Excellent onderwijs voor iedereen! 9e SLO-conferentie voor primair onderwijs 2 3 november 2011 Nieuwe Buitensociëteit Zwolle leermiddelenkrant natuur
Op 3 november vindt voor de negende keer de SLO-conferentie voor primair onderwijs plaats. Het centrale thema is Excellent onderwijs voor iedereen! Hoe kun je optimaal aansluiten op de ontwikkeling van een kind? Hoe creëer je bijvoorbeeld een rijk en uitdagend aanbod voor jonge kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong? En hoe kun je kinderen die dreigen een achterstand op te lopen, signaleren en stimuleren? De conferentie bouwt voort op het actieplan Basis voor Presteren. Naar een ambitieuze leercultuur voor alle leerlingen. Maar wat is een ambitieuze leercultuur eigenlijk? Welke doelen stel je? Welke onderwijsveranderingen brengt dat met zich mee? Bij het streven naar betere prestaties en het optimaal benutten van talenten spelen diverse factoren een rol. De belangrijkste is wellicht het team van professionals binnen de scholen zelf. Wij helpen u en uw team graag met praktische handreikingen om de uitgangspunten in het actieplan te vertalen naar een effectieve werkwijze binnen de school. Deelname Tijdens deze conferentie belichten wij een aantal veelbelovende praktijkvoorbeelden van organisatorische en inhoudelijke verbetermogelijkheden. Naast een prikkelende inleiding zullen er tal van workshops en interactieve presentaties zijn op het gebied van talentontwikkeling, professionalisering, opbrengstgericht werken, omgaan met verschillen en excellent onderwijs voor iedereen door de bril van verschillende vakgebieden zoals taal, rekenen en wetenschap & techniek. Wilt u de conferentie bijwonen, dan kunt u zich opgeven via www.slo.nl/primair/agenda. Programma 09.45-09.55 uur: opening door prof. dr. Jan van den Akker (algemeen directeur SLO) 09.55-10.45 uur: plenaire lezing door prof. dr. Tessa Kieboom (directeur CBO, Vlaanderen) 10.45-11.00 uur: koffie/thee 11.00-12.15 uur: workshopronde 1 12.15-13.30 uur: lunch en informatiemarkt 13.30-14.45 uur: workshopronde 2 14.45-15.00 uur: wisseling workshoprondes 15.00-16.15 uur: workshopronde 3 16.15-16.30 uur: afsluiting met een hapje en een drankje
1. Stimulerend signaleren Desirée Houkema (SLO) Hoe kun je (hoog)begaafde leerlingen signaleren? Of liever gezegd: hoe kun je deze leerlingen zodanig stimuleren, dat hun bijzondere talenten zichtbaar worden? In deze workshop maakt u kennis met een systematiek waarbij signaleren en stimuleren hand in hand gaan. Uitgangspunt hierbij is dat het stimuleren en doelgericht aanspreken van talenten aanknopingspunten biedt voor de signalering en vaststelling van onderwijsbehoeften. Dit vraagt onder andere om rijke stimulerende leeractiviteiten, doelgerichte interventies, ondersteunende tools en de versterking van leerkrachtcompetenties. Door de uitwisseling van ideeën en aan de hand van enkele voorbeelden zult u ongetwijfeld geïnspireerd worden om interactie met uw leerlingen aan de slag te gaan en zo een beter beeld te krijgen van hun mogelijkheden en behoeften. 2. Verrijkingsactiviteiten voor de groepen 1, 2 en 3 Nora Steenbergen-Penterman (SLO) Hoe creëer je een rijk en uitdagend aanbod voor jonge kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong? In deze workshop kunt u krijgt u door afwisselende werkvormen en theorie inzicht in het begeleiden van leerlingen met een ontwikkelingsvoorsprong. We geven u tips over hoe u hoeken, werklessen en het werken met ontwikkelingsmaterialen en werkbladen uitdagender kunt maken en welke denk- en strategiespelen u voor uw groep kunt inzetten. Hoe maak je een uitdagend project? Maar ook op welke manier laat je de kinderen zelf een les of onderwerp verrijken? In deze workshop leert u op welke manier u kinderen aan het denken kunt zetten. U leert vragen en opdrachten formuleren die de hogere orde denkvaardigheden stimuleren èn een manier waarop u dit de kinderen zelf kunt laten doen. De workshop is vooral geschikt voor leerkrachten midden- en bovenbouw. 4. Opbrengstgericht werken bij begrijpend lezen? Een actieve rol voor leerlingen! Janke Singelsma (leerkracht OBS De Gielguorde/lid kenniskring Lectoraat Taalgebruik & Leren, NHL), Anita Oosterloo en Harry Paus (SLO) Bij opbrengstgericht werken wordt vaak het eerst gedacht aan het gebruiken van toetsen. De leerkracht verzamelt toetsresultaten, analyseert ze en past zijn/haar onderwijs aan. In deze presentatie laten we zien dat dit een te smalle focus is, en dat zo n smalle focus nadelige gevolgen heeft voor de kwaliteit van het taal- en leesonderwijs en ook voor de opbrengsten. Wij laten zien hoe het leesonderwijs met een brede focus op opbrengstgericht werken eruit kan zien. Leerlingen hebben daarin een actieve rol, ze krijgen verantwoordelijkheid en ruimte voor hun leren. Maar hoe geef je leerlingen die ruimte en verantwoordelijkheid? Tijdens de bijeenkomst willen we u graag inspireren aan de hand van praktijkvoorbeelden. 1. 2. 3. 4. Workshops 3. Rijke lessen zetten je aan het denken Minka Dumont (plusklasleerkracht Amstelveen en ontwikkelaar van projecten en lesmaterialen voor hoogbegaafden) De criteria waar lesmaterialen voor hoogbegaafden aan moeten voldoen zijn waarschijnlijk wel bekend: open opdrachten met een hoog abstractieniveau die een beroep doen op creativiteit, metacognitieve vaardigheden en zelfstandigheid. In de reguliere lesmethoden staan weinig tot geen van dit soort opdrachten. Op welke manier kun je deze lessen dan toch geschikt maken voor hoogbegaafden?
5. Workshops 6. 7. 8. 5. Excelleren met vroeg Engels Elly Deelder (Europees Platform) Het aantal basisscholen in Nederland dat gekozen heeft voor vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto), is dit jaar gestegen tot ruim 650. Vvto wil zeggen dat scholen hun leerlingen extra uren Engels (meestal vanaf groep 1) of een andere moderne vreemde taal, zoals Duits of Frans, aanbieden. Het levert kinderen vele voordelen op en past bovendien in de lijn van het onderwijs van nu, waarin leerlingen worden gestimuleerd om te excelleren en het maximale uit zichzelf te halen. Een kind dat op de basisschool al vroeg een vreemde taal heeft geleerd, heeft natuurlijk een voorsprong op kinderen die dat niet hebben geleerd. Het kind zal het tempo van de taallessen op de middelbare school beter kunnen bijhouden en zijn kennis van de taal sneller kunnen uitbreiden. Wilt u ook gebruik maken van de vermogens van jonge kinderen om al spelenderwijs een vreemde taal te leren? In deze workshop informeren we u uitgebreid over het hoe en waarom van vroeg Engels. Daarnaast krijgt u tips over scholing, lesmateriaal, onderzoek, subsidies en doet u enkele praktische ideeën op om in de les toe te passen. 6. Professionalisering op alle niveaus Marlies van den Bel (beleidsadviseur PO-Raad) Goed onderwijs staat of valt met de kwaliteit van de leraar voor de klas. De kwaliteit van leraren, maar ook van schoolleiders en bestuurders staat daarom volop in de belangstelling. Staatssecretaris Zijlstra heeft in zijn actieplan Leraar 2020 een aantal ambities verwoord ter verbetering van de kwaliteit van de leraar. De schoolbesturen verenigd in de PO-Raad delen een aantal van deze ambities met de staatssecretaris, zoals onder andere verwoord in het eigen manifest In tien jaar naar de top. De PO-Raad en het ministerie van OCW voeren intensief overleg met als doel het maken van afspraken rond gedeelde ambities, waaronder streefdoelen, financiële impuls en benodigde inspanningen. Tijdens de presentatie wordt nader ingezoomd op de ambities en de consequenties daarvan voor de komende jaren voor het HRM-beleid van schoolbesturen en hun scholen. Let op! Deze presentatie wordt alleen in workshopronde 2 en 3 aangeboden. 7. Ambitieuze leercultuur voor alle leerlingen: keuzes en consequenties Nienke Nieveen (SLO) Het actieplan Basis voor presteren draagt als ondertitel Naar een ambitieuze leercultuur voor alle leerlingen. Hoe deze leercultuur eruit ziet of zal zien bepaalt iedere school in hoge mate zelf. Tijdens deze interactieve workshop zetten we mogelijkheden en consequenties op een rij: Wat betekent de ondertitel van het actieplan voor u en uw school? Wat verandert er in het onderwijs van uw school? Hoe maakt u samen met uw collega s deze ambities waar? 8. Eruit halen wat erin zit! Dolf Janson (senior onderwijsadviseur/ -onderzoeker APS) In een tijd dat opbrengstgericht werken en talentontwikkeling hand-in-hand moeten gaan, is zo n motto heel welkom. Maar, hoe doe je dat eigenlijk? Of moeten we eerst de vraag stellen of u dat eigenlijk wel wilt? Het is immers veel eenvoudiger om eruit te halen wat je er eerst zelf ingestopt hebt
In deze interactieve presentatie verkennen we zowel achterliggende opvattingen als concrete voorbeelden van manieren om kinderen actief en betrokken te laten leren, ook in uw praktijk. Als u met ons in de spiegel durft te kijken bent u van harte uitgenodigd! 9. Passende Perspectieven: wegwijzer in taal voor zorgleerlingen Mieneke Langberg (SLO) Wilt u aan de slag met opbrengstgericht taalonderwijs voor zorgleerlingen? Dan is het van belang om expliciet in kaart te brengen wat deze leerlingen kunnen op het gebied van taal, waar ze moeite mee hebben en hoe u ze kunt ondersteunen met de juiste set aan doelen, aanvullende materialen en andere hulpmiddelen. In deze workshop stellen we drie simpele vragen centraal die u helpen om uw onderwijs beter te laten aansluiten bij het taalniveau van de leerling, waardoor het bevredigender, effectiever en meer de essentie omvat van wat leerlingen nodig hebben in opstap naar een volgend (referentie)niveau. Met als doel om daarmee uiteindelijk het taalniveau van zorgleerlingen te verhogen. 10. Passende Perspectieven: wegwijzer in rekenen voor zorgleerlingen Nina Boswinkel (SLO) Uit ervaring weten we dat er een groep leerlingen is die de fundamentele doelen (1F) voor rekenen niet haalt, althans niet op 12-jarige leeftijd. Over welke leerlingen hebben we het dan? In welke onderwijsvormen zitten ze en wat hebben we ze te bieden? Welke handvatten kunnen we leerkracht aanreiken? Binnen het project Passende Perspectieven zijn keuzes in doelen gemaakt en verwerkt tot doelenlijsten op drie niveaus, voor alle rekendomeinen uit het referentiekader. Deze doelen lijsten worden vervolgens uitgewerkt naar drie leerroutes, waarbij het doel is de leerlingen alsnog 1F te laten halen of hen zo ver mogelijk op weg te helpen naar 1F. In deze presentatie lichten we de uitgangspunten toe en laten we enkele voorbeelden zien van opbrengsten tot nu toe. U wordt van harte uitgenodigd hierover uw mening te geven. 11. Schoolzelfevaluatie met het LOVS Ilse Papenburg (projectleider Training en Advies, Cito) Bij het in kaart brengen van de kwaliteit van uw onderwijs kunnen de resultaten van de LOVS-toetsen een grote rol spelen. Hiervoor kunt u gebruik maken van de scores op de LVS-toetsen en/of de Eindtoets Basisonderwijs. In deze workshop doorlopen we de verschillende analysemogelijkheden. Speciale aandacht is er voor het analyseren van de LVS-toetsen met de module Zelfevaluatie van het computerprogramma LOVS. We gaan aan de slag met rapportages als de dwarsdoorsnede, trendanalyses, groepsanalyse en vaardigheidsgroei. We geven ook aan hoe u een trendanalyse kunt maken voor resultaten van de Eindtoets Basisonderwijs. 9. 10. 11. Workshops
Workshops 12. 13. 14. 12. Opbrengstgericht werken in de onderbouw = benutten van talenten in de onderbouw Gäby van der Linde (SLO) Wat betekent opbrengstgericht werken in de dagelijkse praktijk van voor- en vroegschoolse voorzieningen? Moeten we voortaan toetsen afnemen of toetslesjes geven aan jonge kinderen? Moeten we meer aanbodsgericht gaan werken? Tijdens deze workshop gaan we op deze vragen in, maar ook op vragen als: Hoe weet ik of dit jonge kind zich naar wens ontwikkelt? Hoe kan ik goed aansluiten bij zijn ontwikkeling? Hoe benutten we talenten van jonge kinderen? Wat is belangrijk voor de kinderen om met succes in groep 3 te starten? En hoe kan ik kinderen die dreigen een achterstand op te lopen, signaleren en stimuleren? We bespreken op een interactieve manier aan de hand van praktische voorbeelden en tips uit de praktijk hoe je opbrengstgericht werken in de onderbouw kunt stimuleren op het gebied van taal en rekenen. We bespreken het nut van doelen en hoe je hiermee kunt omgaan. Daarbij is volop ruimte om met elkaar van gedachten te wisselen en de do s en dont s met elkaar te bespreken. 13. Extra aandacht voor taal en rekenen; tutoring helpt Linda van Tuyl (projectleider Talentontwik keling BOOR, Esprit Scholen en AWBR) Hoe kun je talentontwikkeling bij alle kinderen stimuleren? Het model van tutoring biedt daarvoor goede mogelijkheden, zo is de ervaring van zeven basisscholen van het Bestuur Openbaar Onderwijs Rotterdam. Op deze basisscholen zijn pabo-studenten één of meerdere dagdelen tutor van (groepjes) leerlingen. Ze begeleiden ze op maat bij het begrijpend lezen en bij rekenen. Daarbij speelt het aanleren van leerstrategieën een belangrijke rol. In deze workshop maakt u kennis met dit model van tutoring. Ervaringen van scholen met de verschillende vormen van tutoring komen aan de orde. Hoe kunt u tutoring zo goed mogelijk inzetten: met welke doelen, leerlingen en leeractiviteiten? Wat levert tutoring op: welke leeropbrengsten kun je verwachten? En heeft tutoring meerwaarde in vergelijking met andere vormen van extra handen in de klas voor talentontwikkeling? 14. Acadin, een digitale (leer)omgeving voor cognitief talent Martin Klein Tank (SLO) Ook leerlingen met cognitief talent moeten de ruimte krijgen om hun talenten te ontwikkelen. Acadin levert hieraan een bijdrage. Deze digitale leeromgeving biedt door een breed aanbod aan verrijkende leeractiviteiten mogelijkheden voor leerlingen om hun grenzen te verleggen. Leerkrachten en leerlingen worden ondersteund bij het selecteren van geschikt leermateriaal dat aansluit bij de behoeften, mogelijkheden en interesses van een individuele leerling. In deze workshop maakt u kennis met de mogelijkheden die Acadin biedt en kunt u kijken wat Acadin voor u kan betekenen.
15. Uitblinken en ontwikkelen door ontwerpen en onderzoeken Sonja Verheijen (SLO) Hoe groot moet een hok voor een olifant eigenlijk zijn? Hoe zorg je dat in jouw maquette voor een schildpadverblijf het zand goed blijft plakken? Echte vragen zijn het, gesteld door leerlingen die in een lessenserie een dierentuinverblijf ontwerpen en bouwen voor een zelfgekozen dier. Deze lessenserie is opgezet vanuit een didactiek van onderzoekend en ontwerpend leren. De centrale opdracht biedt voldoende uitdaging voor ieder kind. In deze workshop ziet u in korte filmpjes hoe de leerlingen uitblinken, de leerkracht verrassen met wat ze al kunnen en zich verder ontwikkelen tijdens de verschillende opdrachten. Tussen de filmpjes door doet u zelf ervaring op met onderzoekend en ontwerpend leren, en hoort u meer over de brede leeropbrengsten bij leerlingen. 16. Kleine Kapitein: het belang van zelfsturing in het onderwijs aan jonge kinderen Jeroen Aarssen en Lilian van der Bolt (projectcoördinatoren Sardes) Gedrag dat nodig is voor leren en sociaal functioneren op school vindt zijn basis in de zogenoemde executieve functies of zelfsturing: flexibel van rol of taak kunnen wisselen en probleemoplossend denken vallen daaronder. Onderzoek laat zien dat je kinderen zelfsturing heel gericht en gestructureerd kunt aanleren. Als je er jong genoeg mee begint, kun je zelfs uitval en problemen later in de basisschool voorkomen. Toch gebeurt gericht en gestructureerd werken aan gedrag van kleuters op dit moment niet of nauwelijks. We omschrijven het gedrag van kleuters als speels, of niet schoolrijp zonder te weten wat dat eigenlijk inhoudt. En als een kleuter nog niet toe is aan groep drie laten we kinderen gewoon nog een jaartje langer kleuteren zonder echt gericht aan de voorbereiding voor groep drie te werken. Maar waarom werken we wel gericht en stap-voor-stap aan het leren lezen, maar niet aan zelfsturing? In Amerika werd een vve-programma ontwikkeld dat dat wel doet. Onderwijsconsultancybureau Sardes wil in Nederland werkzame bestanddelen uit dit programma aanpassen en toepasbaar maken onder de noemer Kleine Kapitein. 17. Multi-method coaching van leerkrachten met leerlingen met gedrags- en emotionele problemen Patricia Vuijk (universitair docent Pedagogie & Onderwijswetenschappen Erasmus Universiteit Rotterdam/senior onderzoeker Grootstedelijk Onderwijs en Jeugdbeleid Hogeschool Inholland) Twaalf procent van alle leerlingen in het primair onderwijs kampt met gedrags- en emotionele problemen. Leerkrachten ervaren veel handelingsverlegenheid in de dagelijkse omgang met deze leerlingen. In deze interactieve presentatie maakt u kennis met Multimethod coaching. Multi-method coaching bestaat uit een combinatie van vernieuwende coachingsvormen en beoogt leerkrachten (in-opleiding) in de klas te ondersteunen in het afstemmen van hun pedagogisch-didactisch handelen op problematische transactionele processen met leerlingen met gedragsen emotionele problemen. Tijdens deze presentatie krijgt u tevens informatie over onderzoek naar de effectiviteit van Multimethod coaching. 15. 16. 17. Workshops
SLO is het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. Al 35 jaar geven wij inhoud aan leren en innovatie in de driehoek beleid, wetenschap en onderwijspraktijk. De kern van onze expertise betreft het ontwikkelen van doelen en inhouden van leren, voor vele niveaus, van landelijk beleid tot het klaslokaal. We doen dat in interactie met vele uiteenlopende partners uit kringen van beleid, schoolbesturen en -leiders, leraren, onderzoekers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties (ouders, bedrijfsleven, e.d.). Zo zijn wij in staat leerplankaders te ontwerpen, die van voorbeelden te voorzien en te beproeven in de schoolpraktijk. Met onze producten en adviezen ondersteunen we zowel beleidsmakers als scholen en leraren bij het maken van inhoudelijke leerplankeuzes en het uitwerken daarvan in aansprekend en succesvol onderwijs. Informatie Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat primair onderwijs, t 053 484 06 64, primaironderwijs@slo.nl. Houdt ook www.slo.nl in de gaten voor extra informatie over deze conferentie. SLO Piet Heinstraat 12 7511 JE Enschede Postbus 2041 7500 CA Enschede T (053) 484 08 40 F (053) 430 76 92 E info@slo.nl www.slo.nl Foto s: Hugo Rompa en Jan Schartman Inschrijven Wilt u de conferentie bijwonen, dan kunt u zich opgeven via www.slo.nl/primair/agenda. De kosten voor deelname zijn bij aanmelding vóór 8 oktober 195,00 per persoon. Schrijft u zich na deze datum in, dan zijn de deelnamekosten 225,00 per persoon, inclusief koffie/thee en lunch.