V Inhoud deel 1 omgevingsfactoren en micro-economie 1 Omgevingsfactoren 2 1.1 Schaarste dwingt tot kiezen 2 1.2 De economische wetenschap 4 1.3 Produceren, productiefactoren 4 1.4 Participanten en omgevingsfactoren 7 1.5 Strategisch management 11 1.6 Onderzoek van de omgevingsfactoren 12 1.7 Algemene economie en bedrijfseconomie 13 1.8 Ondernemingen in Nederland 14 1.9 De juridische structuur 16 1.10 Balans, resultatenrekening, kengetallen 17 2 Onderzoek van de omgevingsfactoren 23 2.1 Interne en externe factoren 23 2.2 De onderneming in de bedrijfskolom 23 2.3 De bedrijfsindeling volgens het CBS 27 2.4 Concurrentie binnen de bedrijfstak 28 2.5 Macro-, meso-, en micro-economie 30 2.6 Belangrijke samenhangen die de algemene -economie kan verhelderen 31 3 Markt en afzet 34 3.1 Marktvormen 34 3.2 Prijsvorming bij volkomen concurrentie 38 3.3 Doelstellingen en marktgedrag 42 3.4 De vraag naar een goed 44 3.5 De prijselasticiteit van de afzet 47 4 Productie: kosten en opbrengsten 51 4.1 De lange- en kortetermijnbeslissing 51 4.2 Afnemende meerproductie 52 4.3 Variabele en constante kosten 54 4.4 De aanbieder bij volkomen concurrentie 57 4.5 Monopolie 59 4.6 Oligopolie 62 4.7 De dynamiek van markten 64
VI 5 Marktmechanisme en invloed van de overheid 67 5.1 Wie neemt de beslissingen? 67 5.2 Nederland als georiënteerde markteconomie 69 5.3 Het marktmechanisme en optimale allocatie 72 5.4 Tekortkomingen van het marktmechanisme 73 5.5 Regulering door de overheid 76 6 Het milieu 77 6.1 Ecologie en economie 77 6.2 Externe effecten 78 6.3 Het milieubeleid 80 6.4 Optimaal schoonmaken 83 6.5 Milieuwetten in Nederland 84 Appendix: Beslissen binnen randvoorwaarden 86 1 Lineaire programmering 86 2 Veranderde gegevens: het spoorboekje van de brouwerij 89 3 Het milieu als randvoorwaarde 90
Inhoud VII deel 2 macro-economie 7 Macro-economische begrippen 94 7.1 De economische situatie als omgevingsfactor 94 7.2 Macro-economische cijfers 95 7.3 Formele en informele economie 96 7.4 Het nationaal inkomen 97 7.5 De economische kringloop 102 7.6 De confrontatie van middelen en bestedingen 106 8 Macroaanbod en macrovraag 108 8.1 Productiecapaciteit en normale bezettingsgraad 108 8.2 De aanbodkant van de economie: de GA-lijn 109 8.3 De vraagkant van de economie: de GV-lijn 111 8.4 Onder- en overbesteding 113 8.5 Verschuiving van de GV-lijn 115 8.6 Verschuiving van de GA-lijn 116 9 Conjunctuur en groei 118 9.1 Productiegroei, indexcijfers 118 9.2 Trend en conjunctuur 120 9.3 Verklaring van de productiegroei 126 9.4 Kosten en baten van de productiegroei 132 9.5 Een eenvoudige groeitheorie 133 10 Werkloosheid 138 10.1 Onderneming en werkloosheid 138 10.2 Werkloosheid: definities en cijfers 139 10.3 Oorzaken: conjunctuur- en structuurwerkloosheid 142 10.4 Conjunctuur- of onderbestedingwerkloosheid 143 10.5 Structuurwerkloosheid in enge zin 148 10.6 Arbeidsmarktbeleid 150
VIII deel 3 geld en financiële markten 11 Geld en bankwezen 156 11.1 Banken en bedrijven 156 11.2 Geld en geldfuncties 156 11.3 Banken in Nederland 158 11.4 De kernactiviteit van het bankwezen 161 11.5 Geldschepping door banken 162 11.6 Financiering van het bedrijfsleven 164 11.7 Overige dienstverlening aan bedrijven 166 12 De invloed van het geld 169 12.1 Onderneming en monetaire politiek 169 12.2 Rente 170 12.3 De klassieke kwantiteitstheorie 172 12.4 De Keynesiaanse visie 173 12.5 De monetaristen 177 13 De centrale bank 178 13.1 De Europese Centrale Bank 178 13.2 De geschiedenis van de Economische en Monetaire Unie in vogelvlucht 179 13.3 De brede gelddefinitie 181 13.4 De pijlers van het monetaire beleid 182 13.5 De instrumentenkast van de Europese Centrale Bank 183 14 Inflatie 185 14.1 Inflatie schept onzekerheid 185 14.2 Het begrip inflatie 185 14.3 Het meten van prijsinflatie 186 14.4 De gevolgen van prijsinflatie 190 14.5 Prijsdeflatie 192 14.6 Oorzaken van prijsinflatie 193 14.7 Een grafische benadering van bestedingsinflatie 195 14.8 Inflatiebestrijding 197 14.9 De monetaristische kijk op inflatiebestrijding 199
Inhoud IX 15 De vermogensmarkt 200 15.1 Financieringsvormen 200 15.2 De vermogensmarkt 201 15.3 De kapitaalmarkt 202 15.4 Aandelen 204 15.5 De koersvorming van aandelen 206 15.6 Obligaties 209 15.7 De koersvorming van obligaties 210
X deel 4 internationale economische betrekkingen 16 De betalingsbalans 214 16.1 Nederland in de wereld 214 16.2 De betalingsbalans 215 16.3 De monetaire opstelling van de betalingsbalans 218 16.4 Internationale kredieten van banken 219 16.5 Het formele evenwicht nader bekeken 220 16.6 Nationale onder- en overbesteding 222 17 Internationaal betalingsverkeer 224 17.1 De wisselkoers 224 17.2 Internationaal betalen in de praktijk 226 17.3 Wisselkoersrisico s 227 17.4 De koopkrachtpariteitstheorie 228 17.5 De vraag- en aanbodtheorie 230 17.6 De wisselkoers op korte termijn 233 17.7 Devaluatie en revaluatie 234 18 Internationaal handelsverkeer en economische integratie 237 18.1 Globalisering 237 18.2 Blokvorming 239 18.3 De geschiedenis van de Europese eenwording 240 18.4 De organisatie van de Unie 243 18.5 De Europese begroting 244 18.6 De Europese landbouwpolitiek 245 18.7 Het mededingingsbeleid en het sociale beleid 247 19 Vrijhandel en protectie 250 19.1 Van GATT naar WTO 250 19.2 Comparatieve kostenverschillen 253 19.3 De analyse van Porter 257 19.4 Vrijhandel en protectie 260 19.5 Ontwikkelingslanden in een globaliserende wereld 262 19.6 Instrumenten van protectie 263 19.7 Protectie loont niet 264
Inhoud XI deel 5 publieke sector en macro-economische politiek 20 Publieke sector: omvang en betekenis 270 20.1 Onderneming en overheid 270 20.2 Markt- en budgetmechanisme 273 20.3 Publieke sector: onmisbaar 275 20.4 Functies van de publieke sector 278 20.5 Allocatiefunctie 278 20.6 Stabilisatiefunctie 280 20.7 Verdelingsfunctie 281 21 Rijksoverheid 286 21.1 Prinsjesdag en de begrotingscyclus 286 21.2 Uitgaven van het Rijk 288 21.3 Ontvangsten van het Rijk 289 21.4 Financieringssaldo en -vorderingensaldo 290 21.5 Nationale schuld 293 21.6 Staatsbalans 294 22 Lagere overheden 297 22.1 Taakverdeling tussen bestuurslagen 297 22.2 Uitgaven van gemeenten en provincies 299 22.3 Ontvangsten van gemeenten en provincies 301 22.4 Vermogenspositie en financieringssaldo 304 23 Sociale zekerheid 305 23.1 Stelsel in hoofdlijnen 305 23.2 Uitgaven 308 23.3 Volume van de sociale zekerheid 309 23.4 Prijs van de sociale zekerheid 310 23.5 Uitvoeringsorganisatie 311 23.6 Armoede 312 23.7 Toekomst van de sociale zekerheid 313
XII 24 Het fiscale klimaat 316 24.1 Het Nederlandse belastingstelsel 316 24.2 Gedragsreacties op belastingheffing 316 24.3 Fiscale positie in Europa 318 24.4 Belastingconcurrentie 321 24.5 Belastingherziening 323 24.6 De wig 325 25 Economische politiek 328 25.1 Het economisch beleid van de overheid als omgevingsfactor 328 25.2 Doelstellingen van de macro-economische politiek 328 25.3 Instrumenten van economische politiek 330 25.4 Het conjunctuurbeleid 332 25.5 Het loon- en prijsbeleid 334 25.6 De arbeidsmarkt 335 25.7 Ontwikkelingen binnen de beroepsbevolking 337 25.8 Het arbeidsvoorwaardenoverleg 339 25.9 De loonruimte 342 25.10 Instrumenten van het structuurbeleid 344 25.11 Verschillende standpunten 345 25.12 Het overheidsbeleid in de jaren tachtig en -negentig 347 25.13 Het Centraal Planbureau 349 25.14 Plannenmakers en uitvoerders van de economische politiek 352 25.15 Adviseurs op het terrein van de economische politiek 353 Register 355 Toelichting op de Supporter 362