Arbeidsmarkt in Kaart

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 Noord-Brabant

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Inhoud Leeswijzer 5 Voorwoord 5 1. Trends en ontwikkelingen 6 1.1 Demografie 6 1.2 Technologie 7 1.3 Economie, financiën en politiek 7 1.4 Afstemming arbeidsmarkt en onderwijs 12 2. Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn in Noord-Brabant 13 2.1 Werkgelegenheid Zorg en Welzijn Noord-Brabant 13 2.2 Leeftijdsopbouw 17 2.3 Mobiliteit 19 2.4 Arbeidsmarktontwikkelingen in de regio 21 3. Samenvatting en conclusies 22 3.1 Samenvatting 22 3.2 Conclusies 22 Onderzoeksverantwoording 24 Bron arbeidsmarktcijfers 24 Branches 24 Arbeidsmarktregio s 24 Kwalificatieniveaus 24 Definities 24 3

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 4

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Leeswijzer In deze publicatie leest u over de actuele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Hoofdstuk 1 gaat over landelijke trends en ontwikkelingen die van belang zijn voor de sector zorg en welzijn. Vervolgens vindt u in hoofdstuk 2 belangrijke arbeidsmarktcijfers met betrekking tot de sector in de provincie Noord-Brabant. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de belangrijkste bevindingen en conclusies. Voorwoord Voor u ligt de Arbeidsmarkt in Kaart 2017. Met deze rapportage informeren we u over actuele arbeidsmarkttrends en -ontwikkelingen in de sector zorg en welzijn in Noord- Brabant. Natuurlijk staan daarin de personeelstekorten centraal. Krantenkoppen als Roep verpleegkundigen om meer personeel en Brabantse arbeidsmarkt raakt oververhit verschijnen aan de lopende band. Media aandacht is er genoeg voor de personeelstekorten in Zorg en Welzijn. Maar er wordt gelukkig ook volop actie ondernomen. In Noord- Brabant heeft Transvorm het initiatief genomen om samen met werkgevers, onderwijs en overheid het actieplan Zonder Zorg 2020 uit te voeren. Inmiddels krijgt dit programma navolging in de rest van Nederland. We zetten in op het vergroten van de instroom in de sector en het onderwijs. Belangrijk is dat we daarbij de achterdeur dicht houden. Behoud van medewerkers is een enorm belangrijk thema, gezien de hoge verzuimcijfers en klachten over werkdruk. En laten we vooral de middellange en lange termijn niet vergeten. Nu investeren in technologie en innovatie kan veel problemen in de toekomst voorkomen. Ook hierbij is het gezamenlijk optrekken van belanghebbenden in de regio cruciaal. In deze Arbeidsmarkt in Kaart gaan we in op al deze ontwikkelingen en presenteren we cijfers die inzicht geven in grote thema s op dit gebied. Zo blijkt opnieuw dat de vergrijzing van de sector doorzet en een groot deel van het personeel dat van baan wisselt buiten de sector terecht komt. Hier moeten we mee aan de slag om, op korte en lange termijn, evenwicht te brengen op de arbeidsmarkt. Inzicht in actuele arbeidsmarkttrends en -ontwikkelingen, zoals gepresenteerd in deze Arbeidsmarkt in Kaart, is noodzakelijk om de juiste keuzes te maken en de tekorten gericht aan te pakken. Hoe mooi zou het zijn als deze informatie voor iedereen op maat en up-to-date toegankelijk is? De afgelopen maanden is hard gewerkt om dit te bewerkstelligen. Met trots presenteren we dan ook het dashboard transvorm.arbeidsmarktinbeeld.nl. U krijgt hier op maat inzicht in up-to-date arbeidsmarktinformatie. Met enkele klikken krijgt u interactieve grafieken te zien met de specifieke informatie waar u naar op zoek bent. Wilt u bijvoorbeeld weten hoe de leeftijdsopbouw er in uw regio uit ziet? Hoeveel vacatures er in Noord-Brabant zijn geplaatst voor uw branche? Hoe groot de werkgelegenheid is in uw regio ten opzichte van de rest van Nederland? Het dashboard geeft u antwoord op deze, en vele andere, vragen. Ik nodig u dan ook graag uit om dit dashboard te bekijken en gebruiken. En heeft u vragen of opmerkingen? Onze beleidsadviseurs en strategisch adviseurs helpen u graag verder! Piet Verrijt directeur / bestuurder 5

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 1. Trends en ontwikkelingen in Nederland Dit hoofdstuk beschrijft een aantal trends en ontwikkelingen die invloed uitoefenen op de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Het betreft trends die landelijk spelen en de grenzen van de branches en sector overschrijden. In eerdere versies van de Arbeidsmarkt in Kaart hebben we de ontwikkelingen als gevolg van de transities in de sector uitgebreid beschreven. Deze zijn nog steeds actueel, maar we veronderstellen dat deze bekend zijn. Omwille van de compactheid en leesbaarheid van het rapport beperken we ons tot de volgende thema s: Demografie Technologie Economie en politiek Arbeidsmarkt Afstemming arbeidsmarkt en onderwijs 1.1 Demografie Nederlanders worden steeds ouder. De levensverwachting was in 2015 81,5 jaar. Het RIVM verwacht dat deze in 2040 oploopt tot bijna 86 jaar 1. Groene en grijze druk 60 50 40 30 20 10 0 2005 2007 2009 2011 Noord-Brabant grijze druk Noord-Brabant groene druk 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 Nederland grijze druk Nederland groene druk 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 De groene druk geeft de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar en het aantal personen van 20-65 jaar weer. In de figuur rechts is zichtbaar dat sinds 2005 de groene druk daalt in zowel Noord-Brabant als Nederland; er is naar verhouding minder jeugd ten opzichte van de beroepsbevolking. Volgens prognoses van het CBS zal de groene druk in Noord-Brabant vanaf 2029 weer iets toenemen en in 2039 weer op het niveau van 2005 zijn. De grijze druk geeft de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar weer. De figuur rechts laat zien dat de grijze druk naar verwachting blijft toenemen de komende jaren; er zijn naar verhouding steeds meer ouderen ten opzichte van de beroepsbevolking. In Noord-Brabant is deze trend nog wat sterker dan in Nederland als geheel. Figuur 1: Ontwikkeling groene en grijze druk (Bron: CBS, bewerkt door Transvorm) Zoals uit bovenstaande figuur blijkt, neemt de demografische druk in komende jaren toe. Dat wil zeggen dat de groep die de effecten van de vergrijzing moet opvangen (het potentieel werkende deel van de bevolking) in verhouding steeds kleiner wordt. Het CBS verwacht dat (bij ongewijzigde arbeidsparticipatie) het percentage werkenden op de totale bevolking zal dalen van bijna 50% begin 2017 naar 44% in 2040. Tegenover tien niet-werkenden staan in 2017 dus nog tien werkenden, maar in 2040 acht. Daarbij bevat de groep niet-werkenden in 2040 een veel grotere groep ouderen dan in 2017. 2 1. RIVM (2017). Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) 2018, https://www.vtv2018.nl/ 2. CBS (2017). Vergrijzing en de Nederlandse economie 6

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org 1.2 Technologie Demografische ontwikkelingen, de transformatie naar de participatiemaatschappij en de noodzaak tot beheersing van de zorgkosten, maken dat zorgtechnologie een rol kán en móet spelen op de arbeidsmarkt. De technologische ontwikkelingen binnen Zorg en Welzijn zijn dan ook groot en genereren veel publiciteit. Onduidelijk is echter hoe groot de invloed van technologie op de arbeidsmarkt is en wordt. Deels wordt dat veroorzaakt door definitiekwesties; technologie is een containerbegrip voor veel verschillende ontwikkelingen die elk een geheel andere invloed op de arbeidsmarkt hebben, variërend van nihil tot (potentieel) groot. Waarbij de weegschaal twee kanten kan uitslaan; sommige technologieën -kunnen- leiden tot verhoging van productie (en/of substitutie van personeel), met als gevolg de inzet van minder personeel. Andere kunnen juist leiden tot meer behandelmogelijkheden en daarmee de inzet van meer personeel. Zeker is dat (de aard van) het werk verandert door technologische ontwikkelingen. Een effect dat nu al in de praktijk zichtbaar is. Daarbij blijkt de implementatie van technologie in de zorg lastig en lang niet altijd tot kosten- of arbeidsbesparing te leiden. Nog te vaak is onduidelijk of een innovatie toegevoegde waarde heeft en welke andere behandelingen of processen dan bijvoorbeeld overbodig worden. 3 Er is sprake van diverse innovatieparadoxen. Bijvoorbeeld innovaties die leiden tot betere gezondheid en langer leven van ouderen, waardoor zorgkosten toenemen. Ook kan innovatie leiden tot een verlies van inkomsten of inkomsten (of andere voordelen) die terecht komen bij andere partijen dan de investeerders. De huidige succesvolle innovaties leiden voornamelijk tot verbetering van de kwaliteit van zorg en verbetering van de resultaten van onderzoek en behandeling. 4, 5 Het aantal innovaties dat leidt tot besparing van kosten en personele inzet is nog beperkt. Transvorm ziet weinig technologische innovaties die op korte termijn en op grote schaal zullen leiden tot vermindering van personeel. Of zoals hoogleraar informatica Daniela Rus het verwoord: Robots naar Mars sturen, is makkelijker dan robots de was laten vouwen. 6 1.3 Economie, financiën en politiek Economische groei De Nederlandse economie blijft groeien. De groei, ondersteund door een toename van de binnenlandse consumptie, de uitvoer, de overheidsbestedingen en de investeringen, bedraagt 3,3% in 2017 en 2,5% in 2018. 7 Het bruto binnenlands product 8 van de provincie Noord- Brabant groeide in 2016 met 2,5%, meer dan het Nederlandse bbp (2,2%). Onderstaande figuur laat zien dat de groei van het bbp Zuidoost-Brabant, Midden-Brabant en West-Brabant groter was dan gemiddeld in Nederland. Bbp mutatie 2015-2016 3% 2,8 2,5% 2% 1,5% 1% 0,5% 0% Zuidoost-Brabant Midden-Brabant 2,7 2,6 West-Brabant Noordoost-Brabant 1,9 2,5 Noord-Brabant 2,2 Nederland Figuur 2: Bbp mutatie 2015-2016 (Bron: CBS, bewerkt door Transvorm) Werkgelegenheid Als gevolg van de groeiende economie groeit de werkgelegenheid in nagenoeg alle sectoren. Het landelijke werkloosheidspercentage is scherp gedaald van 6,9% van de beroepsbevolking in 2015 naar 4,9% in 2017. De verwachting is dat het werkloosheidspercentage in 2018 iets minder snel zal dalen dan de afgelopen twee jaar, doordat de werkgelegenheidsgroei afneemt en het arbeidsaanbod naar verwachting blijft toenemen. 9 Diverse sectoren rapporteren een krapte op de arbeidsmarkt en ondernemen acties om personele tekorten te beperken. Deze ontwikkelingen vergroten de spanning op de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn. Het aanbod van werkzoekenden neemt immers af en werkzoekenden hebben meer keuzemogelijkheden. 3. Financieel Dagblad (2017). Innovaties in de zorg zijn vaak overkill 4. https://www.zorginnovatie.nl/innovaties 5. http://www.zorgvoorinnoveren.nl/ 6. NRC (8 september 2017). Robots naar Mars sturen is makkelijker dan robots de was laten vouwen 7. Rijksoverheid (2017). Miljoenennota 2018 8. Het CBS berekent de economische groei met behulp van het bruto binnenlands product (bbp). Het bbp is de totale toegevoegde waarde van alle in een land geproduceerde finale goederen en diensten 9. Rijksoverheid (2017). Miljoenennota 2018 7

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 Gezien de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn is het goed verder te kijken dan het voor de hand liggend arbeidspotentieel. Bijvoorbeeld door te kijken naar het onbenut arbeidsmarktpotentieel. Dit zijn de mensen die wel of meer willen werken 10. Het lage werkloosheidscijfer geeft immers een beperkt beeld van de krapte op de arbeidsmarkt, omdat een groot deel van het onbenut arbeidspotentieel hierbij niet wordt meegerekend. In totaal bedraagt het onbenutte arbeidspotentieel momenteel dan ook ruim 1,5 miljoen mensen. Onbenut arbeidspotentieel (x1.000 personen) 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2003 2004 2005 Op zoek, maar niet beschikbaar Beschikbaar, maar niet op zoek Beschikbaar, wil meer uren werken Beschikbaar en op zoek (werkloos) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Figuur 3: Onbenut arbeidspotentieel (x1.000 personen) Nederland 2016 (Bron: CBS Statline, bewerkt door Transvorm) Ook in onze provincie daalt het aantal werkloosheidsuitkeringen. Eind augustus 2017 waren er in Noord-Brabant 56.000 lopende WW-uitkeringen, een daling van 17% t.o.v. een jaar geleden. Het aantal vacatures in Noord-Brabant blijft toenemen. In het eerste half jaar van 2017 zijn er in Noord- Brabant in totaal 93.100 vacatures ontstaan, een stijging van 19% t.o.v. het eerste halfjaar van 2016. 11 Arbeidsmarkttekorten Zorg en Welzijn Zoals uit hoofdstuk 2 zal blijken, is de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn in korte tijd ingrijpend veranderd. De vraag naar personeel binnen de sector is in het afgelopen jaar spectaculair gestegen. Het aantal vacatures op BrabantZorg.Net is in een jaar tijd bijna verdubbeld en veel werkgevers kampen met moeilijk vervulbare vacatures. Hoewel arbeidsmarktprognoses onzeker kunnen zijn spreken we van Code Rood op de arbeidsmarkt. Om de (dreigende en actuele) tekorten aan te pakken, introduceerde Transvorm het actieprogramma Zonder Zorg 2020. Veel organisaties en regio s in Brabant werken al hard aan oplossingen. Ze voeren acties uit of bereiden deze voor. Met het actieprogramma wil Transvorm de krachten bundelen. Samenwerken en gezamenlijke (regionale) acties zijn nodig om de problemen écht aan te kunnen pakken en resultaten te bundelen. Het actieprogramma krijgt inmiddels landelijke navolging en heeft een plek gekregen binnen de begroting van het ministerie van VWS. Voor uitgebreide informatie verwijzen wij u graag naar zonderzorg2020.nl Financiën Hoewel de zorgvraag in afgelopen jaren niet is afgenomen, werden veel branches wel geconfronteerd met forse bezuinigingen. Het is echter ook goed om te beseffen dat er op macroniveau geen sprake is van bezuinigingen. De totale rijksuitgaven aan de gezondheidszorg stijgen nog elk jaar. De verwachte totale uitgaven aan zorg in 2017 bedragen bijna 68,8 miljard euro. 12 De autonome groei van de zorgkosten is wel drastisch verminderd sinds 2012. In de periode 2006-2012 groeiden de zorgkosten jaarlijks gemiddeld met 6,3%. Dit is teruggebracht tot circa 1,4% in de periode 2012-2017. Voor 2018 wordt echter weer een groei van de zorguitgaven van circa 5,4% verwacht. Deze versnelling wordt grotendeels veroorzaakt door de gunstige economische ontwikkeling en de intensiveringen in de verpleeghuiszorg. 13 10. Het onbenut arbeidspotentieel bestaat uit: Werklozen (mensen zonder betaald werk, die recent actief naar werk hebben gezocht én daarvoor op korte termijn beschikbaar zijn) Mensen die op korte termijn beschikbaar, maar niet recent hebben gezocht Mensen die wel hebben gezocht, maar niet op korte termijn beschikbaar zijn Deeltijdwerkers die meer uren willen werken dan ze nu doen en daarvoor ook op korte termijn beschikbaar zijn 11. UWV (2017). Nieuwsflits Arbeidsmarkt Noord-Brabant 12. Rijksbegroting 2018 xvi Volksgezondheid, Welzijn en Sport 13. Rijksbegroting 2018 xvi Volksgezondheid, Welzijn en Sport 8

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org De vergrijzing (zie paragraaf 1.1) heeft effecten op de zorgvraag en zorguitgaven. Het RIVM 14 verwacht dat het percentage mensen met meerdere aandoeningen (multimorbiditeit) zal toenemen, omdat ouderen vaker meerdere aandoeningen tegelijk hebben dan jongeren. Hierdoor neemt de zorgvraag toe 15. De zorguitgaven zullen daarom verder stijgen. Naar verwachting zullen de zorguitgaven verdubbelen tot 174 miljard in 2040. Per persoon stijgen de zorguitgaven dan van 5.100 euro in 2015 naar 9.600 euro in 2040 16. De beperkte groei van de zorguitgaven in afgelopen jaren is onder andere te danken aan afspraken in zorgakkoorden. Ook voor 2018 heeft het kabinet zorgakkoorden gesloten met de sectoren medisch-specialistische zorg (MSZ), huisartsenzorg en multidisciplinaire zorg, wijkverpleging en paramedische zorg. Ook zijn bestuurlijke afspraken gemaakt met de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). 17 Het nieuwe kabinet zet deze lijn door en zal in hoofdlijnenakkoorden afspraken maken voor de medisch-specialistische zorg, de geestelijke gezondheidszorg, huisartsen- en multi disciplinaire zorg en wijkverpleging voor de periode 2019-2022. Samen moeten die vanaf 2021 jaarlijks 1,9 miljard euro aan besparingen opleveren. Tot 2021 mogen ziekenhuizen 700 miljoen euro minder uitgeven en gaat er 100 miljoen euro minder naar zowel de geestelijke gezondheidszorg als de wijkverpleging. De in 2013 ingezette transities van zorg, de veranderingen in het sociaal domein en met name de daarmee gepaard gaande bezuinigingen hebben tot grote veranderingen geleid in het zorglandschap. Ook was er een groot effect op de arbeidsmarkt (zie hoofdstuk 2). In 2016 en 2017 groeide het maatschappelijk verzet tegen de effecten van de bezuinigingen in de langdurige zorg, met name binnen de ouderenzorg. Aan de steeds luider klinkende roep om aanpassingen in het zorg- en arbeidsmarktbeleid is in afgelopen anderhalf jaar op diverse momenten gehoor gegeven. Er kwam extra geld beschikbaar en aangekondigde bezuinigingsmaatregelen zijn ingetrokken. Een totaaloverzicht van de maatregelen vindt u hieronder. Beleid 2018 (en verder) Met het verschijnen van de Miljoenennota 2018 en het Regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst werd de koers voor het komende jaar inzichtelijk. De belangrijkste maatregelen staan hieronder in een beknopt overzicht. Voor een uitgebreider overzicht verwijzen wij u naar de Prinsjesdagmemo 2107 en de Regeerakkoordmemo op transvorm.org. Arbeidsmarktagenda Aan het werk voor ouderen 2023 Er komt circa 350 miljoen euro beschikbaar in de periode 2017 tot 2022, bestemd voor scholing van huidig en nieuw personeel en voor het aantrekkelijker maken van werken in de zorg. Een belangrijk deel van dit geld is bestemd voor het aantrekken en opleiden van -extra- personeel in de zorg voor ouderen. Daarnaast is er geld beschikbaar voor het aantrekken van onder andere verpleegkundigen en artsen op de spoedeisende hulp, ambulancepersoneel en zorgprofessionals op de intensive care. 14. RIVM (2017). Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) 2018, https://www.vtv2018.nl/ 15. Zorg voor Beter (2017). Cijfers: vergrijzing en toenemende zorg, http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/hervorming-zorg-cijfersvergrijzing.html 16. RIVM (2017), Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) 2018, https://www.vtv2018.nl/ 17. Rijksbegroting 2018 xvi Volksgezondheid, Welzijn en Sport Arbeidsmarktagenda (sectorbreed)/ Sectorplan Binnen het kader van de gezamenlijke arbeidsmarktagenda Aan het werk voor ouderen wordt geïnvesteerd in een pakket aan maatregelen, gericht op het vergroten van de instroom in de zorgsector. Dit is gekoppeld aan scholing, in goede samenhang met het onderwijs/zorgpact en de regionale afspraken in het verlengde van Aan het werk voor ouderen. Het betreft maatregelen variërend van loopbaanadvies en begeleiding tot functiespecifieke en kwalificerende scholing. In totaal is hiervoor 70 miljoen euro sectorbreed beschikbaar. Naast deze sectorbrede inzet is specifiek voor de verpleeghuiszorg de komende vier jaar 275 miljoen beschikbaar. De financiering vindt plaats via het Sectorplan Plus dat in november 2017 wordt gepresenteerd. 9

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 Beleid 2018 (en verder) Kwaliteitskader verpleeghuiszorg Het jaar 2018 zal in het teken staan van de invoering van het kwaliteitskader. Het kwaliteitskader bevat onder meer normen voor personeel en moet de kwaliteit van zorg verbeteren. Het kabinet maakt geld vrij voor de implementatie van het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg. In aanvulling op eerder beschikbaar gestelde miljoenen (100 miljoen euro incidenteel en 100 miljoen euro structureel in 2017) maakt het kabinet vanaf 2018 335 miljoen euro vrij zodat verpleeghuizen het kwaliteitskader verder kunnen implementeren en het aantal handen aan het bed op korte termijn al kan toenemen. De kosten van de implementatie van het kwaliteitskader lopen op tot structureel ruim 2,1 miljard euro. Kwaliteitsagenda gehandicaptenzorg Om een extra impuls te geven aan de kwaliteit in de gehandicaptenzorg en het bestaan van cliënten te verbeteren is een actieprogramma opgesteld waarvoor de komende jaren middelen beschikbaar zijn gesteld (in 2018 4 miljoen euro). Transitie en uitvoeringskosten kwaliteitskader Naast de meerkosten voor inzet van extra personeel wordt rekening gehouden met transitie- en uitvoeringskosten. Het gaat om een transitie van vier jaar en bijbehorende transitiekosten van 125 miljoen euro per jaar in de periode 2018-2021. Vanuit de transitiemiddelen kan meer personeel worden op-, bij- en omgeschoold en kan er incidenteel bij verpleeghuizen worden geïnvesteerd om gericht stappen te zetten om aan de ontwikkelopgave te voldoen. Waardigheid en trots Voor de uitvoering van het programma Waardigheid en Trots is via de begroting 35,3 miljoen euro beschikbaar. In het onderdeel ruimte voor verpleeghuizen krijgen verpleeghuislocaties de ruimte om in themagroepen te werken aan een verbeterplan en een best practice te worden. Er doen ruim 170 zorgorganisaties met ruim 700 locaties mee. Juiste zorg op juiste plek; extra impuls voor de eerste lijn Het is belangrijk dat mensen de juiste zorg krijgen op de juiste plek. Zo richten zorgverzekeraars in overleg met zorgaanbieders regionale loketten in, die huisartsen en ziekenhuizen snel helpen bij het vinden van een juiste plek voor patiënten. Vanaf 2017 heeft het huidige kabinet 55 miljoen euro vrijgemaakt voor extra bedden in de eerste lijn en de daarbij behorende organisatie. Hiermee is in totaal 315 miljoen euro beschikbaar voor 2018. Het budget voor huisartsenzorg en multidisciplinaire zorg in de eerste lijn mag in 2018 met 2,5% groeien. Ook is extra geld gereserveerd om zorg die nu nog in het ziekenhuis wordt geleverd, waar mogelijk naar de eerste lijn te verplaatsen (75 miljoen euro). Kwaliteitsgelden wijkverpleging Naast de aandacht voor de nieuwe bekostiging van de wijkverpleging wordt ook een kwaliteitsslag in de wijkverpleging gemaakt. De ontwikkeling van richtlijnen in de wijkverpleging speelt daarin een belangrijke rol. Naast de 1 miljoen euro die hiervoor reeds via ZonMw beschikbaar wordt gesteld, stelt VWS hiervoor in 2018 1,4 miljoen euro en structureel 1,2 miljoen euro extra beschikbaar. In 2018 worden deze middelen aangewend voor een intensivering van het reeds bestaande ZonMw-programma. 10

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Beleid 2018 (en verder) Verpleegkundige vervolgopleidingen in een veranderend zorglandschap Steeds vaker wordt complexere zorg verleend buiten het ziekenhuis, bijvoorbeeld bij de patiënt thuis of bij de huisarts. Deze verandering leidt er toe dat gespecialiseerde verpleegkundigen op steeds meer verschillende plekken in de zorg werken. De opleidingsstructuren van (verpleegkundige) vervolgopleidingen sluiten nog onvoldoende aan op deze verandering. Veel vervolgopleidingen zijn meer gericht op werken in het ziekenhuis en worden meestal ook verzorgd door ziekenhuizen. Om tekorten te voorkomen of te bestrijden gaat VWS samen met betrokken partijen verkennen hoe de structuur van vervolgopleidingen voor professionals die werken buiten het ziekenhuis vorm kan krijgen. In totaal is hiervoor in 2018 8 miljoen euro beschikbaar. Publieke gezondheidszorgopleidingen Op grond van deze regeling kan een subsidie worden verstrekt aan opleidingsinstellingen die een opleiding tot arts maatschappij en gezondheid voor de profielen infectieziektebestrijding, jeugdgezondheidszorg, medische milieukunde en tuberculosebestrijding verzorgen. De regeling heeft als doel te stimuleren dat voldoende gespecialiseerde artsen worden opgeleid voor de uitvoering van de Wet publieke gezondheidszorg en de Jeugdwet. In 2018 is hiervoor 21 miljoen euro beschikbaar. Opleiding tot verpleegkundig specialist/physician assistant Nieuwe beroepsbeoefenaren als verpleegkundig specialisten en physician assistants worden opgeleid om minder complexe en routinematige taken van de huisarts of de specialist over te nemen. Voor 2018 is hiervoor een bedrag van 32,8 miljoen euro beschikbaar. Opleidingsplaatsen jeugd ggz De regeling heeft als doel te borgen dat zorgverleners in de jeugd GGZ tijdens hun opleiding ook praktijkervaring in deze sector kunnen opdoen. In 2018 is hiervoor 1,5 miljoen euro beschikbaar. Medische vervolgopleidingen In oktober 2016 heeft het Capaciteitsorgaan een nieuw capaciteitsplan uitgebracht. Dit bevat adviezen over de instroom in de diverse zorgopleidingen die met publieke middelen bekostigd worden. Op basis van de doorrekening van die adviezen worden extra middelen gereserveerd. Kwaliteitsimpuls personeel ziekenhuiszorg Met de totstandkoming van het Zorgakkoord in april 2013 (TK 33 566, nr. 29) kwamen arbeids voorwaardelijke middelen uit de Zvw vrij voor de curesector. In plaats van deze rechtstreeks terug te laten vloeien naar de sector, is met de sector afgesproken deze middelen te oormerken voor opleidingen via de Kwaliteitsimpuls personeel ziekenhuiszorg. Doel van de Kwaliteitsimpuls personeel ziekenhuiszorg is de ziekenhuizen en UMC s te stimuleren de benodigde investeringen in het personeel te realiseren, zodat de medewerkers in staat zijn om nu en in de toekomst goede zorg te leveren. De Kwaliteitsimpuls loopt in 2017 af, maar in het onderhandelaarsakkoord medisch-specialistische zorg 2018 is overeengekomen de kwaliteitsimpuls te verlengen tot en met 2018. In 2018 is hiervoor 200 miljoen euro beschikbaar. Subsidieregeling praktijkleren De subsidieregeling praktijkleren heeft tot doel werkgevers te stimuleren om praktijkleerplaatsen en werkleerplaatsen aan te bieden. De subsidie is een compensatie voor de kosten die een werkgever maakt voor begeleiding. Voor 2018 is voor deze regeling 196,5 miljoen euro uitgetrokken. Stageplaatsen zorg/stagefonds Zorgorganisaties worden met de Subsidieregeling stageplaatsen zorg II gestimuleerd tot het aanbieden van voldoende stageplaatsen. Met het oog op de stijgende vraag wordt het aanbieden van stageplaatsen voor een aantal specifieke verpleegkundige en verzorgende opleidingen extra gestimuleerd. Dit gebeurt door voor het studiejaar 2017-2018 een groter deel van het totale budget van 112 miljoen euro voor deze opleidingen ter beschikking te stellen. 11

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 1.4 Afstemming arbeidsmarkt en onderwijs Onderwijs in Kaart 2017 In juni 2017 bracht Transvorm Onderwijs in Kaart (OiK) uit, met daarin de relevante trends en ontwikkelingen binnen het zorg- en welzijnsonderwijs in de provincie Noord- Brabant. Hieronder presenteren we de belangrijkste bevindingen uit het rapport. 18 Uit de OiK blijkt dat de onderwijsontwikkelingen onvoldoende aansluiten op de ontwikkeling van de arbeidsmarktvraag. Dit is problematisch vanwege de tekorten op de arbeidsmarkt en de veranderende vraag naar personeel. Trends in onderwijs Het aantal deelnemers aan zowel zorg- als welzijnsopleidingen op niveau 1, 2 en 3 krimpt de laatste jaren. Het aantal deelnemers aan diverse opleidingen op niveau 4 is juist gegroeid ten opzichte van 2012. Het aandeel deelnemers aan BOL-opleidingen stijgt, terwijl het aandeel deelnemers aan BBL-opleidingen daalt. De groei in het aantal deelnemers aan hbo-opleidingen in Noord-Brabant het afgelopen jaar is volledig toe te schrijven aan de opleidingen Verpleegkunde en Toegepaste Psychologie. Onconventionele oplossingen zijn nodig om voldoende medewerkers op te leiden die gewild zijn op de arbeidsmarkt. Ter inspiratie hiervoor formuleerden we drie speerpunten met mogelijke oplossingsrichtingen. 1. Opleidingsinstroom en -rendement verhogen De opleidingsinstroom en -uitstroom van mbo- en hboopleidingen is onvoldoende om aan de vraag naar personeel in de sector te voldoen. Het imago van de sector lijkt slechter dan ooit. Dit vraagt om imago- en wervingsactiviteiten, op landelijk en regionaal niveau, met speciale aandacht voor jongeren. Stageproblematiek is al jaren een knelpunt in de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Het ontwikkelen van alternatieve, innovatieve stagevormen draagt bij aan het bevorderen van zowel het aantal als de kwaliteit van stages. Aandacht voor het voorkomen van uitval is belangrijk. Goede studievoorlichting en inzet van selectieinstrumenten, zoals motivatiegesprekken en assessments, dragen bij aan een lagere uitval. 2. Arbeidsmarktpotentieel beter benutten Medewerkers en potentiële nieuwe medewerkers die (nog) niet over gevraagde kwalificaties en competenties beschikken, kunnen bijdragen aan oplossingen. Diverse ontwikkelingen, zoals de transitie en verhoogde kwaliteitsstandaarden, hebben ervoor gezorgd dat de vraag naar hoogopgeleid personeel is toegenomen en dat andere competenties worden verwacht van (potentiële) medewerkers. Associate Degree-opleidingen werken drempelverlagend voor het volgen van een hbo-opleiding. Het anders inzetten van gediplomeerden van zorg- en welzijnsopleidingen met minder goede arbeidsmarktperspectieven met behulp van taakherschikking en bij-, om- en opscholing. Inzetten op een hogere instroom voor BBL-, duale- en deeltijdvarianten van opleidingen biedt de mogelijkheid om een bredere groep potentiële medewerkers aan te boren. 3. Leerklimaat en langetermijnvisie Een goed leerklimaat binnen de organisatie stelt medewerkers en leerlingen in staat om zich verder te ontwikkelen. Hiervoor is een langetermijnvisie noodzakelijk; investeringen in het opleiden van zittende medewerkers en leerlingen worden immers niet meteen terugverdiend. Inzicht in externe ontwikkelingen, zoals demografische ontwikkelingen, instroom in opleidingen en overheidsbeleid, geeft richting aan investeringen in opleiding en ontwikkeling die bijdragen aan het bereiken van een evenwichtige arbeidsmarkt. GOEDE STUDIEVOORLICHTING INNOVATIEVE STAGEVORMEN IMAGO- EN WERVINGSACTIVITEITEN 18. Voor het volledige rapport verwijzen we u naar de kennissite onderwijsinkaart.transvorm.org MOTIVATIEGESPREKKEN LEERKLIMAAT 12

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org 2. Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn in Noord-Brabant In dit hoofdstuk besteden we aandacht aan de cijfermatige onderbouwing van belangrijke trends en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Waar mogelijk maken we een verdiepende analyse naar de ontwikkelingen per branche. De volgende thema s komen aan bod: Werkgelegenheid Leeftijdsopbouw Mobiliteit en flexibilisering Verzuim Op transvorm.arbeidsmarktinbeeld.nl, het online arbeidsmarktdashboard, vindt u up-to-date interactieve grafieken en thema artikelen over de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Hier staat uitgebreide informatie per arbeidsmarktregio in Noord-Brabant (West-Brabant, Midden- Brabant, Noordoost-Brabant, Zuidoost-Brabant). 2.1 Werkgelegenheid Zorg en Welzijn Noord-Brabant In dit hoofdstuk volgt een overzicht van diverse arbeidsmarktfactoren in de sector zorg en welzijn in Noord-Brabant. Waar mogelijk geven we informatie ook over de afzonderlijke branches. Gezamenlijk geven deze factoren een beeld van de situatie op de arbeidsmarkt in het verleden, heden en de toekomst. Het gaat hierbij om achtereenvolgens: Het gaat hierbij om: Huidig aantal medewerkers en fte; Ontwikkeling aantal medewerkers en fte; Woonplaats van medewerkers in Zorg en Welzijn Noord-Brabant; Vraag op de arbeidsmarkt: vacatures; Aanbod op de arbeidsmarkt: werkloosheid; Spanning op de arbeidsmarkt: spanningsindicator Overzicht belangrijkste feiten In 2016 is het aantal medewerkers voor het eerst sinds 2012 weer (beperkt) gegroeid; Medewerkers zijn gemiddeld meer uren per week gaan werken; Het aantal vacatures is de afgelopen periode gegroeid; Voor diverse beroepen in Zorg en Welzijn is de arbeidsmarkt krap. 2.1.1 Huidig aantal medewerkers en fte In 2016 werken bijna 155.000 personen (bijna 102.000 fte) in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. De meeste van deze medewerkers zijn werkzaam in de branche Verpleging, Verzorging en Thuiszorg (VVT). Onderstaand figuur geeft een overzicht van de verdeling van het aantal medewerkers in Noord-Brabant en Nederland over de verschillende branches in 2016. Vergeleken met Nederland is het aandeel medewerkers in de VVT en ziekenhuizen in Noord-Brabant iets groter, en het aandeel geestelijke gezondheidszorg (GGZ)- en jeugdzorgmedewerkers iets kleiner. Aantal medewerkers Zorg en Welzijn Noord-Brabant en Nederland per branche 2016 5% 3%3% 7% 3% 5% 2% 7% 8% 7% Noord-Brabant 15% 16% Figuur 4: 20% 19% 42% Nederland 39% VVT Ziekenhuizen Gehandicaptenzorg GGZ Kinderopvang WMD Huisartsenzorg en gezondheidscentra Jeugdzorg Aantal medewerkers Zorg en Welzijn Noord-Brabant en Nederland per branche 2016 2.1.2 Ontwikkeling aantal medewerkers en fte De werkgelegenheid in Zorg en Welzijn neemt af sinds 2012. In 2016 zien we echter weer een groei van het aantal medewerkers in Noord-Brabant van bijna 2%. Deze groei is groter dan in Nederland; daar groeit het aantal medewerkers in de periode 2015-2016 met 0,5%. Het aantal medewerkers in Zorg en Welzijn in zowel Noord-Brabant als Nederland is echter nog niet op het niveau van 2012. 13

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 Het volgende figuur geeft deze ontwikkelingen voor Noord- Brabant weer. Aantal medewerkers en fte Noord-Brabant 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 2012 2013 Aantal medewerkers 2014 Aantal fte 2015 2016 Periode 2015-2016 In de periode 2015-2016 groeide het aantal medewerkers vooral in de branches Kinderopvang (+6%) en Huisartsenzorg en gezondheidscentra (+5%). In deze periode kenden de branches GGZ (-2%) en Jeugdzorg (-1,5%) krimp. Aantal medewerkers Gehandicapten - zorg 2012 2013 2014 2015 2016 Verschil 12-16 Verschil 15-16 26.829 26.296 22.870 22.821 23.280-13,2% 2,0% GGZ 11.410 11.627 11.150 10.871 10.644-6,7% -2,1% Huisartsenzorg en gezondheidscentra 3.676 3.826 3.985 4.230 4.436 20,7% 4,9% Jeugdzorg 3.303 3.766 3.774 3.332 3.289-0,4% -1,3% Kinderopvang 11.587 10.268 9.916 9.671 10.245-11,6% 5,9% VVT 70.898 69.960 70.083 63.191 64.575-8,9% 2,2% WMD 8.014 6.875 6.679 7.023 7.174-10,5% 2,2% Ziekenhuizen 32.093 31.539 31.304 31.174 31.340-2,3% 0,5% Figuur 5: Ontwikkeling aantal medewerkers en aantal FTE Zorg en Welzijn provincie Noord-Brabant Totaal 167.810 164.157 159.761 152.313 154.983-7,6% 1,8% Tabel 1: Ontwikkeling aantal medewerkers Noord-Brabant per branche De voorlopige cijfers van 2017 laten zien dat deze groei in werkgelegenheid doorzet. Tabel 1 laat de werkgelegenheidsontwikkeling binnen de verschillende branches zien. Een aantal verschillen tussen de branches valt op. Periode 2012-2016 In de periode 2012-2016 groeide het aantal medewerkers fors in de branche Huisartsenzorg en gezondheidscentra (+21%). In deze periode is de afname van het aantal medewerkers procentueel het grootst in de branches Gehandicaptenzorg (-13%) en Kinderopvang (-12%). De krimp in de branche Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening (WMD) wordt vooral verklaard door een forse krimp in de regio Midden-Brabant in de periode 2012-2013 19. Wat betreft de ontwikkeling van het aantal fte medewerkers zijn soortgelijke trends zichtbaar. Deze zijn weergegeven in tabel 2. Aantal FTE 2012 2013 2014 2015 2016 Verschil 12-16 Gehandicapten - zorg Verschil 15-16 18.081 17.882 15.542 15.573 16.028-11,4% 2,9% GGZ 9.050 9.183 8.811 8.614 8.429-6,9% -2,2% Huisartsenzorg en gezondheidscentra 2.159 2.256 2.371 2.499 2.637 22,1% 5,5% Jeugdzorg 2.607 2.942 2.952 2.633 2.595-0,4% -1,4% Kinderopvang 7.273 6.267 5.974 5.864 6.193-14,8% 5,6% VVT 39.440 39.137 39.347 36.553 37.247-5,6% 1,9% WMD 5.376 4.571 4.458 4.697 4.919-8,5% 4,7% Ziekenhuizen 23.717 23.366 23.338 23.401 23.623-0,4% 0,9% Totaal 107.702 105.604 102.792 99.834 101.670-5,6% 1,8% Tabel 2: Ontwikkeling aantal fte per branche 19. In de regio Midden-Brabant hebben veranderingen in de branches WMD en Jeugdzorg in 2012 en 2013 plaatsgevonden. Dit verklaart een gedeelte van de verschillen tussen 2012 en 2013 in deze branches. In vergelijking met 2012 is in 2013 sprake van een afname van het aantal medewerkers in een instelling die werd gecategoriseerd in WMD Jeugd, en een toename van het aantal medewerkers in een instelling gecategoriseerd als Jeugdzorg. Ook het aantal uren dat medewerkers gemiddeld werkzaam zijn, verschilt behoorlijk per branche. Over alle branches heen werkten medewerkers in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant in 2016 gemiddeld 23,6 uur per week. Zij zijn gemiddeld meer uren gaan werken; in 2012 werkten zij namelijk gemiddeld 23,1 uur per week. In figuur 6 worden de brancheverschillen duidelijk. 14

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Opvallende bevindingen zijn: Zowel in 2012 als in 2016 werkten medewerkers in de branches GGZ, Jeugdzorg en Ziekenhuizen gemiddeld de meeste uren; Binnen de branches VVT, Huisartsenzorg en gezondheids - centra en Kinderopvang is zowel in 2012 als 2016 het gemiddeld aantal gewerkte uren lager dan gemiddeld; Enkel in de branche Kinderopvang zijn medewerkers fors gemiddeld minder uren gaan werken in de periode 2012-2016; gemiddeld werkten zij 22,6 uur in 2012 en 21,8 uur in 2016. De afname in de branche GGZ is minimaal. Gemiddeld aantal uren 30 25 20 15 10 5 0 Figuur 6: 2012 2016 gemiddeldes alle branches Gehandicaptenzorg GGZ Huisartsenzorg & gezondheidscentra Jeugdzorg Kinderopvang VVT WMD Ziekenhuizen Gemiddeld aantal uren 2012 en 2016 per branche Hoeveel medewerkers in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant wonen in hun werkregio? 20 Wonen en werken in Noord-Brabant in 2016 Ruim 86% van de medewerkers in Zorg en Welzijn die in Noord-Brabant werkt, woont ook in deze provincie. Dat betekent dat van de ruim 154.000 medewerkers die werkzaam zijn in Noord-Brabant, bijna 133.000 medewerkers ook in deze provincie wonen. Het volgende figuur laat zien dat het grootste gedeelte van de zorgmedewerkers werkzaam in Noord-Brabant in Zuidoost-Brabant woont. Percentage medewerkers Zorg en Welzijn per woonregio 16% Figuur 7: 14% 20% 27% 22% Zuidoost-Brabant West-Brabant Noordoost-Brabant Midden-Brabant Overige provincies Percentage medewerkers Zorg en Welzijn per woonregio Wonen en werken in Noord-Brabant naar arbeidsmarktregio De verdeling binnen de arbeidsmarktregio s wisselt sterk. Dat is zichtbaar in tabel 3. Zo woont ruim 91% (ruim 29.000 medewerkers) van het totaal aantal medewerkers dat werkzaam is in West- Brabant (ruim 32.000 medewerkers) in de provincie Noord-Brabant. Maar liefst 85% van het totaal aantal medewerkers in West-Brabant woont ook in West- Brabant. 4% van de medewerkers in West-Brabant woont in Zeeland. In Noordoost-Brabant woont slechts 71% (ruim 35.000 medewerkers) in de provincie Noord-Brabant. Bijna 55% van de medewerkers in Noordoost-Brabant woont ook in deze arbeidsmarktregio. 20. Met regio s worden, tenzij anders genoemd, de arbeidsmarktregio s West-Brabant, Midden-Brabant, Noordoost-Brabant en Zuidoost- Brabant bedoeld. Werkregio: de regio is bepaald door de vestigingsplaats van de instelling. Deze medewerkers werken in de provincie Noord-Brabant, maar wonen niet per se in Noord-Brabant. Woonregio: de regio is bepaald door de woonplaats van de werknemer. Deze medewerkers wonen en werken in de provincie Noord-Brabant. 15

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 Een behoorlijk aandeel woont in Zuid-West Gelderland (bijna 7%) en Noord- en Midden-Limburg (bijna 5%). Werk-regio West- Brabant Midden- Brabant Noordoost- Brabant Zuidoost- Brabant Tabel 3: West- Brabant Midden- Brabant Noordoost- Brabant Zuidoost- Brabant Noord- Brabant totaal Overige provincies Totaal 85% 5% 1% 0% 91% 9% 100% 19% 66% 6% 6% 97% 3% 100% 3% 6% 55% 8% 71% 29% 100% 1% 3% 6% 82% 92% 8% 100% Medewerkers Zorg en Welzijn naar woonregio Wonen en werken in Noord-Brabant naar branche Tussen de branches zijn behoorlijke verschillen te zien als het gaat over het aantal en percentage medewerkers dat woont in werkt in Noord-Brabant. Dit is zichtbaar in onderstaande figuur 8. Zo woont en werkt 92,5% van de medewerkers in de kinderopvang in Noord-Brabant, terwijl dit in de branche VV&T slechts zo n 83% is. Percentage medewerkers Zorg en Welzijn Noord-Brabant woonachtig in werkregio 100% 95% 90% 85% 80% 75% Gehandicaptenzorg GGZ Huisartsenzorg en gezondheidscentra Jeugdzorg Kinderopvang Figuur 8: Percentages medewerkers woonachtig in werkregio VVT WMD Ook binnen de verschillende arbeidsmarktregio s zijn per branche grote verschillen zichtbaar. Zo woont bijna 94% van de medewerkers in dienst bij een gehandicaptenzorgorganisatie in Zuidoost-Brabant in Noord-Brabant. Voor medewerkers bij gehandicapten zorgorganisaties gevestigd in Noordoost-Brabant is dat slechts 68%. Relatief veel van deze medewerkers wonen in Zuid-West Gelderland (ruim 6%) en Noord- en Midden-Limburg (4%). 2.1.3 Vacatures Op BrabantZorg.Net plaatsen organisaties aangesloten bij Transvorm vacatures. Om een beeld te krijgen van de vraag op de Brabantse arbeidsmarkt is het aantal vacatures op deze website over een langere periode gevolgd 21. Een aantal zaken vallen hierbij op: Vacaturegroei In de periode oktober 2016 tot oktober 2017 is het aantal openstaande vacatures op BrabantZorg.Net gegroeid met bijna 45% tot 1.000 vacatures in oktober 2017. Deze ontwikkeling is te zien in figuur 9. Aantal vacatures BrabantZorg.Net 1200 1000 800 600 400 200 0 Figuur 9: Januari 2016 April 2016 Juli 2016 Oktober 2016 Januari 2017 April 2017 Vacatureontwikkeling BrabantZorg.Net (Bron: Transvorm) Juli 2017 Oktober 2017 Vacaturegroei naar functie In oktober 2017 is ongeveer een derde van de vacatures voor de functie verzorgende 3/IG. Dat is daarmee de functie waarvoor de meeste vacatures open staan. Verpleegkundigen niveau 4 (18%) en verpleegkundigen niveau 6 (6%) zijn de functies waarvoor daarna de meeste vacatures open staan. De volgende figuur laat de vacaturegroei zien voor deze functies. Ten opzichte van januari 2016 is het aantal vacatures voor verzorgende 3/IG en verpleegkundigen 4 in oktober 2017 meer dan verdubbeld. 21. Wekelijks wordt het aantal vacatures op BrabantZorg.Net geteld. Voor de analyses in dit rapport wordt steeds gebruik gemaakt van de eerste telling van elk kwartaal. 16

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Vacatures BrabantZorg.Net 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Januari 2016 April 2016 Juli 2016 Verzorgende 3/IG Verpleegkundige niveau 4 Verpleegkundige niveau 6 Oktober 2016 Januari 2017 April 2017 Juli 2017 Figuur 10: Vacatureontwikkeling BrabantZorg.Net naar functie (Bron: Transvorm) Oktober 2017 Het aantal vacatures voor helpenden (niveau 2) is ook behoorlijk toegenomen. In oktober 2017 betrof 5,6% van de vacatures op BrabantZorg.net deze functie, terwijl dit 2 jaar eerder nog geen 3% was. 2.1.4 Werkloosheid UWV verzamelt gegevens met betrekking tot werkloosheid en werkgelegenheid. Volgens het UWV zijn er in juli 2017 4.329 personen met een WW-uitkering in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Er is sprake van een afname van ruim 18% in vergelijking met een jaar eerder. Toen waren er 5.301 uitkeringen. De meeste uitkeringen werden in juli 2017 verstrekt aan helpenden, woonbegeleiders, activiteitenbegeleiders en maatschappelijk werkers. Een deel van deze WW-gerechtigden is niet (volledig) beschikbaar voor de arbeidsmarkt. 2.1.5 Spanningsindicator De spanningsindicator is de verhouding tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal geregistreerde werkzoekenden dat direct inzetbaar is (kortdurend WW, < 6 maanden). Deze indicator geeft aan of de arbeidsmarkt voor een bepaalde beroepsgroep ruim of krap is. Uit onderstaande tabel blijkt dat de arbeidsmarkt in het tweede kwartaal van 2017 als zeer ruim kan worden getypeerd voor maatschappelijk werkers. Voor artsen en mbo-verpleegkundigen is de arbeidsmarkt juist zeer krap. Ook andere bronnen laten een forse groei van vacatures zien. Zo blijkt uit cijfers van het CBS dat het aantal openstaande vacatures in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant in het tweede kwartaal van 2017 met bijna 40% is gestegen ten opzichte van een jaar eerder. Ook het aantal ontstane vacatures laat een forse groei zien. Zorg en Welzijn beroepen Noord-Brabant Maatschappelijk werkers Fysiotherapeuten Sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders Psychologen en sociologen Apothekersassistenten Typering zeer ruim gemiddeld gemiddeld gemiddeld gemiddeld Openstaande en ontstane vacatures Noord-Brabant 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Q1 2016 Q2 2016 Q3 2016 Q4 2016 Q1 2017 Q2 2017 Openstaande vacatures Ontstane vacatures Figuur 11: Openstaande en ontstane vacatures Noord-Brabant (Bron CBS, bewerkt door UWV en Transvorm) Medisch praktijkassistenten Medisch vakspecialisten Gespecialiseerd verpleegkundigen Verzorgenden Artsen Verpleegkundigen (mbo) gemiddeld gemiddeld krap krap zeer krap zeer krap Tabel 4: Spanningsindicator Noord-Brabant tweede kwartaal 2017 (Bron: UWV, bewerkt door Transvorm) 2.2 Leeftijdsopbouw De leeftijdsopbouw van het personeelsbestand in Zorg en Welzijn verandert. De gemiddelde leeftijd neemt toe; er werken steeds meer ouderen en juist minder jongeren in de sector. Dit hoofdstuk geeft aan de hand van de volgende onderwerpen meer inzicht in de leeftijdsopbouw: Ontwikkeling gemiddelde leeftijd; Ontwikkeling leeftijdscategorieën; Ontwikkeling leeftijdscategorieën per branche. 17

Arbeidsmarkt in Kaart november 2017 Overzicht belangrijkste feiten De gemiddelde leeftijd van medewerkers is relatief hoog in de branches Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening, Verpleging, Verzorging en Thuiszorg en Geestelijke Gezondheidszorg; In vergelijking met 2012 is het aantal medewerkers jonger dan 25 jaar behoorlijk afgenomen; Het percentage 55-plussers is in 2016 groter dan het aantal 30-minners. De vergrijzing zet door; De branche Kinderopvang beschikt over relatief veel 30-minners. 2.2.1 Ontwikkeling gemiddelde leeftijd In 2016 was de gemiddelde leeftijd van medewerkers in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant 41,8 jaar. Onderstaande figuur laat zien dat er verschillen tussen branches zijn. Zo is de gemiddelde leeftijd relatief hoog in de branches WMD, VVT en GGZ en relatief laag in de branche Kinderopvang. Gemiddelde leeftijd naar branche 46 44 42 40 38 36 34 32 30 gemiddelde alle branches Gehandicaptenzorg GGZ Huisartsenzorg & gezondheidscentra Jeugdzorg Kinderopvang VVT WMD Ziekenhuizen Figuur 12: Gemiddelde leeftijd 2016 Noord-Brabant 2.2.2 Ontwikkeling leeftijdscategorieën In 2016 zijn ruim 14.000 medewerkers in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant jonger dan 25 jaar. Dat is een afname van bijna een derde ten opzichte van 2012. Toen waren er nog ruim 20.000 medewerkers in deze leeftijdscategorie in dienst. Ook de andere leeftijdscategorieën in onderstaand figuur laten een afname zien in 2016 ten opzichte van 2012, behalve de categorieën medewerkers 55-65 jaar en 65+. Het aantal medewerkers in de categorie 55-65 jaar is in deze periode met 20% gestegen tot ruim 35.600 medewerkers in 2016. Ontwikkeling aantal medewerkers per leeftijdscategorie Noord-Brabant 2012 en 2016 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 < 25 jaar 25-30 jaar 35-45 jaar 45-55 jaar 2012 2016 45-55 jaar >65 jaar Figuur 13: Ontwikkeling aantal medewerkers per leeftijdscategorie Noord-Brabant 2012 en 2016 Naast vorig overzicht in absolute getallen, kan het aantal medewerkers per leeftijdscategorie ook worden uitgedrukt in percentage van het totaal aantal medewerkers. Dit overzicht laat zien dat het aandeel medewerkers 55-65 jaar en medewerkers >65 jaar is gegroeid ten opzichte van 2015. De omvang van deze groei is respectievelijk 1 en 0,2 %-punt. Opvallend is dat ook het percentage medewerkers jonger dan 25 jaar met 0,3 %-punt is toegenomen. Percentage medewerkers per leeftijdscategorie Noord-Brabant 100% 80% 60% 40% 20% 0% 23% 27% 20% 21% 9% 22% 28% 20% 21% 9% 21% 29% 20% 20% 10% 19% 29% 21% 20% 11% 18% 29% 21% 20% 12% <25 jaar >65 jaar 2016 25-35 jaar 2015 2014 2013 2012 35-45 jaar 45-55 jaar 55-65 jaar Figuur 14: Ontwikkeling percentage medewerkers per leeftijdscategorie Noord-Brabant 2012-2016 De volgende figuur laat zien dat sinds 2014 het percentage medewerkers vanaf 55 jaar groter is dan het percentage medewerkers jonger dan 30 jaar. In 2016 was 23,5% van de medewerkers 55 jaar of ouder en 20% van de medewerkers jonger dan 30 jaar. 18

www.transvorm.org/aik arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Percentage medewerkers 30- en 55+ Noord-Brabant 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2012 2013 2014 2015 Percentage medewerkers jonger dan 30 jaar Percentage medewerkers vanaf 55 jaar Figuur 15: Ontwikkeling percentage medewerkers 30- en 55+ Noord-Brabant 2012-2016 2.2.3 Ontwikkeling leeftijdscategorieën per branche 2016 Er zijn verschillen zichtbaar in de ontwikkelingen van de leeftijdsopbouw van medewerkers tussen branches. Het grootste aandeel medewerkers onder 30 jaar is in 2016 te vinden in de branche Kinderopvang, daar is een derde van de medewerkers jonger dan 30 jaar. De branche Jeugdzorg beschikt relatief gezien over het kleinste aandeel medewerkers onder 30 jaar (15%). In de meeste branches is het percentage medewerkers jonger dan 30 jaar afgenomen in de periode 2012-2016. Uitschieter is de branche Kinderopvang, waar de afname ruim 8,5%-punt bedraagt. De branches WMD en Huisartsenzorg en gezondheidscentra laten een (zeer kleine) toename van het percentage medewerkers jonger dan 30 zien. Het volgende figuur geeft deze ontwikkelingen visueel weer. Percentage medewerkers jonger dan 30 jaar 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2012 2016 gemiddelde alle branches Gehandicaptenzorg GGZ Huisartsenzorg & gezondheidscentra Jeugdzorg Kinderopvang VVT WMD Ziekenhuizen Figuur 16: Ontwikkeling percentage medewerkers jonger dan 30 jaar per branche 2012 en 2016 Het grootste percentage 55-plussers in Noord-Brabant in 2016 is te vinden in de branches VVT (27%), WMD (26,5%) en GGZ (26%), terwijl in de branche Kinderopvang het percentage 55-plussers relatief het laagste is (10,5%). In de periode 2012-2016 groeit het percentage medewerkers vanaf 55 jaar in alle branches. Deze groei is het grootste in de branche VVT (+7,5%-punt) en het kleinste in WMD (+1,5%-punt). Percentage medewerkers vanaf 55 jaar 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2012 2016 gemiddelde alle branches Gehandicaptenzorg GGZ Huisartsenzorg & gezondheidscentra Jeugdzorg Kinderopvang VVT WMD Ziekenhuizen Figuur 17: Ontwikkeling percentage medewerkers vanaf 55 jaar per branche 2012 en 2016 2.3 Mobiliteit Instroom- en uitstroomontwikkelingen geven inzicht in de mate van mobiliteit van medewerkers binnen Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. In deze paragraaf besteden we aandacht aan: Instroom van medewerkers naar herkomst; Uitstroom van medewerkers naar bestemming. Overzicht belangrijkste feiten In 2016 kwam het grootste percentage instromers uit dezelfde branche; In 2016 stroomde 38% van de uitstromende medewerkers de sector zorg en welzijn uit; Er zijn grote verschillen tussen branches wat betreft mobiliteit van medewerkers. 2.3.1 Instroom naar herkomst In totaal zijn er in 2016 ruim 30.000 medewerkers ingestroomd in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Om de instroom in de sector te kunnen duiden, is het relevant naar de herkomst van de instromende medewerkers te kijken. Ruim de helft van deze instromers werkte al in de sector voordat zij een nieuw dienstverband in de sector aangingen. 19