Koude Oorlog 1945-1991
1 Waardoor raakte Europa verdeeld in twee ideologische blokken en waardoor groeide de spanning tussen deze blokken? 1945-1955 1945 Einde Tweede Wereldoorlog 1955 Oprichting Warschaupact
Kenmerkende Aspecten 37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie 38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaal-socialisme 40 Het voeren van twee wereldoorlogen 43 Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering 45 De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog 47 De eenwording van Europa
Revolutie Rusland 1917 Communistische partij aan de macht Klasseloze samenleving Wereldrevolutie Stalin (1928) Totalitaire staat Communistische partijdictatuur Economische staatscontrole Geen individuele vrijheid
Verenigde Staten Tegenovergesteld aan ideologie Sovjet Unie Democratie Politieke rechten van het individu kapitalisme
Tweede Wereldoorlog 1941: samenwerking tussen VS en SU in strijd tegen as-mogendheden Tegen einde van de oorlog liepen spanning tussen beide landen op Conferentie Potdam (1945): onenigheid over vredesregeling Duitsland en nieuwe machtsverhoudingen in Europa Streven naar invloedssfeer Vijandbeeld van elkaar Atoombom
Voorbeeld 1: Atoombom op Hiroshima 1945 Mei 1945: capitulatie Duitsland Japan gaf zich nog niet over Truman besluit atoombom in te zetten in geheim ontwikkeld 6 augustus 1945 Hiroshima 78000 doden in 1 sec. Na 2 e bom (Nagasaki) gaf keizer zich over
Truman doctrine (1947) Ook bekend als containmentpolitiek: President Truman beloofde financiële en militaire steun aan alle landen die het communisme buiten de deur wensten te houden Hij probeerde een dam op te werpen tegen communistische expansie
Voorbeeld 2: Marshallplan 1947 VS door oorlog ecnomische grootmacht geworden VS steunt Europa economisch dmv Marshallplan Wederopbouw Communistische partijen zouden van armoedige situatie in Europa kunnen gaan profiteren Afzetmarkt
Voorbeeld 2: Marshallplan 1947 1948-1952: 12 miljard Amerikaanse dollars naar Europa Rusland + Oostbloklanden doen niet mee Uit angst voor nieuwe oorlog gaan aantal Europese landen samenwerken op economisch gebied (Ned, Bel, Lux, Fra, Wdui, Ita) voorloper Europese Unie Economische groei
Oost-Europa Satellietstaten Volksdemocratieën naar het model van de Sovjet Unie
Blokkade van Berlijn 1948 Stalin liet alle toegangswegen naar West-Berlijn afsluiten uit ongenoegen over de invoering van een eigen munt in de geallieerde zones VS wist met veel inspanningen West-Berlijn te behouden. Europa raakt verdeeld in twee ideologische machtsblokken
Machtsblokken Europa raakt verdeeld in twee ideologische machtsblokken Grimmiger situatie door Atoombom Wapenwedloop Militaire bondgenootschappen
Voorbeeld 3: Redevoering senator McCarthy over communisten in de VS 1950 Senator McCarthy geeft op 9 feb 1950 toespraak Lijst met communisten die voor Amerikaanse overheid werken Commissie moet onderzoek doen naar deze lijst Hoorzittingen Weinig bewijs Verlies baan of gevangenisstraf Bekendste proces: Ethel en Julius Rosenberg Spionage voor SU ivm atoomwapens (?) Doodstraf
2 Waardoor liep de Koude Oorlog op kritieke momenten niet uit op een directe militaire confrontatie tussen beide grootmachten, 1955-1963? 1955 Oprichting Warschaupact 1963 Ich bin ein Berliner
Kenmerkende aspecten 37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie 38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologiën communisme en fascisme/nationaalsocialisme 45 De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog
Stabilisering conflict oost-west BRD (West-Duitsland) lid van NAVO en DDR (Oost-Duitsland) lid van Warschaupact 1956 Hongaarse Opstand neergeslagen door Warschaupact-troepen; Westen grijpt niet in Na dood Stalin (1953): vreedzame co-existentie
Nieuwe spanningen Sovjet-Unie: Chroesjtsjov Verenigde Staten: Kennedy 1961 (tweede) crisis rond West-Berlijn Berlijn belangrijke symboolfunctie voor Westen Veel DDR-burgers vluchten via Berlijn naar West Berlijnse Muur wordt gebouwd
Nieuwe spanning (2) 1962 Cubacrisis Sovjet-Unie wil raketten plaatsen op Cuba als tegenwicht van VS-raketten in Europa/Eurazië Wereld op rand van de afgrond
Voorbeeld 1 Bestorming van Felix Meritis Amsterdam 1956 3-4 november 1956 Felix Meritis, Keizersgracht Amsterdam Hoofdkantoor Communistische Partij Nederland Dagblad De Waarheid Bestorming van Felix Meritis nav neerslaan Hongaarse Opstand (Boedepast) door Sovjettroepen
Voorbeeld 2 Ich bin ein Berliner Kennedy 1963 26 juni 1963: speecht JFK aan bevolking West-Berlijn Door bouw muur (1961) was Berlijn eiland in de communistische zee Steun VS aan West-Berlijn Duidelijk gericht tégen Sovjet-Unie
3 Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af, 1963-1991 1963 Ich bin ein Berliner 1991 Einde communistisch bewind in Sovjet-Unie
Kenmerkende Aspecten 37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie 38 Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaal-socialisme 45 De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog 47 De eenwording van Europa 48 De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen
Gevolgen Cuba-crisis Besef bij beide partijen dat de Koude Oorlog dreigde uit te lopen op een onbeheersbaar nucliair conlict Verbeterde betrekking SU en VS (Détente): Communicatie Wapenonderhandelingen Crisisbeheersing Echter: beide partijen blijven vasthouden aan controle over hun invloedssferen
Voorbeeld 1 Praagse Lente 1968 Dubcek, nieuwe leider in Tsjecho- Slowakij: socialisme met een menselijker gezicht Voorstander democratisering Tsjecho-Slowaken gaan de straat op Jeugd: meedoen met opkomende (Westerse) jeugdcultuur Arbeiders: hoopten op verbetering werksituatie
Voorbeeld 1 Praagse Lente 1968 Sovjetleider Brezjnev roept Dubcek tot de orde. Is bang voor olievlekwerking. Dubcek laat zich niet intimideren. Gevolg = Praagse Lente: Manifest met openlijke kritiek op misstanden Voorstel voor meer hervormingen 20-21 augustus: Sovjettroepen vallen Praag binnen. Dubcek wordt vervangen. Hervormingen teruggedraaid.
De spotprent hieronder laat Tsjecho-Slowakije zien (de trein) die de afslag naar democratie wil nemen. De SU en het Warschaupact halen in alle paniek de wissel om, zodat Tsjecho-Slowakije weer de kant op gaat die zij willen. Onder het gezicht op de trein staat 'Dubček.'
Voorbeeld 2 Salt I ondertekend 1972 Belangrijkste periode in détante tussen 1969-1972, afgesloten met Salt I-akkoorden: Voorkomen van MAD Onderhandelingen over vermindering kernwapens
Jaren 80 SDI-project (raketschild in de ruimte) van VS Onrust bij SU: Russische economie kan deze stap in wapenwedloop niet aan Westerse bevolking toont steeds meer verzet tegen kernbewapening
Voorbeeld 3 Demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam 1981 1979 neemt NAVO dubbelbesluit: 572 Amerikaanse kruisraketten in Europa Onderhandeling met SU over beperking Voor- en tegenstanders in Nederland: Voor: vredesbeweging onderschat Warschaupact Tegen: voorstanders worden gezien als wegbereiders van kernoorlog
Voorbeeld 3 Demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam 1981 12 december 1981: datum definitieve beslissing Nederlandse regering 21 november 1981: 400 000 demonstratie in Amsterdam bijeen Effect klein Helft bevolking bleef voor plaatsing Regering tekent plaatsingsverdrag Door verandering Koude Oorlog geen raketten geplaatst (!)
Gorbatsjov Laatst fase van Koude Oorlog Beleid Gorbatsjov: Glasnost (openheid) Perestrojka (staatkundige en economische hervorming)
Eind Koude Oorlog Loslaten Breznjev-doctrine (SU-tegenhanger van Truman-doctrin): Oostbloklanden kunnen eigen koers gaan volgen Hongarije opent grens naar Westen (1989) Val van de Berlijnse Muur (1989) Uiteenvallen Oostblok Gorbatsjov afgezet (1991): einde communistische bewind in de SU Eind Koude Oorlog, kansen voor Europese samenwerking