Binnenstadsmonitor Enschede 2015 Kennispunt Twente

Binnenstadsmonitor Enschede 2015 Kennispunt Twente A. Scholte H. Seker 16 december 2015

Colofon: Binnenstadsmonitor Enschede 2015 Tekst: A. Scholte, H. Seker Uitgave: Kennispunt Twente, 16 december 2015 2015, Kennispunt Twente, Enschede. Auteursrechten voorbehouden. Overname van dit rapport (of gedeelten daarvan) is toegestaan, mits de bron wordt vermeld.

Samenvatting Het gaat goed met de binnenstad van Enschede! Zo nam het aantal weekbezoekers na jaren van daling weer toe, nam de leegstand af en daalde het aantal werkzame personen maar licht. Na jaren van daling is het aantal weekbezoekers gestegen Na drie achtereenvolgende jaren van daling, is het aantal weekbezoekers aan de binnenstad dit jaar met 7% gestegen tot 184.700. Op de maandag (gedaald) en de zaterdag (gelijk) na, is het aantal bezoekers ten opzichte van vorig jaar op alle dagen gestegen. Bezoekers komen meer verspreid over de week Binnen de gehele week blijft de zaterdag, met een aandeel van 23% van de weekbezoekers, de meest populaire dag om naar de binnenstad van Enschede te gaan. Waar men eerdere vaak sprak over traditionele winkeldagen, zoals de zaterdag en de donderdag, lijkt men nu meer verspreid over de week te komen. Zowel ten opzichte van vorig jaar als langer geleden (2011), hebben deze dagen aan aandeel ingeleverd, terwijl andere dagen in de week juist aan aandeel wonnen. Aantal bezoekers op zaterdag gelijk maar druktebeeld over de dag veranderd Na drie achtereenvolgende jaren van daling, bleef het aantal bezoekers op zaterdag dit jaar gelijk aan dat van vorig jaar (43.000). Het druktebeeld over de zaterdag zag er dit jaar wel anders uit dan voorgaande jaren. In eerdere jaren gaf het druktebeeld een patroon van een toenemende drukte naarmate de zaterdag vorderde. Grofweg was het het drukst tussen 14.00 en 16.00 uur, waarna het aantal bezoekers afnam richting sluitingstijd. Dit voorjaar was het al vroeg druk in de binnenstad, met de meeste bezoekers tussen 12.00 en 13.30 uur. Daarna bleef het tot het eind van de dag constant druk. Eind Kalanderstraat het drukst en Walstraat het minst druk Van de tien drukste punten liggen er vier aan het H.J. van Heekplein, vier in de Klanderij en twee aan de kalanderstraat. Alle tien de drukste punten liggen in het zuidoostelijke deel van de binnenstad. Het punt aan het eind van de Kalanderstraat (ter hoogte van Bart Smit) is het drukst. Van de tien minst drukken punten liggen er acht in het westelijk deel van de binnenstad. Het telpunt aan de Walstraat was het minst druk dit voorjaar. H.J. van Heekplein en Stadsgravenstraat grote winnaars ten opzichte van 2014 Ten opzichte van vorig jaar steeg het aantal passanten relatief het sterkst aan de Stadsgravenstraat nummer 9 (+367%) en nummer 51 (+147%). Voor een deel ligt de verklaring van deze forse stijging in de Stadsgravenstraat in de kleine aantallen passanten, die vorig jaar in deze straat werden geregistreerd. Een andere verklaring is mogelijk de opening van het nieuwe Wilminkplein, waardoor mensen weer door kunnen steken naar het Muziekkwartier en bijvoorbeeld via de bioscoop naar de Oude Markt. In de top tien van relatief sterkst gestegen telpunten, staan overigens drie telpunten die aan het H.J. van Heekplein liggen. Naast dat beide telpunten in de Stadsgravenstraat op plek één en twee staan in de top tien van relatief sterkste stijgers, staan zij, hetzij op plek negen en tien, ook in de top tien van absoluut sterkste stijgers. Deze top tien wordt echter gedomineerd door het H.J. van Heekplein. Met afstand op plek één, staat het telpunt ter hoogte van de Primark (+7.000) en in de top tien staan vijf punten aan dit plein en in de top vijf zelfs vier. Kennispunt Twente 3

Sterkste afname van passanten vooral in het noorden en oosten van de binnenstad Relatief gezien daalde het aantal passanten het sterkst aan de Korte Hengelosestraat (-62%) ten opzichte van vorig jaar. Opvallend is dat van de tien relatief sterkste dalers er zeven in het noordelijk deel van de binnenstad liggen. Hierbij gaat het vooral om uitlopers van het winkelgebied. Eenzelfde aandeel, in de top tien van sterkste dalers in absolute zin, ligt in het (noord)oostelijk deel en daarbinnen valt een concentratie rondom de Zara op. Primark zorgt voor flinke boost In de Binnenstadsmonitor 2014 werd al voorzichtig over een positieve invloed van de Primark gesproken. Het is vrij lastig te bepalen in welke mate de Primark precies heeft bijgedragen aan de zeven procent stijging van het aantal weekbezoekers. Evenmin is duidelijk aan te tonen in welke mate het gestegen aantal passanten bij en rond de Primark, is veroorzaakt door de Primark zelf en in welke mate door bijvoorbeeld het uit de crisis komen. Toch zijn er nu goede aanwijzingen voor een behoorlijk Primark effect: Van de tien drukste punten liggen er vier aan het H.J. van Heekplein, terwijl dat er vorig jaar nog twee waren; van de tien sterkste stijgers in relatieve zin, liggen er drie aan het H.J. van Heekplein; o van deze drie steeg het telpunt ter hoogte van de Primark, ten opzichte van vorig jaar, relatief het sterkst); van de tien sterkste stijgers in absolute zin, liggen er vijf aan het H.J. van Heekplein. o van deze vijf steeg het telpunt ter hoogte van de Primark, ten opzichte van vorig jaar, absoluut gezien het sterkst; o in de top vijf van sterkste stijgers in absolute zin, staan vier telpunten die aan het H.J. van Heekplein liggen en vijf van de zes telpunten bij en rond de Primark kennen, ten opzichte van vorig jaar, een indexcijfer hoger dan 100. De procentuele toename van het aantal passanten bij deze vijf punten varieert van 13% tot 37%, met een gemiddelde toename van 26%. Winkelaanbod detailhandel gestegen Ten opzichte van vorig jaar steeg het aantal detailhandelswinkels, met vier winkels, licht (+1,3%). Het aantal meters winkelverkoopvloeroppervlak (WVO) steeg aanzienlijk sterker en nam in een jaar tijd toe met 8.665 m 2 (+12,2%). De grootste branche binnen de detailhandel is net zoals vorig jaar kleding & Mode (119 winkels). 87% van de totale stijging in het WVO kwam ook voor rekening van deze branche (+7.505 m 2 ). De opening van de Primark, met een WVO van 5.555 m 2 was daarbij van grote invloed. Hiermee is het aandeel WVO van de hoofdbranche Kleding & Mode, binnen de totale detailhandel in de Enschedese binnenstad, gestegen van 40% in 2014 tot 45% in 2015. Meeste detailhandel in Klanderij en aan H.J. van Heekplein De meeste detailhandelswinkels zijn te vinden in de Klanderij (48), gevolgd door het H.J. van Heekplein (41) en de Heurne (40). Wanneer we kijken naar het aantal m 2 WVO dan is het H.J. van Heekplein veruit het grootst (24.862 m 2 ), gevolgd door de Klanderij (13.109 m 2 ) en de Heurne (8.862 m 2 ). Het aantal detailhandelswinkels steeg, ten opzichte van vorig jaar, het sterkst aan de Haverstraatpassage (+6) en de Klanderij (+5). Qua vierkante meters was de stijging het sterkst aan het H.J. van Heekplein (+4.628 m 2 ), gevolgd door de Kalanderstraat (+1.589 m 2 ). 4 Kennispunt Twente

Leegstand afgenomen en veranderd van aard In absolute zin stonden er in november van dit jaar 75 panden leeg in de binnenstad. Dat zijn acht panden minder (-9,6%) dan in november vorig jaar. Hiermee is het percentage leegstaande panden in een jaar tijd gedaald van 14,6% naar 13,0%. Het aantal leegstaande vierkante meters WVO daalde nog sterker (-12,9%) en nam in absolute zin af van 18.322 m 2 tot 15.952 m 2 (-2.370 m 2 ). De aard van de leegstand is veranderd. Vorig jaar behoorde bijna tweederde (64%) van de leegstaande panden tot de aanvangs- of frictieleegstand (maximaal één jaar leeg), terwijl dat aandeel dit jaar 44% bedraagt. Er heeft een verschuiving richting langdurige en structurele leegstand plaatsgevonden. Het aandeel langdurig leegstaande panden steeg van een kwart (25%) naar een derde (33%) en het aandeel structureel leegstaande panden van een tiende (11%) naar bijna een kwart (23%). Zowel van het aantal leegstaande panden (15) als leegstaande vierkante meters WVO (5.007 m 2 ), zijn de meeste te vinden in het van Loenshof. Hierbij dient te worden opgemerkt dat het van Loenshof (locatie Zuidmolen ), én de Hofpassage waar ook een behoorlijke leegstand is, op dit moment worden aangepakt. Beide locaties dragen veel bij aan de totale leegstand, maar zijn dus al in herontwikkeling. Aantal werkzame personen in de binnenstad licht gedaald Men dient in het achterhoofd te houden dat werkgelegenheidscijfers altijd een minder recent karakter hebben (peildatum april 2014), dan de overige cijfers in deze monitor. Zodoende kan dat een enigszins vertekend beeld opleveren. Pas volgend jaar zal blijken, of de werkgelegenheid mee is gegaan in de positieve ontwikkelingen voor wat betreft de bezoekersaantallen en de leegstand. Het aantal werkzame personen in de binnenstad is tussen april 2013 en april 2014 licht gedaald (-1,0%). Deze daling komt volledig voor rekening van het aantal werkzame parttimers dat daalde met 3,7% terwijl het aantal werkzame fulltimers vrijwel stabiel bleef (+0,1%). Afname werkzame personen detailhandel deels gecompenseerd door toename horeca In de binnenstad zijn veruit de meeste personen werkzaam in de detailhandel (2.267) en de horeca (1.176). Het aantal werkzame personen in de sector detailhandel nam tussen april 2013 en april 2014, met bijna 200 personen (-7,8%), behoorlijk af. De relatieve afname was in de sector cultuur, sport en recreatie met 16,6% nog sterker, maar betrof minder personen (65) dan in de detailhandel. Op deze twee sectoren na, steeg het aantal werkzame personen in alle overige sectoren. De stijging was het sterkst in de sector onderwijs (+22,1%). Het aantal werkzame personen in de horeca steeg in een jaar tijd met 8,5%. Door deze ontwikkelingen zijn de verhoudingen tussen de aandelen per sector van de totale werkgelegenheid wat veranderd. Zo was in april 2013 nog de helft (50%) van alle werkzame personen werkzaam in de detailhandel; een jaar later is dat aandeel gezakt naar 47%. Daarentegen nam het aandeel van de sector horeca toe van 22% in 2013 naar bijna een kwart (24%) in 2014. De afname van het aantal werkzame personen in de detailhandel kwam voor een groot deel door de sterke afname in de branche warenhuizen (-33,0%) en is daarmee direct te linken aan de sluiting van de Bijenkorf (én het nog niet open zijn van de Primark). De groei van het aantal werkzame personen in de horeca manifesteerde zich voornamelijk in eetgelegenheden. Zo Kennispunt Twente 5

steeg het aantal werkzame personen in restaurants met 18,1% en in cafetaria s, lunchrooms, snackbars, ijssalons en eetkramen met 15,0%. 6 Kennispunt Twente

Inhoud Samenvatting... 3 1 Inleiding... 9 1.1 Leeswijzer... 9 2 Bezoekers en druktebeelden... 10 2.1 Inleiding... 10 2.2 Na jaren van daling aantal weekbezoekers gestegen... 10 2.3 Aantal bezoekers op vrijwel alle dagen gestegen... 10 2.3.1 Bezoekers komen meer verspreid over de week... 11 2.4 Na jaren van afname aantal bezoekers op zaterdag gelijk gebleven... 12 2.5 Druktebeeld over de zaterdag veranderd... 13 2.6 Eind Kalanderstraat het drukst en Walstraat het minst druk... 14 2.7 H.J. van Heekplein grote winnaar ten opzichte van 2014... 17 2.7.1 Drukte Stadsgravenstraat relatief sterkst gestegen en van Heekplein absoluut... 17 2.7.2 Sterkste dalers vooral in het noorden en noordoosten van de binnenstad... 18 2.7.3 Primark zorgt voor flinke boost... 20 2.8 Bezoekersontwikkeling Enschede vergeleken... 21 3 Winkelaanbod detailhandel... 23 3.1 Inleiding... 23 3.2 Winkelaanbod detailhandel gestegen... 23 3.2.1 Kleding & Mode veruit grootste branche... 23 3.2.2 Meeste detailhandel in Klanderij en aan H.J. van Heekplein... 25 3.2.3 Driekwart detailhandelswinkels in kernwinkelgebied... 26 4 Leegstand... 29 4.1 Inleiding... 29 4.2 Leegstand afgenomen... 29 4.2.1 Ondanks afname verschuiving naar structurele leegstand... 30 4.2.2 Meeste leegstand in het van Loenshof... 32 4.2.3 Meeste leegstand in Kernwinkelgebied... 35 4.3 Leegstand Enschede vergeleken... 36 5 Werkzame personen binnenstad Enschede... 38 5.1 Inleiding... 38 5.2 Aantal werkzame personen licht gedaald... 38 5.2.1 Afname in sector detailhandel deels gecompenseerd door toename in horeca... 39 5.2.2 Forse afname werkzame personen in branche warenhuizen... 41 5.2.3 Forse stijging werkzame personen in horeca vooral door eetgelegenheden... 44 Bijlagen... 48 Bijlage 1: Aantal passanten per telpunt 2011 t/m 2015... 49 Bijlage 2: Kaart druktebeeld en ligging telpunten zaterdag 2015... 50 Kennispunt Twente 7

Bijlage 3: Gebiedsprofilering binnenstad Enschede... 51 Bijlage 4: Toedeling straten (op alfabetische volgorde) aan gebieden... 52 8 Kennispunt Twente

1 Inleiding Het programma Economie & Werk van de gemeente Enschede heeft Kennispunt Twente gevraagd om (het grootste gedeelte van) de Binnenstadsmonitor 2015 op te stellen. Een deel van de Binnenstadsmonitor (bezoekersenquête en herkomst van bezoekers) wordt namelijk door I&O Research uitgevoerd en apart gerapporteerd. Sinds 2002 volgt de gemeente Enschede met behulp van de Binnenstadsmonitor de ontwikkeling van de binnenstad. Belangrijkste thema s in de monitor zijn bezoekers en druktebeelden, het winkelaanbod in de detailhandel, leegstand en werkzame personen in de binnenstad van Enschede. Door op deze gebieden de ontwikkelingen in kaart te brengen, ontstaat een breed beeld van hoe het (economisch) met de binnenstad gaat. De volgende databronnen zijn daarvoor gebruikt: - Winkelpassantentellingen Locatus, peildatum 28 maart 2015; - Detailhandelsbestand Locatus, peildatum 1 november 2015; - Vestigingen Registratiebeheer I&O Research en Kennispunt Twente, peildatum (werkgelegenheidscijfers) 1 april 2014. Onderstaande paragraaf neemt u mee in de inhoud en opbouw van deze monitor. 1.1 Leeswijzer Allereerst wordt in het volgende hoofdstuk ingegaan op aantallen bezoekers en de spreiding daarvan in de binnenstad. Ook wordt een mogelijk Primark-effect beschreven. Vervolgens komt in hoofdstuk 3 het winkelaanbod in de detailhandel aan de orde. Hoofdstuk 4 beschrijft de leegstand en, in het laatste hoofdstuk 5, staan de werkzame personen in de binnenstad van Enschede centraal. Tot slot zijn er nog enkele bijlagen opgenomen waarin de ontwikkeling van het aantal passanten per telpunt door de jaren heen wordt weergegeven, het druktebeeld en de ligging van de telpunten grafisch worden getoond, een kaart met de gebiedsprofilering van de binnenstad is opgenomen en een bijlage met de toedeling van alle straten in de binnenstad aan deze gebieden. Kennispunt Twente 9

aantal weekbezoekers 2 Bezoekers en druktebeelden 2.1 Inleiding Locatus heeft op zaterdag 28 maart 2015, tussen 10.00 en 17.00 uur op 48 strategische telpunten in de binnenstad van Enschede, passantentellingen uitgevoerd. Op basis van deze tellingen ramen zij, aan de hand van grote aantallen transactiecijfers uit de detailhandel, het aantal bezoekers per week en per dag van de binnenstad van Enschede. In dit hoofdstuk worden de resultaten van de passantentellingen van 2011 tot en met 2015 gepresenteerd. Omdat er voor 2012 geen telgegevens beschikbaar zijn, is voor dat jaar (op basis van interpolatie) een schatting gemaakt. 2.2 Na jaren van daling aantal weekbezoekers gestegen Na drie achtereenvolgende jaren van daling, is het aantal weekbezoekers dit jaar met 7% gestegen tot 184.700 (zie figuur 2.1 hieronder). Figuur 2.1: Ontwikkeling aantal weekbezoekers 2011-2015 250.000 225.000 200.000 175.000 213.400 200.450 187.500 173.100 184.700 150.000 125.000 100.000 75.000 50.000 25.000 0 2011 2012* 2013 2014 2015 Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum, Locatus. * Bewerking jaar 2012 door Kennispunt Twente. 2.3 Aantal bezoekers op vrijwel alle dagen gestegen Op de maandag (gedaald) en de zaterdag (gelijk) na, is het aantal bezoekers ten opzichte van vorig jaar op alle dagen gestegen. De vrijdag (+17%) nam het sterkst toe, gevolgd door de woensdag (+13%) en de zondag (+13%). De toename op dinsdag (+8%) en donderdag (+3%) is iets minder sterk. Het aantal bezoekers op maandag nam met 5% af ten opzichte van vorig jaar (zie figuur 2.2 op de volgende pagina). 10 Kennispunt Twente

aantal bezoekers Figuur 2.2: Ontwikkeling aantal bezoekers per dag 2011-2015 2011 2012* 2013 2014 2015 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 43.000 28.000 32.000 28.000 26.000 18.000 9.000 maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum, Locatus. * Bewerking jaar 2012 door Kennispunt Twente. 2.3.1 Bezoekers komen meer verspreid over de week Binnen de gehele week blijft de zaterdag, met een aandeel van 23% van de weekbezoekers, de meest populaire dag om naar de binnenstad van Enschede te gaan. Daarna volgt de donderdag (17%). De dinsdag (15%), vrijdag (15%) en woensdag (14%) hebben een vergelijkbaar aandeel. Op maandag (10%) en zondag (5%) is het minder druk. Ten opzichte van vorig jaar, is met name het aandeel van de vrijdag toegenomen (+1,4%). Woensdag (+0,9%), dinsdag en zondag (beide +0,3%) wonnen ook aan aandeel. De zaterdag is de dag met het sterkst afgenomen aandeel (-1,3%), gevolgd door de maandag (-1,1%) en de donderdag (-0,4%). In vergelijking tot langer terug (2011), valt op dat de traditionele winkeldagen, zoals de zaterdag (-2,3%) en de donderdag (-1,3%) het sterkst (en als enige) aan aandeel hebben ingeleverd. Daarentegen steeg vooral het aandeel weekbezoekers op vrijdag en zondag (beide +1,2%). Voor een meer gedetailleerde weergave zie figuur 2.3 op de volgende pagina. Kennispunt Twente 11

aantal bezoekers Figuur 2.3: Ontwikkeling aandeel bezoekers per dag 2011-2015 maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag 2015 9,8% 15,2% 14,1% 17,4% 15,2% 23,4% 4,9% 2014 10,9% 14,9% 13,2% 17,8% 13,8% 24,7% 4,6% 2013 9,1% 15,0% 13,9% 18,7% 13,9% 25,7% 3,7% 2012* 9,2% 15,0% 13,7% 18,7% 14,0% 25,7% 3,7% 2011 9,3% 15,0% 13,6% 18,7% 14,0% 25,7% 3,7% Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum, Locatus. * Bewerking jaar 2012 door Kennispunt Twente. 2.4 Na jaren van afname aantal bezoekers op zaterdag gelijk gebleven 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Na drie achtereenvolgende jaren van daling 1, bleef het aantal bezoekers op zaterdag dit jaar gelijk aan dat van vorig jaar (43.000). In figuur 2.4 staat de ontwikkeling van het aantal zaterdagbezoekers van 2011 tot en met 2015 weergegeven. Figuur 2.4: Ontwikkeling aantal bezoekers op zaterdag 2011-2015 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 55.000 51.500 48.000 43.000 43.000 30.000 20.000 10.000 0 2011 2012* 2013 2014 2015 Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum, Locatus. * Bewerking jaar 2012 door Kennispunt Twente. 1 Tot en met 2013 voerde I&O Research tellingen uit in de binnenstad. Ondanks dat het telmoment en de telmethode niet goed zijn te vergelijken, constateerden zij dezelfde trend. 12 Kennispunt Twente

2.5 Druktebeeld over de zaterdag veranderd Het druktebeeld over de zaterdag volgt uit de feitelijk uitgevoerde tellingen. De trendlijnen in figuur 2.5 geven aan op welke wijze het druktebeeld in de telpauzes kan worden ingeschat. Per 1 januari 2015 hebben de binnenstadswinkeliers afgesproken om op zaterdagen de openingstijden te verruimen van 17.00 uur naar 18.00 uur. Interessant om te bezien is, of dat heeft geleid tot een verandering in het druktebeeld over de zaterdag. In de jaren 2011, 2013 en 2014 gaf het druktebeeld een patroon van toenemende drukte naarmate de zaterdag vorderde. Grofweg was het het drukst tussen 14.00 uur en 16.00 uur, waarna het aantal bezoekers afnam richting sluitingstijd (17.00 uur). Dit jaar is het beeld echter anders. Zoals te zien in figuur 2.5d rechts onderaan, was het dit voorjaar al vroeg druk in de binnenstad, met de meeste bezoekers tussen ongeveer 12.00 uur en 13.30 uur. Vanaf 12.00 uur blijft de trendlijn overigens erg vlak; het is constant druk gebleven en ook na 17.00 uur (Locatus telt tot dit tijdstip) lijkt het druk te zijn gebleven, (waarschijnlijk) tot sluitingstijd. Figuur 2.5 2 : Ontwikkeling druktebeeld over de zaterdag 2011, 2013, 2014 en 2015 Figuur 2.5a1: 2011 binnenstad-west Figuur 2.5a2: 2011 binnenstad-oost Figuur 2.5b1: 2013 binnenstad-west Figuur 2.5b2: 2013 binnenstad-oost Figuur 2.5c: 2014 binnenstad totaal Figuur 2.5d: 2015 binnenstad totaal Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum, 2011 en 2013 (west en oost) en 2014 en 2015, Locatus. 2 In de jaren 2011 en 2013 leverde Locatus twee rapporten op; één voor het westelijk- en één voor het oostelijk deel van de binnenstad. Voor het jaar 2012 zijn er geen gegevens beschikbaar. Kennispunt Twente 13

43 45 46 23 48 38 42 47 44 40 2.6 Eind Kalanderstraat het drukst en Walstraat het minst druk In deze paragraaf worden de tien meest drukke en de tien minst drukke, van de in totaal 48 telpunten, behandeld. In bijlage 1 op pagina 49 staat per telpunt het aantal passanten voor de jaren 2011 tot en met 2015 weergegeven. Voor een overzicht van de ligging van alle telpunten en het druktebeeld zie kaart 2.1 op pagina 16 of bijlage 2 pagina 50. Van de tien drukste telpunten liggen er vier aan het H.J. van Heekplein, vier in de Klanderij en twee aan de Kalanderstraat. Deze liggen allen in het zuidoostelijke gedeelte van de binnenstad. De twee drukste telpunten in het voorjaar van 2015 zijn, net zoals vorig jaar, de Kalanderstraat 23-27 (telpunt 40, ter hoogte van Bart Smit) en het H.J. van Heekplein 73-74 (telpunt 44, ter hoogte van de New Yorker). Op nummer drie staat dit jaar de Klanderij 81 (telpunt 47, ter hoogte van de H&M). Voor de volledige top tien zie onderstaande figuur 2.6. Figuur 2.6: Tien meest drukke telpunten op zaterdag 2015 Kalanderstraat 23-27 HJ van Heekplein 73-74 Klanderij 81 HJ van Heekplein 90 Kalanderstraat 2 Klanderij 90 HJ van Heekplein 98 Klanderij 47 Klanderij 41 HJ van Heekplein 86 32.400 30.600 26.700 25.700 23.900 23.400 22.500 22.300 22.200 21.600 0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 40.000 45.000 50.000 aantal passanten Bron: Winkelpassantentelling Enschede Centrum maart 2015, Locatus. Van de tien minst drukke telpunten liggen er acht in het westelijk deel van de binnenstad. Het minst drukke telpunt ligt aan de Walstraat 9 (telpunt 17, ter hoogte van restaurant Hans & Heinz), gevolgd door van Loenshof 166 (telpunt 21, ter hoogte van Piet Zoomers) en de Oude Markt 28 (telpunt 13, ter hoogte van cafetaria Ji-NOS). Voor de volledige top tien van minst drukke telpunten zie figuur 2.7 op de volgende pagina. 14 Kennispunt Twente

7 29 37 6 8 4 10 13 21 17 Figuur 2.7: Tien minst drukke telpunten op zaterdag 2015 Walstraat 9 500 Van Loenshof 166 Oude Markt 28 Stadsgravenstraat 38 1.000 1.100 1.400 K Haaksbergerstraat 15 Oude Markt 9A Noorderhagen 1B De Klomp 18A 2.100 2.300 2.300 2.400 Noorderhagen 70 Stadsgravenstraat 9 2.800 2.800 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500 5.000 Bron: Winkelpassantentelling Enschede Centrum maart 2015, Locatus. aantal passanten Kennispunt Twente 15

Kaart 2.1: Druktebeeld en telpunten zaterdag 2015 Bron: Winkelpassantentelling Enschede Centrum maart 2015, Locatus. 16 Kennispunt Twente

33 17 41 14 22 6 42 19 9 7 2.7 H.J. van Heekplein grote winnaar ten opzichte van 2014 In deze paragraaf komen de tien telpunten, die het sterkst zijn gestegen en het sterkst zijn gedaald in aantallen passanten (in zowel relatieve als absolute zin), aan de orde. Afsluitend wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal passanten rondom de Primark. 2.7.1 Drukte Stadsgravenstraat relatief sterkst gestegen en van Heekplein absoluut Ten opzichte van vorig jaar steeg het aantal passanten relatief het sterkst aan de Stadsgravenstraat 9 (telpunt 7, ter hoogte van Swing- en eetcafé Timeless; +367%) en de Stadsgravenstraat 51 (telpunt 9, ter hoogte van Eetcafé Atrium; +147%). Voor een deel ligt de verklaring van deze forse stijgingen in de kleine aantallen passanten, die vorig jaar deze punten passeerden. Mogelijk heeft de forse stijging ook te maken met de opening van het nieuwe Wilminkplein, waardoor mensen weer door kunnen steken naar het Muziekkwartier en bijvoorbeeld via de bioscoop Wolff Cineast naar de Oude Markt. Ook aan de Zuiderhagen 50 (telpunt 19, ter hoogte van Toko Het Oosten ) steeg het aantal passanten aanzienlijk (+85%). Tot slot valt op dat drie van de tien sterkste stijgers aan het H.J. van Heekplein liggen. Voor de volledige top tien zie figuur 2.8. Figuur 2.8: Tien sterkste stijgers relatief op zaterdag 2015 ten opzichte van 2014 Stadsgravenstraat 9 367 Stadsgravenstraat 51 147 Zuiderhagen 50 85 HJ van Heekplein 90 Noorderhagen 1B HJ van Heekplein 134 Langestraat 54 HJ van Heekplein 52 Walstraat 9 De Heurne 20 37 35 35 28 27 25 23 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 procentuele toename Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum maart 2014 en 2015, Locatus. Een relatieve ontwikkeling kan enigszins vertekent zijn door kleine of grote aantallen. Daarom wordt hieronder ook de top tien van sterkste stijgers in absolute zin behandeld. De twee telpunten aan de Stadsgravenstraat, die in relatieve zin het sterkst van alle telpunten stegen, staan ook in de top tien van absolute stijgers, maar dan wat lager op plek negen en tien (beide gestegen met 2.200). Kennispunt Twente 17

9 7 14 23 47 43 22 41 19 42 In vergelijking tot vorig jaar steeg het aantal passanten in absolute zin (veruit) het sterkst (+7.000) aan het H.J. van Heekplein 90 (telpunt 42, ter hoogte van de Primark). Op nummer twee (+4.500) staat de Zuiderhagen 50 (telpunt 19, ter hoogte van Toko Het Oosten ). Ook in relatieve zin steeg het aantal passanten aan de Zuiderhagen 50 sterk (+85%). Opvallend is dat van de tien sterkste stijgers er vijf telpunten aan het H.J. van Heekplein liggen. De top vijf wordt zelfs nog zwaarder gedomineerd met vier van de vijf plekken (zie figuur 2.9). Figuur 2.9: Tien sterkste stijgers absoluut op zaterdag 2015 ten opzichte van 2014 HJ van Heekplein 90 7.000 Zuiderhagen 50 HJ van Heekplein 52 HJ van Heekplein 134 HJ van Heekplein 86 Klanderij 81 HJ van Heekplein 98 Langestraat 54 Stadsgravenstraat 9 Stadsgravenstraat 51 4.500 3.800 3.800 3.200 2.500 2.500 2.400 2.200 2.200 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 9.000 10.000 absolute toename Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum maart 2014 en 2015, Locatus. 2.7.2 Sterkste dalers vooral in het noorden en noordoosten van de binnenstad Ten opzichte van vorig jaar daalde het aantal passanten relatief het sterkst aan de Korte Hengelosestraat 8 (telpunt 5, ter hoogte van de Wok to Go). Het aantal passanten nam af met 62%. Ook aan de Noorderhagen 75 (telpunt 30, ter hoogte van de Jumbo; -59%), de Oude Markt 17 (telpunt 12, ter hoogte van Sam Sam; -54%), van Loenshof 166 (telpunt 21, ter hoogte van Piet Zoomers; -50%) en de Oude Markt 8 (telpunt 2, ter hoogte van Danel Optiek B.V.; -49%), daalde het aantal passanten (in relatieve zin) sterk. Verder valt op dat zeven van de tien sterkste dalers in relatieve zin in het noordelijk deel van de binnenstad liggen. Hierbij gaat het vooral om de uitlopers van het winkelgebied (zie voor de volledige top tien figuur 2.10 op de volgende pagina). 18 Kennispunt Twente

25 4 10 26 28 2 21 12 30 5 Figuur 2.10: Tien sterkste dalers relatief op zaterdag 2015 ten opzichte van 2014-62 K Hengelosestraat 8-59 Noorderhagen 75-54 Oude Markt 17-50 -49 Van Loenshof 166 Oude Markt 8-45 -42-42 -40 Haverstraat Passage 60 Haverstraat Passage 3 Stadsgravenstraat 38 K Haaksbergerstraat 15-36 Langestraat 5-100 -90-80 -70-60 -50-40 -30-20 -10 0 procentuele afname Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum maart 2014 en 2015, Locatus. Ook in deze paragraaf worden, naast de relatief sterkste dalers, de sterkste dalers in absolute zin behandeld. Ten opzichte van vorig jaar daalde het aantal passanten in absolute zin het sterkst aan de Langestraat 5 (telpunt 25, ter hoogte van Vero Moda). Daar nam het aantal passanten met 6.400 af (-36%). Enkele telpunten staan zowel hoog in de top tien van relatieve dalers, als in de top tien van absolute dalers. Zo daalde bijvoorbeeld het aantal passanten aan de Noorderhagen 75 (telpunt 30, ter hoogte van de Jumbo) met 5.800 (-59%) en aan de Korte Hengelosestraat 8 (telpunt 5, ter hoogte van Wok to Go) met 5.100 (-62%). Deze telpunten staan in de top tien van absolute dalers respectievelijk op plek twee en drie en in de top tien van relatieve dalers op plek twee en plek één. Tot slot valt op dat veel (zeven) van de tien sterkste dalers in absolute zin, in het (noord)oostelijk deel van de binnenstad liggen. Daarbinnen valt een concentratie van afname rondom de Zara op (telpunten 25, 26, 36 en 38). Voor de volledige top tien zie figuur 2.11 op de volgende pagina. Kennispunt Twente 19

36 28 38 34 12 2 26 5 30 25 Figuur 2.11: Tien sterkste dalers absoluut op zaterdag 2015 ten opzichte van 2014-6.400-5.800 Langestraat 5 Noorderhagen 75-5.100 K Hengelosestraat 8-4.400-4.200-3.800-3.500-2.900-2.900-2.800 Haverstraat Passage 3 Oude Markt 8 Oude Markt 17 Noorderhagen 86 Kalanderstraat 2 Haverstraat Passage 60 De Heurne 4-10.000-9.000-8.000-7.000-6.000-5.000-4.000-3.000-2.000-1.000 0 absolute afname Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum maart 2014 en 2015, Locatus. 2.7.3 Primark zorgt voor flinke boost Op 19 augustus 2014 heeft de Primark een vestiging in de Enschedese binnenstad geopend. Rond deze opening zijn in de omgeving van de Primark twee extra passantentellingen uitgevoerd. Op basis daarvan werd in de Binnenstadsmonitor van vorig jaar al het volgende geconstateerd: Op de zaterdag na opening van de Primark, zijn er aanzienlijk meer passanten bij en rondom de Primark geteld, dan op de zaterdag voor opening. Het is vrij lastig te bepalen in welke mate de Primark precies heeft bijgedragen aan de zeven procent stijging van het totaal aantal weekbezoekers ten opzichte van vorig jaar. Evenmin is duidelijk aan te tonen in welke mate het gestegen aantal passanten bij en rond de Primark, is veroorzaakt door de Primark zelf en in welke mate door bijvoorbeeld het uit de crisis komen. Toch zijn er goede aanwijzingen voor een behoorlijk Primark-effect. Na jaren van dalende bezoekersaantallen steeg dit jaar het aantal weekbezoekers en nam het aantal bezoekers op zaterdag niet verder af. Van de tien drukste punten liggen er nu vier aan het H.J. van Heekplein (vorig jaar twee). o Binnen deze top tien steeg het telpunt ter hoogte van de Primark van plek zes naar plek vier. Van de tien sterkste stijgers in relatieve zin, liggen er drie aan het H.J. van Heekplein. o Van deze drie steeg het telpunt ter hoogte van de Primark, ten opzichte van vorig jaar, relatief het sterkst (+37%). Van de tien sterkste stijgers in absolute zin, liggen er vijf aan het H.J. van Heekplein. o Van deze vijf steeg het telpunt ter hoogte van de Primark, ten opzichte van vorig jaar, absoluut gezien het sterkst (+7.000). 20 Kennispunt Twente

indexcijfer t.o.v. 2014 o In de top vijf van sterkste stijgers in absolute zin, staan vier telpunten die aan het H.J. van Heekplein liggen. Tot slot van deze paragraaf zijn hieronder ter illustratie zes telpunten rondom de Primark, met hun procentuele toe- of afname in het aantal passanten ten opzichte van vorig jaar (2014 = 100%), weergegeven. Kaart 2.2: Telpunten rondom Primark Figuur 2.12: Indicering telpunten t.o.v. 2014 200 175 150 125 100 75 50 25 0 135 137 127 113 117 94 22 23 24 41 42 43 telpunt Bron: Winkelpassantentellingen Enschede Centrum 2014 en 2015, Locatus. Vijf van de zes telpunten bij en rond de Primark kennen, ten opzichte van vorig jaar, een indexcijfer hoger dan 100. De procentuele toename van het aantal passanten bij deze vijf punten varieert van 13% tot 37%, met een gemiddelde toename van 26%. Dat het aantal passanten aan de Raadhuisstraat 11A (telpunt 24, ter hoogte van La Place) met 6% afnam, kan komen doordat looproutes zijn veranderd. Wellicht benaderd men de Primark/het H.J. van Heekplein nu vaker (en gerichter) vanuit de richting van de Zuidmolen (vanuit de richting van telpunt 22). 2.8 Bezoekersontwikkeling Enschede vergeleken In deze slotparagraaf wordt de ontwikkeling van het aantal weekbezoekers van de Enschedese binnenstad vergeleken met Hengelo, Almelo en Nederland. In ieder geval voor zover mogelijk, omdat er op dit moment geen gegevens actuele beschikbaar zijn voor Nederland 2015 en voor Almelo vanaf 2012. Net zoals in Nederland (hoogstwaarschijnlijk) en in Hengelo (index 69,4), ligt het aantal weekbezoekers in Enschede in 2015 (index 86,6), nog duidelijk onder het niveau van 2011. Wel laat Enschede de meest positieve ontwikkeling zien ten opzichte van vorig jaar (zie verder figuur 2.13 op de volgende pagina). Kennispunt Twente 21

Indexcijfer (2011 = 100) Figuur 2.13: Ontwikkeling aantal weekbezoekers Enschede, Hengelo, Almelo en Nederland, 2011-2015 (Indexcijfers; 2011 = 100) 150 140 130 120 110 100 90 95,2 86,6 Nederland Almelo 80 Enschede 70 69,4 Hengelo 60 50 2011 2012 2013 2014 2015 Bron: Winkelpassantentellingen Locatus. 22 Kennispunt Twente

Aantal detailhandelwinkels Aantal m 2 WVO detailhandel 3 Winkelaanbod detailhandel 3.1 Inleiding Tot en met 2013 was het VR-beheer (Vestigingen Registratie-beheer) de bron voor gegevens voor het winkelaanbod in de detailhandel. Vanaf 2014 wordt gebruik gemaakt van de gegevens van Locatus. In enkele tabellen in dit hoofdstuk worden de cijfers uit beide bronnen naast elkaar gepresenteerd, maar in de rapportage ligt de focus op de cijfers van Locatus. De peildatum van de gegevens van Locatus is, zowel in 2014 als in 2015, 1 november van dat jaar. 3.2 Winkelaanbod detailhandel gestegen Het aantal detailhandelswinkels (310) is, ten opzichte van vorig jaar (306), met vier winkels toegenomen en steeg daarmee licht (+1,3%). Het aantal vierkante meters winkelvloeroppervlak (WVO) in de detailhandel steeg aanzienlijk sterker. Dat nam in een jaar tijd toe met 8.665 m 2 (+12,2%). Figuur 3.1a: Aantal detailhandelswinkels 350 Figuur 3.1b: Aantal m 2 WVO detailhandelswinkels 100.000 330 310 290 306 310 90.000 80.000 70.000 70.785 79.450 270 60.000 250 2014 2015 50.000 2014 2015 Bron: Locatus. Bron: Locatus. 3.2.1 Kleding & Mode veruit grootste branche Binnen de detailhandel zijn Kleding & Mode (119 winkels = 38%), Levensmiddelen (36 winkels = 12%) en Schoenen & Lederwaren (22 winkels = 7%), net zoals vorig jaar, de drie grootste hoofdbranches binnen de detailhandel in de Enschedese binnenstad. In de hoofdbranches Media (+4 winkels) en Antiek & Kunst (+3 winkels) steeg het aantal detailhandelswinkels het sterkst ten opzichte van 2014. In de hoofdbranches Schoenen & Lederwaren (-4 winkels) en Sport & Spel (-3 winkels) daalde het aantal detailhandelswinkels het sterkst. Zie verder tabel 3.1 op de volgende pagina en de toelichting hieronder. In tabel 3.1 op de volgende pagina wordt een overzicht gegeven van het aantal detailhandelswinkels per hoofdbranche in de jaren 2011 tot en met 2015. Aan de linkerkant in het grijs (2011 t/m 2013), worden de gegevens uit het VR-beheer weergegeven en aan de rechterkant in het wit (2014 en 2015), de cijfers van Locatus. Omdat de cijfers niet één op één zijn te vergelijken, doordat beide gegevensbronnen een andere branche-indeling hanteren, wordt er alleen gerapporteerd over de cijfers van Locatus van 2014 en 2015 (hetzelfde geldt voor tabel 3.2 op pagina 25). Kennispunt Twente 23

Tabel 3.1: Aantal detailhandelswinkels naar hoofdbranche, 2011 t/m 2015 (gesorteerd op meest aantal detailhandelswinkels in 2015). Indeling VR-beheer 2011 2012 2013 2014 2015 Indeling Locatus Totaal 305 303 288 306 310 Totaal Kleding & modeaccessoires 118 114 113 118 119 Kleding & Mode Voedings- & genotmiddelen 30 29 32 37 36 Levensmiddelen Schoeisel, lederwaren & reisartikelen Fotografische & optische artikelen, uurwerken & juweliers Drogisterij-, parfumerie- & medische artikelen Wit-, bruingoed, elektrische artikelen & verlichting 30 30 27 26 22 Schoenen & Lederwaren 25 25 22 19 18 Juwelier & Optiek 11 13 12 17 18 Persoonlijke verzorging 23 23 16 18 16 Bruin- & Witgoed Huishoudelijke & luxe artikelen 11 11 10 13 15 Huishoudelijke- & Luxe artikelen Sport, kamperen & speelgoed 13 14 11 14 11 Sport & Spel Woninginrichting, meubelen & vloerbedekking Boeken, tijdschriften & kantoorbenodigdheden Bloemen, planten, dieren & tuinbenodigdheden 3 2 4 10 10 Wonen 10 10 7 6 10 Media 3 2 3 2 4 Plant & Dier Warenhuizen 3 3 3 2 2 Warenhuis Tweedehands goederen 5 7 5 - - - - - 4 4 Hobby - - - 1 4 Antiek & Kunst - - - 1 1 Auto & Fiets Overige detailhandel 20 20 23 18 20 Detailhandel overig Bron: 2011 t/m 2013 VR-beheer I&O Research, 2014 en 2015 Locatus. Naast het aantal detailhandelswinkels, is het aantal vierkante meters WVO ook een goede indicator voor bedrijvigheid in de detailhandel. Per saldo steeg het aantal m 2 WVO detailhandel met 8.665 m 2 (van 70.785 m 2 in 2014 naar 79.450 m 2 in 2015). In tabel 3.2 op de volgende pagina zijn per hoofdbranche de vierkante meters WVO detailhandel voor de jaren 2014 en 2015 naast elkaar gezet. Binnen de detailhandel in de Enschedese binnenstad is de hoofdbranche Kleding & Mode veruit het grootst (35.575 m 2 = 45%), gevolgd door Warenhuis (8.855 m 2 = 11%) en Levensmiddelen (5.205 m 2 = 7%). Het aantal m 2 WVO steeg het sterkst in de hoofdbranches Kleding & Mode (+7.505 m 2 ) en Warenhuis (+1.082 m 2 ). o o De stijging van 7.505 m 2 WVO in de hoofdbranche Kleding & Mode behelst 87% van de totale stijging in m 2 WVO detailhandel van de gehele binnenstad. De opening van de Primark, met een winkelverkoopvloeroppervlak van 5.555 m 2, was daarbij van grote invloed. Hiermee is het aandeel van de hoofdbranche Kleding & Mode, binnen de totale detailhandel in de Enschedese binnenstad, gestegen van 40% in 2014 tot 45% in 2015. 24 Kennispunt Twente

In de hoofdbranches Schoenen & Lederwaren (-1.309 m 2 ) en Detailhandel Overig (-844 m 2 ) nam het aantal m 2 WVO het sterkst af (zie verder tabel 3.2). Tabel 3.2: Aantal vierkante meters winkelverkoopvloeroppervlak (WVO) detailhandel naar hoofdbranche, 2011 t/m 2015 (gesorteerd op meest aantal m 2 in 2015). Indeling VR-beheer 2011 2012 2013 2014 2015 Indeling Locatus Totaal 80.430 78.230 75.840 70.785 79.450 Totaal Kleding & modeaccessoires 27.809 26.960 27.930 28.070 35.575 Kleding & Mode Warenhuizen 13.299 13.299 13.300 7.773 8.855 Warenhuis Voedings- en genotmiddelen 6.236 4.279 4.820 4.560 5.205 Levensmiddelen Huishoudelijke en luxe artikelen 3.987 3.907 3.780 4.365 4.532 Wit-, bruingoed, elektrische artikelen & verlichting Schoeisel, lederwaren & reisartikelen Huishoudelijke- & Luxe artikelen 7.688 7.599 5.150 4.114 4.008 Bruin- & Witgoed 6.683 6.352 5.790 5.219 3.910 Schoenen & Lederwaren Sport, kamperen & speelgoed 3.985 4.075 3.680 4.123 3.640 Sport & Spel Drogisterij-, parfumerie- & medische artikelen Woninginrichting, meubelen & vloerbedekking Boeken, tijdschriften & kantoorbenodigdheden Fotografische & optische artikelen, uurwerken & juweliers Bloemen, planten, dieren & tuinbenodigdheden 2.367 2.777 2.110 2.698 3.549 Persoonlijke verzorging 540 340 520 2.378 2.626 Wonen 2.039 1.980 1.750 1.284 1.845 Media 1.702 1.796 1.610 1.456 1.396 Juwelier & Optiek - - - 1.011 1.011 Hobby - - - 140 483 Antiek & Kunst 270 205 240 294 359 Plant & Dier - - - 187 187 Auto & Fiets Tweedehands goederen 603 803 650 - - Overige detailhandel 3.222 3.852 4.530 3.113 2.269 Detailhandel overig Bron: 2011 t/m 2013 VR-beheer I&O Research, 2014 en 2015 Locatus. 3.2.2 Meeste detailhandel in Klanderij en aan H.J. van Heekplein In absolute zin telt de Klanderij de meeste detailhandelswinkels (48 winkels = 15%), gevolgd door het H.J. van Heekplein (41 winkels = 13%) en de Heurne (40 winkels = 13%). Op basis van het aantal m 2 WVO ziet de top drie er net iets anders uit. Dan is het H.J. van Heekplein veruit het grootst (24.862 m 2 = 31%). De Klanderij (13.109 m 2 = 16%) en de Heurne (8.862 m 2 = 10%) volgen op respectievelijk plaats twee en drie. Het aantal detailhandelswinkels steeg het sterkst in de Haverstraatpassage (+6) en de Klanderij (+5). Het aantal m 2 WVO detailhandel steeg het sterkst aan het H.J. van Heekplein (+4.628 m 2 ), gevolgd door de Kalanderstraat (+1.589 m 2 ). Ondanks de toename van het aantal m 2 WVO in de Kalanderstraat, nam daar het aantal detailhandelswinkels het sterkst af (-4), gevolgd door de Hofpassage (-3). Ten opzichte van vorig jaar, is het aantal m 2 WVO detailhandel slechts in enkele straten Kennispunt Twente 25

afgenomen. Dat was het sterkst aan de Zuiderhagen (-619 m 2 ). De overige afnames zijn qua omvang niet noemenswaardig. Tabel 3.3: Winkelaanbod detailhandel binnenstad Enschede naar straat, 2014 en 2015 (gesorteerd op meest aantal detailhandelswinkels in 2015). Straat Aantal detailhandelswinkels Aantal m 2 WVO detailhandel 2014 2015 2014 2015 Klanderij 43 48 13.010 13.109 H.J. van Heekplein 43 41 20.234 24.862 De Heurne 39 40 7.779 8.262 Haverstraatpassage 30 36 3.634 4.146 Langestraat 20 20 3.761 3.840 Van Loenshof 17 17 3.336 4.120 Kalanderstraat 19 15 5.575 7.164 Korte Hengelosestraat 17 15 1.079 969 Korte Haaksbergerstraat 11 12 1.791 1.845 Raadhuisstraat 13 11 1.571 1.412 Noorderhagen 10 10 2.522 2.702 Zuiderhagen 9 10 1.325 709 Marktstraat 6 9 1.094 1.965 Hofpassage 8 5 1.191 1.048 Oldenzaalsestraat 5 5 410 420 De Klomp 4 4 762 1.072 Stadsgravenstraat 4 4 1.176 1.176 Pijpenstraat 2 3 223 367 Oude Markt 2 2 177 177 Walstraat 3 2 115 65 Hofstraat 1 1 20 20 Totaal 306 310 70.785 79.450 Bron: Locatus. 3.2.3 Driekwart detailhandelswinkels in kernwinkelgebied Een nieuwe landelijke trend is dat veel gemeenten het kernwinkelgebied in hun binnenstad compacter maken en met verschillende bestemmingsclusters, of gebiedsprofielen gaan werken. Zo ook de gemeente Enschede. Zie kaart 3.1 op de volgende pagina voor een grove weergave van de ligging van de Enschedese gebiedsprofielen. 26 Kennispunt Twente

Kaart 3.2: Gebiedsprofilering binnenstad Enschede Bron: gemeente Enschede. Door enerzijds overlap van gebieden en anderzijds het niet volledig dekkend zijn van de kaart, zijn alle voorkomende straatnamen in het VR-beheer en het Locatusbestand handmatig toebedeeld aan gebieden (zie bijlage 4 op pagina 52 voor een overzicht van welke straten in welk gebied vallen). De gebieden Komen en gaan, Onderwijs en Zorg vallen buiten de scoop van deze binnenstadsmonitor. In deze monitor worden de volgende vier gebieden onderscheiden: - Gebied 1: Kernwinkelgebied, bestaande uit gebied 1 Recreatief winkelen (donkergroen op kaart) en gebied 2 Verassend winkelen (lichtgroen op kaart) samen; - Gebied 2: Gemengd creatief (lichtblauw op kaart); - Gebied 3: Recreatie & vermaak (roze op kaart) en - Gebied 4: Overig (alles wat tot de binnenstad behoort, maar niet in één van bovengenoemde drie gebieden valt). Tabel 3.4: Winkelaanbod detailhandel binnenstad Enschede naar gebiedsprofiel, 2014 en 2015. Gebiedsprofiel Aantal detailhandelswinkels Aantal m 2 WVO detailhandel 2014 2015 2014 2015 Kernwinkelgebied 227 226 57.859 65.669 Gemengd creatief 58 63 8.641 9.306 Recreatie & vermaak 16 16 3.875 4.055 Overig 5 5 410 420 Totaal 306 310 70.785 79.450 Bron: Locatus. Kennispunt Twente 27

Zoals verwacht zijn veruit de meeste detailhandelswinkels te vinden in het Kernwinkelgebied. Bijna driekwart (73%; 226 winkels) van alle detailhandelswinkels ligt in dit gebied. Voor wat betreft het aantal m 2 WVO detailhandel (65.669 m 2 ), ligt dat aandeel nog wat hoger (83%). Het aantal detailhandelswinkels nam ten opzichte van vorig jaar in het Kernwinkelgebied af met één winkel, terwijl dat in het gebied Gemengd creatief toenam met 5 winkels. In alle vier de gebieden nam in een jaar tijd het aantal m 2 WVO detailhandel toe. 28 Kennispunt Twente

4 Leegstand 4.1 Inleiding Tot en met 2013 was het VR-beheer (Vestigingen Registratie-beheer) ook de bron voor gegevens over leegstand. Vanaf 2014 wordt gebruik gemaakt van de gegevens van Locatus. De peildatum van de gegevens van Locatus is, zowel in 2014 als in 2015, 1 november van dat jaar. In het vorige hoofdstuk Winkelaanbod detailhandel is uitsluitend de detailhandel in de Enschedese binnenstad behandeld. In dit hoofdstuk gaat het, wanneer er wordt geschreven over panden of m 2 WVO, om meer dan alleen detailhandel. Ook de hoofdbranches Horeca, Cultuur, Ontspanning, Ambacht, Financiële Instelling en Particuliere Dienstverlening worden meegenomen. Leegstandsdefinitie Locatus Een winkelpand wordt als leegstand geregistreerd indien het redelijkerwijs de verwachting is, dat in het (leegstaande) pand een verkooppunt in de detailhandel, horeca of op consument gerichte dienstverlening zal terugkomen. Daarbij gelden de volgende criteria: Het pand was als winkel, horeca of op consument gerichte dienstverlening in gebruik en staat nu daadwerkelijk leeg. Of het pand is op dit moment niet meer als winkel, horeca of op consument gerichte dienstverlening in gebruik, maar op het pand staat wel aangegeven dat het te koop/huur is (als verkooppunt). 4.2 Leegstand afgenomen In absolute zin stonden er in november van dit jaar 75 panden leeg in de binnenstad. Dat is 8 panden minder (-9,6%) dan in november vorig jaar. Hiermee is het percentage leegstaande panden in een jaar tijd, gedaald van 14,6% naar 13,0%. Het aantal leegstaande vierkante meters WVO daalde nog sterker (-12,9%) en nam in absolute zin af van 18.322 m 2 tot 15.952 m 2 (-2.370 m 2 ). Vanuit het totaal aantal leegstaande vierkante meters WVO, is het alleen mogelijk een leegstandspercentage te berekenen voor de leegstaande m 2 WVO detailhandel 3. Dat leegstandspercentage bedroeg 14,7% in november 2014 en is gedaald naar 11,8% in november van dit jaar (zie figuur 4.1 op de volgende pagina). 3 Dit komt doordat Locatus van een bezet pand, dat niet tot de hoofdbranche detailhandel behoort, geen WVO registreert, maar dat wél doet bij een leegstaand pand, dat niet tot de hoofdbranche detailhandel behoort. Om tot een leegstandspercentage m 2 WVO detailhandel te komen, hanteert Locatus de volgende formule gebaseerd op een WVO-verhouding van 2:1 tussen detailhandel en niet-detailhandel: (2/3 * WVO totale leegstand)/[totaal WVO detailhandel inclusief WVO totale leegstand (1/3 * WVO totale leegstand)]. Kennispunt Twente 29

Aantal leegstaande panden Aantal leegstaande m 2 WVO percentage Figuur 4.1: Leegstandspercentages panden totaal en m 2 WVO detailhandel, 2014 en 2015 2014 2015 25,0 22,5 20,0 17,5 15,0 12,5 10,0 14,6 14,7 13,0 11,8 7,5 5,0 2,5 0,0 Bron: Locatus. panden totaal WVO detailhandel 4.2.1 Ondanks afname verschuiving naar structurele leegstand Hoe langer een pand leeg staat, hoe nadeliger dat is voor het straatbeeld en betreffend gebied. Binnen de leegstand zijn er drie soorten te onderscheiden: Aanvangs- en frictieleegstand (maximaal één jaar leeg); langdurige leegstand (tussen één en drie jaar leeg) en structurele leegstand (drie jaar of langer leeg). Figuur 4.2a: Aantal leegstaande panden naar soort leegstand, 2014 en 2015 100 80 60 40 20 0 Bron: Locatus. 83 9 21 53 75 17 25 33 2014 2015 Structureel Langdurig Aanvangsen frictie Figuur 4.2b: Aantal leegstaande m 2 WVO naar soort leegstand, 2014 en 2015 20.000 15.000 10.000 5.000 0 Bron: Locatus. 18.322 2.632 7.389 8.301 15.952 7.263 3.162 5.527 2014 2015 Structureel Langdurig Aanvangsen frictie Ten opzichte van vorig jaar nam de aanvangs- en frictieleegstand sterk af van 53 naar 33 panden (-20 panden = -37,7%). Daarentegen nam het aantal panden dat langdurig (+4 panden = +19,0%) en structureel (+8 panden = +88,9%) leeg staat toe. 30 Kennispunt Twente

Voor wat betreft het aantal leegstaande m 2 WVO nam, zowel de aanvangs- en frictieleegstand (-2.774 m 2 = -33,4%) als de langdurige leegstand (-4.227 m 2 = -57,2%), fors af. Het aantal structureel leegstaande m 2 WVO steeg daarentegen explosief (+4.631 m 2 = +175%) ten opzichte van vorig jaar. Door bovengenoemde ontwikkeling zijn de verhoudingen tussen de drie soorten leegstand behoorlijk verschoven in een jaar tijd. In onderstaande figuur 4.3 zijn het aantal leegstaande panden en het aantal leegstaande m 2 WVO, per soort leegstand, weergegeven als percentage van de totale leegstand. Figuur 4.3: Procentuele verdeling van leegstaande panden en m 2 WVO naar soort leegstand, 2015 en 2014 Aanvangs- en frictie Langdurig Structureel panden 2015 44 33 23 panden 2014 64 25 11 WVO 2015 35 20 46 WVO 2014 45 40 14 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bron: Locatus. In 2014 stond bijna tweederde (64%) van de leegstaande panden maximaal één jaar leeg. In november van dit jaar behoorde nog maar ruim vier van de tien (44%) van de leegstaande panden tot de aanvangs- of frictieleegstand. Het aandeel langdurig leegstaande panden steeg van een kwart (25%) naar een derde (33%) en het aandeel structureel leegstaande panden van een tiende (11%) naar bijna een kwart (23%). Het aandeel leegstaande m 2 WVO in de aanvangs- of frictieleegstand, daalde van 45% in 2014 naar 35% in november van dit jaar. Het aandeel langdurig daalde van 40% naar 20% en het aandeel structureel verdrievoudigde ruim van 14% in 2014 naar 46% in 2015. Daarmee is bijna de helft van alle leegstaande m 2 WVO structureel van aard. Kennispunt Twente 31

4.2.2 Meeste leegstand in het van Loenshof Van de 75 leegstaande panden zijn de meeste te vinden in het van Loenshof (15 panden = 20%), de Haverstraatpassage (9 panden = 12%), De Heurne (8 panden =11%) en de Hofpassage (8 panden =11%) 4. Van de 15.952 leegstaande m 2 WVO zijn de meeste te vinden in het van Loenshof (5.007 m 2 = 31%), aan het H.J. van Heekplein (1.806 m 2 = 11%), aan de Noorderhagen (1.433 m 2 = 9%) en in de Haverstraatpassage (1.386 m 2 = 9%). Voor een totaaloverzicht van alle leegstaande panden zie tabel 4.1 hieronder en kaart 4.1 op pagina 34. Tabel 4.1: Aantal leegstaande panden en m 2 WVO naar straat, 2014 en 2015 (gesorteerd op meest aantal leegstaande panden in 2015) Straat Aantal panden Aantal m 2 WVO 2014 2015 2014 2015 Van Loenshof 13 15 5.685 5.007 Haverstraatpassage 14 9 1.929 1.386 De Heurne 12 8 1.455 822 Hofpassage 5 8 508 900 H.J. van Heekplein 4 6 1.671 1.806 Noorderhagen 5 6 1.542 1.433 Langestraat 5 5 693 858 Korte Hengelosestraat 3 4 226 1.157 Walstraat 4 3 434 238 Korte Haaksbergerstraat 1 2 30 115 Marktstraat 5 2 2.163 1.020 Stadsgravenstraat 2 2 65 150 Beltstraat 0 1 0 150 Kalanderstraat 0 1 0 48 Wilhelminastraat 0 1 0 462 Willem Wilminkplein 0 1 0 300 Zuiderhagen 1 1 30 100 Klanderij 4 0 831 0 Oude Markt 3 0 350 0 Pijpenstraat 1 0 160 0 Van Lochemstraat 1 0 550 0 Totaal 83 75 18.322 15.952 Bron: Locatus. De sterkste toename van het aantal leegstaande panden, ten opzichte van vorig jaar, was in de Hofpassage (+3), gevolgd door het van Loenshof (+2) en de het H.J. van Heekplein (+2). 4 Hierbij dient te worden opgemerkt dat het van Loenshof (locatie Zuidmolen ), én de Hofpassage waar ook een behoorlijke leegstand is, op dit moment worden aangepakt. Beide locaties dragen veel bij aan de totale leegstand, maar zijn dus al in herontwikkeling. 32 Kennispunt Twente

De sterkste afname van het aantal leegstaande panden was in de Haverstraatpassage (-5), gevolgd door de Heurne (-4), de Klanderij (-4 én daarmee geen leegstand meer), de Marktstraat (-3) en de Oude Markt (-3). De sterkste toename van het aantal leegstaande m 2 WVO, ten opzichte van vorig jaar, was in de Korte Hengelosestraat (+931 m 2 ), gevolgd door de Wilhelminastraat (+462 m 2 ), de Hofpassage (+392 m 2 ) en het Willem Wilminkplein (+300 m 2 ). De sterkste afname van het aantal leegstaande m 2 WVO was in de Markstraat (-1.143 m 2 ), gevolgd door de Klanderij (-831 m 2 ), het van Loenshof (-678 m 2 ) en de Heurne (-633 m 2 ). Voor een volledig overzicht zie figuur 4.4 hieronder. Figuur 4.4: Ontwikkeling leegstaande m 2 WVO 2015 ten opzichte van 2014 per straat Per saldo -2.370 Marktstraat Klanderij Van Loenshof De Heurne Van Lochemstraat Haverstraatpassage Oude Markt Walstraat Pijpenstraat Noorderhagen Kalanderstraat Zuiderhagen Stadsgravenstraat Korte Haaksbergerstraat H.J. van Heekplein Beltstraat Langestraat Willem Wilminkplein Hofpassage Wilhelminastraat Korte Hengelosestraat Bron: Locatus. -1.143-831 -678-633 -550-543 -350-196 -160-109 48 70 85 85 135 150 165 300 392 462-3.000-2.500-2.000-1.500-1.000-500 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 m 2 WVO Op de volgende pagina zijn alle leegstaande panden, ingedeeld naar soort leegstand, op kaart weergegeven. 931 Kennispunt Twente 33

Kaart 4.1: Leegstaande panden in de binnenstad, november 2015 5 Bron: Locatus, bewerking gemeente Enschede. 5 In de gekleurde blokken is het huisnummer van het betreffende leegstaande pand binnen dat blok weergegeven. Het was technisch niet mogelijk om binnen een blok alleen het leegstaande pand in te kleuren. Zo staat bijvoorbeeld, binnen het grote rode blok aan het H.J. van Heekplein, alleen nr. 82 leeg (voormalige It s Electronics). 34 Kennispunt Twente

4.2.3 Meeste leegstand in Kernwinkelgebied In absolute zin zijn de meeste leegstaande panden te vinden in het Kernwinkelgebied (51 panden). Dat komt neer op tweederde (68%) van alle leegstaande panden. Twintig procent van het aantal leegstaande panden staat in het gebied Gemengd creatief (15 panden). De resterende twaalf procent (9 panden) behoort tot het gebied Recreatie & vermaak. De verhouding van het aantal leegstaande m 2 WVO per gebied is vergelijkbaar. In ieder gebied nam, ten opzichte van vorig jaar, zowel het aantal leegstaande panden, als het aantal leegstaande m 2 WVO af. Het aantal leegstaande panden nam het sterkst af in het gebied Gemengd creatief (-6 panden). Voor wat betreft de vierkante meters WVO was de sterkste afname in het Kernwinkelgebied (-1.787 m 2 ). Tabel 4.2: Aantal leegstaande panden en m 2 WVO naar gebiedsprofiel, 2014 en 2015. Gebiedsprofiel Aantal panden Aantal m 2 WVO 2014 2015 2014 2015 Kernwinkelgebied 52 51 13.608 11.821 Gemengd creatief 21 15 2.757 2.248 Recreatie & vermaak 10 9 1.957 1.883 Overig 0 0 0 0 Totaal 83 75 18.322 15.952 Bron: Locatus. In figuur 4.5 op de volgende pagina staat de ontwikkeling van de leegstandspercentages, op basis van het totaal aantal panden, per gebied weergegeven. Kennispunt Twente 35

percentage Figuur 4.5: Leegstandspercentages panden naar gebied 6, 2014 en 2015 2014 2015 20,0 18,0 16,0 14,0 15,9 15,4 14,6 15,3 12,0 13,0 10,0 8,0 10,6 10,8 9,4 6,0 4,0 2,0 0,0 Bron: Locatus. Kernwinkelgebied Binnenstad totaal Gemengd creatief Recreatie & vermaak Zoals in het begin van dit hoofdstuk viel te lezen, bedroeg het percentage leegstaande panden in de binnenstad in november van dit jaar 13,0%. Het leegstandspercentage in de gebieden Gemengd creatief (10,6%) en Recreatie & vermaak (9,4%) ligt onder dit binnenstadsgemiddelde. Dit geldt echter niet voor het Kernwinkelgebied, waar 15,4% van het aantal panden leegstaat. Ten opzichte van vorig jaar nam het percentage leegstaande panden in ieder gebied af. De afname was het sterkst in het gebied Gemengd creatief en het minst sterk in het Kernwinkelgebied. 4.3 Leegstand Enschede vergeleken In deze slotparagraaf van dit hoofdstuk worden de leegstandspercentages voor de Netwerksteden (Enschede, Hengelo, Almelo, Borne en Oldenzaal) in 2014 en 2015 weergegeven. Hiervoor zijn de winkelgebiedstyperingen van Locatus gebruikt. In die zin hebben Enschede, Hengelo en Almelo een Hoofdwinkelgebied groot, Oldenzaal een Hoofdwinkelgebied klein en Borne een Kernverzorgend centrum groot. Het hoofdwinkelgebied van Enschede is net iets groter dan het centrum, waardoor het leegstandspercentage licht verschilt van paragraaf 4.2. In Netwerkstad staat gemiddeld 16,3% van het totaal aantal panden in hoofdwinkelgebieden leeg. Almelo (21,4%) en Hengelo (18,8%) hebben binnen Netwerkstad een bovengemiddelde leegstand. Oldenzaal (15,3%), Enschede (12,9%) en Borne (12,4%) zitten onder dat gemiddelde. 6 Het gebied Overig is niet opgenomen in de figuur, omdat het zowel in 2014 als in 2015 geen leegstand had. In het gebied vallen overigens slechts acht panden. 36 Kennispunt Twente

percentage Wanneer we kijken naar de ontwikkeling ten opzichte van een jaar eerder, dan blijkt dat het percentage leegstaande panden in Almelo, Hengelo en Netwerkstad gemiddeld is toegenomen, in Enschede stabiel is gebleven en in Oldenzaal en Borne is gedaald (zie figuur 4.6). Figuur 4.6: Leegstandspercentages panden totaal hoofdwinkelgebieden netwerksteden, 2014 (grijze staaf) en 2105 25,0 22,5 21,4 20,0 18,8 17,5 15,0 12,5 10,0 16,3 15,3 12,9 12,4 7,5 5,0 2,5 0,0 Almelo Hengelo Netwerkstad gemiddeld Bron: Winkelpassantentellingen Locatus. Oldenzaal Enschede Borne Kennispunt Twente 37

aantal werkzame personen 5 Werkzame personen binnenstad Enschede 5.1 Inleiding Voor de gegevens over werkzame personen in de binnenstad is het VR-beheer (Vestigingen Registratie-beheer 7 ) de bron voor gegevens. Het geografisch gebied dat in het VR-beheer en in dit hoofdstuk de binnenstad beschrijft, is iets groter dan het gebied in de voorgaande hoofdstukken. In de voorgaande hoofstukken ging het om buurt 100 ( City ), volgens de officiële CBS-wijk-buurtindeling, en in dit hoofdstuk gaat het om het Kernwinkelapparaat ( KWA ). De peildatum van de gegevens is 1 april 2014. Op dat moment was de Bijenkorf gesloten en de Primark nog niet geopend. 5.2 Aantal werkzame personen licht gedaald Het aantal werkzame personen is tussen april 2013 en 2014 licht gedaald (-1,0%). De daling komt volledig voor rekening van het aantal werkzame parttimers. Dit aantal daalde met 3,7%, terwijl het aantal werkzame fulltimers, ten opzichte april 2013, stabiel bleef en zelfs minimaal toenam met 3 personen (+0,1%). Figuur 5.1: Ontwikkeling aantal werkzame personen, KWA Enschede 2010 t/m 2014 6.000 5.500 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 5.570 4.081 5.014 5.030 4.920 4.871 3.542 3.456 3.512 3.515 totaal fulltime 2.000 1.500 1.489 1.472 1.574 1.408 1.356 parttime 1.000 500 0 2010 2011 2012 2013 2014 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. Het aantal vestigingen lijkt zich de laatste drie jaar te stabiliseren. Tussen april 2013 en 2014 nam dat aantal met 4 vestigingen af (-0,6%). In tabel 5.1 op de volgende pagina staan de absolute en relatieve ontwikkeling van het aantal vestigingen en werkzame personen weergegeven. 7 In opdracht van de gemeente Enschede wordt het VR-beheer uitgevoerd door I&O Research en Kennispunt Twente. 38 Kennispunt Twente

Tabel 5.1: Absolute en relatieve ontwikkeling, ten opzichte van het voorgaande jaar, van het aantal vestigingen en werkzame personen, KWA Enschede 2010 t/m 2014 Jaar Vestigingen Werkzame personen Aantal Ontwikkeling % Aantal Ontwikkeling % 2010 653 5.570 2011 662 +1,4 5.014-10,0 2012 646-2,4 5.030 +0,3 2013 649 +0,5 4.920-2,2 2014 645-0,6 4.871-1,0 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. 5.2.1 Afname in sector detailhandel deels gecompenseerd door toename in horeca In de binnenstad zijn veruit de meeste personen werkzaam in de detailhandel (2.267) en de horeca (1.176). Opvallend is dat er vanaf 2011 slechts tien personen werkzaam zijn in de sector Openbaar bestuur. Dit komt doordat alle ambtenaren van de gemeente Enschede, die werkzaam waren en zijn op het stadhuis in de binnenstad, in 2011 administratief zijn toebedeeld als werkzaam op het stadskantoor, dat net buiten de binnenstad ligt. Tabel 5.2: Ontwikkeling aantal werkzame personen naar sector, KWA Enschede 2010 t/m 2014 Sector 2010 2011 2012 2013 2014 Detailhandel 2.520 2.533 2.510 2.459 2.267 Horeca 1.070 1.070 1.085 1.084 1.176 Zakelijk overig 437 389 456 487 515 Cultuur, sport & recreatie 499 537 514 391 326 Overig 257 256 242 276 317 Onderwijs 211 219 213 213 260 Openbaar bestuur 576 10 10 10 10 Totaal 5.570 5.014 5.030 4.920 4.871 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. Het aantal werkzame personen in de detailhandel nam tussen april 2013 en april 2014, met bijna 200 personen (-7,8%), behoorlijk af. De relatieve afname was in de sector Cultuur, sport en recreatie met 16,6% nog sterker, maar betrof minder personen (65), dan in de detailhandel. Op de twee bovengenoemde sectoren (afname) en de sector Openbaar bestuur (gelijk) na, steeg het aantal werkzame personen in alle overige sectoren. De stijging was het sterkst in de sector Onderwijs (+22,1%). Ook in de sectoren Overig (+14,9%), Horeca (+8,5%) en Zakelijk overig (+5,7%), steeg het aantal werkzame personen. Voor een volledig overzicht zie figuur 5.2 op de volgende pagina. Kennispunt Twente 39

Figuur 5.2: Ontwikkeling aantal werkzame personen naar sector, KWA Enschede 2014 t.o.v. 2013 Per saldo -1,0 Cultuur, sport & recreatie -16,6 Detailhandel -7,8 Openbaar bestuur 0,0 Zakelijk overig 5,7 Horeca 8,5 Overig 14,9 Onderwijs 22,1-25,0-20,0-15,0-10,0-5,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. procentuele ontwikkeling Door bovenbeschreven ontwikkelingen zijn de verhoudingen tussen de aandelen per sector van de totale werkgelegenheid wat veranderd. In april 2013 was nog de helft (50%) van alle werkzame personen werkzaam in de detailhandel. Een jaar later is dat aandeel gezakt naar 47%. Daarentegen nam het aandeel van de sector horeca toe van 22% in 2013 naar bijna een kwart (24%) in 2014. Zie verder figuur 5.3 op de volgende pagina. 40 Kennispunt Twente

Figuur 5.3: Ontwikkeling aandeel werkzame personen per sector, KWA Enschede 2010-2014 Detailhandel Horeca Zakelijk overig Cultuur, sport & recreatie Overig Onderwijs Openbaar bestuur 2014 47 24 11 7 7 5 2013 50 22 10 8 6 4 2012 50 22 9 10 5 4 2011 51 21 8 11 5 4 2010 45 19 8 9 5 4 10 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. percentage 5.2.2 Forse afname werkzame personen in branche warenhuizen In deze paragraaf wordt de grootste sector binnen de werkgelegenheid in de Enschedese binnenstad belicht. In paragraaf 5.2 werd geconstateerd dat de afname van 1,0% van het totaal aantal werkzame personen volledig voor rekening kwam van de afname van het aantal werkzame parttimers. Het aantal werkzame fulltimers bleef namelijk stabiel. Binnen de detailhandel zien we een ander beeld. In zijn totaliteit nam het aantal werkzame personen in de detailhandel af met 7,8%. De afname van het aantal fulltimers was sterker (-8,7%), dan de afname van het aantal werkzame parttimers (-6,0%). Zie figuur 5.4 op de volgende pagina. Kennispunt Twente 41

aantal werkzame personen Figuur 5.4: Ontwikkeling aantal werkzame personen detailhandel, KWA Enschede 2010-2014 3.000 2.750 2.500 2.250 2.000 1.750 1.500 2.520 2.533 2.510 2.459 1.691 1.696 1.596 1.639 2.267 1.496 totaal fulltime 1.250 1.000 750 829 837 914 820 771 parttime 500 250 0 2010 2011 2012 2013 2014 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. Binnen de sector detailhandel is de branche Kleding & modeaccessoires het grootst (751 werkzame personen), gevolgd door Voedings- & genotmiddelen (374 personen), Warenhuizen (235 personen) en Schoeisel, lederwaren & reisartikelen (190 personen). Tabel 5.3: Aantal werkzame personen binnen de detailhandel naar branche, KWA Enschede 2010 t/m 2014 (gesorteerd op meest aantal werkzame personen in 2014) Branche 2010 2011 2012 2013 2014 Kleding & modeaccessoires 829 844 777 779 751 Voedings- & genotmiddelen 350 338 373 407 374 Warenhuizen 321 319 361 351 235 Schoeisel, lederwaren & reisartikelen 229 251 221 191 190 Wit- & bruingoed, elektrische artikelen & verlichting 219 201 205 175 154 Drogisterij-, parfumerie- & medische artikelen 127 129 142 111 122 Fotografische & optische artikelen, uurwerken & juwelier 101 97 103 109 108 Overige detailhandel 88 93 93 107 106 Sport, kamperen & speelgoed 77 83 79 82 84 Huishoudelijke & luxe artikelen 92 94 92 83 83 Boeken, tijdschriften & kantoorbenodigdheden 43 43 33 29 24 Bloemen, planten, dieren & tuinbenodigdheden 18 14 11 10 10 Tweedehands goederen 8 9 13 11 8 Woninginrichting, meubelen & vloerbedekking 14 14 4 8 7 Fietsen, bromfietsen & auto-accessoires 0 0 0 6 6 Stoffen, handwerken & huishoudlinnen 4 4 3 0 5 Totaal detailhandel 2.520 2.533 2.510 2.459 2.267 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. 42 Kennispunt Twente

Figuur 5.5: Ontwikkeling aantal werkzame personen binnen de detailhandel naar branche, KWA Enschede 2014 t.o.v. 2013 Per saldo -7,8 Warenhuizen Tweedehands goederen Boeken, tijdschriften & kantoorbenodigdheden Woninginrichting, meubelen & vloerbedekking Wit- & bruingoed, elektrische artikelen & verlichting Voedings- & genotmiddelen Kleding & mode-accessoires Overige detailhandel Fotografische & optische artikelen, uurwerken & juwelier Schoeisel, lederwaren & reisartikelen Stoffen, handwerken & huishoudlinnen Fietsen, bromfietsen & auto-accessoires Bloemen, planten, dieren & tuinbenodigdheden Huishoudelijke & luxe artikelen Sport, kamperen & speelgoed Drogisterij-, parfumerie- & medische artikelen -33,0-27,3-17,2-12,5-12,0-8,1-3,6-0,9-0,9-0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 2,4 9,9 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. -50,0-40,0-30,0-20,0-10,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 procentuele ontwikkeling Van alle branches binnen de detailhandel nam het aantal werkzame personen het sterkst af binnen de branche Warenhuizen (-33,0%). De oorzaak hiervan ligt voor een deel in de sluiting van de Bijenkorf (en het nog niet open zijn van de Primark). Een tweede forse afname was er binnen de branche Tweedehands goederen (-27,3%), maar dat komt vooral door het kleine aantal werkzame personen (van 11 naar 8). Kleine aantallen veroorzaken ook de relatief grote afname (-17,2%) in de branche Boeken, tijdschriften & kantoorbenodigdheden (van 29 naar 24 personen) en Woninginrichting, meubelen & vloerbedekking (-12,5%; van 8 naar 7 personen). Naast de afname in de branche Warenhuizen, zijn de afnames van het aantal werkzame personen in de branche Wit- & bruingoed, elektrische artikelen & verlichting (-12,0%) en Voedings- & genotmiddelen (-8,1%) ook omvangrijk, mede omdat kleine aantallen hier minder van toepassing zijn. De enige twee branches binnen de detailhandel waar het aantal werkzame personen steeg waren Sport, kamperen & speelgoed (+2,4%) en Drogisterij-, parfumerie- & medische artikelen (+9,9%). Kennispunt Twente 43

aantal werkzame personen 5.2.3 Forse stijging werkzame personen in horeca vooral door eetgelegenheden Van alle werkzame personen in de binnenstad werkt bijna een kwart (24%) in de horeca en daarmee is de horeca, na de detailhandel, de grootste sector voor wat betreft het aantal werkzame personen. Het gaat om bijna 1.200 personen. Tussen april 2013 en april 2014 is het aantal werkzame personen in de horeca behoorlijk gestegen (+8,2%). Daarbij was de stijging van het aantal fulltimers (12,0%) aanzienlijk sterker, dan de stijging van het aantal werkzame parttimers (+2,7%). NB: De cijfers in deze paragraaf verschillen ligt van de voorgaande cijfers in dit hoofdstuk. Oorzaak daarvan is dat de onderneming Douwe Egberts Koffie & Kado, waar 19 mensen werkzaam zijn, in het VR-beheer (eigen indeling door I&O Research) tot de sector detailhandel wordt gerekend, maar in datzelfde bestand volgens de Standaard Bedrijfsindeling (SBI volgens CBS), onder horeca valt. Gevolg daarvan is dat deze onderneming in de voorgaande paragrafen tot de detailhandel (door een selectie op sectorniveau) is gerekend en in deze paragraaf tot de horeca (door een selectie op SBI-niveau). Er is voor dit jaar afgezien van een administratieve correctie, omdat dat dan voor het gehele hoofdstuk en alle jaren zou moeten gebeuren. Figuur 5.6: Ontwikkeling aantal werkzame personen horeca, KWA Enschede 2010 t/m 2014 1.500 1.350 1.200 1.076 1.076 1.094 1.104 1.195 totaal 1.050 900 750 640 631 648 658 737 fulltime 600 450 300 436 445 446 446 458 parttime 150 0 2010 2011 2012 2013 2014 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. Terwijl het aantal horecavestigingen al drie jaar stabiel is, neemt het aantal werkzame personen al drie jaar achter elkaar toe (zie tabel 5.4 op de volgende pagina). Een mogelijke oorzaak is een inruil van kleinere vestigingen voor grotere horecavestigingen waar meestal meer personen werkzaam zijn. 44 Kennispunt Twente

werkzame personen Tabel 5.4: Absolute en relatieve ontwikkeling, ten opzichte van het voorgaande jaar, van het aantal vestigingen en werkzame personen horeca, KWA Enschede 2010 t/m 2014 Jaar Vestigingen Werkzame personen Aantal Ontwikkeling % Aantal Ontwikkeling % 2010 130 1.076 2011 126-3,1 1.076 0,0 2012 120-4,8 1.094 +1,7 2013 120 0,0 1.104 +0,9 2014 119-0,8 1.195 +8,2 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. De groei van het aantal werkzame personen in de horeca manifesteerde zich tussen april 2013 en 2014 voornamelijk in de eetgelegenheden. Zo nam het aantal werkzame personen in restaurants toe met 18,1% en in cafetaria s, lunchrooms, snackbars, ijssalons en eetkramen met 15,0%. Figuur 5.7: Ontwikkeling aantal werkzame personen in de horeca naar branche, KWA Enschede 2010 t/m 2014 2010 2011 2012 2013 2014 500 450 400 350 300 250 200 150 100 465 395 330 50 0 Cafés Restaurants Cafetaria's, lunchrooms, snackbars, ijssalons, eetkramen e.d Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. Hotel-restaurants 5 0 Eventcatering Binnen de horecabranche Hotel-restaurants viel een enorme afname van 79,2% van het aantal werkzame personen te constateren. Hier ligt de verklaring geheel in het kleine aantal dat in de binnenstad in deze branche werkzaam was en is. Tot 2014 telde de binnenstad twee Hotel-restaurants waar, in de jaren 2011 tot en met 2013, 24 personen werkzaam waren. In april 2014 is het aantal vestigingen gereduceerd tot één en het aantal werkzame personen tot vijf. Het gesloten hotel betreft het Dish-Hotel. Voor een volledig overzicht van de ontwikkeling van het aantal werkzame personen tussen 2013 en 2014 in de horeca naar branche, zie figuur 5.8 op de volgende pagina. Kennispunt Twente 45

Figuur 5.8: Ontwikkeling aantal werkzame personen in de horeca naar branche, KWA Enschede 2010 t/m 2014 Per saldo 8,2 Restaurants 18,6 Cafetaria's, lunchrooms, snackbars, ijssalons, eetkramen e.d 15,0 Cafés 1,1 Eventcatering 0,0 Hotel-restaurants -79,2 Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. -100,0-80,0-60,0-40,0-20,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 procentuele ontwikkeling Door de afname binnen Hotel-restaurants heeft deze branche vrijwel geen aandeel meer binnen de totale horeca. Hetzelfde geldt overigens voor Eventcatering waarvan de laatste vestiging uit de binnenstad verdween tussen april 2011 en 2012. Van alle werkzame personen in de centrumhoreca werken er bijna vier van de tien (39%) in cafés, een derde (33%) in restaurants en bijna drie van de tien (28%) in cafetaria s, lunchrooms, snackbars, ijssalons en eetkramen. Binnen de totale horeca neemt het aandeel van cafés af, terwijl het aandeel restaurants een omgekeerd patroon laat zien. Het aandeel werkzame personen dat in een restaurant werkt steeg in twee jaar tijd van 27% in april 2012 tot 33% in april 2014. Voor de volledige ontwikkeling zie figuur 5.9 op de volgende pagina. 46 Kennispunt Twente

Figuur 5.9: Ontwikkeling aandeel werkzame personen in de horeca naar branche, KWA Enschede 2010 t/m 2014 Cafés Restaurants Cafetaria's, lunchrooms, snackbars, ijssalons, eetkramen e.d Hotel-restaurants Eventcatering 2014 39 33 28 0 2013 42 30 26 2 2012 44 27 27 2 2011 43 27 28 2 2010 45 27 25 3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bron: VR-beheer, I&O research en Kennispunt Twente. percentage Kennispunt Twente 47

Bijlagen 48 Kennispunt Twente

Bijlage 1: Aantal passanten per telpunt 2011 t/m 2015 Telpunt Adres 2011 2012 2013 2014 2015 1 Oude Markt 3 10.700 10.150 9.600 8.200 6.100 2 Oude Markt 8 11.800 10.700 9.600 8.600 4.400 3 Marktstraat 10B 13.300 10.950 8.600 8.800 6.400 4 K Haaksbergerstraat 15 1.800 1.550 1.300 3.500 2.100 5 K Hengelosestraat 8 10.900 9.250 7.600 8.200 3.100 6 Noorderhagen 1B 1.700 1.850 2.000 1.700 2.300 7 Stadsgravenstraat 9 600 600 600 600 2.800 8 Oude Markt 9A 3.600 3.100 2.600 2.900 2.300 9 Stadsgravenstraat 51 700 750 800 1.500 3.700 10 Stadsgravenstraat 38 1.800 1.650 1.500 2.400 1.400 11 Haverstraat Passage 41 10.500 9.600 8.700 8.300 7.300 12 Oude Markt 17 8.900 8.750 8.600 7.100 3.300 13 Oude Markt 28 600 500 400 900 1.100 14 Langestraat 54 9.600 9.250 8.900 8.700 11.100 15 Langestraat 19A 14.300 12.650 11.000 10.900 8.900 16 Van Loenshof 2A 8.900 7.200 5.500 6.700 6.800 17 Walstraat 9 1.000 750 500 400 500 18 Van Loenshof 34A 8.800 6.950 5.100 6.200 4.300 19 Zuiderhagen 50 9.700 8.800 7.900 5.300 9.800 20 Van Loenshof 56 7.800 6.250 4.700 5.200 4.600 21 Van Loenshof 166 3.200 2.650 2.100 2.000 1.000 22 HJ van Heekplein 134 17.300 14.500 11.700 10.900 14.700 23 HJ van Heekplein 98 23.000 21.500 20.000 20.000 22.500 24 Raadhuisstraat 11A 18.300 18.400 18.500 16.300 15.300 25 Langestraat 5 17.600 15.800 14.000 17.700 11.300 26 Haverstraat Passage 3 11.400 10.350 9.300 10.500 6.100 27 Haverstraat Passage 22 10.600 10.150 9.700 7.800 6.300 28 Haverstraat Passage 60 7.500 6.650 5.800 6.500 3.600 29 Noorderhagen 70 5.200 4.400 3.600 3.700 2.800 30 Noorderhagen 75 6.200 6.150 6.100 9.900 4.100 31 De Heurne 43C 8.100 7.000 5.900 6.300 7.200 32 De Heurne 40 8.800 7.250 5.700 5.800 4.300 33 De Heurne 20 14.100 12.550 11.000 8.100 10.000 34 Noorderhagen 86 10.900 8.700 6.500 10.400 6.900 35 De Heurne 19 22.500 20.550 18.600 21.200 19.600 36 De Heurne 4 28.600 25.900 23.200 20.800 18.000 37 De Klomp 18A 4.000 3.350 2.700 3.100 2.400 38 Kalanderstraat 2 31.200 31.100 31.000 26.800 23.900 39 Hofpassage 6 10.000 8.100 6.200 5.500 5.400 40 Kalanderstraat 23-27 40.800 40.000 39.200 34.200 32.400 41 HJ van Heekplein 52 22.200 20.700 19.200 14.100 17.900 42 HJ van Heekplein 90 27.100 25.450 23.800 18.700 25.700 43 HJ van Heekplein 86 25.300 24.250 23.200 18.400 21.600 44 HJ van Heekplein 73-74 42.100 38.600 35.100 29.400 30.600 45 Klanderij 41 25.400 24.550 23.700 23.800 22.200 46 Klanderij 47 22.100 21.450 20.800 21.700 22.300 47 Klanderij 81 34.600 30.750 26.900 24.200 26.700 48 Klanderij 90 33.800 31.200 28.600 22.000 23.400 Kennispunt Twente 49

Bijlage 2: Kaart druktebeeld en ligging telpunten zaterdag 2015 Bron: Locatus. 50 Kennispunt Twente

Bijlage 3: Gebiedsprofilering binnenstad Enschede Bron: gemeente Enschede. In deze monitor zijn de volgende vier gebieden onderscheiden: - Gebied 1: Kernwinkelgebied, bestaande uit gebied 1 Recreatief winkelen (donkergroen op kaart) en gebied 2 Verassend winkelen (lichtgroen op kaart) samen; - Gebied 2: Gemengd creatief (lichtblauw op kaart); - Gebied 3: Recreatie & vermaak (roze op kaart) en - Gebied 4: Overig (alles wat tot de binnenstad behoort, maar niet in één van bovengenoemde drie gebieden valt). Kennispunt Twente 51