Bijlage 1 bij Statenbrief - 2017-014638 Museum Het Valkhof-Kam en het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Wij informeren u middels deze bijlage bij de Statenbrief over de stand van zaken rondom Museum Het Valkhof-Kam (MHVK) en de provinciale taak op het gebied van archeologie. Kerntaak Cultuur&Erfgoed: Archeologie De provinciale taken voor archeologie zijn opgetekend in de beleidsnota van Cultuur&Erfgoed: Beleef het mee! (PS2016-382). Provincie Gelderland heeft op grond van de Erfgoedwet een aantal wettelijke verplichtingen ten aanzien van archeologie, te weten het houden van een archeologisch depot (en daarbij het ontvangen, beheren, conserveren en ontsluiten van vondsten), en het nemen van besluiten ten aanzien van archeologie in het kader van ruimtelijke ontwikkelingen (oa. bij ontgrondingen, provinciale inpassingsplannen en MER-trajecten). Daarnaast heeft de provincie een aantal contractuele verplichtingen waarbij archeologie een rol speelt, namelijk een overeenkomst met de Rijksoverheid waarin provincie de zorg voor rijksmonument Museum Kam (en bijbehorend perceel) op zich neemt, alsmede met de erven Kam, waarmee afspraken zijn gemaakt over het beheer van de collectie Kam, en de ontsluiting daarvan. Er is ook een overeenkomst met de Gelderse Archaeologische Stichting (GAS), waarvan provincie Gelderland de collectie beheert (dit betreft de oorspronkelijke provinciale collectie, die in deze stichting is ondergebracht). Ook is er een beheersovereenkomst met Museum het Valkhof waarin afspraken staan over het beheer en de ontsluiting van de provinciale collectie. Met Museum Het Valkhof is een jaarlijkse boekjaarsubsidie afgesproken voor het uitvoeren van de wettelijke taken, de contractuele taken en een aantal museale taken. Naast het voldoende uitvoering geven aan bovengenoemde zaken wil provincie Gelderland graag de nominatie van de Nedergermaanse Limes als UNESCO-werelderfgoed goed doorlopen en in 2019 samen met provincie Utrecht en Zuid-Holland voordragen bij de UNESCO-commissie. Het voornemen is om Museum Het Valkhof als Limes-hub te laten fungeren, waarbij het (inter)nationale publiek het verhaal van de Limes in grote lijnen gepresenteerd krijgt, waarna de verdieping in de regio s te kunnen vinden is. Tevens staat in 2021 een groot internationaal Limes-congres gepland, waarbij gemeente Nijmegen als gaststad optreedt. Hierbij zal MHVK een belangrijke rol spelen vanwege de uitgebreide archeologische collectie en haar inhoudelijke expertise op het gebied van Romeinse archeologie. De ambitie van provincie Gelderland ligt in het verlengde van bovenstaande verplichtingen vooral op het voor publiek goed beleefbaar en begrijpelijk maken van het archeologische verhaal en de provinciale collectie daarvoor ter beschikking stellen. Dat is ook de reden waarom de provincie aan MHVK vraagt om jaarlijks een aantal exposities rondom een archeologisch thema te organiseren waarbij de collectie Gelderland ingezet wordt. Daarnaast verleent de provincie een subsidie aan
Erfgoed Gelderland voor de inzet van een publieksarcheoloog, en stimuleert zij het opstarten van nieuwe ArcheoHotspots in Gelderland, waar het (jonge) publiek zelf aan de slag kan met archeologische vondsten. Dit naast de reeds bestaande ArcheoHotspots in Gelderland in het Erfgoedcentrum Arnhem en in Museum Het Valkhof. Ontwikkelingen Museum Het Valkhof-Kam Wij hebben in de afgelopen jaren gemeend dat het nodig was om het voldoende uitvoeren van de provinciale wettelijke taken door MHVK beter in beeld te krijgen en te borgen. Hierbij houden we het huidige subsidieinstrument dat ingezet wordt voor het uitvoeren van de taken tegen het licht. Het helder en transparant krijgen van de bedrijfsvoering en financiële structuur bij MHVK maakt daar onderdeel van uit. Op 25 januari 2015 hebben uw Staten (PS2015-393) besloten tot het uitvoeren van een onderzoek naar de benodigde stappen om een toekomstbestendig Provinciaal Depot voor Bodemvondsten (PDB) mogelijk te maken, gericht op de onderwerpen Huisvesting, Bedrijfsvoering en Publieksbereik. De definitieve resultaten van dit onderzoek zijn nog niet beschikbaar in verband met een bestuurlijke crisis bij MHVK. Wij informeren uw Staten bij deze over wat het afgelopen jaar gebeurd is, de huidige stand van zaken en wat we voor 2018 verwachten. - Op 20 december 2016 hoorden wij van de toenmalige Raad van Toezicht dat er een bestuurlijke crisis gaande was bij MHVK. Het betrof een verschil van inzicht in de koers van het museum, alsmede een conflict over de goedkeuring van de begroting van 2017 inclusief een verbouwing en tijdelijke sluiting van het museum. - Op 23 december 2016 ontvingen wij het bericht dat de toenmalige directeur dhr. Weijsters op non actief was gesteld door de Raad van Toezicht. Dhr. Weijsters en het voltallige MT zegden tegelijkertijd hun vertrouwen in de Raad van Toezicht op. - Eind december is dhr. Van Laarhoven aangetrokken als interim-directeur, zodat het museum open kon blijven en de dagelijkse gang van zaken doorgang kon vinden. - Uw Staten zijn meerdere malen mondeling ingelicht door gedeputeerde Meijers over de bestuurscrisis bij MHVK, alsmede zijn de Statenvragen naar aanleiding van diverse persuitingen m.b.t. tot de crisis beantwoord d.d. 20-06-2017 (PS2017-336). - Bureau Berenschot heeft een opdracht van MHVK gekregen voor een onderzoek naar de bedrijfsvoering en levensvatbaarheid van het museum. Tevens heeft Cultuur+Ondernemen een opdracht van MHVK gekregen om een onderzoek te doen naar de governance van het museum. Na de publicatie van de onderzoeksrapporten heeft in het voorjaar van 2017 de toenmalige Raad van Toezicht het besluit genomen om op te stappen, nadat er een drietal nieuwe leden is geworven. 2
- Vanaf eind 2016 is er twee keer bestuurlijk overleg geweest met gemeente Nijmegen en provincie Gelderland als belangrijkste subsidiegevers met de Raad van Toezicht en de interim directeur. Ook is er enkele keren bilateraal tussen beide subsidiegevers en MHVK overleg geweest Gedeputeerde Meijers neemt deel aan deze overleggen namens Gelderland. - Naar aanleiding van de onderzoeken heeft MHVK een beleidsvisie opgesteld met daarin een doorzicht naar de toekomst van het museum. Provincie Gelderland en gemeente Nijmegen hadden zitting in een begeleidingscommissie. Provincie Gelderland heeft het standpunt ingenomen dat zij zich vooral richt op de uitvoering van haar wettelijke en contractuele taken door MHVK, en niet op de museale inhoudelijke visie omdat dat de autonome taak van het museum zelf betreft. De visie is als bijlage toegevoegd. - De beleidsvisie is nog niet voorzien van een financiële paragraaf. De volgende stap is dat MHVK een transitieplan maakt waarin staat hoe ze van de huidige situatie naar de gewenste situatie komen en wat daarvoor nodig is. - Aansluitend aan de beleidsvisie is een begroting voor 2018 opgesteld door MHVK. Vanuit de provincie Gelderland vinden wij deze onvoldoende aansluiten bij de voorwaarden vanuit algemene subsidieverordening Gelderland (een op activiteiten gespecificeerde begroting, met inzicht in personele kosten zoals die zijn toegerekend aan de uitvoerende functies) en nog niet helder opgesplitst naar de specifieke taken die MHVK voor de provincie Gelderland uitvoert. - We hebben besloten om de boekjaarsubsidie voor 2018 wel te bevoorschotten, maar onder opschortende voorwaarden. Dit houdt in dat we ieder kwartaal een voortgangsrapportage van MHVK ontvangen waarbij de transitie naar de afgesproken vorm en financiering van het museum wordt toegelicht. Indien dit aansluit bij de gemaakte afspraken, dan zal de subsidie in gelijke vorm voor het erop volgende kwartaal worden bevoorschot. Wat verwachten wij op korte termijn van Museum Het Valkhof-Kam? o Een (prestatie)begroting die uitgesplitst is naar wettelijke -, contractuele - en museale taken. o Voor het eind van 2017 een transitieplan waarin duidelijk de stappen staan omschreven hoe ze van de huidige organisatie naar de nieuwe voorgestelde organisatie willen omvormen. Dit zal concreet en verifieerbaar moeten zijn, omdat we dit in de voortgangsrapportages per kwartaal zullen toetsen als voorwaarde voor de bevoorschotting van de boekjaarsubsidie 2018. Welke stappen worden verwacht in 2018? - De oplevering van de rapportage Realisatieplan Provinciaal Depot voor Bodemvondsten, fase 1, wordt in het voorjaar van 2018 verwacht. Op basis hiervan zullen wij in de Voorjaarsnota 3
2018 een voorstel doen voor het uitvoeren van een aantal projecten waarvoor we in deze rapportage kengetallen hebben laten verzamelen. - Wij zullen een juridisch en financieel traject opstarten, waarbij de huidige boekjaarsubsidie deels (naar alle waarschijnlijkheid) wordt omgezet naar een opdracht, en deels naar een projectsubsidie. Deze instrumenten sluiten juridisch beter aan bij de taken die wij bij MHVK neerleggen. Dit zal voor 2019 worden geïmplementeerd. Wij zullen het nieuwe instrumentarium voorbereiden en bij de begrotingsbehandeling najaar 2018 aan uw Staten de nieuwe vorm voorleggen. - De restauratie en renovatie van het bij de provincie Gelderland in eigendom zijnde gebouw van het voormalige Museum Kam, waarvoor uw Staten in de Midterm Review extra middelen beschikbaar hebben gesteld, wordt momenteel voorbereid. In het voorjaar 2018 zal een definitief plan van aanpak opgeleverd worden. Dit zal volgens afspraken cf de vaststellingsovereenkomst uit 2008 met de erven Kam besproken worden alvorens tot uitvoering over te gaan. Vervolgens zal de aanbesteding en uitvoering gepland worden. - Mede vanwege de crisis in MHVK is het is niet gelukt om een regionaal statisch (bulk)depot te realiseren in samenwerking met gemeente Nijmegen, museum Het Valkhof, gemeente Arnhem en Museum Arnhem. De laatste twee partners zijn gezamenlijk verder gegaan vanwege de kans die zich in Arnhem voordeed met de uitbreiding van Museum Arnhem waarbij een archeologisch en museaal depot voor Arnhem kon worden gerealiseerd. Gezien de huidige ontwikkelingen verwachten we komend jaar het project met gemeente Nijmegen en MHVK opnieuw op te kunnen pakken. Ons uitgangspunt is het vinden van adequate ruimte, waarbij de herbestemming van een monumentaal pand de voorkeur heeft. Indien een gezamenlijk depot synergie oplevert streven wij hiernaar. Tevens noemen wij hier de mogelijkheid om het bouwperceel naast Museum Kam te gebruiken als uitbreidingslocatie voor het depot. Dit perceel kan niet voor andere doeleinden ingezet worden, aangezien het dan om niet zal terugvallen aan de Staat cf de (schenkings)voorwaarden. De locatie is qua oppervlakte echter alleen toereikend voor een statisch depot voor de provinciale collectie. Van belang is dat dit proces voor het statisch (bulk)depot weer spoedig opgepakt wordt omdat we verwachten dat we na 2019 ruimtegebrek zullen krijgen in de huidige depotlocaties, vanwege de deponering van een aantal grote projecten (zoals bijvoorbeeld de archeologische vondsten die zijn gedaan bij de ontwikkeling van het industrieterrein Medel). We zullen daarom met een voorstel komen bij uw Staten in de loop van 2018. Wij willen benadrukken dat het uitvoeren van de dagelijkse werkzaamheden door MHVK op het gebied van de wettelijke depottaken, naar ons inzicht de afgelopen jaren steeds voldoende is geweest voor het inklaren en beheren van de vondsten. Het binnen een redelijke termijn uitgeven van bruiklenen is een punt van zorg. De wijze van standplaatsregistratie zoals die in het verleden, volgens de toen geldende regels, werd toegepast voldoen niet meer aan de huidige normen. Dit betekent concreet dat nu ca. 3 maanden wordt 4
aangehouden als termijn tussen bruikleenaanvraag en levering vanuit het depot. Wel wordt telkens door de medewerkers van MHVK getracht deze termijn zoveel mogelijk te bekorten. Een definitieve oplossing voor kortere termijnen volgt als de gehele collectie op orde is gebracht door het implementeren van het depotbeheersysteem (PDBS), dat samen met provincie Noord Brabant, Utrecht en Overijssel is ontwikkeld. De ontwikkeling van het PDBS maakt deel uit van het project Realisatieplan Provinciaal Depot voor Bodemvondsten, fase 1, dat uiterlijk in maart 2018 gereed zal zijn. Voor de implementatie van het PDBS en het invoeren van de bestaande collectie Gelderland wordt in bovengenoemd project een plan gemaakt en in de Voorjaarsnota aan uw Staten voorgelegd. In de volgende bijlage vindt u een historisch overzicht van de opbouw van de provinciale archeologische collectie. 5