Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Tommie Van Moorsel 05 februari 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/68381 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Start Genotype/Fenotype Natuurlijke selectie Extra opdracht Over dit lesmateriaal Pagina 1
Start Welkom bij de introductieles over evolutie, tijdens deze les gaan we een aantal misconcepten met betrekking tot evolutie tackelen. Darwin en Natuurlijke selectie kn.nu/ww.421daa6 (youtu.be) Darwin publiceerde zijn beroemdste boek met zijn evolutieleer,"on the Origin of Species", in 1859. Die evolutieleer was onder anderen gebaseerd op het werk van de geoloog Lyell en de econoom Malthus. Volgens Lyell was de structuur van het aardoppervlak (bergen, valleien, rivieren e.d.) geleidelijk ontstaan door de inwerking van ook nu nog bestaande krachten. De snelheid van die veranderingen is zo gering, dat de aarde veel ouder zou moeten zijn dan men tot dan toe aannam. Men schatte de aarde toen 6000 jaar. Nu schat men de ouderdom van de aarde 4.5 miljard jaar. Malthus was een van de eersten die pleitten voor geboortebeperking. Door de groei van de bevolking zou er voedsel gebrek komen en dus een verschrikkelijke "strijd om het bestaan" (=struggle for life). De struggle for life werd door Darwin gezien als de drijvende kracht achter het ontstaan en het veranderen van soorten. Het boek van Darwin was een groot succes. Darwin schreef in dit boek, uit angst voor opwinding, vrijwel niets over de afstamming van de mens. Veel van zijn volgelingen concludeerden dat de mens van de apen afstamt.vooral die gedachte was zo in tegenspraak met het scheppingsverhaal, dat er in kerkelijke kringen grote opwinding ontstond over het boek. Later schreef Darwin een apart boek over de afstamming van de mens waarin hij zegt "We moeten echter niet in de dwaling vervallen van te vooronderstellen dat de voormalige voorvader van den geheelen stam der apen, met uitsluiting van den mensch, identisch was met, of zelfs zeer sterk leek op eenige bekende aapsoort." Pagina 2
Genotype/Fenotype theorie Onder het begrip evolutie verstaan we de ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en verdwijnen. Hierbij moeten we niet vergeten dat de evolutie een theorie is. Dit wil zeggen dat het nog niet bewezen is omdat er (nog) niet genoeg bewijs is om het 100% zeker te weten. Wel is het met afstand de beste theorie met betrekking tot het ontstaan van leven. De evolutietheorie gaat uit van veranderingen in het genotype, dit zorgt voor veel variatie(verschillen) binnen een soort door geslachtelijke voortplanting en mutaties. Fenotype en Genotype De erfelijke informatie zoals ze in de chromosomen te vinden zijn noemen we het genotype. Alle genen same noemt men het genotype. Iemand zijn chromosomen bevatten de informatie voor zijn natuurlijke haarkleur. De uiterlijke waarneembare eigenschappen van een persoon noemen we het fenotype. het fenotype komt tot stand door de informatie van het genotype. Wanneer er op je genotype staat dat je bruin haar hebt, zal je van nature bruin haar krijgen. wel kan het fenotype veranderen door bijvoorbeeld bij de kapper je haar te laten verven. Genotype/Fenotype maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/1572188 Vul bij vraag 1 het juiste woord in genotype/fenotype. Vanaf vraag 2 zijn de vragen meerkeuzevragen Vraag 1 Vul bij onderstaand zinnen genotype of fenotype in. Het is de erfelijke informatie die op het DNA van een organisme staat. Het is de waarneembare kenmerken van een organisme. Het kan na de geboorte niet meer veranderen. Het kan veranderen door invloeden van buitenaf. Een kloon heeft hetzelfde maar niet hetzelfde dan de don Vraag 2 Het genotype wordt bepaald op het moment van bevruchting a. Waar b. Niet waar Pagina 3
Vraag 3 Een bruine huid nadat je een dag in de zon hebt gelegen is een voorbeeld van fenotype a. Niet waar b. Waar Vraag 4 Harm is heel dik. Waardoor komt dit? a. Door zijn genotype b. Door zijn fenotype c. Door zowel zijn genotype als zijn fenotype d. Dit kun je niet met zekerheid zeggen Vraag 5 Een meisje met de erfelijke eigenschap voor krullend haar gebruikt een stijltang zodat ze stijl haar krijgt. a. Het stijl haar is wel genotype, maar geen fenotype b. Het stijl haar is geen fenotype en geen genotype c. Het stijl haar is wel fenotype, maar geen genotype d. Het stijl haar is zowel fenotype als genotype Pagina 4
Natuurlijke selectie Natuurlijke selectie Hiernaast zie je een afbeelding van de koolmees in zijn leefomgeving. Deze leefomgeving stelt eisen aan deze koolmees. De koolmees moet kunnen omgaan met de invloeden van het milieu om succesvol te kunnen zijn. Zo moet de koolmees tegen de hoeveelheid neerslag kunnen. Ook moet hij in staat zijn om te kunnen omgaan gaan met de temperatuur in zijn leefomgeving. Hij moet het overdag niet te warm hebben en 's nachts moet hij niet bevriezen. De koolmees moet sneller zijn dan de kat, of betere ogen hebben dan de kat, zodat hij de kat op tijd ziet aankomen. Daarnaast moet zijn snaveltje stevig genoeg zijn om kleine insecten te pletten en dus op te eten. Met andere woorden: de koolmees moet aangepast zijn aan de druk, of stress vanuit het milieu. De druk van deze milieu-eisen op het organisme noemen we de selectiedruk. Als een dier moet weglopen voor zijn vijand, dan drukt de selectie op de snelheid van het dier. De natuurlijke selectie zorgt dan voor snelle dieren, omdat de langzaamste dieren sterven. Als een dier zich moet verstoppen voor zijn vijand, dan zal de selectiedruk niet liggen op de snelheid van het dier, maar op de camouflage van het dier. Niet het snelste dier zal dan overleven, maar het dier dat het minste opvalt in zijn omgeving is het beste aangepast en zal overleven. Om weer terug te komen bij de koolmees. Er is vanuit de leefomgeving van de koolmees selectiedruk vanuit de levende natuur (biotische factoren) en er is vanuit de leefomgeving van de koolmees selectiedruk vanuit de nietlevende natuur (abiotische factoren). Deze selectiedruk kunnen we samenvatten met de 3V's. Organismen moeten strijden voor voedsel, moeten zorgen dat ze veilig zijn en ze moeten zich kunnen voortplanten. Organismen, of beter gehele soorten die niet meer in staat zijn te voldoen aan de drie V's die de natuur stelt, zullen uiteindelijk uitsterven. oefenvragen natuurlijke selectie maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/1712936 Vraag 1 Een vogelsoort voed zich normaal gesproken met noten van een speciale boom, deze boom gaat dood en de vogelsoort moet op zoek naar een nieuwe soort noot. deze nieuwe noten zijn een stuk harder en niet alle vogels krijgen deze open. welke vogels zullen het meeste kans maken om te overleven Pagina 5
a. vogels met een harde puntige bek b. vogels met een zachte ronde bek c. vogels met een zachte puntige bek d. vogels met een harde ronde bek Pagina 6
Extra opdracht Stippelspel kn.nu/ww.cb77c6f (biologiepagina.nl) Op deze site kun je het stippelspel spelen dit spel probeert in een spelvorm het begrip natuurlijke selectie weer te geven. Pagina 7
Antwoorden Antwoorden: Genotype/Fenotype Vraag 1 Vul bij onderstaand zinnen genotype of fenotype in. Het is de erfelijke informatie die op het DNA van een organisme staat. Het is de waarneembare kenmerken van een organisme. Het kan na de geboorte niet meer veranderen. Het kan veranderen door invloeden van buitenaf. Een kloon heeft hetzelfde maar niet hetzelfde dan de don Juist antwoord: Vul bij onderstaand zinnen genotype of fenotype in. Het genotype is de erfelijke informatie die op het DNA van een organisme staat. Het fenotype is de waarneembare kenmerken van een organisme. Het genotype kan na de geboorte niet meer veranderen. Het fenotype kan veranderen door invloeden van buitenaf. Een kloon heeft hetzelfde genotype maar niet hetzelfde fenotype dan de donor Aantal punten juist antwoord: 5 Vraag 2 Het genotype wordt bepaald op het moment van bevruchting 1. Waar Na de bevruchting zijn je genotype bepaald en kan dit niet meer veranderen. alle cellen uit het lichaam ontstaan uit deze bevruchte cel 2. Niet waar Aantal punten juist antwoord: 1 Vraag 3 Een bruine huid nadat je een dag in de zon hebt gelegen is een voorbeeld van fenotype 1. Niet waar 2. Waar De huid verandert van kleur omdat je in de zon hebt gelegen, dit is een invloed van buitenaf. dus dit kan alleen maar het fenotype zijn want deze is veranderlijk Aantal punten juist antwoord: 1 Vraag 4 Pagina 8
Harm is heel dik. Waardoor komt dit? 1. Door zijn genotype 2. Door zijn fenotype 3. Door zowel zijn genotype als zijn fenotype 4. Dit kun je niet met zekerheid zeggen Het kan zowel door het genotype(wat onveranderlijk is) als door het fenotype(veel eten, weinig sporten, ziekte) komen. maar in dit geval staat er in de vraag te weinig informatie om dit duidelijk te kunnen vaststellen. Aantal punten juist antwoord: 1 Vraag 5 Een meisje met de erfelijke eigenschap voor krullend haar gebruikt een stijltang zodat ze stijl haar krijgt. 1. Het stijl haar is wel genotype, maar geen fenotype 2. Het stijl haar is geen fenotype en geen genotype 3. Het stijl haar is wel fenotype, maar geen genotype De informatie voor stijl haar staat niet op de genen. daardoor is het geen genotype, wel zie je het aan het uiterlijk. 4. Het stijl haar is zowel fenotype als genotype Aantal punten juist antwoord: 1 Antwoorden: oefenvragen natuurlijke selectie Vraag 1 Een vogelsoort voed zich normaal gesproken met noten van een speciale boom, deze boom gaat dood en de vogelsoort moet op zoek naar een nieuwe soort noot. deze nieuwe noten zijn een stuk harder en niet alle vogels krijgen deze open. welke vogels zullen het meeste kans maken om te overleven 1. vogels met een harde puntige bek wanneer de vogels een harde en puntige bek hebben kunnen ze op altijd meer manieren om de nieuwe noten open te maken 2. vogels met een zachte ronde bek 3. vogels met een zachte puntige bek 4. vogels met een harde ronde bek Aantal punten juist antwoord: 1 Pagina 9
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Tommie Van Moorsel Laatst gewijzigd 05 februari 2016 om 13:01 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Eindgebruiker Moeilijkheidsgraad Trefwoorden leerling/student gemiddeld evolutie, fenotype, genotype, natuurlijke selectie Bronnen Bron Darwin en Natuurlijke selectie https://youtu.be/q_84klxmkga Stippelspel http://www.biologiepagina.nl/2en3/erfelijkheidevolutie/stippelspel.htm Type Video Link Pagina 10