Van sportkeuring naar sportmedisch advies

interview Han de Veth Van sportkeuring naar sportmedisch advies In het verleden wees een sportkeuring uit of je wel of niet mócht sporten. In veel takken van sport is die verplichte keuring afgeschaft. Han de Veth, als arts werkzaam in de sportgezondheidszorg, stelt dat een goede keuring in combinatie met diverse sporttesten meer oplevert en kan leiden tot een gericht trainingsadvies. Meten is weten is geen cliché. Tekst: Cors van den Brink Fotografie: Barbara Kerkhof Han de Veth is geen onbekende in de wereld van de sportmasseurs. Hij is een van de mensen achter de BOSS, de Bredase Opleiding Sportmassage & Sportverzorging. Daarnaast is hij verbonden aan Sport Assistance, een centrum voor onder meer cardio & fitness, sportspecifieke training en topsport begeleiding. Via zijn eigen sportieve passie, het hardlopen, kwam hij terecht bij A.V. Sprint, met ruim 2600 leden de grootste atletiekvereniging van Nederland, waar hij betrokken is bij de sportmedische begeleiding. Vanuit die brede achtergrond leverde hij op 1 februari een interessante bijdrage aan het congres van het NGS tijdens een workshop over sporttesten. Kort hiervoor spraken we hem over zijn ideeën en over zijn manier van werken in de Bredase sportwereld. Meerdere specialisaties Ik heb binnen de geneeskunde meerdere specialisaties gedaan, vertelt De Veth. Ik heb mijn studie geneeskunde in 1983 afgerond en ben daarna de opleiding tot huisarts gaan doen. Na deze opleiding ben ik echter bij de GGD gaan werken in de maatschappelijke gezondheidszorg, als jeugdarts en forensisch arts. In diezelfde periode ben ik me uit belangstelling ook al meer gaan verdiepen in de sportgeneeskunde, via allerlei opleidingen en scholingen. Ik ben geen sportarts, maar ik kan mijzelf wel arts sportgeneeskunde noemen en ben ook lid van de Vereniging voor Sportgeneeskunde. Sinds 2002 ben ik docent aan de opleiding Maatschappij en Gezondheid, vooral op het gebied van de jeugdgezondheidszorg en sport en bewegen. Wedstrijdzwemmen en hardlopen Zijn eigen sportcarrière bracht hem bij het wedstrijdzwemmen en het waterpolo en vanaf 1984 is hij gaan hardlopen: op de baan en op de weg en op afstanden tot en met de marathon. Het bracht hem bij A.V. Sprint, waar hij in 1994 lid werd van de medische commissie en sinds 1996 clubarts en voorzitter van de medische commissie is. Eerst ging het om een vrijwilligersfunctie, maar sinds 2008 is dit een deeltijdaanstelling als clubarts en als coördinator sportgezondheidszorg een unicum in de atletiekwereld. Het is een mengeling van betaald- en vrijwilligerswerk, zegt De Veth. Want in de praktijk ben ik er veel meer tijd aan kwijt dan het aantal uren dat ik betaald krijg. Maar het is al bijzonder dat de vereniging zoveel waarde hecht aan goede sportmedische zorg. De missie van A.V. Sprint is haar leden gezond en verantwoord te laten sporten. Dat is mede mogelijk omdat de club zo groot is en ook ambities heeft op het gebied van topsport. Bijzonder als een vereniging zoveel waarde hecht aan sportmedische zorg maart 2014 Sportmassage 13

interview Wat is nu eigenlijk een goed sportmedisch advies? Opleiding In 2001 werd ik door fysiotherapeut Peter Elshout gevraagd om docent sportmassage te worden bij IMKO, een instituut dat zich vooral toelegt op beroepsopleidingen op het gebied van de uiterlijke verzorging, zoals kappers, schoonheidspecialistes en pedicures. Vier jaar geleden besloten we ons eigen opleidingsinstituut op te richten en dat is de BOSS geworden, de Bredase Opleiding Sportmassage & Sportverzorging. De BOSS biedt momenteel de opleidingen sportmassage en medical taping aan en wil in de toekomst ook blessurepreventie, tapen en bandageren en EHBSO opnemen in het programma. Sporttesten De Veth kent dus de wereld van de sport en van de sportmasseur. Hij is ook doordrongen van het belang van sportonderzoeken en testen om de belastbaarheid van de sporter in beeld te brengen en daardoor blessures te voorkomen. Meten is weten is in dat licht gezien meer dan een cliché. Hij brengt dat, samen met enkele collega s in andere disciplines, in praktijk bij Sport Assistance. De aanpak is terug te voeren op de vraag die De Veth zich enkele jaren geleden stelde: wat is nu eigenlijk een goed sportmedisch advies? In de eerste plaats gaat het erom de gezondheid van de sporter in kaart te brengen, zegt hij. Hij noemt het Lausanne-protocol als vertrekpunt. De bekende vragenlijst is bedoeld om risicofactoren op het gebied van hart- en vaatziekten op te sporen, zowel bij de sporter zelf als in zijn of haar familie. Het is een (schriftelijk) onderzoek dat bijvoorbeeld FIFA en IOC verplicht stellen voor topsporters die aan hun evenementen deelnemen. Die vragenlijst is een eerste selectiecriterium. Ik combineer dat bij Sprint met een lichamelijk onderzoek, vooral naar de biometrie en het bewegingsapparaat, en als de vragenlijst er aanleiding toe geeft, verwijs ik voor een ECG. En hoewel er dus geen verplichting meer is om een sportkeuring te ondergaan, bestaat er veel belangstelling voor, ook omdat we de kosten laag kunnen houden en omdat we alle nieuwe leden van 35 jaar en ouder hier actief en persoonlijk voor benaderen. Overigens: in andere landen is die verplichting er nog wel. Als je een halve marathon in Frankrijk loopt, moet je bij de inschrijving een medische verklaring van een arts kunnen tonen. In Rotterdam kun je een hele marathon lopen zonder dat je iets wordt gevraagd. Twee opties In het schema dat De Veth hanteert voor het vervolg na de intake, zijn er twee opties. De sporter kan kiezen voor een medisch onderzoek, met ECG, longfunctie en bloedonderzoek, bij een Sportmedisch Adviescentrum of elders. Daar ligt de nadruk op het verkrijgen van een medisch advies van een sportarts met als centrale vraag: is het medisch gezien verantwoord om te sporten? Een tweede weg leidt naar een ander type onderzoek, met als doel om de fysiologische en biomedische belastbaarheid en de fysieke fitheid te meten aan de hand van een aantal specifieke testen. Daarvoor heeft Sport Assistance een eigen concept ontwikkeld en onder de naam Wellness Testcentre op de markt gebracht. Het bedrijf is opgericht door Pieter Pas, een bewegingswetenschapper die langere tijd voor het Italiaanse Olympisch Comité heeft gewerkt, en Eric de Ruijter, een oud-student aan de ALO, vertelt De Veth. Zelf is hij er als arts werkzaam. Vóór de sporter getest wordt, verzorg ik eerst het medisch onderzoek. Daarbij gaat het onder meer om de vraag of het überhaupt verantwoord is om iemand het testprogramma te laten afwerken. Persoonlijk advies De testen zelf zijn sportspecifiek, omdat ze moeten leiden tot een persoonlijk trainingsadvies. In een ziekenhuis of bij een SMA is het bijvoorbeeld gebruikelijk om een maximale inspanningstest te doen op de fiets. Maar hardlopers hebben daar niet zoveel aan, omdat ze dat maximum dan meestal niet bereiken. Terwijl ze bijvoorbeeld wel moeten weten waar hun omslagpunt ligt om op de juiste snelheid de diverse soorten training te kunnen afwerken. Het advies wordt ook gerelateerd aan het doel van de sporter. Het maakt nogal wat uit of je wilt trainen voor een bepaalde prestatie, of om gezond te blijven of af te vallen. Bij lopers kijken we bijvoorbeeld niet alleen naar vetpercentage en bloeddruk, maar ook naar beenlengte, kuitomvang en voetlengte en we meten de grondcontacttijd. Dat zegt al veel over of iemand vooral geschikt is voor de kortere of langere afstanden. Maar we meten bijvoorbeeld ook spierkracht van de spieren waar 14 Sportmassage maart 2014

interview het in het lopen om gaat en we doen lactaatmeting in relatie tot de hartfrequentie om zo de verschillende trainingszones in kaart te brengen voor een individuele sporter. We kijken onder meer naar de maximale zuurstofopname, naar het herstelvermogen en de vetverbranding. Ook het looppatroon en de bewegingsefficiëntie komen aan de orde. De test leidt dan tot een gericht trainingsadvies: op welke aspecten moet de training in eerste instantie zijn gericht (bijvoorbeeld het verbeteren van het uithoudingsvermogen, het stimuleren van vetverbranding of het versterken van de spieren) en wat zijn reële doelen op de wat langere termijn. Dat is niet alleen van belang om te weten voor de sporter zelf, maar ook de coach en de sportmasseur kunnen daar iets mee. Naast het testen van sporters bieden we daarom ook een opleidingstraject voor trainers, om met de testresultaten in de praktijk te kunnen werken. Voor de sportmasseur is het goed om te weten wat het belang is van een sportmedisch advies en wat de mogelijkheden zijn. Het advies wordt gerelateerd aan het doel maart 2014 Sportmassage 15

achtergrond Rekken of niet? Het maakt geen fluit uit De discussie over het nut van rekken of stretchen steekt regelmatig de kop op. Trainers die zich enigszins verdiept hebben in de materie, zijn over het algemeen van mening dat rekken weinig zinvol is. Toch staan dagelijks duizenden sporters tegen bomen en hekken te duwen. Volgens de Bredase fysiotherapeut Peter Elshout gaat het er allereerst om goed te bepalen wat je wanneer en waarom doet. Tekst: Dick Leseman Peter Elshout is sinds 1983 fysiotherapeut. In 1978 behaalde hij al het NGS-diploma sportmasseur en hij rondde in 1995 zijn studie osteopathie af. In zijn praktijk behandelt hij met name sporters, zowel recreanten als toppers. Elshout behoort sinds 1979 tot de medische staf van AV Sprint en was actief voor de voetballers van NAC en de volleyballers van BREVOK. Vanaf 2010 is hij directeur van de Bredase Opleiding Sportmassage Sportverzorging en opleider voor het NGS. Zijn praktijk loopt goed; hij maakt dagen van 8:00 tot 20:00 uur. Desondanks lukte het hem tijd vrij te maken voor de vraag waarom het toch zo moeilijk is om de zin en onzin van rekken bij sporters aan te tonen. Veelheid aan begrippen Als we praten over rekken bij het sporten, moeten we voortdurend de begrippen afbakenen, zegt Elshout. Alleen al het moment van rekken zou je zorgvuldig moeten definiëren. Vindt het rekken plaats vóór de sportbeoefening, bijvoorbeeld tijdens de warming-up, tussentijds of na afloop van het sporten? Soms praten we zelfs over rekken buiten de sportbeoefening om, bijvoorbeeld tussen twee trainingen of trainingsdagen. Bovendien is het van belang te weten of het om mensen gaat die aan krachtsport of een andere explosieve sport doen. Of hebben we het over een aerobe duursport, een individuele sport of een team- c.q. spelsport. De sportbeoefening kan een training zijn, maar ook een wedstrijd. Dan onderscheiden we ook nog eens verschillende typen rekoefeningen: het statische en het verende of ballistische rekken en het contract-relaxrekken en de uitbreiding daarop, het contract-relax-antagonist-contractrekken. Dan zijn er nog twee soorten effecten: de visco-elastische effecten en de neurale effecten. En misschien zelfs een derde: de psychologische of emotionele effecten. Waarom voeren we eigenlijk rekoefeningen uit? Peter Elshout maart 2014 Sportmassage 27

voortgang achtergrond Waarom rekken Wellicht is het belangrijkste onderscheid: het doel. Waarom voeren we eigenlijk bepaalde rekoefeningen uit? Willen we de spier echt langer maken of willen we spierpijn voorkomen of verminderen, blessures voorkomen, lenigheid vergroten of willen we sportprestaties bevorderen? Voor sommige sporten zijn langere spieren noodzaak, bijvoorbeeld voor een turnster of een hordeloper. Onder pathologische omstandigheden, bijvoorbeeld na onvoldoende herstel bij een spierscheuring en door littekenvorming moet de spier langer gemaakt worden om zijn oorspronkelijke lengte weer terug te krijgen. Onder alle andere omstandigheden moeten we voorzichtig zijn om het langer maken van de spier tot doel maken. Bij het voortdurend rekken van de hamstrings bijvoorbeeld, zou er een disbalans kunnen ontstaan tussen voor- en achteroverkantelaars van het bekken. Daardoor kunnen rugklachten ontstaan, verduidelijkt Elshout. Als je een spier langer maakt, moet je een andere korter maken Simpel gezegd: als je een spier onder normale omstandigheden langer maakt, moet je een andere spier korter maken, anders klopt de spierbalans niet meer. Zelfs als we de spier niet rekken met het doel hem langer te maken, dan is er nog geen duidelijke uitspraak te doen welke type rekoefening gedaan moet worden. Peter Elshout trekt zijn conclusie: Op een paar uitzonderingen na maakt het geen fluit uit. Meer onderzoek nodig In die brij aan begrippen, tijdstippen, type sport, doelen en effecten is het dus heel moeilijk onomstotelijk bewijs te vinden. Het wetenschappelijk onderzoek dat tot nu toe heeft plaatsgevonden, geeft slechts beperkte informatie waar de trainers of sportbeoefenaars wat aan hebben. Uit onderzoek weten we dat statisch rekken kort voor het sprinten of springen een negatieve invloed heeft op de prestatie, zegt Peter Elshout. Verder komt uit veel onderzoeken de voorzichtige conclusie dat nader onderzoek nodig is. Dat betekent vaak dat het onderzoek te beperkt was of dat er zonder controlegroep is gewerkt. Dan wordt het lastig om bewijs te leveren, ook al omdat er veel individuele verschillen zijn tussen sporters. Er is dus nog wel werk voor de wetenschap, zo concludeerde Gerard van der Poel eerder al. In 2008 en 2009 schreef hij in Sportgericht een serie artikelen over de effecten van rekken. Hij verzamelde wetenschappelijke studies op dit gebied. Elshout refereert tijdens het interview regelmatig aan deze artikelen van Van der Poel in het vakblad voor specialisten in beweging. In vrijwel alle conclusies is twijfel te lezen. Militairen Een mooi voorbeeld is het grootscheepse onderzoek dat Pope in 2000 uitvoerde bij meer dan 1500 militairen en later nog eens bij 1100 soldaten. De militairen kregen een 28 Sportmassage maart 2014

achtergrond Voor een training kan rekken zinvol zijn als diagnostisch instrument 12 weken durend trainingsprogramma, waarbij de helft vooraf in de warming-up statische rekoefeningen deed en de andere helft niet. Er bleek geen verschil in het ontstaan van blessures. Nadere analyse van de data leerde dat de verlaging van de kans op blessures door rekken hooguit 1 procent was. Volgens de doorrekening van Van der Poel moet je zelfs 23 jaar voorafgaand aan een enkele training rekken om één blessure te voorkomen. Meermalen overigens benadrukt Elshout dat rekoefeningen ná een blessure wel degelijk effect hebben op het herstel. Na een scheuring zijn de spieren vaak pathologisch verkort. Rekken helpt dan om de productie van sarcomeren in serie en aanleg van collageen in de verlengde positie te activeren. Psychologisch aspect Ik raad mijn sporters aan vooral niet te hard en te uitgebreid te rekken, legt Elshout uit. Voorafgaand aan een training of wedstrijd kan rekken zinvol zijn als diagnostisch instrument. Stel dat je pijnlijke hamstrings hebt, dan moet je geen explosieve sprints of een zware heuveltraining doen. De Bredase fysiotherapeut vindt het psychologisch argument niet onbelangrijk. De een doet het graag uitgebreid, vooraf of achteraf. De ander zweert bij dynamische oefeningen. Zolang er geen bewijs is dat het echt verkeerd uitpakt, laat ik ze doen waar ze zich lekker bij voelen. In een eerdere editie van Sport massage concludeerden Els van den Eede en Prashant Komdeur vorig jaar al dat rekken ook een psychologisch effect kan hebben. Voor velen is het rekken het ideale moment om even te ontspannen en om de stress van een zware werkdag achter je te laten. Daarna kan de training echt beginnen! Ook Hans Westerhof, destijds directeur opleiding van AFC Ajax, liet zijn spelers (beperkt) rekken. Na de training of wedstrijd heb ik er niet zoveel moeite mee, zolang het rekken maar licht gebeurt. Het is voor de spelers ook een ontspanningsmoment. Maar ook rond dit psychologische aspect van het rekken is geen bewijs geleverd. Van der Poel stelt dat over dit aspect jammer genoeg nog geen stelselmatige kennis is verzameld. De een wel, de ander niet Elshout vermoedt dat onderzoek naar rekken ook lastig is omdat het veelal van de persoon afhangt. Een illustrerend voorbeeld komt van oudbondscoach van de schaatsbond Ab Krook: Bij sommige atleten is er voor een wedstrijd zoveel spierspanning opgebouwd dat, zonder ingrijpen, optimaal presteren niet mogelijk is. Andersom heb ik ook atleten meegemaakt die juist voor een belangrijke wedstrijd veel te weinig spiertonus hadden. Dan moet je juist proberen die spanning op te bouwen. Die individuele verschillen zouden het wisselende resultaat van verschillende wetenschappelijke studies verklaren. Conclusies spreken elkaar soms tegen, zoals bij de onderzoeken naar de relatie tussen rekken en spierpijn. Er is nog veel werk te verrichten voor bewegingswetenschappers, zoveel staat wel vast. maart 2014 Sportmassage 29