KWALITEITS- INDICATOREN FARMACIE METING OVER 2017 OPENBARE APOTHEKEN KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TER BEVORDERING DER PHARMACIE APOTHEKERSORGANISATIE
Bij de totstandkoming van de kwaliteitsindicatoren hebben de volgende partijen samengewerkt: Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter Bevordering der Pharmacie (KNMP) Landelijke Huisartsen Vereniging, Apotheekhoudende Afdeling (LHV AHA) Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) Zorgverzekeraars Nederland (ZN) Patiëntenfederatie Nederland Consumentenbond KNMP Alexanderstraat 11 2514 JL Den Haag T 070-37 37 373 E kwaliteitsmonitor@knmp.nl I www.knmp.nl Aan de totstandkoming van deze uitgave is uiterste zorg besteed. Voor informatie die onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaardt de KNMP geen aansprakelijkheid.
INHOUD Inleiding 4 Samenvatting indicatoren 7 1 Kwaliteitsmanagement 10 2 Continuïteit van zorg 18 3 Communicatie met de patiënt 23 4 Medicatiebewaking 25 5 Bereiding 28 6 Ter hand stellen 29 7 Monitoring van Geneesmiddelen 36 8 Medicatiebeoordeling 54 Bijlagen 59 KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 3
INLEIDING Apothekers en apotheekhoudende huisartsen werken hard aan het verbeteren en inzichtelijk maken van de kwaliteit van geleverde zorg. Dat gebeurt op drie verschillende manieren; via deze zorginhoudelijke kwaliteitsindicatoren, door patiëntervaringsonderzoeken en met etalageplus informatie (bijv. openingstijden of (extra) services van de apotheek) over afzonderlijke apotheken. Deze publicatie gaat alleen over de zorginhoudelijke indicatoren. De uitvraag van de kwaliteitsindicatoren gebeurt sinds 2012 via de Stichting Kwaliteitsindicatoren Farmacie (SKIF). In SKIF zijn de koepelorganisaties KNMP, NVZA en LHV Apotheekhoudende Afdeling vertegenwoordigd. SKIF is in het leven geroepen om farmaceutische data te verzamelen, te beheren en (onder strikte voorwaarden) te delen met (zorg)consumenten, andere zorgverleners, de Inspectie voor de Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en zorgverzekeraars. Rond de uitvraag van de kwaliteitsindicatoren over de verslagjaren 2011 t/m 2016 is veel kennis opgedaan die opnieuw heeft geleid tot concrete verbeterstappen. Niet alleen het proces van de uitvraag is verbeterd, ook inhoudelijk zijn de kwaliteitsindicatoren waar nodig herzien. De verbeteringen zijn ingegeven door meldingen over de indicatoren afkomstig van apothekers en apotheekhoudende huisartsen. Daarnaast is de balans tussen structuur-, proces- en uitkomstindicatoren in de set over 2017 opnieuw verbeterd. Zo zijn een aantal extra structuurindicatoren toegevoegd, die afkomstig zijn uit het kwaliteitsprofiel (www.apotheek.nl/in-de-apotheek/het-kwaliteitsprofiel-van-uw-apotheek). De voor liggende set voldoet aan de informatiebehoefte van zowel de zorgverleners als de vragende partijen: zorgverzekeraars, patiënten en consumenten, en de toezichthouder IGJ. Deze set is opnieuw in nauw overleg met apothekers en apotheekhoudende huisartsen samengesteld en zorgvuldig afgestemd met zorgverzekeraars, IGJ en patiënten- en consumenten organisaties. Er is veel aandacht gegeven aan het beperken van de administratieve last voor apothekers en apotheekhoudende huisartsen rond de uitvraag. Na de uitvraag over 2016 is wederom een trendanalyse uitgevoerd. Hieruit bleek dat de kwaliteit van apotheken op verschillende indicatoren is toegenomen en stabiel is. De betreffende indicatoren hoeven daarom niet opnieuw uitgevraagd te worden. KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 4
Apotheken die deelnemen aan de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) kunnen de indicatoruitkomsten die de SFK berekent, automatisch inladen in de online enquête. Als uw apotheek ook deelneemt aan een cluster van apotheken met hetzelfde patiëntenbestand, dan kunt u naast individuele gegevens van de apotheek clustergegevens aanleveren. Er ligt voor verslagjaar 2017 een goede, weloverwogen set die geleverde farmaceutische zorg inzichtelijk maakt en daarmee betekenisvolle informatie oplevert voor alle belanghebbenden. Wie heeft er belang bij de uitvraag van de kwaliteitsindicatoren en/of welke partijen hebben interesse in de resultaten: Apothekers en apotheekhoudende huisartsen krijgen de mogelijkheid om de kwaliteit van hun ge leverde zorg te tonen. Het levert hen ook direct inzicht in welke verbeteringen gemaakt kunnen worden; Zorgconsumenten krijgen inzicht in de kwaliteit van een apotheek en hiermee de mogelijkheid om een zorgverlener te kiezen die voldoet aan hun eisen en behoeften; Zorgverzekeraars krijgen inzicht in de kwaliteit van de zorg in een apotheek en zijn hierdoor beter in staat om zorg in te kopen; IGJ gebruikt de informatie voor haar toezicht- en handhavingstaak; Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) kan passend (toekomstig) beleid ontwikkelen dat leunt op realistische mogelijkheden van apotheken; Het Kwaliteitsinstituut heeft als doel de kwaliteit van de in Nederland geleverde zorg te helpen verbeteren. Daartoe worden via het Kwaliteitsinstituut de scores op de openbare data set gepubliceerd. KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 5
PUBLICATIE VAN RESULTATEN Met de uitvraag van de kwaliteitsindicatoren wordt informatie verzameld die meerdere doelen dient en bruikbaar is voor meerdere partijen. Specifieke resultaten van de uitvraag worden na een toetsing op validiteit en onder specifieke voorwaarden gedeeld met de toezichthouder, zorgverzekeraars en beleidsmakers. Ook wordt een deel van de resultaten openbaar toegankelijk gemaakt. Om het ontsluiten van verzamelde data zorgvuldig en transparant te doen is door SKIF een dataprotocol opgesteld waarin afspraken staan over gebruik en ontsluiting van de data. Apothekers en apotheekhoudende huisartsen maar ook de vragende partijen hebben uiteraard actief inbreng geleverd bij het opstellen van het dataprotocol. Met de jaarlijkse uitvraag van de kwaliteitsindicatoren en publicatie van de resultaten komen apotheekhoudenden tegemoet aan de wens van zorgconsumenten, zorgverzekeraars, IGZ en beleidsmakers om inzicht te verschaffen in geleverde zorgprestaties op apotheekniveau. De resultaten worden door apotheken en apotheekhoudenden ingezet om hun zorgtaak en dienstverlening (nog) beter uit te voeren en hun zorgverlening aan de patiënt voortdurend te verbeteren. KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 6
S A M E N V A T T I N G KWALITEITSINDICATOREN UITVRAAG 2017 In de set kwaliteitsindicatoren voor de openbare apotheek zijn drie soorten indicatoren opgenomen: Structuurindicatoren: geven informatie over de organisatorische voorwaarden waarbinnen een apotheekhoudende verantwoord zorg kan leveren Procesindicatoren: geven informatie over de handelingen die binnen een zorgproces worden uitgevoerd om kwaliteit te leveren. Uitkomstindicatoren: geven informatie over de uitkomst van de zorg. KWALITEITSDOMEIN KWALITEITSMANAGEMENT 1.1 Aanwezigheid gecertificeerd kwaliteitsmanagementsysteem 10 1.2 Onderzoek naar patiëntervaringen of patiënttevredenheid 11 1.4 Registratie en analyse van incidenten waarbij de cliënt onjuiste medicatie heeft ontvangen 13 1.6 Registratie en analyse van klachten van patiënten 14 1.7 Deelname aan de Centrale Medicatiefouten Registratie (CMR) 16 1.8 Gevestigd apotheker is openbaar apotheker 17 KWALITEITSDOMEIN CONTINUÏTEIT VAN ZORG 2.2 Deelname aan overleg tussen voorschrijvers en apothekers 18 2.3 Percentage actieve dossiers van patiënten met een vastgelegde opt-in 19 2.14 Afspraken met één of meerdere ziekenhuizen met betrokken tot medicatiegegevens die overgedragen dienen te worden bij opname en ontslag 20 2.15 Deelname in lokale of regionale avond-, nacht- en weekenddienst 22 KWALITEITSDOMEIN COMMUNICATIE MET DE PATIËNT 3.3 Aanwezig scholingsbeleid voor medewerkers 23 3.4 Spreekkamer in de apotheek 24 KWALITEITSDOMEIN MEDICATIEBEWAKING 4.3 Werkafspraken over navragen van contra-indicaties bij de patiënt 25 4.4 Werkafspraken over vragen naar allergieën en overgevoeligheden bij de patiënt 26 4.5 Doseringscontrole op alle terhandstellingen aan kinderen jonger dan 12 jaar 27 KWALITEITSDOMEIN BEREIDING 5.1 Bereidende apotheek 28 KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 7
KWALITEITSDOMEIN TER HAND STELLEN 6.1a Ter hand stellen van geneesmiddelen in Geïndividualiseerde Distributievormen (GDV) 29 6.1b Overeenkomst betreffende gereedmaken van geneesmiddelen in GDV met leverancier(s) die werken volgens de GDS-norm 30 6.1B3 Registratie van patiënten die zelfstandig hun medicatie met behulp van GDV gebruiken 32 6.1B4 Vastleggen van zorgafspraken met betrekking tot start GDV bij patiënten die zelfstandig medicatie gebruiken 33 6.1B5 Afspraken over het houden van evaluaties en het vastleggen van daarvan bij patiënten die zelfstandig medicatie gebruiken met behulp van GDV 35 KWALITEITSDOMEIN MONITORING VAN GENEESMIDDELGEBRUIK 7.1 Maagbescherming bij risicopatiënten met niet-selectieve NSAID s (ns-nsaid s) 36 7.3 Opioïdgebruikers met laxans 38 7.5 Voorkeursmiddel cholesterolverlagers, nieuwe gebruikers 40 7.6 Patiënten met hart- en vaatziekten met statines 41 7.13 Maagbescherming bij risicopatiënten met trombocytenaggregatieremmers (TAR) 42 7.16 Antilipaemica bij patiënten met diabetes 43 7.17 Hoge dosering digoxine bij patiënten boven de 70 jaar 45 7.20 Voorkeursmiddelen RAS remmers, eerste uitgifte 46 7.22 Therapietrouw DOAC-gebruik 47 7.23 Glibenclamide patiënt 70 jaar en ouder 48 7.24 Nortriptyline bij patiënt van 65 jaar en ouder 49 7.25 Percentage gebruikers start DOAC s bij patiënten van 71 jaar of ouder waarvan de nierfunctie bekend is 51 7.26 Percentage gebruikers dat pas start met een combinatiepreparaat ter inhalatie na eerder gebruik van een enkelvoudig middel ter inhalatie 52 7.27 Tweede generatiepil bij start hormonale anticonceptiva 53 KWALITEITSDOMEIN MEDICATIEBEOORDELING 8.1 Kwalificaties op het gebied van medicatiebeoordelingen 54 8.2 Werkafspraken omtrent het uitvoeren van medicatiebeoordelingen 56 8.3 Aantal uitgevoerde medicatiebeoordelingen conform de KNMP-richtlijn Medicatiebeoordeling en/of de Multidisciplinaire richtlijn Polyfarmacie in het rapportagejaar 58 KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 8
TOELICHTING ASPECTEN VAN DE INDICATOREN KWALITEITSDOMEIN Kwaliteit van zorg wordt onderverdeeld in domeinen, namelijk: Kwaliteitsmanagement, Continuïteit van zorg, Communicatie met de patiënt, Medicatiebewaking, Bereiding, Ter hand stellen, Monitoring van geneesmiddelgebruik en Medicatiebeoordeling. TOEPASSINGSGEBIED Niet alle indicatoren zijn relevant voor iedere apotheekhoudende setting. Hier wordt omschreven of de indicatoren van toepassing zijn voor alle apotheekhoudenden (algemeen) of voor een specifieke setting: ziekenhuisapotheek, openbare apotheek of apotheekhoudende huisartsen. RISICO Omschrijving van het risico dat gelopen wordt. INDICATOR Hier wordt de indicator omschreven. TOELICHTING Indien in de indicatoren termen worden gebruikt die enige toelichting nodig hebben, dan wordt deze hier gegeven. Bijvoorbeeld toelichting op medicatie en/of middelen. TELLER Indicatoren worden vaak als een breuk gepresenteerd (behalve structuurindicatoren). De teller is het getal boven de streep van een breuk. Daarnaast is de teller een deelverzameling van de noemer. NOEMER De noemer is het getal onder de streep van een breuk. ONDERBOUWING Indicatoren zijn een middel om inzichtelijk te maken wat de kwaliteit van zorg is op een bepaald moment. Hier wordt een korte samenvatting gegeven van het belang van deze indicator in relatie tot kwaliteit van zorg en een weergave van de gebruikte bronnen. TYPE INDICATOR Er worden drie typen indicatoren onderscheiden: Structuurindicatoren, Procesindicatoren, Uitkomstindicatoren. KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 9
1 KWALITEITSMANAGEMENT INDICATOR 1.1 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator OA, AHHA, PoliA Onderbouwing Type indicator Aanwezigheid gecertificeerd kwaliteitsmanagementsysteem Kwaliteitsmanagement Alle branches De apotheek beschikt niet over een gecertificeerd kwaliteitsmanagementsysteem, waardoor de kwaliteit onvoldoende geborgd is. A. Beschikt de apotheek per 31 december 2016 over een gecertificeerd kwaliteitsmanagementsysteem (bijv. HKZ of ISO)? Ja Nee B. Zo ja, wat is het nummer van het certificaat? De zorginstelling waar farmaceutische zorg wordt geleverd, beschikt over een certificaat voor het kwaliteitsmanagementsysteem. Dit systeem waarborgt dat producten en diensten op consistente wijze worden geleverd, wordt voldaan aan eisen van de patiënt en aan de van toepassing zijnde wet en regelgeving. Verhogen van patiënttevredenheid en continue verbetering maken onderdeel uit van het kwaliteitsmanagementsysteem. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 10
INDICATOR 1.2 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Onderzoek naar patiëntervaringen of patiënttevredenheid Kwaliteitsmanagement Alle branches Wanneer patiëntervaringen niet (periodiek) worden gemeten, kan niet worden nagegaan of de zorg voldoende aansluit bij de behoefte van de patiënt, waar er knelpunten voor de patiënten zijn en of interventies of verbeteractiviteiten van de apotheek voldoende effect hebben gehad. A. Heeft u in de afgelopen 3 jaar een onderzoek uitgevoerd naar patiënt ervaringen of patiënttevredenheid op basis van een gevalideerde vragenlijst? Ja Nee B. Als u in de afgelopen 3 jaar een onderzoek uitgevoerd naar patiëntervaringen of patiënttevredenheid op basis van een gevalideerde vragenlijst, welk instrument heeft u hiervoor gebruikt? PREM Anders, namelijk C. Heeft u bij de uitvoering van de PREM 70 (incl. 35 eerste uitgifte) volledig ingevulde vragenlijsten ontvangen? Ja Nee D. Wat is het laatste jaar dat u onderzoek heeft uitgevoerd? 2017 2016 2015 2014 KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 11
Onderbouwing Type indicator Deze indicator gaat in op het betrekken van patiëntervaringen in de zorgverlening door middel van onderzoek. Door het periodiek meten van patiënt ervaringen kan worden nagegaan of de zorg voldoende aansluit bij de behoefte van de patiënt, of er zich knelpunten voordoen en hoe interventies of verbeteractiviteiten in de apotheek zijn ervaren. Onderzoek naar patiëntervaringen (klanttevredenheid) zijn een belangrijk onderdeel van een kwaliteitsmanagementsysteem en gebeurt aan de hand van een gevalideerde vragenlijst. De norm voor deze benchmark ligt op tenminste 70 patiënten, waarvan 35 patiënten met een eerste uitgifte en 35 patiënten met een vervolguitgifte. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 12
INDICATOR 1.4 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Onderbouwing Type indicator Registratie en analyse van incidenten waarbij de cliënt daadwerkelijk onjuiste medicatie heeft ontvangen Kwaliteitsmanagement Alle branches Er is onvoldoende zicht op incidenten waardoor onvoldoende lering voor de toekomst kan worden getrokken, en dezelfde of vergelijkbare fouten blijven bestaan. A. Vindt er registratie plaats van incidenten waarbij de cliënt daadwerkelijk onjuiste medicatie heeft ontvangen? Ja Nee B. Worden incidenten geanalyseerd ten behoeve van verbetering? Ja Nee Onder niet juiste medicatie wordt verstaan: onjuiste dosering en/of onjuiste stof en/of onjuiste bereiding en/of niet op juiste naam gesteld en/of onjuist gebruik op het etiket. Een incident is elke onbedoelde gebeurtenis tijdens het zorgproces welke de patiënt heeft bereikt en die tot schade aan de patiënt heeft geleid, had kunnen leiden of (nog) zou kunnen leiden (denk aan een fout of afwijking). Het ter hand stellen is een belangrijk proces binnen de farmaceutische zorg verlening. Fouten of incidenten binnen dit proces kunnen verstrekkende gevolgen voor de patiëntveiligheid hebben. Het is belangrijk om incidenten, fouten of afwijkingen binnen een kwaliteitsmanagementsysteem te registreren en te analyseren om herhaling te voorkomen en continu te werken aan verbetering. Apotheekhoudenden die actief incidenten vastleggen hebben mogelijk een hoger aantal gerapporteerde incidenten. Een laag aantal meldingen lijkt positief, maar kan ook betekenen dat de apotheekhoudende weinig incidenten vastlegt. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 13
INDICATOR 1.6 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Onderbouwing Registratie en analyse van klachten van patiënten Kwaliteitsmanagement Alle branches Bij onvoldoende aandacht voor klachten van patiënten worden belangrijke aan wijzingen voor verbetering van de praktijkvoering en zorgverlening gemist. A. Vindt er registratie plaats van klachten van patiënten? Ja Nee B. Worden klachten van patiënten geanalyseerd ten behoeve van verbetering van de organisatie? Ja Nee C. Is de apotheek aangesloten bij de klachten- en geschillenregeling van de KNMP en worden deze bekend gemaakt aan patiënten? Ja Nee Een klacht is een schriftelijke, mondelinge of op andere wijze geuite aanduiding van een naar voren gebracht bezwaar tegen het handelen of functioneren van een zorgaanbieder, komend van de gebruiker van de diensten van deze zorgaanbieder en/of diens naasten. Het begrip klacht kent geen beperkingen wat betreft de uitingsvorm, plaats van indiening, doel van de klager, inhoud of complexiteit. De klacht kan dus het karakter hebben van twijfel, vragen, verzoeken om verbetering, melding, claim e.d. (Definitie afkomstig van de Vereniging Klachtenfunctionarissen in de Gezondheidszorg). Deze indicator gaat in op het gebruiken van klachten van patiënten voor het verbeteren van de zorgverlening. Klachten zijn een belangrijke bron van aanwijzingen voor verbeteringen in de zorgverlening. Een groter aantal klachten wil niet altijd zeggen dat de apotheek slechter presteert, maar kan veroorzaakt worden doordat de apotheek veel aandacht heeft voor het registreren van klachten. KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 14
Onderbouwing (vervolg) Type indicator De Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) regelt de onderwerpen kwaliteit en klachtrecht en verplicht zorgaanbieders om goede zorg te bieden. Zorgaanbieders moeten volgens deze wet een klachten- en geschillenregeling hebben De KNMP biedt deze klachten- en geschillenregeling aan voor Zakelijke Contributie-leden of is apart af te sluiten. De apotheek maakt aan patiënten duidelijk hoe ze een klacht kunnen indienen bij de apotheek. Proces KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 15
INDICATOR 1.7 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Onderbouwing Type indicator Deelname aan Centrale Medicatie-incidenten Registratie (CMR) Kwaliteitsmanagement Openbare apotheek, Ziekenhuisapotheek en Poliklinische apotheek Er wordt niet geleerd van medicatie incidenten. Neemt u deel aan CMR? Ja Nee Onderdeel van het kwaliteitssysteem is het veilig ( blame free ) melden van interne incidenten en/of (bijna) fouten. Deze interne meldingen, alsmede externe meldingen afkomstig van patiënten of zorgverleners, dienen minstens eenmaal per jaar te worden geanalyseerd om de werkzaamheid van het kwaliteitssysteem te evalueren. Tevens dienen ze gemeld te worden bij CMR. Op basis van de verzamelde informatie in deze landelijke databank, worden adviezen voor verbetering opgesteld voor alle apotheken. Proces KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 16
INDICATOR 1.8 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Onderbouwing Type indicator Doel indicator Gevestigd apotheker is openbaar apotheker Kwaliteitsmanagement Openbare Apotheek Risico is dat de kwaliteit en veiligheid van de zorg in het geding komt wanneer de eindverantwoordelijkheid in de openbare apotheek niet door een openbaar apotheker wordt gedragen. Kennis en competenties zijn dan niet aantoonbaar op orde en van voldoende niveau om de benodigde zorg (op maat) te kunnen leveren. En dat brengt de kwaliteit en veiligheid van de zorg in gevaar. Staat de gevestigd apotheker geregistreerd in het Specialistenregister Openbaar Apothekers? Ja Nee Openbaar apothekers zijn als apothekers gespecialiseerd in het verlenen van eerstelijns farmaceutische zorg. De competenties van de openbaar apotheker worden geborgd via de eisen die gesteld worden aan registratie en herregistratie als openbaar apotheker. Een openbaar apotheker heeft de juiste kennis en competenties om als gevestigd apotheker de eindverantwoordelijkheid van de farmaceutische zorg op zich te nemen. Structuur Kwaliteit KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 17
2 CONTINUÏTEIT VAN ZORG INDICATOR 2.2 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Onderbouwing Type indicator Deelname aan overleg tussen voorschrijvers en apothekers Continuïteit van zorg Alle branches Wanneer er onvoldoende wordt overlegd en afgesproken tussen voorschrijvers en apotheekhoudenden bestaat de kans dat er verschillen in behandeling ontstaan, waardoor er mogelijk niet effectief, voldoende veilig of doelmatig wordt behandeld. Wat is het niveau van het F(T)TO waaraan uw apotheek deelneemt? Niveau 1: geen gestructureerd overleg Niveau 2: regelmatig overleg zonder concrete afspraken Niveau 3: regelmatig overleg met concrete afspraken Niveau 4: regelmatig overleg met toetsing van gemaakte afspraken De apotheek neemt niet deel aan een F(T)TO Het gaat om tenminste één vorm van de hieronder staande farmacotherapeutisch overleggen met andere zorgverleners (FTTO) / formulariumcommissie(s) extramurale/1elijns overleggen/commissies zoals F(T)TO (interne) ziekenhuis/2elijns overleggen/commissies/ formularium/ geneesmiddelcommissies over intramuraal voorschrijfbeleid (interne) ziekenhuis overleggen/formularium/geneesmiddelcommissies over extramuraal voorschrijfbeleid transmurale (multi-lijns) overleggen/commissies overleggen in het ziekenhuis op patiëntniveau Voorschrijvers en apotheekhoudenden werken samen binnen overlegstructuren, zoals het farmacotherapeutisch (transmuraal) overleg (F(T)TO) of 2e lijnsoverleg formularium/geneesmiddelcommissies. Binnen deze en andere overlegstructuren maken zorgverleners gezamenlijk afwegingen en afspraken over de effectiviteit, veiligheid en doelmatigheid van geneesmiddelen(gebruik). Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 18
INDICATOR 2.3 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Teller Noemer Onderbouwing Type indicator Percentage actieve dossiers van patiënten met een vastgelegde opt-in Continuïteit van zorg Openbare apotheek, Ziekenhuisapotheek en Poliklinische apotheek De apotheek deelt gegevens zonder toestemming van de patiënt. Percentage actieve dossiers met een vastgelegde opt-in De apotheek ontvangt van VZVZ een overzicht met het aantal aan gemelde opt-ins op 31 december 2017. Begin januari ontvangt de apotheek van SFK het aantal actieve dossiers. Definitie van actieve dossiers: het aantal patiënten aan wie in het rapportagejaar medicatie is verstrekt. Aantal unieke BSN s met actieve dossiers met opt-in aangemeld bij LSP op 31 december 2017. Aantal unieke BSN s met actieve dossiers. De apotheek mag medicatiegegevens alleen delen met toestemming van de patiënt. Aan alle patiënten dient dus om toestemming te worden gevraagd en het antwoord (positief én negatief) wordt geregistreerd in het informatiesysteem. Voor LSP geldt dat alleen het BSN van de patiënt kan worden aangemeld indien in het informatiesysteem is vastgelegd dat de patiënt toestemming heeft verleend. Proces KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 19
INDICATOR 2.14 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Afspraken met één of meerdere ziekenhuizen met betrekking tot medicatiegegevens die overgedragen dienen te worden bij opnameen ontslag Continuïteit van zorg Apotheekhoudende Huisarts en Openbare Apotheek Medicatiegegevens zijn niet compleet bij de overdracht van de patiënt van extra- naar intramuraal en vice versa. A. Heeft u samenwerkingsafspraken met één of meerdere ziekenhuizen met betrekking tot medicatiegegevens die overgedragen dienen te worden bij opname- en ontslag? Ja, met één of meerdere ziekenhuizen waar ik mee samenwerk B. Zijn deze afspraken ook vastgelegd? Ja Nee Anders, want: Nee, want: Toelichting Anno 2017 is er nog geen landelijk werkend systeem voor de overdracht van medicatiegegevens, waar alle zorgverleners gebruik van kunnen maken en dat alle in de richtlijn benoemde gegevens omvat. Om ervoor te zorgen dat de informatie zo goed mogelijk wordt overgedragen tussen de diverse ketenpartners zijn afspraken nodig over overdracht van medicatiegegevens. KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 20
Toelichting (vervolg) In de Leidraad Overdracht van Medicatiegegevens in de keten wordt benoemd dat zorgaanbieders samen met de mede-zorgaanbieders samenwerkingsafspraken dienen te maken voor een snelle en efficiënte informatievoorziening van de basisset medicatiegegevens in de regionale situatie en dit vast te leggen. Onderbouwing Type indicator Doel indicator Opname- en ontslag betreft tevens de dagbehandeling, omdat ook deze patiënten risico lopen. Aantal unieke BSN s met actieve dossiers met opt-in aangemeld bij LSP op 31 december 2017. Structuur Kwaliteit KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 21
INDICATOR 2.15 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Deelname in lokale of regionale avond-, nacht- en weekenddienst Continuïteit van zorg Apotheekhoudende Huisarts en Openbare Apotheek Het is niet geregeld dat de farmaceutische zorg voor de patiënt altijd beschikbaar is. Hoe is de waarneming voor avond-, nacht- en weekenddiensten in deze apotheek geregeld? De apotheek is aangesloten bij een dienstapotheek; De apotheek maakt deel uit van een waarneemgroep en voert bij toerbeurt diensten uit; De apotheek is zelf altijd bereikbaar buiten openingstijden; De apotheek is buiten openingstijden niet bereikbaar en is niet aangesloten bij; Via een dienstregeling; Anders, namelijk Toelichting Onderbouwing Type indicator Doel indicator De apotheker neemt deel in een lokale of regionale avond-, nacht- en weekenddienst. In samenwerking met andere apotheken in de omgeving zorgt de apotheek ervoor dat patiënten ook buiten de reguliere openingstijden farmaceutische zorg kunnen krijgen. Om veilige en effectieve zorg te verlenen, kunnen de samenwerkende apotheken zo nodig de gegevens van elkaars patiënten raadplegen. Structuur Kwaliteit KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 22
3 C O M M U N I C A T I E M E T D E P A T I Ë N T INDICATOR 3.3 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Onderbouwing Type indicator Aanwezig scholingsbeleid voor medewerkers Communicatie met de patiënt Openbare apotheek, Ziekenhuisapotheek en Poliklinische apotheek Een patiënt krijgt inadequate (onjuiste, onvolledige en/of onvoldoende duidelijke) informatie als gevolg van het feit dat de medewerker die informatie verstrekt onvoldoende communicatief competent is. Is er een scholingsbeleid m.b.t. FPZ-communicatie aanwezig met een bedrijfsopleidingsplan en een persoonlijk opleidingsplan per medewerker waarvan de resultaten ook jaarlijks geëvalueerd worden? Ja Nee Aantoonbaar door overleggen van een deelnamecertificaat van relevante opleiding of nascholing op het gebied van de FPZ-communicatie. Mondelinge informatie moet inhoudelijk correct zijn én aansluiten bij de zorg- en informatiebehoefte van de cliënt. Het is van belang dat de zorgverlener proactief vraagt naar deze behoefte van de patiënt en verifieert of alle verstrekte informatie en adviezen goed zijn overgekomen en alle vragen beantwoord zijn. Professionele communicatievaardigheden zijn aan te leren en moeten worden bijgehouden. Wanneer een zorgverlener het geneesmiddel overhandigt of toedient aan de patiënt, moet de apotheekhoudende nagaan of deze de gebruiksinstructie in acht neemt of overbrengt aan de patiënt. In bijzondere gevallen zoals bij verminderde cognitie of beperkte praktische vaardigheden en bij complexe medicatie, dient uitgebreidere instructie gegeven te worden. Inhoudelijk is het van belang dat de medewerker weet welke informatie belangrijk is om te verstrekken en dat deze kennis op een professionele wijze gecommuniceerd wordt naar de cliënt zodat deze aansluit bij de zorgvraag en informatiebehoefte van de cliënt. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 23
INDICATOR 3.4 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Onderbouwing Type indicator Spreekkamer in de apotheek Communicatie met de patiënt Openbare Apotheek Privacygevoelige gesprekken kunnen niet in een aparte ruimte worden gehouden, waardoor patiënten geen (relevante) vragen durven te stellen. Is er een spreekkamer aanwezig in de apotheek? Ja Nee Voor een goede begeleiding van het medicijngebruik van een patiënt is het van belang dat privacygevoelige gesprekken kunnen worden gevoerd in een veilige omgeving. In de spreekkamer van de apotheek kan de apotheker of de apothekersassistent rustig en ongestoord met de patiënt praten. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 24
4 MEDICATIEBEWAKING INDICATOR 4.3 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Onderbouwing Type indicator Werkafspraken over navragen van contra-indicaties bij de patiënt Medicatiebewaking Openbare apotheek en Poliklinische apotheek Het niet navragen, verifiëren en vastleggen van contra-indicaties leidt tot het risico op gezondheidsschade bij de patiënt. Is er in de apotheek een vastgelegde werkafspraak dat voor iedere patiënt zonder patiëntendossier (inclusief passanten) mogelijke contra-indicaties worden nagevraagd bij de patiënt en worden vastgelegd? Ja Nee Deze indicator gaat in op het navragen van contra-indicaties bij patiënten. Dit zou moeten gebeuren voor iedere patiënt die medicatie ophaalt in de apotheek. In deze indicator wordt specifiek gevraagd naar vastgelegde werkafspraken over het vragen naar mogelijke contra-indicaties bij iedere patiënt die tot dusverre onbekend is in de apotheek. Het op de hoogte zijn van mogelijke contra-indicaties is een randvoorwaarde voor het uitvoeren van een zorgvuldige medicatiebewaking. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 25
INDICATOR 4.4 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Onderbouwing Type indicator Werkafspraken over vragen naar allergieën en overgevoeligheden bij patiënt Medicatiebewaking Alle branches Wanneer allergieën en overgevoeligheden niet worden nagevraagd, geverifieerd en vastgelegd kan hier geen rekening mee worden gehouden bij de behandeling van of het voorschrijven van medicijnen aan de patiënt. Mogelijk kan dit leiden tot gezondheidsschade bij de patiënt. Zijn er in de apotheek vastgelegde werkafspraken over het vragen naar allergieën en overgevoeligheden bij iedere patiënt zonder patiëntendossier (inclusief passanten)? Ja Nee Deze indicator gaat in op het vragen naar allergieën en overgevoeligheden bij de patiënt. Dit dient in ieder geval te gebeuren voor de patiënt zonder patiëntendossier in de apotheek. In deze indicator wordt gevraagd naar vastgelegde werkafspraken hierover in de apotheek. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 26
INDICATOR 4.5 Doseringscontrole op alle terhandstellingen aan kinderen jonger dan 12 jaar Kwaliteitsdomein Medicatiebewaking Toepassingsgebied Openbare apotheek, Ziekenhuisapotheek en Poliklinische apotheek Risico De (bereide) medicatie heeft niet de juiste dosering waardoor de patiënt risico loopt op gezondheidsschade. Indicator In welke mate vindt aantoonbare doseringscontrole plaats voorafgaand aan alle terhandstellingen aan kinderen jonger dan 12 jaar? In meer dan 95% van de situaties In 75% tot en met 95% van de situaties In 50% tot 75% van de situaties In minder dan 50% van de situaties Toelichting De beoordeling en behandeling van het recept inclusief doseringscontrole moet altijd plaatsvinden vóór terhandstelling. Dit kan door de apotheker of een apothekersassistent worden uitgevoerd. In het geval van (door)levering van apotheekbereidingen is de behandelend apotheker verantwoordelijk voor de doseringscontrole. Onderbouwing Deze indicator gaat in op de medicatiebewaking voor alle terhandstellingen (eigen bereidingen, doorgeleverde bereidingen en geregistreerde preparaten) aan kinderen jonger dan 12 jaar. Type indicator Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 27
5 B E R E I D I N G INDICATOR 5.1 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Onderbouwing Type indicator Bereidende apotheek Bereiding Alle branches Een bereiding dient op de juiste wijze, onder de juiste omstandigheden door een daarvoor getrainde zorgverlener plaats te vinden, zodat de kwaliteit van het bereide product gewaarborgd is. Onvoldoende borging van de kwaliteit kan gezondheidsrisico s voor de patiënt opleveren. A. Bent u een bereidende apotheek? Ja Nee B. Maakt u gebruik van de bereidingsmodule van LNA/KNMP? Ja Nee Gebruikmaken van de bereidingsmodule van LNA/KNMP betekent dat apotheken gebruik kunnen maken van de LNA-bestanden op de KNMP Kennisbank die gerelateerd zijn aan de betreffende bereiding. Dit zijn bijvoorbeeld de FNA-bestanden met alle voorschriften en achtergrondinformatie, alle LNA-procedures over bereiden, een grondstoffenbestand en de LNA-mededelingen. Daarnaast heeft men toegang tot het programma Protype (programma voor onderhoud chargebereidingsvoorschriften) en de chargebereidingsvoorschriften van FNA-producten. Weegapplicaties vallen hierbuiten, deze gaan via desbetreffende Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 28
6 TER HAND STELLEN INDICATOR 6.1A Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Indicator Onderbouwing Type indicator Ter hand stellen van geneesmiddelen in Geïndividualiseerde Distributievormen (GDV) in het rapportagejaar Ter hand stellen Openbare apotheek, Poliklinische apotheek en Apotheekhoudende huisarts Stelde u in het rapportagejaar geneesmiddelen ter hand in GDV? Ja Nee Wanneer de patiënt in redelijkheid niet in staat is om zijn medicijnen op de juiste wijze te gebruiken, zorgt de apotheekhoudende voor geïndividualiseerde distributievormen. Hiermee is de patiënt beter in staat het juiste geneesmiddel op het juiste tijdstip en in de juiste frequentie toe te passen. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 29
INDICATOR 6.1B Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Overeenkomst betreffende gereedmaken van geneesmiddelen in geïndividualiseerde distributievormen (GDV) met leverancier(s) die werken volgens de GDS Norm. Ter hand stellen Openbare apotheek Een apotheekhoudende die werkt met ketenpartners loopt het risico dat de kwaliteit van farmaceutische zorg in het geding komt bij niet transparante afspraken over inhoudelijke en organisatorische verantwoordelijkheden van alle partijen. 1. De apotheekhoudende heeft een overeenkomst met leverancier(s) die werken volgens de GDS Norm voor het gereedmaken van geneesmiddelen in GDV. Ja Nee 2. De overeenkomst omvat afspraken over taken en verantwoordelijkheden van de apotheek en leverancier. Ja Nee De GDS Norm (KNMP, 2011) voor geautomatiseerde geneesmiddeldistributiesystemen is beschikbaar via http://www.knmp.nl/downloads/ organisatie-regelgeving/organisatie-regelgeving-normen-en-richtlijnen/ kwaliteitsnorm-geautomatiseerde-geneesmiddeldistributie-systemen.pdf. De afspraken over taken en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd in een overeenkomst. KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 30
Toelichting (vervolg) De overeenkomst bevat tenminste afspraken over: Verdeling van verantwoordelijkheden rondom: Receptplicht; Terhandstelling; Medicatiebewaking; Patiëntvoorlichting; Logistiek rondom bestellen en leveren; Omgaan met klachten en fouten; Assortiment; Periodieke evaluatie; Privacy waarborging. Als de leverancier werkt conform de GDS Norm, zijn de genoemde zaken geregeld in de overeenkomst. Onderbouwing Type indicator De apotheek die zelf beschikt over een geautomatiseerd geneesmiddeldistributiesysteem dient ook aan de GDS Norm te voldoen. In dat geval dient de interne verdeling van taken en verantwoordelijkheden goed te zijn vastgelegd. Om het GDS-proces te waarborgen moet aan randvoorwaarden zijn voldaan. De GDS-apotheker is wettelijk de ter hand stellende apotheker, omdat deze de geneesmiddelen uit anonieme voorraad op naam van de patiënt stelt. Het op naam stellen is maar één aspect van ter hand stellen en dus is de GDS-apotheker ook verantwoordelijk voor de medicatiebewaking en de patiëntenvoorlichting. Deze taken kunnen beter door de behandelend apotheker worden uitgevoerd. Daarom dient de verdeling van verantwoordelijkheden contractueel te zijn vastgelegd. De recepten moeten toegankelijk zijn voor de GDS-apotheker. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 31
INDICATOR 6.1B3 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Onderbouwing Type indicator Registratie van patiënten die zelfstandig hun medicatie met behulp van GDV gebruiken Ter hand stellen Openbare apotheek, Poliklinische apotheek en Apotheekhoudende huisarts Een apotheekhoudende die werkt met ketenpartners loopt het risico dat de kwaliteit van farmaceutische zorg in het geding komt bij niet transparante afspraken over inhoudelijke en organisatorische verantwoordelijkheden van alle partijen. Wordt in de apotheek vastgelegd of GDV patiënten een professioneel verzorgende (opgenomen in instelling of via thuiszorg) hebben of zelf standig hun medicatie met behulp van GDV gebruiken? Ja Nee De farmaceutische zorg voor een patiënt met GDV zonder professioneel verzorgende is anders ingericht dan die voor een patiënt met GDV en een professioneel verzorgende. Daarom is het van belang dat de apotheker dit registreert. Wanneer de patiënt de medicatie zelf in beheer heeft met behulp van GDV is de patiënt ook degene met wie medicijngesprekken en evaluatiegesprekken gevoerd worden. Is het medicijnbeheer (in GDV) uitbesteed aan professionele zorg dan is het overleg anders geregeld en dient de apotheek bovendien de betreffende verzorgende van een toedienlijst te voorzien. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 32
INDICATOR 6.1B4 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Vastleggen van zorgafspraken met betrekking tot start GDV bij patiënten die zelfstandig medicatie gebruiken Ter hand stellen Openbare apotheek, Poliklinische apotheek en Apotheekhoudende huisarts Als afspraken van de apotheker en patiënt niet goed worden vastgelegd is de kans op onjuist gebruik van geïndividualiseerde distributievorm (GDV) en medicatie groter. Bevindingen gaan verloren als deze niet goed zijn vastgelegd (in een zorgplan). Worden zorgafspraken vastgelegd met betrekking tot start GDV bij patiënten die zelfstandig medicatie gebruiken? Ja Nee Zorgafspraken zijn schriftelijk vastgelegde afspraken aangaande de zorg voor een patiënt. Het opstellen en vastleggen hiervan doet de apotheker samen met de individuele patiënt tijdens de intake bij de opstart van GDV. De apotheker legt de opgestelde zorgafspraken vast in het patiëntendossier. Door middel van zorgafspraken zijn de volgende punten in ieder geval vastgelegd: Distributievorm Actueel medicijngebruik Welke geneesmiddelen in de GDV kunnen en welke niet Innametijden geneesmiddelen Startdag Bezorging noodzakelijk Eventueel inzet van mogelijke hulpmiddelen ter ondersteuning van goed gebruik Oude medicatie retour apotheek (KNMP-richtlijn Zorg voor patiënten met geneesmiddelen in een geïndividualiseerde distributievorm, 2013) KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 33
Onderbouwing Type indicator Wanneer de patiënt de medicatie zelf in beheer heeft met behulp van GDV is de patiënt ook degene met wie medicijngesprekken en evaluatiegesprekken gevoerd worden. Is het medicijnbeheer (in GDV) uitbesteed aan professionele zorg dan is het overleg anders geregeld en dient de apotheek bovendien de betreffende verzorgende van een toedienlijst te voorzien. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 34
INDICATOR 6.1B5 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Onderbouwing Type indicator Afspraken over het houden van evaluaties en het vastleggen daarvan bij patiënten die zelfstandig medicatie gebruiken met behulp van GDV Ter hand stellen Openbare apotheek, Poliklinische apotheek en Apotheekhoudende huisarts Het verschaffen van geïndividualiseerde distributievorm (GDV) aan patiënten zonder jaarlijkse evaluatie kan leiden tot onjuist en onveilig gebruik van medicatie. Worden in de apotheek evaluaties gehouden en vastgelegd bij patiënten die zelfstandig medicatie gebruiken met behulp van GDV? Ja Nee Deze jaarlijkse evaluatie betreft alleen gebruik van de GDV en is geen medicatiebeoordeling. Evaluatie vindt plaats met patiënt. De apotheker schenkt hierbij tenminste aandacht aan: De wijze van gebruik De geschiktheid van de distributievorm De wijze van gebruik van de geneesmiddelen buiten GDV Mogelijke ondersteuning bij lage gezondheidsvaardigheden De apotheker legt uitkomsten van de evaluatie vast in het patiëntendossier. (KNMP-richtlijn Zorg voor patiënten met geneesmiddelen in een geïndividualiseerde distributievorm, 2013) De apotheker evalueert het gebruik van GDV met de patiënt minimaal eenmaal per jaar en bij aanwijzingen van problemen. Dit is van belang voor goed en veilig geneesmiddelgebruik. Daarbij is de apotheker alert op een in tijd gewijzigde zorgbehoefte van de patiënt. Deze kan wijzigen doordat de cognitie of motoriek van de patiënt in de tijd verandert of doordat er geen mantelzorger meer is. De apotheker legt de evaluatie vast in het patiëntendossier om de continuïteit te borgen. Structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 35
7 M O N I T O R I N G V A N GENEESMIDDELENGEBRUIK INDICATOR 7.1 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Maagbescherming bij risicopatiënten met niet-selectieve NSAID s (ns-nsaid s) Monitoring van geneesmiddelengebruik Openbare apotheek, Apotheekhoudende huisarts Gebruik van ns-nsaid s bij risicopatiënten verhoogt de kans op gastrointestinale bloedingen. Percentage ns-nsaid gebruikers met risico op maagschade met gelijk tijdig gebruik van adequate maagbescherming. Onder maagbescherming wordt verstaan het gebruik van een PPI of H2 antagonisten in een dubbele dosering of combinaties. Teller Noemer Onderbouwing Deze indicator vindt u in de SFK webrapportage (KISS), indien u hieraan deelneemt. Deze kunt u automatisch laten inlezen in deze enquête. Patiënten met risico op maagschade (71 jaar of ouder of 61 tot en met 70 jaar met comorbiditeit of comedicatie) en gebruik van een ns-nsaid in de rapportageperiode met gelijktijdig gebruik van adequate maagbescherming. Patiënten met risico op maagschade (71 jaar of ouder of 61 tot en met 70 jaar met comorbiditeit of comedicatie) en gebruik van een ns-nsaid in de rapportageperiode. Deze indicator gaat in op het ter hand stellen van een gewenste combinatie van geneesmiddelen in verband met het voorkomen van mogelijke bijwerkingen. Deze indicator vraagt naar het toepassen van maagbescherming bij het gebruik van ns-nsaid s bij patiënten van 71 jaar of ouder of bij een leeftijd van 61 tot en met 70 jaar met een co-morbiditeit (diabetes, hartfalen, reuma) of met gelijktijdig gebruik van co-medicatie (Antistollende medicatie, vitamine K-antagonisten, glucocorticosteroïden, SSRI s en gerelateerde, spironolacton). KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 36
Onderbouwing (vervolg) Type indicator Gastro-intestinale bloedingen behoren tot de ernstigste bijwerkingen van NSAID s. Jaarlijks komen minstens 3000 mensen in het ziekenhuis terecht ten gevolge van een maagbloeding door NSAID s. NSAID s staan in de top 3 van geneesmiddelen die bijdragen aan geneesmiddelgerelateerde ziekenhuisopnames. Leeftijd is de belangrijkste risicofactor voor het optreden van maagulcera bij gebruik van NSAID s. Het gelijktijdig gebruik van maagbescherming bij NSAID s halveert de kans op een gastro-intestinale bloeding. Uitkomst KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 37
INDICATOR 7.3 Opioïdgebruikers met laxans Kwaliteitsdomein Monitoring van geneesmiddelengebruik Toepassingsgebied Openbare apotheek en Poliklinische apotheek Risico Geen gelijktijdig gebruik van een laxans met een sterk opioïd kan leiden tot de bijwerking obstipatie. Deze bijwerking kan een risico geven op gezondheidsschade bij de patiënt. Indicator A. Percentage patiënten met sterke opioïden waarbij gelijktijdig gebruik van een laxans, is vastgesteld. B. Wordt met behulp van een MFB Laxantia bij opioïdgebruik de afhandeling vastgelegd? Ja Nee Toelichting Deze indicator vindt u in de SFK webrapportage (KISS), indien u hieraan deelneemt. Deze kunt u automatisch laten inlezen in deze enquête. Teller Aantal patiënten met minimaal één terhandstelling in het rapportagejaar van opioïden en tegelijkertijd gebruik van (binnen 3 dagen) laxans. Noemer Aantal patiënten waaraan gedurende een of meerdere maanden van het verslagjaar opioïden ter hand zijn gesteld. Onderbouwing Deze indicator gaat in op het ter hand stellen van een gewenste combinatie van geneesmiddelen in verband met het voorkomen van mogelijke bijwerkingen. Deze indicator vraagt naar het gelijktijdig ter hand stellen van laxantia bij sterke opioïden. Er is consensus dat bij gebruik van opioïden in meer dan 90% van de gevallen binnen enkele dagen obstipatie optreedt. Dit is niet alleen hinderlijk, maar kan leiden tot ernstige complicaties zoals colonobstructie. Uit meerdere onderzoeken is gebleken dat slechts de helft van de opiaatgebruikers preventief laxantia krijgt. Bij een deel van de patiënten zal er een terechte reden zijn om geen laxantia voor te schrijven (bijvoorbeeld bij bestaande diarree). KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 38
Onderbouwing (vervolg) Type indicator De selectie van opioïden is gelijkgetrokken met de selectie vanuit de MFB s, met uitzondering van methadon. Hiermee worden een aantal opioïden niet meegenomen, die vorig jaar nog wel geïncludeerd waren. De volumevergroters worden niet langer geëxcludeerd en nu ook bij de laxantia meegeteld. Via de MFB Laxantia bij opoïdgebruik kan de reden voor het niet verstrekken van een laxans worden vastgelegd. Uitkomst en structuur KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 39
INDICATOR 7.5 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Voorkeursmiddel cholesterolverlagers, nieuwe gebruikers Monitoring van geneesmiddelengebruik Openbare apotheek en Poliklinische apotheek Patiënt ontvangt niet meest bewezen kosteneffectieve geneesmiddel volgens geldende richtlijnen. Percentage nieuwe gebruikers van cholesterolverlagers dat start met simvastatine. Alleen huisartsenvoorschriften zijn geïncludeerd. Teller Noemer Onderbouwing Type indicator Deze indicator vindt u in de SFK webrapportage (KISS), indien u hieraan deelneemt. Deze kunt u automatisch laten inlezen in deze enquête. Patiënten met een eerste uitgifte van een cholesterolverlager, voorgeschreven door de huisarts, waarbij simvastatine is afgeleverd. Patiënten met een eerste uitgifte van een cholesterolverlager (zonder switch) voorgeschreven door de huisarts. Bij een verhoogde cholesterolwaarde in het bloed is simvastatine in een voldoende hoge dosering de eerste keuze (NHG-standaard Cardiovasculair risicomanagement 2012). Uitkomst KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 40
INDICATOR 7.6 Patiënten met hart- en vaatziekten met cholesterolverlagers Kwaliteitsdomein Monitoring van geneesmiddelengebruik Toepassingsgebied Openbare apotheek en Poliklinische apotheek Risico Een te hoge cholesterolspiegel verhoogt het risico op cardiovasculaire ziekten. Indicator Percentage patiënten met gebruik van nitraten of thrombocytenaggregatieremmers dat tegelijkertijd cholesterolverlagers gebruikt. Toelichting Deze indicator vindt u in de SFK webrapportage (KISS), indien u hieraan deelneemt. Deze kunt u automatisch laten inlezen in deze enquête Teller Gebruikers (40-80 jaar) van nitraten of thrombocytenaggregatieremmers (tenminste 2 afleveringen in de rapportageperiode waarbij een aflevering in de meest recente 4 maanden was) door de huisarts met tegelijkertijd gebruik van cholesterolverlagers. Noemer Gebruikers (40-80 jaar) van nitraten of thrombocytenaggregatieremmers (tenminste 2 afleveringen in de rapportageperiode waarbij een aflevering in de meest recente 4 maanden was) door de huisarts. Onderbouwing De NHG-standaard Cardiovasculair Risicomanagement geeft aan dat patiënten met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten met een cholesterolverlagend middel dienen te worden behandeld ter preventie van atherosclerose. De eerste keuze hierin zijn statines. Indien statines niet worden verdragen geeft dezelfde standaard aan dat er cholestyramine, gemfibrozil en nicotinezuur wordt voorgeschreven. Volgens de NHG-standaard Cardiovasculair risicomanagement komen patiënten met Hart- en vaatziekten in aanmerking voor een statine bij een LDL > 2.5 mmol/l of bij een symptomatisch coronairlijden of doorgemaakt hartinfarct ongeacht de LDL of TCL waarde. (www.nhg.org/standaarden/samenvatting/cardiovasculair-risicomanagement#idp15248800) Type indicator Uitkomst KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 41
INDICATOR 7.13 Kwaliteitsdomein Toepassingsgebied Risico Indicator Toelichting Maagbescherming bij risicopatiënten met trombocytenaggregatieremmers (TAR) Monitoring van geneesmiddelengebruik Openbare apotheek, Poliklinische apotheek en Apotheekhoudende huis arts Trombocytenaggregatieremmers (TAR) kunnen, zeker bij risicopatiënten, zorgen voor maagperforaties, -bloedingen en ulceraties. Maagbescherming verkleint het risico op deze complicaties. Percentage gebruikers van trombocyten aggregatieremmers met risico op maagschade en gelijktijdig gebruik van adequate maagbescherming. Onder maagbescherming wordt verstaan het gebruik van een PPI of H2 antagonisten in een dubbele dosering of combinaties. Patiënten met risico op maagschade: Patiënten van 81 jaar of ouder; Patiënten van 71 jaar tot en met 80 jaar en gebruik van tenminste een overig middel met risico op bloedingen; Patiënten van 61 jaar tot en met 70 jaar met gelijktijdig gebruik van tenminste twee overige middelen met risico op bloedingen en TAR. Teller Noemer Onderbouwing Type indicator Deze indicator vindt u in de SFK webrapportage (KISS), indien u hieraan deelneemt. Deze kunt u automatisch laten inlezen in deze enquête. Patiënten met risico op maagschade en gebruik van TAR in de rapportageperiode die gelijktijdig gebruik hadden van maagbescherming voor tenminste 3 dagen. Patiënten met risico op maagschade en gebruik van TAR in de rapportageperiode. Zie het HARM Wrestling rapport (2009): www.knmp.nl/downloads/harmwrestlingrapportdefnov2009.pdf/at_download/file Uitkomst KWALITEITSINDICATOREN FARMACIE 42