Hammer Sportzone Limburg 2017

20 juli 2017, Sittard-Geleen Bezoekersaantallen Bezoekersprofiel Economische impact Media-aandacht Evaluatie Hammer Sportzone Limburg 2017 Opdrachtgever: Gemeente Sittard-Geleen Onderzoekers: Zuyd Hogeschool Facility Management Auteurs: Hans Slangen Inge Rijnders

Samenvatting Van donderdag 1 tot en met zondag 4 juni 2017 stond Limburg, in het bijzonder Sittard-Geleen en Vaals, in het teken van de eerste Nederlandse editie van de Hammer Series, de Hammer Sportzone Limburg 2017. De Hammer Series worden wereldwijd georganiseerd door Velon en Infront Sports & Media. Het evenement werd tevens aangegrepen om de Veilige Wieleromgeving in Sittard-Geleen, een test-, trainings- en wedstrijdomgeving voor alle onderdelen van de wielersport, officieel te openen. In totaal werd het evenement 12.900 keer bezocht hetgeen bij een gemiddelde bezoekfrequentie van 1,8 leidt tot het aantal van 7.200 unieke bezoekers, waarvan er 380 als additioneel aangemerkt kunnen worden (bezoekers die er zonder het evenement niet geweest zouden zijn). Vijfentachtig procent van de bezoekers kwam uit Nederland. Van de Nederlandse bezoekers was 75% afkomstig uit Limburg. De buitenlandse bezoekers, 15% van het totaal, kwamen voor het grootste gedeelte uit België (58%) en Duitsland (26%). Eenenzeventig procent van de bezoekers van de Hammer Series was man, de gemiddelde leeftijd bedroeg 52 jaar. Het gemiddelde rapportcijfer voor het evenement was een 7,9 waarbij aangetekend dat de Hammer Chase op zondag 4 juni in Sittard-Geleen het hoogst scoorde met het cijfer 8,1. Van de bezoekers heeft 16% niet op zijn/haar vaste woonadres geslapen. Het merendeel van deze bezoekers geeft aan in een hotel (55%) geslapen te hebben. De gemiddelde overnachtingsprijs per persoon per nacht bedroeg 29,60. Het grootste gedeelte van deze bezoekers (34%) geeft aan overnacht te hebben in Sittard-Geleen. De Hammer Sportzone Limburg 2017 genereerde de nodige economische impact voor Limburg. De economische impact verwijst naar de uitgaven door bezoekers, deelnemende ploegen, vertegenwoordigers van de pers en de daarbij behorende technici, VIP-gasten, vrijwilligers en de organisatie tijdens het evenement in Limburg. In dit bedrag zijn de uitgaven opgenomen die zonder het evenement niet plaatsgevonden zouden hebben, de zogenaamde additionele uitgaven. De totale economische impact bedroeg 1,5 miljoen euro waarvan een bedrag ruim 1,2 miljoen euro als additioneel aangemerkt kan worden (uitgaven die zonder het evenement niet gedaan zouden zijn). Het relatief geringe aandeel additionele bezoekers (5,3%) duidt erop dat het evenement met name door bewoners uit Limburg bezocht is. Het belang van de maatschappelijke impact neemt hierdoor toe omdat mensen uit de regio zo hun betrokkenheid bij het evenement toonden. Het waarderingscijfer voor de sfeer rond het evenement was een 7,8. Naast een hoge waardering voor de sfeer is het ook belangrijk dat uit een word cloud blijkt dat er vooral positieve bewoordingen zoals mooi, gezellig en sportief het vaakst worden gebruikt als gevraagd wordt naar een typering van de gemeente Sittard-Geleen. Het aantal vrijwilligers dat een bijdrage heeft geleverd aan het evenement, bedroeg 868. Aangezien de vrijwilligers merendeels via Limburgse verenigingen werden geworven, zijn saamhorigheid en participatie in positieve vorm beïnvloed. Bijkomend effect is een geldstroom van ongeveer 10.000 euro naar het Limburgse verenigingsleven. De maatschappelijke impact waaraan bovenstaande resultaten gerelateerd zijn, plaatsen evenementen in een ander daglicht. Naast het feit dat evenementen vaak primair georganiseerd worden voor het verwerven van additionele gelden, is het ook van belang om maatschappelijk evenwicht te zoeken tussen wonen, werken en recreëren in de regio. Wat betreft de promotionele impact heeft de Hammer Sportzone Limburg 2017 in de nationale en internationale media veel aandacht gegenereerd. In de Nederlandse dagbladen verschenen 92 artikelen waarin zowel de woorden Hammer Series als Sittard-Geleen werden genoemd. In buitenlandse dagbladen leverde eenzelfde onderzoek naar naamsvermelding 46 artikelen op. Verder is gebleken dat steeds meer 1

mensen evenementen volgen via de social media. Het totaal aantal live views bedroeg ruim 2,5 miljoen waarvan Facebook er 1,6 miljoen voor haar rekening nam. In totaal werden de Facebookpagina s van de Hammer Series en VelonCC door 14,8 miljoen mensen bezocht gedurende het evenement. Het grootste aantal volgers van Facebook, 1,4 miljoen, kwam uit de Verenigde Staten. Bij de steden scoorde Bangkok het hoogst met 207.000 volgers. De gemiddelde leeftijd van de volgers op Facebook wijkt beduidend af van de bezoekers die het evenement live bezochten: 80% procent van de volgers op Facebook zijn jonger dan 45 jaar tegen een gemiddelde leeftijd van de bezoekers van 52 jaar. Naast Facebook is ook Twitter gemeten en geanalyseerd. De Twitteraccounts @HammerSeries en @VelonCC waren goed voor 2,9 berichten. 2

Inhoudsopgave Samenvatting... 1 Hoofdstuk 1 Inleiding... 5 1.1 Lokaal en provinciaal sportevenementenbeleid... 5 1.2 Hammer Sportzone Limburg 2017... 5 1.3 Structuur van het rapport... 6 Hoofdstuk 2 Methodologie... 7 2.1 Werkgroep Evaluatie Sportevenementen (WESP)... 7 2.2 Afbakening van het onderzoek en begripsbepaling... 7 2.3 Dataverzameling... 8 2.4 Representativiteit van het onderzoek... 9 Hoofdstuk 3 Bezoekersprofiel... 10 3.1 Bezoekersaantallen... 10 3.2 Demografische kenmerken bezoekers... 11 3.3 Herkomst bezoekers... 12 3.4 Motief bezoekers... 13 3.5 Gezelschap... 14 3.6 Bezoektijd en verblijfsduur... 15 3.7 Gemiddelde bestedingen per persoon exclusief overnachtingen... 15 3.8 Overnachtingen... 15 3.9 Waardering van de Hammer Sportzone Limburg 2017 door bezoekers... 17 3.10 Sittard-Geleen: aanbevelingswaardig?... 18 3.11 Side events... 19 Hoofdstuk 4 Economische impact... 20 4.1 Definitie additionele bestedingen... 20 4.2 Economische impact door bezoekers: bestedingen en overnachtingen... 20 4.3 Economische impact door wielrenners en begeleiders van ploegen... 22 4.4 Economische impact door de pers en de daarbij behorende medewerkers... 23 4.5 Economische impact door VIP s... 24 4.6 Economische impact door vrijwilligers... 25 4.7 Economische impact door de organisatie... 25 4.8 Totale economische impact door de Hammer Sportzone Limburg 2017... 26 Hoofdstuk 5 Aandacht in de media... 27 5.1 Webnieuws, printmedia, radio en televisie... 27 5.1.1 Webnieuws... 27 5.1.2 Printmedia... 28 5.1.3 Radio en televisie... 29 5.2 Social media... 30 3

5.2.1 Live stream... 30 5.2.2 Statistieken van Facebook en Twitter... 31 5.2.3 Demografische gegevens van Facebook en Twitter... 31 5.2.4 In welke landen en steden verblijven de volgers op Facebook... 32 Bronnen... 33 Bijlage 1: Samenstelling onderzoeksteam... 34 Bijlage 2: Webnieuws en printmedia... 35 Bijlage 3: Vragenlijst voor bezoekers... 43 Bijlage 4: Major Sporting Event Tourism Flow Model... 46 4

Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Lokaal en provinciaal sportevenementenbeleid Evenementen bepalen mede de aantrekkelijkheid van een omgeving waarin gewerkt, gewoond en gerecreëerd wordt. Zij zijn een belangrijke vorm van vrijetijdsbesteding voor vele doelgroepen, waaronder de inwoners van stad en regio. Evenementen helpen gemeenten en Provincie, in dit geval zelfs cross border (België en Duitsland), vorm te geven aan beleid op het gebied van cultuur en sport, jongerenparticipatie, economie en werkgelegenheid, en imagoversterking. Gebruik makend van de centrale ligging van Limburg in de Euregio wordt er van overheidswege gestreefd naar een actievere werving van met name sportevenementen. Bij de keuzes van evenementen wordt selectief te werk gegaan. De evenementendruk op de regio mag niet te groot worden want dit kan ten koste gaan van het draagvlak voor evenementen onder de bewoners. In eerste instantie wordt ingezet op breedtesportevenementen, daarnaast wordt geprobeerd een select aantal topsportevenementen binnen te halen, die voldoen aan de door de Provincie en gemeenten geformuleerde criteria 1 en 2. De Hammer Series vallen onder de categorie topsportevenementen. 1.2 Hammer Sportzone Limburg 2017 Van 1 tot en met 4 juni 2017 heeft Limburg, en met name Sittard-Geleen en Vaals, de mondiale primeur mogen beleven van, zoals de organisatoren het noemen, het nieuwe wielrennen. Mensen zijn steeds minder bereid om hele dagen te investeren in het kijken naar wielerwedstrijden waarin de spanning vaak ontbreekt. Het komt steeds vaker voor dat een wedstrijd in de laatste honderden meters wordt beslist in een massasprint nadat ontsnappingspogingen in de laatste kilometers van de koers teniet zijn gedaan. Uit onderzoek is gebleken dat op dit moment de gemiddelde leeftijd van het wielerpubliek rond de 52 jaar ligt 3. Ten einde een jonger publiek aan te spreken moet er meer dynamiek in de wedstrijden komen. Om dit te realiseren zijn de Hammer Series in het leven geroepen, een reeks van meerdaagse wegwedstrijden die elk jaar in verschillende landen wordt georganiseerd. De Hammer Series bevatten onderdelen van het baanwielrennen, met name een teamsprint en ploegenachtervolging, op een compact parkoers. Aan de twee genoemde onderdelen is een ploegenklimwedstrijd op een korte, heuvelachtige omloop toegevoegd. De resultaten van de klimwedstrijd (de Climb op dag 1) en de sprint (de Sprint op dag 2) zijn bepalend zijn voor de tijdsverschillen bij de start van de ploegenachtervolging (de Chase op dag 3). De ploeg die in de Chase als eerste over de streep komt, mag zich winnaar noemen van de Hammer. Tijdens de laatste wedstrijd van het seizoen wordt het klassement opgemaakt en wordt de uiteindelijke winnaar van de Hammer Series 2017 bekend. Naast de wedstrijdonderdelen is ook de wijze van in beeld brengen vernieuwd. Er wordt niet alleen gebruik gemaakt van de traditionele media want de sociale media vervullen een belangrijke, zo niet de belangrijkste, rol. Kortere wedstrijden zijn bij uitstek geschikt om gestreamd te worden op sociale mediakanalen. De renners worden op de voet gevolgd en spectaculaire beelden worden opgenomen vanuit helikopters en vanaf motoren. Het publiek, ook langs het parcours, kan de renners volgen op telefoon of tablet. Een app is te downloaden, waarin data over wedstrijdverloop en renners gedeeld worden. Startlijsten, tijdsverschillen, klassementen, maar ook hartslagen, wattages en andere informatie over de wielrenners is real time beschikbaar. 1 Bron: Concept-agenda sport en bewegen, Sittard-Geleen, 2016-2020 2 Bron: Uitvoeringsprogramma Sport, Provincie Limburg, augustus 2015 tot en met 2017 3 Gemiddelde leeftijd die naar voren komt uit uitgevoerde WESP-onderzoeken rond wielerevenementen. 5

Naast sportief vermaak is ook ruimte ingebouwd voor amusement. Bezoekers kunnen genieten van muzikaal entertainment, van een hapje bij een van de aanwezige foodtrucks, van de teambusparade en van de bike experience. De Hammer Series vormen een volledig nieuwe wedstrijdcategorie op de wedstrijdkalender van de Union Cycliste Internationale (UCI). De eerste editie van de Hammer Series is georganiseerd door Extra Leisure onder de vlag van Infront Sports & Media en Velon, die een nieuwe competitie willen opzetten met als uiteindelijk doel tien Hammer evenementen per jaar. Het streven is om dit doel over drie jaar bereikt te hebben. Voor 2018 staat vast dat er Hammer Series worden georganiseerd in Limburg en Stavanger (Noorwegen), met andere gegadigden zijn de eigenaren van het evenement nog in gesprek. Aan de Hammer Sportzone Limburg namen 16 teams uit de World Tour en Pro Continental Tour deel. Elk team bestond uit zeven renners van wie er telkens vijf aan een van de drie onderdelen mochten deelnemen. De drie wedstrijden zagen er als volgt uit: Op vrijdag 2 juni de Hammer Climb, een klimwedstrijd die verreden werd over een afgesloten parcours rond en over het Drielandenpunt in Vaals, waarbij ook België werd aangedaan. Deze wedstrijd bestond uit 11 ronden, elk van 7 kilometer lang. Het aantal te overwinnen hoogtemeters per ronde bedroeg 182. Op zaterdag 3 juni de Hammer Sprint, een sprintwedstrijd op een afgesloten parcours rond en over het Tom Dumoulin Bike Park in Sittard-Geleen. De punten van de Hammer Sprint werden verdeeld tijdens 8 ronden van elk 12,4 kilometer, waarbij steeds gesprint werd op het Tom Dumoulin Bike Park. Op zondag 4 juni is de Hammer Sportzone Limburg 2017 afgesloten met de Hammer Chase, een ploegenachtervolging op een afgesloten parcours van 14,9 kilometer rond en over het Tom Dumoulin Bike Park in Sittard-Geleen. Na afloop van de Chase zijn de winnaars van het eindklassement gehuldigd op het Tom Dumoulin Bike Park. Voor de Hammer Sportzone Limburg 2017 was het Tom Dumoulin Bike Park, de Veilige Wieleromgeving, ingericht als een unieke evenementenlocatie die drie dagen het middelpunt van de eerste mondiale editie van de Hammer Series vormde. Op donderdag 1 juni 2017 is de Veilige Wielomgeving officieel geopend. Naast de officiële opening van de Veilige Wieleromgeving is op deze dag ook Tom Dumoulin gehuldigd, de eerste Nederlander die de Ronde van Italië (Giro) wist te winnen. Mede vanwege zijn presteren werd de Veilige Wieleromgeving omgedoopt in Tom Dumoulin Bike Park. Gedurende het evenement werden er onder auspiciën van de Koninklijke Nederlandse Wielerunie (KNWU), zowel in Sittard-Geleen als in Vaals, wielerwedstrijden georganiseerd voor kinderen in de categorieën van 6 tot 12 en 7 tot 14 jaar. Naast de professionele wedstrijden werd er ook een toertocht verreden, waarbij de deelnemers konden kiezen tussen afstanden van 50, 75, 100 of 150 kilometer. 1.3 Structuur van het rapport In hoofdstuk 2 wordt de methodologie van het onderzoek besproken. Hoofdstukken 3 en 4 richten zich op bezoekers- en deelnemersprofiel waarbij gekeken wordt naar aantallen, kenmerken, motieven, waarderingen en uitgaven van bezoekers. In hoofdstuk 5 komt de economische impact voor Zuid Limburg aan bod waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen de economische impact door bezoekers, wielerploegen, mediavertegenwoordigers, VIP s, vrijwilligers en organisatie. Tot slot wordt in hoofdstuk 6 de media-aandacht voor de Hammer Sportzone Limburg 2017 geanalyseerd. 6

Hoofdstuk 2 Methodologie 2.1 Werkgroep Evaluatie Sportevenementen (WESP) De evaluatie van de Hammer Sportzone Limburg 2017 is gebaseerd op de gestandaardiseerde methoden die landelijk zijn vastgesteld binnen de WESP. Binnen de WESP werken wetenschappers, onderzoekers van Universiteiten en Hogescholen, enkele maatschappelijke- en onderzoeksorganisaties, zoals het NOC*NSF, het Mulier Instituut en het CBS, samen om standaardrichtlijnen te ontwerpen en door te ontwikkelen ten behoeve van de meting van de economische, promotionele en sociale impact van (sport)evenementen. De WESP heeft zich ten doel gesteld kwaliteit, omvang en toegankelijkheid van het sporteconomisch onderzoek te stimuleren om zodoende het nationaal sportbeleid en sportmanagement te kunnen ondersteunen. Ondanks dat evenementen vaak sterk van elkaar verschillen zijn de uitkomsten van de WESP-onderzoeken onderling goed vergelijkbaar. 2.2 Afbakening van het onderzoek en begripsbepaling Het doel van dit onderzoek is een beeld te schetsen van het bezoekersaantal, het bezoekersprofiel, de economische impact en de media-aandacht voor Hammer Sportzone Limburg 2017. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van de richtlijnenhandboeken die door de WESP zijn vastgesteld. De richtlijnenhandboeken zijn te downloaden via de site van de WESP. 4 Naast de vragen uit de richtlijnen hebben de onderzoekers van Zuyd Hogeschool, in overleg met de opdrachtgever, vragen opgenomen die betrekking hebben op toeristische en maatschappelijke effecten, hetgeen de scope van dit onderzoek ten goede komt. Als in het kader van een (sport)evenement gesproken wordt van economische impact is enige toelichting noodzakelijk. De economische impact van een evenement wordt gedefinieerd als de extra bestedingen die door het evenement worden gegenereerd in een bepaalde, afgebakende omgeving, in dit geval Limburg. Bij dit onderzoek is gekozen voor deze afbakening omdat Hammer Sportzone Limburg 2017 niet alleen Sittard-Geleen aandeed, maar ook de gemeente Vaals (voor het onderdeel Climb). Een ander motief om te kiezen voor deze afbakening is de schaalgrootte van het evenement. De impact die de Hammer Sportzone Limburg 2017 genereert, overschrijdt de gemeentegrenzen van Sittard-Geleen (denk hierbij o.a. aan hospitality en facilities suppliers). De gemeente Sittard-Geleen, specifiek het Tom Dumoulin Bike Park, en het parcours van de Climb in Vaals kunnen worden aangeduid als hotspots, de plekken waar interviews zijn afgenomen en waar bezoekerstellingen hebben plaatsgevonden. Het onderzoek naar de economisch impact richt zich op de additionele inkomsten en uitgaven in Limburg van de volgende zes actoren: Reguliere bezoekers, exclusief VIP s; VIP s (o.a. genodigden van Infront Sports & Media, Velon, Lokals Organisatie Comité (LOC), gemeenten en Provincie); Wielerploegen, begeleiders en officials; Vertegenwoordigers van de pers met bijbehorende technici; Vrijwilligers; LOC. 4 http://www.evenementenevaluatie.nl. 7

Additioneel betekent toegevoegd of extra. In een economische impactstudie worden bestedingen alleen additioneel genoemd als ze voldoen aan een tweetal voorwaarden. Op de eerste plaats moet er een oorzakelijk verband zijn met de organisatie van het evenement en er mag geen sprake zijn van verschuiving van de vraag. De uitgaven gerelateerd aan het sportevenement moeten niet worden teniet gedaan door een vermindering van de vraag in andere delen van de economie. Bij de bepaling van de economische impact vanuit het Lokale Organisatie Comité (LOC) is gekeken naar de inkomsten en uitgaven door de organisatie in Limburg. Er is niet gekeken naar derden buiten Limburg van wie de organisatie inkomsten ontvangt of aan wie ze uitgaven doet. Een voorbeeld: stel dat de organisator van het evenement een beveiligingsbedrijf uit Sittard-Geleen inhuurt, dan worden deze uitgaven volledig tot het afgebakende gebied gerekend. In de praktijk kan de beveiliger echter grotendeels zijn kosten, denk aan personeel, techniek en materialen, buiten Limburg maken. Daartegenover kan staan dat de organisatie bijvoorbeeld voor de opbouw van het evenement een bedrijf van buiten Limburg inhuurt. Wanneer dit het geval is, vallen voor dit onderzoek de uitgaven aan dit opbouwbedrijf volledig buiten Limburg, ook al blijkt uit praktijk dat dit bedrijf juist allerlei uitgaven (denk hierbij aan de inhuur van personeel, overnachtingen en materialen) binnen Limburg doet. Deze indirecte effecten zijn zeker van belang voor de provinciale economie in Limburg maar het is bijzonder lastig en arbeidsintensief om deze in kaart te brengen. De lezer van dit rapport moet zich ervan bewust zijn dat deze indirecte effecten niet zijn meegenomen in onderzoek. 2.3 Dataverzameling De vragenlijst voor de bezoekers (zie bijlage 3) is gericht op het bezoekersprofiel en de economische impact. Om data te vergaren is veldwerk verricht van donderdag 1 tot en met zondag 4 juni. Vanwege de spreiding in de te verzamelen data - nodig voor de representativiteit - zijn de enquêtes (face-to-face, gebruik makend van een tablet) op onderstaande locaties en tijdstippen afgenomen: Donderdag 1 juni in Sittard-Geleen: Tom Dumoulin Bike Park, tijdens officiële opening van Hammer Sportzone Limburg 19.00 21.00 Vrijdag 2 juni in Vaals: rond het parcours van de Hammer Climb 15.00 17.30 Zaterdag 3 juni in Sittard-Geleen: Tom Dumoulin Bike Park, tijdens de Hammer Sprint 15.00 17.30 Zondag 4 juni in Sittard-Geleen: Tom Dumoulin Park, tijdens de Hammer Chase 14.30 17.30 De onder de bezoekers afgenomen enquêtes zijn vervolgens door de studenten verwerkt in het computerprogramma Statistical Package for the Social Sciences (SPSS). In totaal zijn er 658 bruikbare enquêtes afgenomen, waarmee voldaan is aan de representativiteit zoals vermeld in paragraaf 2.4. De bezoekersaantallen zijn vastgesteld met behulp van schattingen door: Politie; Organisatie; Tellingen door studenten en medewerkers van Zuyd Hogeschool. Naast schattingen/ tellingen is op het Tom Dumoulin Bike Park ook gebruik gemaakt van data verkregen uit polsbandjes die bezoekers verplicht werden te dragen. Al het betalingsverkeer op het Tom Dumoulin Bike Park vond plaats middels een geïntegreerde chip in dit polsbandje waardoor inzicht werd verkregen in aantallen bezoekers en de geldstromen van bezoekers. Geldstromen gegenereerd door deelnemers, hun begeleiders, VIP s, media medewerkers, vrijwilligers en organisatie zijn gebaseerd op data verkregen van Velon, Infront Sports &Media en LOC, Extra Leisure B.V. uit Sint Geertruid. 8

Voor het meten van de media-aandacht in de print-media wordt gebruik gemaakt van LexisNexis 5, een instrument waarover Zuyd Hogeschool beschikt. Voor het meten van uitingen op radio, televisie, internet en in de sociale media is samenwerking gezocht met Infront Sports & Media 6 en de Stichting Kijkonderzoek 7 (SKO). 2.4 Representativiteit van het onderzoek Zoals vermeld zijn in totaal 658 bruikbare enquêtes afgenomen onder de bezoekers van het evenement. Om tot een representatief en betrouwbaar onderzoeksresultaat te komen is vooraf vastgesteld hoeveel enquêtes er minimaal afgenomen moesten worden. Bij de berekening is gebruik gemaakt van de formule die gehanteerd wordt bij een oneindige populatie, dat wil zeggen een populatie groter dan 5.000: n = (p * q) * Z 2 E 2 Z = een constante die afhankelijk is van de gewenste betrouwbaarheid. Voor dit onderzoek is gekozen voor een betrouwbaarheid van 95% met de daarbij behorende Z-waarde van 1,96. Het percentage respondenten (p) dat aan een bepaalde karakteristiek voldoet. Volgens de richtlijn afgeleid van de WESP-richtlijnen Economische Impact, wordt hier het gebruikelijke percentage van 50% gehanteerd. q = 100 p n = de minimale respons die behaald moet worden om aan de voorwaarde van betrouwbaarheid (95%) en nauwkeurigheid (5%) te voldoen. E = de maat voor de nauwkeurigheid, beter gezegd de geaccepteerde onnauwkeurigheid. Voor de bezoekersenquête is met behulp van bovenstaande formule het minimaal aantal af te nemen enquêtes vastgesteld: n = (50 * 50) * 1,96 2 5 2 n = 384,16, afgerond 385 enquêtes. Dit is het minimale aantal enquêtes dat onder de bezoekers van de Hammer Sportzone Limburg 2017 moest worden afgenomen. Het grootste risico dat onderzoekers lopen in dit verband, is dat er niet voldoende enquêtes afgenomen worden (oorzaken kunnen tegenvallende bezoekersaantallen, geen medewerking door bezoekers en slechte weersomstandigheden zijn). Aangezien het aantal van 385 ingevulde enquêtes ruim is gehaald, kan met 95% zekerheid worden gesteld dat de werkelijke resultaten binnen een marge van 5% van de uitkomsten vallen en mag gesteld worden dat de beschreven resultaten een representatief beeld van de Hammer Sportzone Limburg 2017 en zijn bezoekers geven. De resultaten in dit rapport zijn derhalve met relatief weinig onzekerheid omgeven en bieden een goed beeld van het evenement en zijn bezoekers. 5 https://www.lexisnexis.nl/ 6 http://www.infrontsports.com/ 7 https://kijkonderzoek.nl/ 9

Hoofdstuk 3 Bezoekersprofiel 3.1 Bezoekersaantallen Bij de Hammer Sportzone Limburg 2017 is geen sprake geweest van kaartverkoop. Het evenement heeft grotendeels plaatsgevonden in de openbare ruimte, alleen in Sittard-Geleen is er sprake van een afgesloten evenemententerrein, het Tom Dumoulin Bike Park. Ook al is het Tom Dumoulin Bike Park in principe een afgesloten ruimte, eenieder had vrije toegang tot het evenement. De bezoekersaantallen zijn vastgesteld voor donderdag 1 tot en met zondag 4 juni. In Sittard-Geleen hebben tellingen plaatsgevonden op het Tom Dumoulin Bike Park. Er is geteld tijdens: De officiële opening van de Veilige Wieleromgeving Limburg die gecombineerd werd met de officiële start van de Hammer Sportzone Limburg 2017 en de huldiging van Tom Dumoulin, winnaar van de Ronde van Italië 2017, op donderdag 1 juni; De Hammer Sprint op zaterdag 3 juni; De Hammer Chase op zondag 4 juni. Voor de tellingen op het Tom Dumoulin Bike Park is gebruik gemaakt van: Eigen tellingen langs het parcours, telkens over een afstand van 50 meter aan een zijde van het parcours. Dit heeft geleid tot een overzicht met bezoekersaantallen op straat/ locatieniveau. Voor tellingen op het binnenterrein, de locatie waar de teambusparade en de side events plaatsvonden en het podium stond, is gebruik gemaakt van druktebeelden en -kaarten waarmee het gemiddelde aantal bezoekers per m 2 is bepaald; Televisiebeelden, zowel vanaf de motor als met de helikopter vanuit de lucht; Schattingen door de politie; Data uit de polsbandjes die bezoekers ontvingen bij het betreden van het evenemententerrein; Schattingen door de organisatie. De bezoekersaantallen op het Tom Dumoulin Bike Park tijdens de Hammer Sportzone Limburg 2017 zijn per dag vastgesteld op: Donderdag 1 juni 1.900 bezoekers Zaterdag 3 juni 3.200 bezoekers Zondag 4 juni 3.600 bezoekers Op donderdag 2 juni hebben tellingen plaatsgevonden in Vaals tijdens de Hammer Climb. De eigen tellingen hebben plaatsgevonden over het gehele parcours, telkens over een afstand van 50 meter aan een zijde van de weg. Deze tellingen zijn onder andere mogelijk gemaakt door medewerking van de Koninklijke Nederlandse Wieler Unie (KNWU). Onderzoekers van Zuyd mochten gebruik maken van de auto van de wedstrijdleiding zodat het gehele parcours en de bezoekers zorgvuldig in beeld gebracht konden worden. Ook in Vaals is gebruik gemaakt van televisiebeelden, schattingen door organisatie en de politie. Het aantal toeschouwers voor de Hammer Climb in Vaals op vrijdag 2 juni is vastgesteld op 4.200. Leidend bij het vaststellen van het aantal bezoekers zijn de eigen tellingen geweest, die vervolgens vergeleken zijn met aantallen van organisatie en politie. Het totaal aantal bezoeken aan de Hammer Sportzone Limburg 2017 kan derhalve vastgesteld worden op 12.900. Omdat het een meerdaags evenement betreft konden de bezoekers het evenement meerdere dagen bezoeken. In de bezoekersenquête is gevraagd naar het aantal bezoeken dat de geïnterviewde respondenten hadden gebracht aan de Hammer Sportzone Limburg 2017. De gemiddelde bezoekfrequentie bedroeg 1,8. Wanneer we de gemiddelde bezoekfrequentie afzetten tegen het totaal aantal bezoeken, dan kan het totale aantal unieke bezoekers vastgesteld worden op 7.200. 10

Van de in totaal 7.200 bezoekers worden er 380 8 aangemerkt als additionele bezoeker, waarbij de groep bezoekers uit Limburg per definitie niet wordt aangemerkt als additionele bezoeker. Van de 380 additionele bezoekers waren er 320 uit Nederland en 60 uit het buitenland afkomstig. 3.2 Demografische kenmerken bezoekers Tijdens de Hammer Sportzone Limburg 2017 lag de verhouding man/vrouw onder de bezoekers sterk uit elkaar: het percentage mannen bedroeg 71% tegen 29% vrouwen. Deze percentages wijken echter niet af van de verhoudingen bij andere wielerevenementen die door de WESP zijn onderzocht. Grafiek 1: Geslacht van de bezoekers n=658 8 Zie ook hoofdstuk 4. 11

De gemiddelde leeftijd van de bezoekers, ongeacht geslacht, bedroeg 52 jaar. De gemiddelde leeftijd van de bezoekers wordt omhoog getrokken doordat, volgens de richtlijnen van de WESP, alleen personen van 16 jaar en ouder geïnterviewd mogen worden. Deze gemiddelde leeftijd is in overeenstemming met de gemiddelde leeftijd uit voorgaande WESP-onderzoeken bij wielerevenementen. Grafiek 2: Leeftijden van de bezoekers n=649 3.3 Herkomst bezoekers De verdeling Nederlandse versus buitenlandse bezoekers bedraagt 85% / 15%. Grafiek 3: Herkomst van de bezoekers n=658 De Nederlandse bezoekers is gevraagd naar de vier cijfers van hun postcode. Vanuit deze data zijn de bezoekers ingedeeld naar provincie en stad. De Nederlandse bezoekers kwamen voor het grootste gedeelte uit Limburg (75%). De gemeente Sittard-Geleen was met 34% van het totaal aantal Nederlandse bezoekers de best vertegenwoordigde Nederlandse gemeente. 12

Naast Limburg waren alle andere Nederlandse provincies vertegenwoordigd. Na Limburg scoorden Noord- Brabant en Zuid-Holland het hoogst met respectievelijk 5% en 4% van het totaal aantal Nederlandse bezoekers. Grafiek 4: Herkomst van de Nederlandse bezoeker n=568 Als de buitenlandse bezoeker naar herkomst wordt afgezet tegen het totaal aantal buitenlandese bezoekers blijkt dat Belgie en Duitsland het best vertegenwoordigd zijn: 84% van de buitenlandse bezoekers zijn afkomstig uit een van beide landen. Het aandeel van de Belgen was het hoogst met ruim 58% van het totaal aantal buitenlandse bezoekers. Grafiek 5: Herkomst van de buitenlandse bezoeker n=120 3.4 Motief bezoekers Bezoekers hebben diverse motieven om een evenement bij te wonen. Gevraagd naar de motieven om de Hammer Sportzone Limburg 2017 te bezoeken blijkt dat 88% van de bezoekers op eigen initiatief het evenement bezocht heeft. Andere motieven om de Hammer Sportzone Limburg 2017 te bezoeken waren op uitnodiging van de organisatie en/ of sponsor (7%) en het zijn van een supporter van een van de deelnemers (3%). 13

De toeschouwer is ook gevraagd of ze het evenement bezocht zouden hebben als Tom Dumoulin de Ronde van Italië niet gewonnen zou hebben. 94% van de bezoekers geeft aan dat ze er ook geweest zouden zijn als Tom Dumoulin niet gewonnen zou hebben. 3.5 Gezelschap 20% van de bezoekers bezochten het evenement alleen, 45% kwam met zijn tweeën. Ook werd het evenement bezocht door groepen. Twee procent van de bezoekers bezocht het evenement met een groep van meer dan tien personen. De grootste groep die werd aangetroffen, bestond uit 53 personen en reisde per touringcar. De gemiddelde groepsgrootte van de bezoekers van het evenement bedroeg drie personen. Grafiek 6: Gemiddelde groepsgrootte van het gezelschap n=609 Van de mensen die het evenement in een gezelschap te bezoeken, geeft minder dan 1% aan geen toeschouwer te zijn en andere interesses te hebben, bijvoorbeeld winkelen. In tabel 1 wordt weergegeven in welk gezelschap het evenement bezocht werd. Afwijkingen ten opzichte van het totaal zijn ontstaan doordat meerdere antwoordmogelijkheden toegestaan waren bij deze vraag. Gezelschap bezoekers Aandeel Alleen 23% Met partner, echtgeno(o)te zonder kinderen 29% Met partner, echtgeno(o)te met kinderen 10% Alleen met kinderen 8% Met overige familie 11% Met vrienden of kennissen 19% Met school, bedrijf of vereniging 3% Anders 2% Tabel 1: Het gezelschap waarmee het evenement bezocht is n=658 14

3.6 Bezoektijd en verblijfsduur Van alle bezoekers die gedurende een of meerdere dagen de Hammer Sportzone Limburg 2017 bezochten, geeft 10% aan door het evenement langer in Limburg te zijn gebleven. De bezoekers die het evenement één dag bezochten, hebben bleven gemiddeld bijna 6 uur (5,8) langer in Limburg. De bezoekers die meerdere onderdelen van de Hammer Sportzone Limburg 2017 bezocht hebben en er tevens een overnachting aan gekoppeld hebben, verbleven gemiddeld 2,5 dag langer in Limburg. 3.7 Gemiddelde bestedingen per persoon exclusief overnachtingen Om de gemiddelde bestedingen te bepalen is berekend hoeveel een willekeurige bezoeker - ongeacht waar hij/zij vandaan komt en/of er een verband bestaat tussen het evenement en de reden van het bezoek - heeft besteed. Uit de analyse van de data blijkt dat er betrouwbare uitspraken gedaan kunnen worden over: De gemiddelde uitgaven aan eten en drinken: deze bedroegen 12,60 per bezoeker (n=286); De gemiddelde totale uitgaven per bezoeker, inclusief eten en drinken: deze bedroegen 23,10 per bezoeker (n=383). Voor Sittard-Geleen hebben de onderzoekers data ontvangen over de bestedingen op het Tom Dumoulin Bike Park. Aan de hand van deze data is berekend dat een bezoeker van het park gemiddeld 4,50 heeft besteed aan eten en drinken gedurende zijn verblijf op het park. Uitgaande van een gemiddelde dagbesteding van 23,10 kan gesteld worden dat de totale bestedingen door bezoekers, exclusief overnachten, 220.000 bedragen (zie ook tabel 3, economische impact door bestedingen van bezoekers). 3.8 Overnachtingen Op de vraag of de bezoeker de afgelopen nacht(en) of de komende nacht(en) op een andere plaats slaapt dan zijn vaste woonadres, geeft 16% van de bezoekers aan niet op zijn/ haar vaste woonadres te hebben geslapen. De meest populaire vorm van overnachten is het hotel. 55% van de overnachters geeft aan geslapen te hebben in een hotel, waarbij 30% aangeeft een voorkeur te hebben voor een hotel in het lagere segment, (0-3 sterren). De voorkeur van het verblijven in hotels in een lager segment is een landelijke trend. Daar waar er tot 2015 bijna geen vraag was naar accommodatie in dit segment, zien wij nu juist een groeiende vraag 9. 9 Bron: https://www.rabobankcijfersentrends.nl/index.cfm?action=branche&branche=hotels 15

Grafiek 7: Accommodatietype bij overnachten n=103 De gewogen gemiddelde overnachtingprijs voor een overnachting bedraagt 29,60 euro per persoon per nacht. Deze prijs ligt onder het gemiddelde dat gemeten wordt bij andere (sport)evenementen in Limburg. Mogelijke verklaringen zijn de trend in een lager hotelsegment te verblijven, het verblijf op de camping, de opkomst van Airbnb en het relatief vaker verblijven bij vrienden/ familie of kennissen (11%). Gemiddelde prijs per persoon per overnachting per accommodatietype Euro Bed & Breakfast 50,80 Hotel 0 3 sterren 22,60 Hotel 4 5 sterren 38,00 Bungalowpark 39,20 Camping 10,80 Airbnb 10,50 Gewogen gemiddelde prijs per persoon per overnachting 29,60 Tabel 2: Gemiddelde prijs per persoon per nacht per accommodatietype n=80 16

Het merendeel van de geïnterviewden heeft overnacht in de gemeente Sittard-Geleen (34%). Het aandeel bezoekers dat in het buitenland overnacht, bedraagt 5%. Grafiek 8: Locatie van overnachten n=103 3.9 Waardering van de Hammer Sportzone Limburg 2017 door bezoekers De bezoeker van de Hammer Sportzone Limburg 2017 is gevraagd een waarderingscijfer uit te spreken voor het evenement. Het overall gemiddelde waarderingscijfer dat aan het evenement werd toegekend, is een 7,9. Dit cijfer is hoog gezien het feit dat de bezoekers overwegend uit de regio afkomstig waren (75%). Vaak wordt het cijfer van de gastgemeenten negatief beïnvloed door ervaren overlast, waarbij moet gedacht worden aan wegafsluitingen, wegomleggingen, slechte bewegwijzering, onbegrip door verkeersregelaars, afvaloverlast en parkeerproblemen. Gekeken naar de afzonderlijke onderdelen van Hammer Sportzone Limburg 2017 scoort de Hammer Chase, op zondag 4 juni in Sittard-Geleen, met een 8,1 het hoogst. Grafiek 9: Waarderingscijfer Hammer Sportzone Limburg 2017 n=658 17

3.10 Sittard-Geleen: aanbevelingswaardig? Toeschouwers van de Hammer Sportzone Limburg 2017 is gevraagd of ze de gemeente Sittard-Geleen in één woord konden typeren. Met behulp van deze woorden is een word cloud samengesteld. Woorden en typeringen die het vaakst gebruikt zijn door de bezoeker bepalen de grootte van het woord in de word cloud. De Hammer Sportzone Limburg 2017 stond ook in het teken van de opening van de Veilige Wieleromgeving. De vraag of de aanwezigen op het Tom Dumoulin Bike Park zouden terugkomen om er een keer gebruik van te maken (in het kader van breedtesport en participatie), leverde de volgende antwoorden op: Grafiek 10: Toekomstig gebruik Tom Dumoulin Bike Park n=658 De sfeer op het park werd gedurende de Hamer Sportzone Limburg 2017 beoordeeld met het cijfer 7,8. 18

3.11 Side events Er hebben naast het main event ook diverse side events plaats gevonden, zowel gericht op kinderen als volwassenen. Er heeft geen onderzoek plaats gevonden rond de side events maar volledigheidshalve worden deze hieronder opgesomd: De opening van de Veilige Wieleromgeving; Open track cycling voor alle leeftijden; De openingsparty; Jeugdwedstrijden in de categorie 6-12 jaar; KNWU-jeugdwedstrijden in de categorie 7-14 jaar; Hammer toerversie over 50, 75, 100 en 150 km; Post-race party met prijsuitreiking na elk onderdeel van de Hammer Sportzone Limburg 2017. 19

Hoofdstuk 4 Economische impact Met de economische impact van de Hammer Sportzone Limburg 2017 worden de additionele bestedingen bedoeld. Dit zijn bestedingen die zonder het evenement niet in het gebied terecht gekomen zouden zijn. Het betreft in dit specifieke geval bestedingen in Limburg, het gebied dat afgebakend is voor de metingen in het kader van dit impactonderzoek. Bij een (topsport)evenement als de Hammer Sportzone Limburg 2017 worden verschillende economische effecten onderscheiden: uitgaven door bezoekers, deelnemers, begeleiders, organisatie, enzovoorts. Al deze uitgaven worden gegenereerd door het evenement en hebben hun weerslag op de lokale economie. 4.1 Definitie additionele bestedingen Bestedingen worden pas additioneel genoemd indien: Er een oorzakelijk verband aanwezig is met de organisatie van het evenement. Dit betekent dat alleen de bestedingen worden meegenomen van bezoekers, deelnemers, begeleiders, organisatie, mediaprofessionals, enzovoorts, die speciaal voor de Hammer Sportzone Limburg 2017 naar Limburg zijn afgereisd. In het onderzoek worden de bestedingen van inwoners van Limburg als niet additioneel gezien. Het is aannemelijk dat zij het geld dat zij door het evenement besteden in Limburg, anders ook in Limburg uitgegeven zouden hebben. De uitgaven die aan het evenement worden toegeschreven, moeten niet teniet gedaan worden door een vermindering in vraag in andere delen van de lokale economie. Met andere woorden, er mag geen verschuiving van vraag ontstaan. Een voorbeeld van verschuiving zijn subsidies van lokale overheden. Indien de Hammer Sportzone Limburg 2017 niet had plaatsgevonden, dan waren de subsidies verleend door gemeentes waarschijnlijk toch in de lokale economie terechtgekomen. Dit is een verschuiving van vraag en derhalve worden deze uitgaven niet meegeteld als additioneel. 4.2 Economische impact door bezoekers: bestedingen en overnachtingen De economische impact door bestedingen bezoekers wordt bepaald door het aantal bezoekers te vermenigvuldigen met de gemiddelde uitgaven per persoon. Nadat het aantal overnachtingen door bezoekers is vastgesteld wordt vergelijkbare wijze de economische impact door overnachten bepaald. Voor zowel het vaststellen van de bestedingen en de uitgaven voor overnachtingen als voor het vaststellen van de totale economische impact is het aantal bezoekers essentieel. Het aantal additionele bezoekers bedraagt 380. Dit aantal is relatief gering omdat uit de analyse is gebleken 75% van de bezoekers afkomstig is uit Limburg en dat 67% van de bezoekers van buiten Limburg niet speciaal voor het evenement naar Limburg zijn afgereisd. Bij de berekening van de bestedingen door bezoekers is rekening gehouden met het verlengen van het verblijf in Limburg (10% van het totaal aantal bezoekers). Bezoekers die het evenement één dag bezocht hebben, bleven gemiddeld 5,8 uur langer. Bezoekers die overnacht hebben, verlengden hun verblijf met gemiddeld 2,5 dag. 20

Economische impact door bestedingen van bezoekers Totaal Totaal aantal bezoekers 7.200 Waarvan additionele bezoekers 380 Aandeel bezoekers dat het verblijft verlengt 10% Verlening met uren 5,8 Verleningen met dagen 2,5 Gemiddelde dagbesteding inclusief eten en drinken 23,10 Bestedingen door bezoekers 166.300 Extra besteding door verlenging verblijf in uren 12.100 Extra besteding door verlening verblijf in dagen 41.600 Economische impact door bestedingen van bezoekers 220.000 Aandeel additionele bezoekers 5,3% Aandeel economische impact door bestedingen van additionele bezoekers 11.700 Tabel 3: Totalen economische impact door bestedingen van bezoekers Naast economische impact door bestedingen is er ook economische impact door overnachten. Van het totaal van de 7.200 bezoekers geeft 16% aan niet op zijn eigen woonadres te hebben geslapen. Van deze bezoekers geeft 10% aan gemiddeld 2 nachten in Limburg te hebben geslapen. Bij het berekenen van de economische impact door overnachtingen wordt uitgegaan van een gemiddelde overnachtingsprijs van 29,60 per persoon per nacht 10. Economische impact door overnachtingen van bezoekers Totaal Totaal aantal bezoekers 7.200 Aandeel bezoekers dat overnacht 16% Aandeel overnachtende bezoekers dat verblijf verlengt 10% Aantal overnachtingen 1.152 Aantal overnachtingen door verlengd verblijf 115 Totaal aantal overnachtingen 1.267 Gemiddelde overnachtingsprijs per persoon per nacht 29,60 Totale economische impact door overnachtingen van bezoekers 37.500 Aandeel additionele bezoekers 5,3% Aandeel economische impact door overnachtingen van additionele bezoekers 2.000 Tabel 4: Totalen economische impact door overnachtingen van bezoekers 10 Zie tabel 2, blz. 17. 21

Voor de berekening van het aandeel additioneel in de economische impact van bezoekers wordt de verhouding niet additioneel versus additioneel gehanteerd (zie ook de tabellen 4 en 5). Economische impact door bezoekers Totaal Door bestedingen 220.000 Door overnachtingen 37.500 Totale economische impact door bezoekers 257.500 Totaal aantal bezoekers 7200 Waarvan additionele bezoekers 380 Aandeel additionele bezoekers 5,3% Aandeel economische impact door additionele bezoekers 13.700 Tabel 5: Totalen economische impact door bezoekers 4.3 Economische impact door wielrenners en begeleiders van ploegen De onderzoekers hebben op maandag 12 juni 2017 Rob Frambach geïnterviewd. Rob Frambach is als Sport Director betrokken bij de Hammer Sportzone Limburg 2017 en werkzaam bij Extra Leisure, de Lokale Organisatie Comité van het evenement. Aan de hand van de ontvangen informatie (mede afkomstig van Velon en Infront Sports & Media) is het mogelijk geweest een economische impactberekening te maken voor wielrenners en hun begeleiders. Het aantal deelnemende ploegen aan de Hammer Sportzone Limburg 2017 heeft 16 bedragen. De bestedingen door de renners en hun begeleiders zijn in hun geheel toe te schrijven aan het evenement en kunnen derhalve gezien worden als additioneel. Als de Hammer Sportzone Limburg 2017 niet in Limburg had plaatsgevonden, zou deze groep niet in Limburg geweest zijn. Uit gegevens van de organisatie blijkt dat de gemiddelde verblijfsduur van de ploegen vijf dagen heeft bedragen. Een ploeg bestond gemiddeld uit 7 renners en 16 begeleiders. Bij de begeleiders moet gedacht worden aan chauffeurs van bussen en volgauto s, mekaniekers, soigneurs, ploegleiders, enzovoorts. De gemiddelde overnachtingsprijs van wielrenners en begeleiders bedroeg 68 euro per persoon per dag. De overige bestedingen van deze groep bedroegen 30 euro per persoon per dag 11. 11 Navraag bij onderzoekers van de Nationale Hogeschool voor Toerisme een Verkeer in Breda leert dat de uitgaven van een team van 18 personen bij de Amstel Gold Race gemiddeld 5.000 euro per dag bedraagt. Een bedrag van 30 euro per teamlid per dag is dan aannemelijk. 22

Economische impact door wielrenners en begeleiders Totaal Aantal wielrenners 112 Aantal begeleiders 256 Totaal aantal wielrenners en begeleiders 368 Gemiddelde verblijfsduur in dagen 5 Gemiddelde besteding per dag 30 Gemiddelde aantal overnachtingen 4 Gemiddelde overnachtingsprijs per persoon per nacht 68 Aantal personen dat overnacht 368 Additionele bestedingen door overnachtingen 100.100 Additionele bestedingen exclusief overnachtingen 55.200 Totale additionele economische impact door wielrenners en begeleiders 155.300 Tabel 6: Totalen economische impact door wielrenners en begeleiders 4.4 Economische impact door de pers en de daarbij behorende medewerkers Het aantal verslaggevers dat de Hammer Sportzone Limburg 2017 heeft bezocht bedraagt 76. Het betrof vertegenwoordigers van zowel de schrijvende pers als radio en televisie. Naast verslaggevers waren er ook de mensen die verantwoordelijk waren voor de techniek. Hierbij moet gedacht worden aan motorrijders, chauffeurs, cameramensen, fotografen, specialisten voor verbindingen, overige technici, piloten voor de helikopters, enzovoorts. In totaal ging het om 163 personen. Van deze 163 personen hebben er 25 in de regio overnacht, waarbij het gemiddeld aantal overnachtingen drie bedroeg. Voor de berekening van de economische impact door vertegenwoordigers van de pers en hun technici worden dezelfde bedragen voor dagbesteding en overnachten gehanteerd als voor de wielrenners en hun begeleiders. Ook voor deze groep worden de bestedingen om dezelfde reden in hun geheel aangemerkt als additioneel. Economische impact door de pers en daarbij behorende technici Totaal Totaal aantal vertegenwoordigers van de pers en de daarbij behorende 163 Gemiddelde verblijfsduur in dagen 4 Gemiddelde besteding per dag 30 Gemiddelde aantal overnachtingen 3 Gemiddelde overnachtingsprijs per persoon per nacht 68 Aantal personen dat overnacht 25 Additionele bestedingen door overnachtingen 5.100 Additionele bestedingen exclusief overnachtingen 19.600 Totale additionele economische impact door vertegenwoordigers van de pers en technici 24.700 Tabel 7: Totalen economische impact door de pers en daarbij behorende medewerkers 23

4.5 Economische impact door VIP s Uit het interview met Extra Leisure blijkt dat in totaal 855 VIP s de Hammer Sportzone Limburg 2017 bezocht hebben, verspreid over drie dagen. De VIP s werden ontvangen in speciaal gebouwde paviljoenen, zowel in Vaals als Sittard-Geleen. De VIP s mogen beschouwd worden als additioneel, zonder het evenement zouden bestedingen door VIP s niet in Limburg hebben plaatsgevonden. Het merendeel van de VIP s bezocht het evenement op uitnodiging van: Velon; Infront Sports & Media; Lokale Organisatie Comité Extra Leisure; Lokale overheden. Van de 855 VIP s hebben er 75 het evenement meerdere dagen bezocht. Gemiddeld verbleven ze vier dagen in de regio. Voor berekening van de economische impact wordt 85 euro per VIP-gast per dag berekend. Overige bestedingen door VIP-gasten worden niet meegenomen in de berekening vanwege het feit dat deze gasten gedurende de gehele dag gebruik konden maken van diensten behorende bij het VIParrangement. Grafiek 11: VIP-gasten per onderdeel n=855 Economische impact door VIP-gasten Totaal Totaal aantal VIP-gasten 855 Gemiddelde verblijfsduur in dagen 4 Gemiddelde besteding per dag 85 Gemiddelde aantal overnachtingen 4 Gemiddelde overnachtingsprijs per persoon per nacht 68 Aantal personen dat overnacht 75 Additionele bestedingen door overnachtingen 20.400 Additionele bestedingen exclusief overnachtingen 290.700 Totale additionele bestedingen VIP-gasten 311.100 Tabel 8: Totalen economische impact door VIP-gasten 24

4.6 Economische impact door vrijwilligers Bij de Hammer Sportzone Limburg 2017 waren in totaal 868 vrijwilligers betrokken. Vrijwilligers zijn grotendeels afkomstig uit Limburg. Nederlandse vrijwilligers werden hoofdzakelijk geworven via Limburgse verenigingen waardoor er een bedrag van ruim 10.000 euro aan vrijwilligersbijdrage naar het Limburgse verenigingsleven is gestroomd. De vrijwilligers zijn door de organisatie voorzien van alle faciliteiten in de vorm van een vrijwilligerspakket (een rugzakje met o.a. een shirt, versnaperingen, enzovoorts). Het vrijwilligerspakket vertegenwoordigt een waarde van 8 euro. Er worden geen additionele bestedingen van vrijwilligers opgenomen in de berekening van de totale economische impact van het evenement. De 10.000 euro die terecht komt bij de het Limburgse verenigingsleven en de waarde van de vrijwilligerspakketten worden wel als additioneel aangemerkt en meegenomen in de berekening van de economische impact. Zonder het evenement hadden deze bestedingen niet in Limburg plaatsgevonden. Economische impact door vrijwilligers Totaal Totaal aantal vrijwilligers 868 Vrijwilligersvergoeding uitbetaald aan Limburgse verenigingen 10.000 Waarde vrijwilligerspakket 6.900 Totale economische impact door vrijwilligers 16.900 Tabel 9: Totalen economische impact door vrijwilligers 4.7 Economische impact door de organisatie Hoe wordt de additionaliteit van de inkomsten en uitgaven van het Lokale Organisatie Comité (LOC) bepaald? Een subsidie van de gemeenten voldoet niet aan het criterium van additionaliteit van inkomsten. Dit geld wordt waarschijnlijk toch, ook zonder de Hammer Sportzone Limburg 2017, in Limburg uitgegeven alleen op een ander moment. Een subsidie van de Provincie Limburg daarentegen wordt wel beschouwd als additioneel want het is niet vanzelfsprekend dat dit geld in Limburg terechtgekomen zou zijn zonder het evenement 12 ). De uitgaven door de organisatie die ten goede komen aan het Limburgse bedrijfsleven, tellen mee voor de economische impact voor Limburg. Uitgaven voor diensten ingehuurd van bedrijven buiten Limburg tellen niet mee. 12 Zie hoofdstuk 4.1. 25

Het LOC heeft met een begroting gewerkt van 1.700.000 euro. Van dit bedrag is 20% afkomstig van lokale overheden, 80% van dit bedrag komt van buiten Limburg en is dus additioneel (zonder het evenement zou het geld niet in Limburg besteed zijn). In totaal hebben de uitgaven van het LOC binnen Limburg 900.000 euro bedragen. Gelet op het percentage additionele inkomsten kan gesteld worden dat een bedrag van 720.000 euro als additioneel aangemerkt mag worden. Inkomsten organisatie 1.700.000 waarvan niet additioneel 20% 340.000 waarvan additioneel 80% 1.360.000 Uitgaven organisatie 1.700.000 Uitgaven organisatie buiten Limburg 800.000 Uitgaven organisatie in Limburg 900.000 80% 720.000 Tabel: nummer en titel toevoegen Tabel 10 Economische impact door LOC 4.8 Totale economische impact door de Hammer Sportzone Limburg 2017 Zonder rekening te houden met eventuele verdringingseffecten (mensen die de regio mijden vanwege het evenement en niet op een ander tijdstip de regio bezoeken) kan de totale additionele economische impact voor de Hammer Sportzone Limburg 2017 vastgesteld worden op ruim 1,3 miljoen euro. Tabel 11 laat zien hoe dit bedrag is opgebouwd. Categorie Totaal Totale economische impact door bezoekers 254.400 Totale economische impact door wielrenners en begeleiders 155.300 Totale economische impact door pers en daarbij behorende medewerkers 24.700 Totale economische impact door VIP-gasten 311.100 Totaal economische impact door vrijwilligers 16.900 Totale economische impact door de organisatie 720.000 Totale economisch impact door de Hammer Sportzone Limburg 2017 1.482.400 Tabel 11: Economische impact Hammer Sportzone Limburg totaal Rekening houdend met het uitgangspunt van additionaliteit van de economische impact, wordt het totaal van de economische impact door bezoekers gecorrigeerd met de verhouding niet additionele bezoekers versus additionele bezoekers (5,3 % van de bezoekers was additioneel). Tabel 11 laat zien dat de additionele economische impact ruim 1 miljoen euro heeft bedragen. Categorie Totaal Totale additionele economische impact door bezoekers 13.700 Totale additionele economische impact door wielrenners en begeleiders (ploegen) 155.300 Totale additionele economische impact door pers en daarbij behorende technici 24.700 Totale additionele economische impact door VIP-gasten 311.100 Totaal additionele economische impact door vrijwilligers 16.900 Totale additionele economische impact door de organisatie 720.000 Totale additionele economisch impact door de Hammer Sportzone Limburg 2017 1.241.700 Tabel 12: Economische impact Hammer Sportzone Limburg totaal, additioneel 26

Hoofdstuk 5 Aandacht in de media De media- en communicatiewaarde van evenementen spelen een belangrijke rol bij de keuze om een evenement wel of niet naar een bepaalde stad of regio te halen. Evenementen worden steeds vaker ingezet om, zowel nationaal als internationaal, een land, regio of stad onder de aandacht te brengen van een groot publiek. Voor gemeenten en Provincie is het belangrijk het volume van de media-uitingen - eventueel met het daar bijhorende bereik en de daaraan gekoppelde mediawaarde - inzichtelijk te maken. Wat betreft de Hammer Sportzone Limburg 2017 is de aandacht in de diverse media zonder meer groot te noemen. Zowel de klassieke kanalen als de nieuwe media hebben buitgewoon veel aandacht besteed aan het evenement. Nederland, Limburg en in het bijzonder Sittard-Geleen en Vaals zijn de gehele wereld over gegaan, met name via de sociale media. Probleem bij onderzoeken naar media-aandacht en -waarde is dat deze onderzoeken tijdrovend en daardoor duur zijn. Daarnaast zijn er verschuivingen waarneembaar: de aandacht op een aantal traditionele kanalen neemt af, met name voor printmedia, radio en televisie, terwijl de aandacht op de social media alsmaar groeit. Een ander probleem is het toekennen van economische waarde aan de media-uitingen. Nationaal en internationaal wordt onderzoek gedaan naar methodieken hoe op een objectieve manier waarde toe te kennen aan media-aandacht. De enorme hoeveelheid media-uitingen gedurende het evenement zouden nooit tegen commerciële prijzen ingekocht kunnen worden om een land, provincie of stad te promoten. Vaak wordt gesteld dat de media-aandacht het evenement gratis vergezelt, wat niet wegneemt dat deze aandacht absoluut commerciële waarde heeft. Aandacht in de media behoorde niet specifiek tot de opdracht. Daar waar de onderzoekers snel en zonder extra kosten aandacht in de media konden meten is dit toch gebeurd. 5.1 Webnieuws, printmedia, radio en televisie 5.1.1 Webnieuws Met behulp van zoekmachine LexisNexis (zoektool voor print- en webnieuws) is gezocht naar publicaties op nieuwssitesmet zowel nationaal als internationaal bereik 13. Om de resultaten zuiver te houden is gebruik gemaakt van het zogenaamde Boolean search. Er is gezocht naar artikelen waarin de combinatie Hammer Serie Sittard voorkomt. Deze zoekopdracht leverde de volgende resultaten op: Bron Aantal artikelen Algemeen Dagblad, Nederland 2 Artdaily.org, Nederland 1 De Morgen, België 2 Eenvandaag, Nederland 1 NOS, Nederland 3 Revista Mundo Ciclistico, Italië 1 RTL Nieuws, Nederland 1 11 Tabel 13: Internationaal webnieuws 13 Zie bijlage 2. 27

Op 1Limburg zijn berichten over de Hammer Sportzone Limburg 2017 op de website en de app meer dan 85.000 keer bekeken 14. 5.1.2 Printmedia In regionale kranten in Nederland is, wederom met LexisNexis, gezocht naar de combinatie Hammer Series Sittard. Door toevoeging van Sittard is het aantal artikelen beperkt gebleven tot 79 hits. Een zoekopdracht met alleen Hammer Series levert 180 relevante hits op. Het grootste aantal artikelen (52) nemen de kranten van de Media Groep Limburg voor hun rekening. Bron Aantal artikelen Dagblad De Limburger 26 Limburgs Dagblad 26 AD Regionale edities 14 Dagblad van het Noorden 3 Leeuwarder Courant 2 Noordhollands Dagblad 2 Provinciale Zeeuwse Courant 1 De Stem 1 De Gooi- en Eemlander 1 Haarlems Dagblad 1 IJmuider Courant 1 Leidsch Dagblad 1 Totaal 79 Tabel 14: Aantal artikelen in Nederlandse regionale dagbladen Naast de regionale dagbladen hebben ook de Nederlandse nationale dagbladen aandacht geschonken aan het evenement. Hier leverde de zoekopdracht de volgende resultaten op: Bron Aantal artikelen Algemeen Dagblad Landelijk editie 2 De Telegraaf 2 De Volkskrant 2 NRC Handelsblad 3 NRC NEXT 2 Trouw 2 Totaal 13 Tabel 15: Aantal artikelen in Nederlandse landelijke dagbladen 14 Zie: Hammer series. 28

Internationaal is er ook aandacht geschonken aan het evenement. In buitenlandse kranten en nieuwssites zijn de volgende aantallen artikelen aangetroffen (gerangschikt naar taal): Bron Aantal artikelen Engels 21 Duits 21 Italiaans 2 Spaans 2 Totaal 46 Tabel 16: Aantal artikelen naar taal 5.1.3 Radio en televisie Luistercijfers worden niet meegenomen in dit onderzoek omdat deze niet worden gepubliceerd per programma per dag, maar per zender per maand. De kijkcijfers van Nederlandse televisiezenders met programma s waarin aandacht geschonken is aan de Hammer Sportzone Limburg 2017 zijn opgevraagd bij de Stichting Kijkonderzoek (SKO) en leveren onderstaande resultaten op. AdvantEdge - TechEdge 2017 - Stichting KijkOnderzoek Bron: Analyse: Stichting KijkOnderzoek Programma Periode: 1-6-2017 t/m 4-6-2017 Doelgroep: Totaal 6+ Resultaattypen: Rapportagetype: Kijkdichtheid (Kdh%), absolute aantallen x 1000 (Kdh000) en marktaandelen (Kta% KijkTotaal Zender: NPO1, RTL4, SBS 6 Datum: 4-7-2017 Titel Zender Datum Tijd Kdh% Kdh000 Kta% SPORTJOURNAAL NPO1 01-06-2017 18:49:00 4,1 638 21,9 HART VAN NEDERLAND SBS6 01-06-2017 22:34:00 6,6 1.029 22,1 SPORTJOURNAAL NPO1 02-06-2017 18:49:00 3,7 578 21,5 HART VAN NEDERLAND SBS6 02-06-2017 22:38:00 5,5 864 19,4 STUDIO SPORT NPO1 03-06-2017 13:06:00 1,3 198 20,8 STUDIO SPORT NPO1 03-06-2017 16:13:00 1,0 150 11,9 SPORTJOURNAAL NPO1 03-06-2017 18:50:00 3,8 602 22,3 STUDIO SPORT NPO1 03-06-2017 23:39:00 2,8 439 15,1 HART VAN NEDERLAND SBS6 03-06-2017 22:36:00 5,1 800 14,9 STUDIO SPORT NPO1 04-06-2017 16:15:00 2,2 345 19,6 STUDIO SPORT NPO1 04-06-2017 18:17:00 3,3 515 15,7 HART VAN NEDERLAND SBS6 04-06-2017 22:32:00 6,4 1.006 16,2 Tabel 17: Kijkcijfers Nederlandse zenders met aandacht voor Hammer Sportzone Limburg 2017 Bovenstaande kijkcijfers verdienen een toelichting. De Stichting Kijkonderzoek meet de kijkdichtheid (kdh) en het kijktijdaandeel (kta) van televisieprogramma s 15. Kdh is het gemiddelde percentage kijkers in een bepaalde doelgroep gedurende een programma of tijdvak. Dit kan eveneens in een absoluut aantal kijkers worden uitgedrukt. Kta geeft aan welk deel van de totale kijktijd in het betreffende tijdvak is toe te schrijven aan een bepaald programma, zender of zendergroep. Met andere woorden, het kta is het percentage kijkers naar een programma of zender(groep) op het totale kijkerspubliek binnen de doelgroep 16. Zo kan gesteld worden dat op 1 juni 2017 638.000 kijkers het Sportjournaal op NPO1 gezien hebben (= kdh). Deze kijkers maken 21,9% deel uit van de totale groep televisiekijkers op dat moment (= kta). 15 Kijktijdaandeel kan worden vergeleken met marktaandeel. 16 Bron: https://www.ster.nl/begrippenlijst/. 29

Naast de landelijke zenders heeft ook L1 televisie aandacht geschonken aan de Hammer Sportzone Limburg 2017. In het onderstaande overzicht zijn de cijfers weergegeven van het bereik tijdens de rechtstreekse uitzendingen en van de gehele dag omdat naast de rechtstreekse uitzendingen ook aandacht is geweest in de nieuws- en sportprogramma s van L1. Cijfers tussen 14:30 en 17:30 Vrijdag 2 juni Zaterdag 3 juni Zondag 4 juni Bereik (aantal kijkers) 28.000 57.000 68.000 Kijktijd bereikten (in minuten) 0:50:27 0:47:37 0:22:38 Cijfers hele dag Vrijdag 2 juni Zaterdag 3 juni Zondag 4 juni Bereik (aantal kijkers) 227.000 197.000 183.000 Kijktijd bereikten (in minuten) 0:13:55 0:21:30 0:16:49 Tabel 18: Kijkcijfers L1 Naar kijkcijfers van buitenlandse zenders is, mede vanwege het kostenaspect, geen onderzoek uitgevoerd. 5.2 Social media Social media nemen steeds vaker de rol van de traditionele communicatiemiddelen over. Voor de meting van aandacht in de social media voor de Hammer Sportzone Limburg is via Extra Leisure contact gezocht met Velon en Infront Sports & Media, de eigenaren van het evenement. Met behulp van data ontvangen van Extra Leisure, Velon en Infront Sports & Media is het mogelijk een beeld te schetsen van de aandacht die de Hammer Sportzone Limburg 2017 op de belangrijkste sociale media heeft gegenereerd. 5.2.1 Live stream Er is onder meer gemeten hoeveel mensen de live beelden van de Hammer Sportzone Limburg 2017 bekeken hebben in de periode 2 tot en met 4 juni 2017. Uit de cijfers blijkt dat Facebook hiervoor het meest populaire medium is dat door de volgers van de Hammer Series werd gebruikt. Aantal live views in de periode 2 tot en met 4 juni Views Facebook, via de page van de Hammer Series 1.560.985 Facebook, via CGN Page 300.465 Tout (video platform) 265.919 You Tube, via CGN TV Channel 170.000 Twitter, via het @HammerSeries account 136.208 Dailymotion.com (video platform) 19.127 Velon, via een widget op de website 5.000 Totaal aantal live views 2.457.704 Tabel 19: Totaal aantal live views 30

5.2.2 Statistieken van Facebook en Twitter Van de Facebook-pagina s van de Hammer Series en VelonCC en Twitter zijn de statistieken bijgehouden wat betreft: Impressions: het totaal aantal weergaven van de pagina; Post Engagements: het totaal aantal opmerkingen die geplaatst zijn, denk hierbij bijvoorbeeld aan likes en reacties; Link Clicks: het aantal keren dat geklikt wordt op een link die op de pagina is toegevoegd, denk hierbij bijvoorbeeld aan links van adverteerders. Statistieken Facebook van @HammerSeries en @VelonCC in de periode 1 tot en met 5 juni Impressions Engagements Link Clicks Facebook, via de page van de Hammer Series 13.515.159 101.545 3.403 Facebook, via de page van VelonCC 1.328.266 4.053 393 Totalen 14.843.425 105.598 3.796 Tabel 20: Statistieken Facebook Statistieken Twitter van @HammerSeries en @VelonCC in de periode 1 tot en met 5 juni Impressions Engagements Link Clicks @HammerSeries 1.896.318 230.612 11.182 @VelonCC 1.006.150 74.565 3.522 Totalen 2.902.468 305.177 14.704 Tabel 21: Statistieken Twitter 5.2.3 Demografische gegevens van Facebook en Twitter Wie volgen de berichten die verschijnen op Facebook en Twitter? Het is mogelijk een overzicht te maken naar leeftijd en geslacht. Grafiek 12: Twitter naar leeftijd Grafiek 13: Twitter naar geslacht 31

Grafiek 14: Facebook naar leeftijd Grafiek 15: Facebook naar geslacht 5.2.4 In welke landen en steden verblijven de volgers op Facebook Voor Facebook is een top-5 samengesteld wat betreft land en stad van afkomst van volgers: Afkomst van volgers op Facebook van de Hammer Sportzone Limburg 2017 Land Volgers Stad Volgers Verenigde Staten 1.423.133 Bangkok, Thailand 207.023 Verenigd Koninkrijk 779.097 Londen, Engeland 106.317 Thailand 428.851 Bogotá, Colombia 87.715 Nederland 391.857 Dubai, Verenigde Emiraten 62.887 België 368.167 New York, Verenigde Staten 51.814 Tabel 22: Afkomst volgers Facebook3 32

Bronnen Literatuur Hover, P., Straatmeijer, J. & Breedveld, K. (red.) (2014) Sportevenementen in Nederland. Mulier Instituut Utrecht, Arko Sports Media, Nieuwegein. Holger Preuss, Johannes Gutenberg-Universität, Mainz. Department of Sport Economics, Sport Sociology and Sport History. The Economic Impact of Visitors at Major Multi-sport Events Holger Preuss, Johannes Gutenberg-Universität, Mainz. Department of Sport Economics, Sport Sociology and Sport History. Only Extentioners, Event Visitors and Home Stayers create true positive) Slangen, H. & Munsters, W. (2016) Evenementenmonitoring. Van rendementsmeting naar impactevaluatie. Vrijetijdstudies, 34 e jaargang, nr.1, pp. 7-20. Websites http://academic.lexisnexis.nl/ geraadpleegd op 19 juli 2017. http://www.evenementenevaluatie.nl/ geraadpleegd op 19 juli 2017. Richtlijnenhandboek Bezoekersaantallen Richtlijnenhandboek Bezoekersprofiel Richtlijnenhandboek Economische impact http://www.extraleisure.nl/ geraadpleegd op 19 juli 2017. https://www.sittard-geleen.nl/ geraadpleegd op 19 juli 2017 www.limburg.nl/ geraadpleegd op 19 juli 2017 http://www.velon.cc/en/ geraadpleegd op 19 juli 2017 http://www.infrontsports.com/ geraadpleegd op 19 juli 2017 33

Bijlage 1: Samenstelling onderzoeksteam Algemene coördinatie tijdens veldwerk 1 tot en met 4 juni 2017 Hans Slangen Inge Rijnders Jillin Verheijen Dominique Maat Veldwerk Bas Huizing Boaz van Vliet Bram Boselie Daan Eijkelberg Julie Hesseling Max Doppenberg Melanie Hermkes Nino Felten Roseline van der Houwen Sasja Bonke Ties Brink Tom Breimer Analyse databestanden en redactie onderzoeksrapportage Hans Slangen Inge Rijnders Review onderzoeksrapportage Wil Munsters 34

Bijlage 2: Webnieuws en printmedia 35

36

37

38

39

40

41

42

Bijlage 3: Vragenlijst voor bezoekers Vragenlijst Hammer Series Sittard-Geleen en Vaals, 1 t/m 4 juni 2017 Locatie: Aanvinken: 1 juni, Sittard-Geleen 17:00 21:00 uur Man 2 juni, Vaals 15:00 18:00 uur Vrouw 3 juni, Sittard-Geleen 15:00 18:00 uur 4 juni, Sittard-Geleen 14:00-18:00 uur Weer nu: 1.Bent u. o o o o Bezoeker op eigen initiatief Bezoeker op uitnodiging van sponsor of organisatie van de Hammer Series Supporter van een deelnemer Anders 2.Wat zijn de vier cijfers van uw postcode of wat is het land waar u woont? o NL: postcode o Buitenland: DUI BE FR GB SPA anders nl. 3.Woont u in Limburg? ENQ: Limburg is de gemeente Sittard-Geleen en alle gemeenten die hier zuidelijk van liggen, te weten Beek, Brunssum, Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Meerssen, Nuth, Onderbanken, Schinnen, Simpelveld, Stein, Vaals, en Voerendaal. o Ja o Nee 4.In welk gezelschap bent u hier? ENQ: meerdere antwoorden mogelijk o Alleen o Met partner/ echtgeno(o)t(e) en zonder kinderen o Met partner/ echtgeno(o)t(e) en met kinderen o Alleen met kinderen o Met overige familie o Met vrienden/ kennissen o Met school, bedrijf, vereniging, etc. o Anders 5.Uit hoeveel personen bestaat uw gezelschap? personen 6.Hoeveel van deze personen zijn GEEN toeschouwer van dit evenement (bijv. omdat ze andere interesses hebben/gaan winkelen en dergelijke)? personen 7.Als de Hammer Series niet hadden plaatsgevonden in Limburg, was u dan vandaag toch in Limburg geweest? o Waarschijnlijk wel o Waarschijnlijk niet o Weet niet 8.Bent of blijft u langer in Limburg door dit evenement? o Nee o Ja, namelijk uur / dagen langer 43