasten - Constante stroom van nieuwe onderzoeksdeelnemers - Bestaande hotels: Amsterdam 1, Rotterdam, Den Haag - Te bouwen: Amsterdam 2 (Parool/Trouw), Eindhoven - Nieuwe perspectieven op energie gedrag - Wetenschappelijke toppublicaties - Directe implementatie in huisvesting/hotel segment. 12
Project - In 156 kamers en 18 keukens in 2 hotels: - Heet water meters - Per 10 minuten - Per y minuten (variabel - test) - Electriciteitsmeters (Plugwise) - Verlichting - Overig gebruik - Continue meting - Thermostaatgebruik - Huidige temperatuur - Ingestelde temperatuur - ingeschakeld ja/nee - Aanwezigheid (binnenkomst/vertrek) 13
- Picture of graph of plugwise 14
- Picture of graph of plugwise 15
- Picture of graph of watermeter 16
- Picture of graph of plugwise 17
0:00 0:40 1:20 2:00 2:40 3:20 4:00 4:40 5:20 6:00 6:40 7:20 8:00 8:40 9:20 10:00 10:40 11:20 12:00 12:40 13:20 14:00 14:40 15:20 16:00 16:40 17:20 18:00 18:40 19:20 20:00 20:40 21:20 22:00 22:40 23:20 Warm water gebruik van twee verschillende kamers over 24 uur 0.04 0.035 0.03 0.025 - Picture of graph of plugwise 0.02 0.015 1 2 0.01 0.005 0 18
Charlie McGregor - CEO and Founder TSH Frank Uffen - Marketing and Partnerships Director TSH Marjella van der Linden - PA & Office Manager TSH Stellen ons in staat de onderzoeken uit te voeren: inbouwen meetapparatuur benaderen van de gasten onderzoeksmaterialen verblijf in hotel voor de onderzoekers Externe communicatie Zoeken van partners 19
Albert Engel - Director Bectro Marc Koot - Project lead Bectro Daniel Wijma - Engineer Bectro Stellen ons in staat metingen te verrichten: aanpassen van electrische en water systemen om meting mogelijk te maken Kennis van meetapparatuur inbouw van alle meetapparatuur uitlezen van alle meters Ontwikkeling software voor data opslag en verwerking (remote) Ontwikkeling technologische interventies Aandragen partners 20
Michel Handgraaf Associate professor Wageningen University, Project lead Anouk Griffioen PhD student Bram Vreugdenhil Researcher Wageningen University Outreach lead Judith Kas Student-assistant 21
Project opbrengsten The Student Hotel - Kennis over effectieve interventies - Koplopers in de hotelbranche - Interventies leiden tot: - Kosten reductie - Reductie van CO2 emissies - Toename van environmental awareness voor gasten/studenten Bectro - Installatie van meetapparatuur leidt tot - Meer kennis over het ontwikkelen van sustainable buildings - Meer kennis over gebruik van technologie door gasten - Kennis over meetbaar maken van gedrag 22
Huidig experiment - Analoog aan onderzoek uitgevoerd in TSH Rotterdam in 2013 - Toen met self-reporting - Nu met daadwerkelijke metingen 23
Measurements Pre-intervention survey control Intervention without option to commit Intervention with option to commit Gift to other Gift to self Gift to other Gift to self Post-intervention survey 24
4 experimentele groepen (+ 1 controlegroep): Kadootje Voor Zelf Voor Ander Commitment Ja Nee 28
Mean Average Shower Time Scores Eerste bevindingen Average Shower Time (Minutes) Temporal Comparison 13,00 12,50 12,00 11,50 11,00 10,50 10,00 9,50 9,00 8,50 8,00 7,50 7,00 6,50 6,00 Pre 8,86 Post 9,13 Pre 11,55 Post 10,88 Pre 10,83 Post 9,53 Pre 10,52 Post 8,98 Pre 9,47 Control NC/GS NC/GO C/GS C/GO Post 10,06 29
Gemiddelde tijd onder de douche: Kadootje Voor Zelf Voor Ander Commitment Ja ++ 0 Nee 0 ++ 30
Ander energiegedrag en attitudes: Kadootje Voor Zelf Voor Ander Commitment Ja + 0 Nee 0 ++ 31
Project wat volgt? - Meer experimenten - Veld - Lab - Hotelgasten Het effect van de milieuattitude van de directe omgeving op energiebesparing effecten van technologische interventies op milieuattitude en milieugedrag Studie 4a,b: Het effect van informatie op milieuattitude, waargenomen gedragscontrole en resulterend energiebesparend gedrag bij studenten Etc! 32
Project wat volgt? - Nieuwe partners voor financiering bemetering Amsterdam 2 - Alliander - Toekomstige Student Hotels (Eindhoven?) - Media/exposure - Website - Class 2020 - Workshops - Wetenschappelijke congressen 33
Dank voor de aandacht! www.energybehaviour.eu 34
Contact Information - WUR Michel Handgraaf, project lead michel.handgraaf@wur.nl Bram Vreugdenhil, researcher bram.vreugdenhil@wur.nl Anouk Griffioen, PhD student anouk.griffioen@wur.nl 35
@TSEnergie @tertiumnl #stem
prof. Jacqueline Broerse Athena Instituut Vrije Universiteit Amsterdam
MY2030S: DUURZAME ENERGIE JACQUELINE BROERSE ATHENA INSTITUUT VRIJE UNIVERSITEIT, AMSTERDAM
MY2030: DUURZAME ENERGIE BOTTOM-UP Hoofddoel: Nederlandse burgers toerusten tot change agent in de energie transitie 39
MY2030: DUURZAME ENERGIE Fase Activiteit Doel 1 Publieksbijeenkomsten Creëren energiebewustijn 2a Ontwerpateliers Initiatieven SMART maken 2b Identificatie barrières Hindernissen en strategieen 3 Implementeren initiatieven Coaching en ondersteuning 4 Reflectie Succes en faalfactoren in kaart brengen 40
4 PUBLIEKSBIJEENKOMSTEN Apeldoorn Amsterdam Boxtel Leiden Toekomst van energiegebruik en -opwekking centraal Ondernemers, wetenschappers, energie-experts, pioniers en columnisten schetsen de gevolgen van de energietransitie Toegankelijk voor breed publiek Microsociety 41
MICROSOCIETY Selecte groep van 32 burgers (8 per stad) Afspiegeling NL samenleving (geselecteerd op geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, afkomst) Vinden duurzaamheid interessant en belangrijk 2 keer deelname (Apeldoorn-Amsterdam Boxtel-Leiden) Voeren voor- en nagesprekken geleid door VU Doel: Extra prikkels 42
VOORGESPREKKEN (50 MINUTEN) 43
44 VOORGESPEKKEN
1. Waarom is duurzame energie, en dus ook de energietransitie, belangrijk en urgent? VOORGESPREKKEN 2. Welke obstakels en kansen zijn er volgens u? 3. Waar ziet u als burger een rol voor uzelf? 45
URGENTIES - Fossiele grondstoffen raken op - Veel uitstoot van schadelijke gassen (CO2-emissie) - We worden steeds meer afhankelijk van andere landen - Wereldbevolking stijgt, we moeten denken aan komende generaties - Wereld dreigt onleefbaar te worden - Teveel gebruik van auto s - Kernenergie geen goed alternatief - heeft veel risico s en is niet duurzaam 46
OBSTAKELS - Belangrijke spelers (overheid/energiemaatschappijen) hebben diverse (soms commerciele) belangen - Aanschaf zonnenpanelen is prijzig, niet te veroorloven en lelijk niet bij mij - Regelingen voor duurzame oplossingen zijn onaantrekkelijk (prijzig, veel wetten en regels) - Mensen kiezen eerder voor gemak, alles blijft hetzelfde - Mensen zijn erg individualistisch - Mensen willen niet veranderen 47
KANSEN - Meer bewustwording van duurzame energie en besef urgentie bij maatschappij, industrie en overheid door voorlichting en scholing - Bewust-duurzaam gedrag belonen - Alleen groene energie aanbieden - Innovaties stimuleren die minder milieubelastend zijn, zoals elektrische auto s - Meer windmolens en zonnenpanelen makkelijk beschikbaar voor particulieren - Soepele financiering door bijv. aantrekkelijke subsidiering 48
49 BOOM DER KANSEN EN OBSTAKELS
WAAR ZIEN BURGERS EEN ROL VOOR ZICHZELF? Onwetenheid en weinig kennis in de maatschappij Hoge kosten van innovatieve ontwikkelingen m.b.t. duurzame energie Diverse belangen van de overheid en industrie Gedrag, mentaliteit en houding van de maatschappij 50
PUBLIEKSBIJEENKOMST (120 MINUTEN) 51
52 APELDOORN AMSTERDAM BOXTEL LEIDEN
53 APELDOORN AMSTERDAM BOXTEL LEIDEN
NAGESPREKKEN (45 MINUTEN) 54
55 NAGESPREKKEN
Welke oplossingen kunnen wij bedenken voor de obstakels? NAGESPREKKEN Hoe zou jouw rolmodel/inspirerend persoon dit oplossen? Kan jij deze rol vervullen??? 56
Wilt u zich opgeven voor de ontwerp-ateliers? 57
58 MY2030: DUURZAME ENERGIE
MY2030: DUURZAME ENERGIE 5 intenties 10 aanmeldingen 59
MY2030: DUURZAME ENERGIE 5 intenties 10 aanmeldingen 60
ONTWERPATELIERS 10 aanmeldingen Doelen: 1. Burger ambities en persoonlijke kwaliteiten m.b.t. energietransitie concreet maken 2. Burger ideeën en initiatieven (verder) ontwikkelen Uitkomsten - Enthousiaste burgers die al langer met (concreet) idee lopen - Lopen structureel tegen verschillende barrières (financiële, organisatorische, regulering) aan - 8 initiatieven verder ondersteund 61
Kleinschalige manieren om energie op te wekken in huis Zonnepanelen corporatie: zonnepanelen beschikbaar voor iedereen die het niet kan betalen maar toch wil Een voorbeeld huis met slimme oplossingen voor energie problemen Een zelf-voorzienend huis/kwekerij Een nieuwe hernieuwbare energiebron Een hele wijk energieneutraal maken Een carbon filter voor uitlaatkleppen van auto s en schoorstenen ontwikkelen Educatief programma voor scholen om leerlingen meteen tot actie aan te zetten 62
MICROSOCIETY? 5 intenties Lessen: 1. Burgers enthousiasmeren lukt 2. Burgers tot actie aanzetten vereist een ander niveau van inspiratie 3. Vereist een flexibele en tailormade aanpak Next: 1. Keukentafel gesprekken met leden microsociety 2. Lokaal i.p.v centraal 3. Meer ruimte voor ontwikkeling
Energietransitie en Maatschappij Maandag 9 februari @TSEnergie @tertiumnl
Marijn Rijken TNO
STEM Energietransitie van onderaf Hoe kunnen lokale duurzame energie-initiatieven de transitie naar een duurzame Nederlandse energiehuishouding versnellen? Marijn Rijken, 9 februari 2015
67 De samenleving is in beweging Op basis van: Van der Steen et al., 2013. Pop-up publieke waarde; overheidssturing in de context van maatschappelijke zelforganisatie. NSOB.
68 De opmars van gebruikers: nieuwe rollen Als burger bij besluitvorming van grootschalige duurzame infrastructuur Als prosumer van lokale duurzame energie Als stakeholder bij de lokale matching van vraag/aanbod Als initiatiefnemer in duurzaamheid en meer algemeen well-being
Status van de beweging van onderop (2014) Sinds 2008: 300+ ca. 100 Bron: Anne Marieke Schwenke, AS I-Search
70 Energielandschap Nog niet ingericht op participatie en zelforganisatie: Technologie = exclusief Beleid = centralistisch Markt = grote spelers
72 Andere relatie en inrichting De veranderende maatschappij vraagt om een andere relatie tussen organisaties en eindgebruikers en een andere inrichting. Begrijpen én veranderen van menselijk gedrag Identificeren van nieuwe waarde proposities Aanpassen van beleid en regelgeving Opzetten Publiek-Private Samenwerking
Analyse: nieuwe handelingsperspectieven en samenwerkingsvormen voor de belangrijskte stakeholders
De oplossing moet gezocht worden in de samenwerking tussen burgers, overheid en het bedrijfsleven. Echter, de huidige dynamiek en onzekerheden in de transitie zijn groot. Partijen staan op een kruispunt en moeten keuzes maken.
Overheden staan voor de keuze een passieve houding aannemen, of de beweging van onderop actief te stimuleren. Rijksoverheid bepaalt met haar beleid en wet- en regelgeving de speelruimte en daarmee in belangrijke mate ook de uitkomst. Provincies en Gemeenten kunnen sturen met grondposities, financieringsmogelijkheden en vergunningenbeleid Maar welke rol past de lokale overheid?
Lokale energie-coöperaties staan voor de keuze onafhankelijk en lokaal te blijven opereren, of de samenwerking met andere coöperaties, het bedrijfsleven en/of overheden op te zoeken. 3 mogelijke typeringen: de aanjagende coöperatie de competitieve coöperatie de zelfvoorzienende coöperatie
De markt Energiebedrijven staan voor de keuze: een afwachtende houding innemen ten aanzien van coöperaties en zelf direct de consument te benaderen met nieuwe duurzame proposities, of de samenwerking met de energie-coöperaties op te zoeken. Netbeheerders hebben een groot belang bij inzicht in het energiegedrag van prosumenten en wat de impact daarvan op het net is, en participeren daarom graag in experimenten van energie-coöperaties. Ze zien zichzelf in de toekomst een rol spelen in het in het verbinden van lokale zelfvoorzienende initiatieven en het orkestreren van lokale flexibiliteit van vraag en aanbod van energie, maar dit past niet binnen de huidige ordening van de markt.
een applied game om er zelf mee te experimenteren!
@TSEnergie @tertiumnl #stem
Energietransitie en Maatschappij Maandag 9 februari @TSEnergie @tertiumnl
Manon Janssen Topsector Energie 9 februari 2015