Inleiding Beheer en beveiliging van je data is een probleem waar elke computergebruiker vroeg of laat met geconfronteerd wordt. Je harde schijf crasht, je kinderen hebben je documenten weggeveegd, een virus formatteert je harde schijf, Deze problemen zijn van alle dag. Zijn de foto s van je kinderen, je reis naar het warme Cuba, de geboorte van je kleinkind je de moeite waard? Is het eindwerk dat je dochter maakt, is de eindverhandeling van je universiteitsstudent, zijn je clubtijdschriften die jij maakt je de moeite waard? Wil je niet dat iemand anders je bankrekeningnummer en paswoord van je computer haalt Wil je bij de aankoop van een nieuwe computer al je gegevens van de oude naar de nieuwe computer overzetten? Zijn de video- en foto-reportage die op je computer staan het bewaren waart? Digitale informatie Op een personal computer worden verschillende duizenden bestanden bewaard. Deze bestanden maken deel uit van een besturingssysteem (Windows, Linux, ) of van een programma (Microsoft Word, Adobe Acrobat Reader, ) of zijn bestanden waarin gegevens zijn opgeslagen (adressenlijsten, documenten, rekenblad, boekhouding, foto s ) Afhankelijk van het soort bestanden worden ze op de pc geplaatst bij het installeren van een programma of zijn het bestanden die we zelf aanmaken via een programma. Het zijn de bestanden die gegevens bevatten (die we zelf in de computer brengen) die het onderwerp uitmaken van deze cursus. De bestanden die bij de installatie van allerlei software worden geïnstalleerd zijn bestanden die met weinig moeite terug kunnen hersteld worden. De bestanden die we zelf aanmaken (foto s, documenten, adressenlijsten, presentaties, films,.) zijn meestal niet meer te herstellen. Een document kan nog opnieuw ingetikt worden (als je een afgedrukt versie hebt). Je foto s van de eerste communie of van je 50-tigste verjaardag zijn echter niet meer te herstellen. Eénmaal verloren zijn ze voor altijd verloren. Het gaat dus vooral om de niet herstelbare informatiebestanden op je computer dat we ons in deze cursus zullen bekommeren. Om een goede beveiligingspolitiek uit te werken is het noodzakelijk een inzicht te hebben in welke informatie op onze computer wordt bewaard. Daarnaast is het belangrijk om te weten waar gegevens bewaard worden, want elk programma bewaart de informatie die de gebruiker aanmaakt op een eigen plaats. Om het jezelf gemakkellijk te maken is het wenselijk om je gegevens goed te beheren zodanig dat ze niet zomaar overal op je pc terecht komen. Windows zelf is daarbij een goede helper. Eerst gaan we even bekijken welke bestanden op je pc terecht komen. Zoals hoger reeds vermeld is het van belang om goed te weten welke informatie bij verlies moeilijk of Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-1 -
niet te herstellen is. Het zijn deze bestanden die we uiteindelijk zullen moeten extra beveiligen tegen verlies en/of diefstal. 1. Welke bestanden komen op mijn computer terecht Op elke pc wordt als eerste programma een besturingssysteem geïnstalleerd. Afhankelijk van de keuze van de gebruiker zal dat Windows, Linux of nog een ander besturingssysteem zijn. Omdat Windows (XP) op de overgrote meerderheid van de pc s wordt geïnstalleerd gaan we deze cursus rond het gebruik van Windows (XP) opbouwen. A. Het besturingssysteem (Windows XP) Windows-map Bij de installatie van Windows worden verschillende honderden bestanden op je harde schijf geïnstalleerd. De schijf waar je Windows wordt geïnstalleerd is je C-schijf (ook wel systeemschijf genoemd). Bijlage 1 : installatie Windows XP Windows wordt op de C-schijf in een map Windows geïnstalleerd. Alle bestanden die zorgen voor het correct werken van Windows vindt je dan ook in deze map. Dit houdt in dat : - je niet zomaar bestanden uit deze map mag verwijderen. Je kan nooit weten of een bestand wel dan niet nodig is om je pc correct te laten werken. Wees voorzichtig in deze map. Later zien we wel welke bestanden eventueel wel mogen verwijderd worden (voor zover dat ooit nodig is). - in principe al de bestanden die zich in deze map bevinden te herstellen zijn, na een crash bijvoorbeeld, door Windows XP opnieuw te installeren. Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-2 -
Figuur 1 : De verschillende mappen die aangemaakt worden tijdens de installatie van Windows Figuur 2 : De map Windows bevat verschillende submappen die specifieke bestanden bevatten die Windows gebruikt om de pc te kunnen besturen. Program Files-map Tijdens de installatie van Windows voorziet Microsoft ook een map waar later de meeste programma s terecht komen. Programma s zoals Microsoft Word, Acrobat Reader, e.d. schrijven hun bestanden in deze map weg. Deze map noemt Program Files (programmabestanden). Zoals de naam suggereert schrijven de verschillende programma s die je op je computer installeert hun bestanden in deze map weg. Om daar een beetje orde in te houden maakt het programma daarvoor een eigen map (meestal met de naam van het programma of producent). Als je even op je eigen pc gaat kijken zal je in de map Program Files verschillende submappen terug vinden. Je zal ook aan de naam van sommige mappen herkennen welk programma daar zijn bestanden heeft weggeschreven. De programma s Word, Excel, worden bijvoorbeeld in de map c:\program Files\Microsoft Office weg geschreven. Ook hier geldt wat voor de map Windows geldt : Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-3 -
- je mag niet zomaar bestanden uit deze map verwijderen. Je kan nooit weten of een bestand wel dan niet nodig is om een programma correct te laten werken. Schrap hier nooit geen bestanden (voor zover dat ooit nodig is). - al de bestanden die zich in deze map Program Files bevinden zijn meestal te herstellen door het desbetreffende programma opnieuw te installeren. Let wel op : sommige programma s schrijven hun informatie weg in de map Program Files. Het is dus belangrijk om te weten welke programma s hun gegevens hierin wegschrijven en om welke gegevens het gaat. Deze gegevens zijn moeilijk herstelbaar wanneer je geen kopie hebt van deze informatie. Gegevens van dergelijke programma s kunnen zijn : identificatie-gegevens, beveiligde sleutels, paswoordbestanden, Figuur 3 : De map Program Files bevat de meeste programmabestanden De map Documents and Settings In de laatste versies van Windows (Me, 2000, XP) heeft Microsoft een speciale map voorzien waar bij de gegevens van de verschillende gebruikers in aparte mappen worden bewaard. Daardoor is het mogelijk dat elke gebruiker zijn eigen bureaublad, zijn eigen e-mail-instellingen, zijn eigen Word-instellingen, en dergelijke kan gebruiken. De map Documents and Settings bevat voor elke gebruiker een map met de naam van de gebruiker. Deze map bevat op zich enkele submappen (die bij elke gebruiker voorkomen). Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-4 -
Figuur 4 : De map Documents and Settings - Bureaublad Deze map bevat alle icoontjes of mappen die op je bureaublad staan. Wanneer je dus een icoontje of een document op je bureaublad bewaart kan je dit in deze map terug vinden. Icoontjes aanmaken na een crash is niet zo moeilijk bestanden (foto s, brieven, rekenbladen, ) die op je bureaublad stonden recupereren na een crash is een ander paar mouwen. - Favorieten De map Favorieten bevat alle URL s (internetadressen) van websites die je regelmatig bezoekt of die je interessant vindt. Deze map wordt gebruikt om adressen van internetsites te bewaren. Dit is geen vitale informatie. Deze kan hersteld worden na een crash maar het is toch wel gemakkellijk wanneer je niet al deze linken terug moet aanmaken. - Mijn documenten Deze map bevat alle documenten, muziek, foto s enz. die je op je computer bewaard. De meeste programma s voorzien deze map als opslagplaats voor hun gegevens. Het verlies van deze map is dus eigenlijk een ramp. - Cookies Bij het bezoeken van internet worden regelmatig kleine bestandjes bewaard die toelaten aan de websites die je bezoekt te weten als je een nieuwe bezoeker bent of als je reeds vroeger op de website hebt bekeken (zo kan de website je als nieuwe bezoeker verwelkomen en je bijvoorbeeld bij je eerste bezoek een aantal gegevens vragen zoals je naam, adres, Voor iemand die deze gegevens al ooit heeft opgegeven is het vervelend dit elke keer te moeten doen. De cookie op je pc houdt bij als je op deze website al geweest hebt. Een ander voorbeeld : de website wil vermijden dat je telkens moet aangeven dat je bijvoorbeeld wilt starten op de nederlandstalige versie van de website. Ook deze informatie kan bij gehouden worden in een cookie. Naast deze mappen zijn nog andere folders voorzien maar deze staan standaard verborgen omdat de gemiddelde gebruiker deze niet nodig heeft. Het Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-5 -
besturingssysteem Windows gebruikt deze om bepaalde gegevens op te slaan waardoor de gebruiker op een zorgeloze manier met zijn programma s kan werken. Om deze mappen zichtbaar te maken open je Verkenner. - Klik met de rechtermuisknop op de <Start>-knop - Klik met de linkermuisknop op <Verkennen> - In de menu-balk kies je voor <Extra> - Kies voor <Mapopties> - Klik daar op het tabblad <Weergave> Figuur 5 : aanpassen van de Weergave van de mappen op je computer - Klik op het radio-knopje Verborgen bestanden zichtbaar maken - Druk op <OK> Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-6 -
Figuur 6 : Ook de verborgen mappen worden nu zichtbaar Vanaf nu zijn alle verborgen bestanden op je pc zichtbaar. Bij de verschillende gebruikers onder Documents and Settings zie je nu ook de volgende folders. - Application Data Veel programma s laten toe dat een gebruiker de werkomgeving aanpast aan zijn eigen wensen. Deze aanpassingen moeten bewaard worden op de computer. Aangezien deze informatie specifiek voor een bepaalde gebruiker is worden deze bewaard in een aparte map Application Data (toepassingsgegevens) ook telkens met een submap voor elk programma die dergelijke gegevens wil bewaren. - Local Settings Een andere belangrijke map bij een gebruiker is de map Local Settings. Ook daar worden gegevens bij gehouden van verschillende programma s. In deze map worden bijvoorbeeld de emailberichten bijgehouden die je in Outlook Express of Microsoft Outlook ontvangt. Later zullen we zien waar deze gegevens zich juist bevinden. - Nethood en PrintHood Deze beide folders zijn specifiek voor het bijhouden van gegevens die betrekking hebben op het printen van documenten en het gebruik van het netwerk (voor zover je pc op een netwerk is aangesloten). - Recent In de StartMenu vindt je een icoontje Mijn recente documenten. De gegevens die in deze menuoptie te zien zijn worden hier bewaard. - SendTo Bij het rechtsklikken op een document kan je dit document kopiëren naar verschillende media op je pc (CD-ROM, A-diskette, andere harde schijf, memory stick). De verschillende icoontjes van deze drives worden in de map SendTo bewaard. - StartMenu Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-7 -
Deze folder bevat alle icoontjes die voor deze gebruiker specifiek in de Start Menu van Windows staan. B. Programma s Door Windows te installeren hebben we de basisprogramma s geïnstalleerd waardoor onze computer kan werken. Om echter optimaal gebruik te kunnen maken van onze pc moeten nog andere programma s geïnstalleerd worden. Die extra programma s kunnen we onderverdelen in twee soorten : besturingsprogramma s (drivers) en toepassingen. Besturingsprogramma s zijn kleine softwarepakketjes die de verschillende onderdelen van je computer besturen. We denken hierbij aan het moederbord van je computer, de grafische kaart, de netwerkkaart, de modem of een printer, een adsl-modem, een scanner, Toepassingen zijn programma s die toelaten om bepaalde taken met je computer uit te voeren. Het zijn ook dit type van programma s die de gebruikers nodig hebben. We denken bijvoorbeeld aan tekstverwerkers, rekenbladen, fotobewerkingsprogramma s, videobewerkingsprogramma, e-mailprogramma,. a. Besturingsprogramma s of drivers Automatische installatieprocedure - Drivers van computeronderdelen Het moederbord is het onderdeel van je computer waarop alles is aangesloten. Op het moederbord zitten verschillende onderdelen die zorgen voor de besturing van de netwerkkaart, de geluidskaart, de grafische kaart. We noemen dit de chipset. De chipset is specifiek voor elk moederbord. Daardoor is het nodig dat de drivers voor deze chipset na de Windows-installatie nog worden toegevoegd. Bij het moederbord is steeds een CD-ROM meegeleverd waarop de nodige drivers staan. Door de CD-ROM in de DVD-speler te stoppen start het installatieprogramma automatisch op. Uiteraard afhankelijk van het merk van het moederbord zal deze procedure verschillen. We geven hier één voorbeeld als illustratie van de installatie van drivers. Bijlage 2 : installatie van de drivers van het moederbord - Drivers van printers Een printer moet ook geïnstalleerd worden op een pc. Een oude printer van enkele jaren oud wordt automatisch geïnstalleerd door Windows XP. Microsoft heeft in zijn besturingssysteem Windows heel wat drivers voor reeds bestaande toestellen voorzien zodanig dat deze toestellen zonder tussenkomst van de gebruiker geïnstalleerd worden. Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-8 -
Bij nieuwe printers is altijd een CD-ROM geleverd waarop de nodige drivers staan. Door de CD-ROM in de DVD-speler te steken wordt het installatieprogramma opgestart. De gebruiker moet dan enkele keuzes maken (afhankelijk van zijn eigen computer) waardoor de software de juiste beslissingen kan nemen en de nodige onderdelen kan installeren. Bijlage 3 : installatie van een printer Wizard Hardware toevoegen Sommige fabrikanten van computeronderdelen hebben geen volledige installatieprocedure voorzien bij hun toestellen. Microsoft heeft daarvoor een Wizard Hardware toevoegen voorzien. In bijlage 4 wordt een voorbeeld gegeven van het gebruik van deze wizard. Windows XP ondersteunt het principe van Plug and Play waardoor de computer ziet wanneer een toestel intern of extern wordt toegevoegd. Windows start automatisch de Wizard van zodra een nieuw toestel/onderdeel ontdekt wordt via Plug and Play. Tijdens de Wizard wordt dan gevraagd aan de gebruiker om aan te duiden waar een mogelijk driver voor het toestel zich bevindt. Deze driver is meestal bijgeleverd op een diskette of een CD-ROM. Wanneer Windows een bruikbare driver vindt op de plaats die aangeduid werd door de gebruiker wordt het toestel geïnstalleerd en gebruiksklaar gemaakt. De drivers worden dan bewaard in de Windows-map in een submap drivers. Uiteraard mag je dergelijke bestanden niet verwijderen want anders werkt het desbetreffende toestel niet meer. Dit is geen ramp want een toestel kan terug geïnstalleerd worden. Door deze nieuwe installatie zal het toestel terug werken alsof het nooit verwijderd is geweest. Bijlage 4 : gebruik van de Wizard Hardware toevoegen Installatieprogramma van een driver Regelmatig komt het voor dat een driver beschadigd of per ongeluk verwijderd is op een computer. Of een pc moet opnieuw geïnstalleerd worden (virusbesmetting, windows werkt niet meer naar behoren, ) en dan moeten uiteraard die zelfde onderdelen (moederbord, grafische kaart, printer, ) opnieuw geïnstalleerd worden. De installateur vraagt dan de CD-ROM s met de drivers van deze toestellen aan de gebruiker. Is het een zorgzame gebruiker dan kan hij deze te voorschijn toveren, maar het komt regelmatig voor dat de gebruiker uit de lucht valt en zelfs niet weet dat er ooit CD s werden mee geleverd met de computer. Op dat moment zal de installateur de drivers van Internet moeten halen. Bijlage 5 : Hoe een driver van internet halen Bijlage 6 : Drivers van internet installeren op je computer Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-9 -
b. Toepassingssoftware Alhoewel de laatste jaren de installatie van drivers heel wat gebruiksvriendelijker is geworden zie je dat er toch heel wat verschillende mogelijkheden zijn om besturingsprogramma s te installeren Even zoeken welke methode de fabrikant voorzien heeft en het lukt je wel. Bij de toepassingssoftware is de situatie stukken beter. De overgrote meerderheid van de ontwerpers van programma s voorzien een gebruiksvriendelijke installatieprocedure. Toepassingssoftware zijn programma s die het de gebruiker mogelijk maken specifieke taken op de computer uit te voeren. Deze programma s kunnen in grote groepen worden onderverdeeld : - Tekstverwerkingsprogramma s : dit zijn programma s die je de mogelijkheid geven om brieven, teksten, nota s voor een cursus databeveilging te schrijven. Voorbeelden : Microsoft Word, Wordpad, Kladblok, WordPerfect, Text Writer van Open Office.org, - Rekenbladen : om cijfermateriaal gemakkelijk te kunnen verwerken gebruiken we rekenbladen. Deze programma s bevatten tal van formules om gemakkellijk berekeningen te kunnen maken. Deze programma s kunnen ook gebruikt worden om gegevens in tabellen op te slaan. Voorbeelden : Microsoft Excel, Lotus 1-2-3, Spreadsheet van Open Office.org, - Grafische programma s : om tekeningen te maken bestaan ook honderd-en-één programma s. Afhankelijk van de tekeningen die je wilt maken is er een keuze uit verschillende programma s. Reclame-designers, architecten, studiebureau s zijn de grote gebruikers van dergelike programma s. Voorbeelden : Autocad, CorelDraw, FireWorks, Illustrator, Draw van OpenOffice.org, Paintbrush, Paint, - Foto-bewerkingsprogramma s : zeer populair tegenwoordig(met de opkomst van de digitale camera s) zijn de fotobewerkingsprogramma s. Met deze programma s kunnen foto s opgeslagen worden op de harde schijf, bijgewerkt worden tot veranderd worden om delen van verschillende foto s tot één grote collage te verwerken. Ook verschillende grafische programma s kunnen foto-bewerking aan. Voorbeelden : Photoshop, Photoshop Elements, FireWorks, Paintbrush, - Presentatiepakketten : in zakelijke omgevingen is het regelmatig nodig om digitale informatie (grafieken, tekst, foto s, video-beelden, animaties,.) te tonen aan grotere groepen. Om dit op een presentabele manier te kunnen doen worden presentatiepakketten gebruikt. Een projector aangesloten op een (draagbare) computer en een projectievlak en het kleine computerscherm kan plots gigantisch groot worden. Beeld en geluid kan gecombineerd worden tot een levendige voorstelling van de digitale informatie. Voorbeelden : Powerpoint, Presentation van Open Office.Org, - Multimedia-pakketten : met de opkomst van het download van muziek van het internet is er een grote behoefte bestaan om deze audio- en visuele informatie te beheren op je computer. Deze programma s kunnen heel wat taken aan : van eenvoudig afspelen van muziek tot een volledige digitale draaitafel. Voorbeelden : Windows Mediaplayer, MusicMatch, Kazaa, Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-10 -
- Facturatie- en boekhoudpakketten : in de commerciële sector zijn er nog massa s software ter beschikking om specieke administratieve taken te vervullen. Facturatie en boekhouding zijn daarvan typische voorbeelden. Voorbeelden : ExpertM, Winkin, Exell, En zo kunnen we nog enkele bladzijden verder gaan. Maar één ding hebben ze allemaal gemeen. De installatie verloopt meestal op een zeer gebruiksvriendelijke manier dankzij een installatie-wizard. Bijlage 7 : installatie van een toepassing Bijlage 8 : desinstallatie van een toepassing Labo s : Installatie van programma s op je computer Labo 1 : De verschillende mappen op je computer na een Windows-installatie - We bekijken de verschillende mappen op de C-schijf (welke, inhoud, functie, ) - Gebruik van deze mappen (mijn documenten, start menu, cookies, favorieten,.) - Gebruik van de mappen voor verschillende gebruikers (All users, Default User, Eigen map) Labo 2 : Installatie van een programma op een Windows PC In deze sessies zullen we leren hoe verschillende soorten programma s geïnstalleerd worden op een Windows XP-pc. Bekijken waar alles wordt bewaard op je harde schijf. Waar vind ik het programma dat ik heb geïnstalleerd. a. Standaard-installatie - Adobe Acrobat Reader - AdAware b. Aangepaste installatie - Lotus Notes (wijzigen van het installatiepad bij een installatie) - Microsoft Office (wijzigen van onderdelen van installatie van een programma) c. Bekijken van het Windows-register (als inhoudstafel van de installaties op je pc) C. Gegevens (data, informatie) Programma s installeren op je computer is niet het uiteindelijke doel van je computer. Het is de bedoeling om het jezelf gemakkellijker te maken door deze toepassingen te gebruiken. Je maakt een briefje en je kunt op een eenvoudige manier fouten verbeteren en de uiteindelijke versie meerdere keren afdrukken op je printer. Je kan persoonlijke gegevens, zoals naam, adres,., van je kennissen in je computer stoppen en later adresetiketten afdrukken. De computer maakt het je leven gemakkellijker (zoalang als goed gaat). Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-11 -
Eigen ingebrachte gegevens Dus uiteindelijke zal je heel wat informatie in je computer steken. Deze informatie kan zijn : documenten, adressen, foto s, emails, muziek, lijsten, berekeningen, budgetten, Al deze informatie maak jezelf aan of verzamel je van her en der. In de loop van de maanden, jaren dat je met je computer werkt worden uren en dagen tijd besteed aan het invoeren van gegevens die je op tijd en stond gebruikt. In deze gegevensmassa zijn gegevens die je op een eenvoudige maar tijdrovende manier kan reconstrueren mocht je deze informatie verliezen. Adreslijsten van al je kennissen kan je met wat opzoekwerk terug samenstellen. Afgedrukt documenten kan je terug intikken. Berekeningen van je budget kan je opnieuw invoeren. Het kost je alleen maar bloed, zweet en tranen. Daarentegen zal op je computer, in de loop van de tijd, ook heel wat informatie verzameld worden die niet meer herstelbaar is. We denken daarbij aan foto s, videobeelden, De emotionele waarde en misschien wel de financiële waarde is soms aanzienlijk. Verlies van dergelijke data kan dus soms drama s opleveren. We spreken dan nog niet van data die levensnoodzakelijk zijn voor mensen die beroepshalve hun computer gebruiken. Denk maar aan de dossiers van een boekhoudkantoor. Bij verlies van deze gegevens is niet alleen het boekhoudkantoor de klos maar zijn al zijn klanten de dupe. De financiële implicaties van dergelijk verlies is niet overzienbaar. De medische gegevens die een dokter op zijn pc staan heeft. Alle afspraken, laboresultaten, diagnoses, kunnen, letterlijk, van levensbelang zijn. Verlies van dergelijke gegevens kan mensenlevens kosten. Een goede beveiliging is dan ook voor IEDEREEN van het grootste belang. Gegevens ingebracht dankzij het gebruik van bepaalde programma s De gebruiker verzamelt ook heel wat informatie die op de computer gestockeerd wordt. Sommige banken voorzien telebanking. Door middel van je computer kan je jouw financiëel beheer zelf in handen nemen. In dit geval bestaan er twee vormen van telebanking. Een eerste vorm die nu meer en meer opgang maakt is het online beheren van je rekeningen. De gegevens van je bankverrichtingen staan dan niet meer op je eigen computer maar op de computer van de bank. Je krijgt via het internet (via een beveiligde toegang) de mogelijkheid om al je financiële verrichtingen te doen. Enkele kleine bestandjes staan op je computer. We denken hierbij aan de cookies die voor jou bijhouden in welke taal je bvb. wilt bankieren en je beveiligde ID, zodanig dat jij alleen dankzij deze ID en het bijhorende paswoord je bankrekening kan plunderen. Bij sommige banken bestaat er echter ook de mogelijkheid om off line te bankieren. Dit betekent dat je wel via internet contact neemt met de bank maar de de informatie tijdens dit contact op je pc geladen wordt (downloaden). Als al je gegevens naar je pc gekopiëerd zijn kan je zonder internet je rekeningen raadplegen en bepaalde beheersverrichtingen doen die je daarna als één bestand doorstuurt naar je bank. Deze methode werd vooral gebruikt in de tijd dat we nog internet namen met een inbelverbinding met een analoge modem. Nu is dit minder in trek omdat ADSL/Telenetbreedbandverbindingen (snelle internetverbindingen) een voldoende groot gebruiksgemak geven dat veel mensen overschakelen naar online -bankieren. Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-12 -
Bij off line bankieren staat echter heel wat informatie op je eigen pc. Al je overschrijvingen, al je rekeninguittreksels, staan op je harde schijf. Bij een crash of per ongeluk schrappen van deze gegevens verlies je heel wat informatie die misschien mits bankkosten terug te recupereren zijn maar in sommige gevallen zal je niet alles terug kunnen opvragen. Een goede beveiliging om data te recupereren die via programma s op je pc terecht komen is dan ook van het allergrootste belang. 2. Welke types van informatie moet ikzelf beheren. In de massa bestanden die op je pc terecht komen moet uiteraard een zekere structuur geschapen worden. Tijdens de installatie van programma s, het downloaden van drivers van internet, worden honderden bestanden op onze harde schijf weggeschreven. Dit gebeurt meestal op een georganiseerde wijze. De maker van de software heeft meestal voorzien om de bestanden die het programma gebruikt in een aparte folder weg te schrijven ( c:\program files\...). Maar heel wat informatie die op je pc terecht komt moet je zelf een plaats geven. Dit moet op een logische manier gebeuren zodanig dat je de nodige informatie op een snelle manier terug vindt. A. Classificatie van informatie op basis van de structuur van het bestand. Om een zekere logica in de indeling te maken is het van belang de informatie (bestanden) te kunnen identificeren. Welk bestand bevat welke informatie (documenten, programmacode, foto s, muziek,.). Elk bestand heeft een eigen structuur waardoor de computer (besturingssysteem) herkent welke informatie het bevat. Er zijn honderden types van bestanden, wij zullen de meest voorkomende opsommen zodanig dat we op basis van de structuur van het bestand de inhoud kunnen herkennen. Bijlage 9 Lijst van bestandsextensies a. Programma s Een eerste grote reeks van bestanden zijn de programma s en de bijhorende programma-modules. Deze zijn herkenbaar door de volgende extensies : -.EXE en.com In DOS (het eerste besturingssyteem van de pc) kon je een programma starten door de naam van het bestand dat eindigde op.exe of.com in te tikken na de DOS-prompt en op <Enter> te drukken. Vandaar dat het noodzakelijk was toen om te weten wat een programmabestand was. Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-13 -
Het bovenstaande commando na de dos-prompt (C:\>) startte het tekstverwerkingsprogramma WordPerfect op. Het bestand had als naam wp.exe. Op je eigen pc kan je verschillende exe-bestanden vinden. Maak even de volgende oefening : Zoek via de Zoek-functie binnen Windows alle.exe-bestanden op je PC. <Start><Zoeken><Alle bestanden en mappen> Tik dan.exe als zoekterm en druk op de knop <Zoeken> In het zoekresultaat vindt je tientallen bestanden die eindigen op.exe. Bij het type vindt je Toepassing. In Windows wordt een programma toepassing genoemd. Zo zie je dat Windows op basis van de extensie een bestand herkend en weet wat het er eventueel moet mee doen als een gebruiker bijvoorbeeld dubbelklikt op dat bestand. Windows zal dan het programma starten. Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-14 -
We proberen even Klik even in het Zoekresultaat 2x op de kop Naam dan worden de bestanden alfabetisch geordend van A-Z. Zoek dan naar het programma calc.exe. Dubbelklik het icoontje. Welk programma wordt dan opgestart. Dit programma kan je nu ook via DOS opstarten (zoals in de goede oude tijd.) Al snel zal blijken dat het in Windows stukken gemakkellijker is omdat Bill Gates een icoontje in de startmenu geplaatst heeft en je enkel maar moet weten waar het icoontje staat. Je kan dat icoontje zelfs op je bureaubald zetten (als je het programma veel gebruikt) dan moet je het zelfs niet meer zoeken en is het onmiddellijk beschikbaar. In DOS doe je het volgende. Je moet eerst weten waar het programma zich bevindt op je harde schijf (het pad van het programma). In het zoekresultaat (een scherm dat vroeger ook niet bestond) kan je de plaats van het bestand terug vinden in de kolom In map. Daar zie je dat het bestand calc.exe zich bevindt in de map c:\windows\system32. In DOS gaat het dan als volgt : Open eerst een DOS-venster door <Start><Uitvoeren> en tik dan CMD <Enter>. Dan zit je in een DOS-venster (zoals in de goede oude tijd zo n 20 jaar terug). Tik naast de dos-prompt de volgende commando s telkens gevolgd door <Enter>. Elk commando wordt telkens op een nieuwe lijn ingetikt nadat je <Enter> hebt gedrukt. Cd\ Cd\windows\system32 Calc Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-15 -
Dan krijg je hetzelfde resultaat als dubbelklikken op het icoontje in Windows. Zo zie je dat Windows veel gebruiksvriendelijker is. Hetzelfde geldt voor de bestanden die eindigen op.com. Microsoft heeft daar nog een ander type van bestand aan toe gevoegd, nl..msi. Een MSI-bestand (zie ook bijlage 9 Lijst van bestandsextensies) is een bestand dat informatie bevat waardoor het programma Windows Installer een bepaald programma kan opstarten. Momenteel is het zo dat programmeurs geen volledig installatieprogramma meer moeten schrijven maar dat zij aan hun programma een bestand toevoegen waarin alle nodige informatie (zoals programmanaam, plaats op de harde schijf waar het programma moet geïnstalleerd worden, enz.) in vervat zit. Aan de hand van deze informatie kan Windows Installer (een onderdeel van Windows) het programma installeren. Eénmaal een programma met zijn.msi-bestand is geïnstalleerd heb je dit bestand eigenlijk niet meer nodig (of hetzij je een herinstallatie of een update/uitbreiding van het programma wilt uitvoeren dus niet zo maar schrappen aub). Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-16 -
Programma-bestanden zijn dus bestanden die zeker niet geschrapt mogen worden want anders zal je programma niet meer werken. Maak even de volgende oefening : Ga even op zoek naar het programma Microsoft Word. Je moet eerst en vooral al weten hoe het programma-bestand noemt. Dit geef ik je gemakshalve even mee : winword.exe. Zoek het op je harde schijf en verwijder het even door het 1x aan te klikken (waardoor het geselecteerd en gekleurd wordt aangeduid) en dan op de <Delete>-toets te drukken op je klavier. Het programma wordt in de Prullenmand verplaatst. Start nu even vanuit de Start-menu Word op. Wat is het resultaat? Word wordt opnieuw geïnstalleerd omdat Microsoft dit zo voorzien heeft. Bij de meest programma s daarentegen wordt deze herinstallatie niet voorzien en kan je het programma niet meer starten. Een programma-bestand verwijderen, schrappen of verplaatsen is catastrofaal voor de werking van dat programma. Dus NIET DOEN. Wanneer je een programmabestand (of een ander bestand) verwijderd hebt kan je dit gelukkig nog herstellen dankzij het gebruiksvriendelijke Windows. Open de Prullenmand klik met de rechtermuis op het bestand en druk met de linkermuis op Terugzetten. Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-17 -
Naast de eigenlijke programma-bestanden heeft het programma ook nog veel andere informatie nodig om zijn programma correct uit te voeren. Deze informatie zit opgeslagen in bestanden die bij het programma worden geïnstalleerd. In de onderstaande figuur zie je bijvoorbeeld een map met alle bestanden die dat bepaald programma nodig heeft om te kunnen werken. Dit is het Van Dale-woordenboek Frans_Nederlands. Hier zie je dat het programma-bestand zelf VDFN32.EXE noemt, maar dat daarnaast er nog.dll-bestanden staan (Toepassingsuitbreidingsbestanden). Dit zijn bestanden met informatie dat het programma-bestand VDFN32 nodig heeft. Daarnaast zie je ook de bestanden VDFN.BOK en VDFN.NDX. Dit is het eigenlijke woordenboek met zijn index (inhoudstafel) om snel een woord terug te vinden. Eén van deze bestanden verwijderen zal dus ook voor problemen zorgen bij het opstarten van het programma. Bestanden die in de map staan van het programma zelf horen meestal bij het programma en maken daar een noodzakelijk onderdeel vanuit. b. Batch-bestanden en scripts Microsoft heeft nog een ander type van programma-bestand voorzien. Het zijn programma-bestanden die met een eenvoudige tekstverwerker (zoals Kladblok) kunnen gemaakt worden om bepaalde commando s routine-matig te kunnen uitvoeren. Deze batch-bestanden (ook wel scripts genoemd) kunnen door de gebruiker zelf gemaakt worden. De extensie van deze bestanden zijn :.BAT (script in DOS).CMD (script vanuit XP).VBS (script in de programmeertaal Visual Basic).JS (script in de programmaeertaal Java voor websites bvb) (zie ook bijlage 9 Lijst van bestandsextensies) Deze scripts zijn kleine programmaatjes die je het leven gemakkellijker kunnen maken. We proberen even een klein scriptje te maken in DOS. Dit als illustratie van dergelijke programmaatjes. Uiteraard moet je wat dos-commando s kennen om dergelijke Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-18 -
programmaatjes te schrijven. Maar daarover bestaat voldoende literatuur om je daar in te verdiepen. Maak even de volgende oefening : Start Kladblok op vanuit je start-menu. <Start><Alle programma s><bureau-accessoires><kladblok> Tik dan (let op : batch-bestanden zijn niet hoofdletter gevoelig maar er mag geen enkele tijpfout worden gemaakt) : cd\ md c:\backup xcopy "c:\documents and settings\%username%\mijn documenten\*.*" c:\backup /s /y pause Klik daarna : <Bestand><Opslaan als> backup.bat op het Lokaal station (C:); Let op : Opslaan als type : Alle bestanden. De extensie moet worden veranderd van Tekstbestand naar Alle bestanden. Mocht je dit niet doen dan wordt dit bestand bewaard als backup.bat.txt en dan is dat voor Windows geen batch-bestand want de extensie is dan TXT en niet BAT. Windows zou het bestand gewoon als tekst beschouwen en openen in Kladblok, Wordpad of Word. Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-19 -
Wanneer je nu via Windows Verkenner naar je Lokale station C gaat en daar dubbelklikt op het bestand : backup.bat zal je een dos-venster zien verschijnen met het resultaat van je programma. Dan zie je dat je door te dubbelklikken op het batch-bestand een kopie maakt van de inhoud van je map Mijn documenten naar een map op de c:-schijf Backup. Deze map heb je bij het begin van het script aangemaakt. Zo zie je dat het eigenlijk eenvoudig is om een copie van je documenten naar een andere schijf te kopiëren. Je hoeft enkel in het bovenstaand batch-bestand c:\backup te vervangen in bvb. d:\backup als je een tweede schijf in je pc zitten hebt of een USBschijf aan je pc hebt gekoppeld. Maar daar later nog meer over c. Gegevensbestanden Een derde groep van bestanden zijn de gegevensbestanden. Deze bestanden worden meestal aangemaakt of opgevuld door de gebruiker. We denken hierbij aan tekstverwerkingsdocumenten, rekenbladen, tekeningen, foto s,. Deze bestanden worden aangemaakt door middel van verschillende programma s. Deze programma s bewaren hun eigen bestanden in een bepaald formaat dat gedefinieerd wordt door de softwareproducent zelf. Zo is de bestandindeling van een Word-document bepaald door Microsoft en iedereen die Word-documenten wil gebruiken zal deze indeling moeten respecteren. Het is dankzij deze indeling dat Word het document herkent en op een leesbare manier op je scherm kan afbeelden. Ook andere programma s die de mogelijkheid bieden om Word-documenten te bewerken zullen het formaat van Word respecteren en gebruiken. Dit maakt het mogelijk om een bepaald bestand soms met meerdere programma s te openen. Beheer en beveiliging van je computer en digitale informatie Frank Van Oost september 2006-20 -