Duurzame Veehouderij Hilvarenbeek
Inleiding De Brabantse veehouderij vervult een koploperpositie in de wereld en levert een belangrijke bijdrage aan de economische positie van Brabant. Anderzijds zijn de grenzen voor groei van de sector bereikt. De impact van de hoge mens-dierdichtheid op de fysieke leefomgeving en het landschap zijn groot. We bevinden ons in de take-off fase van een transitie. Het is de wens om de veehouderij in evenwicht te brengen met zijn omgeving zodat een verantwoord woon-, werk- en leefklimaat wordt verkregen. Maar ook economisch is de stap naar een duurzame en innovatieve veehouderij nodig omdat het huidige verdienmodel - dat nog vaak gericht is op schaalvergroting en kostenminimalisatie - niet langer houdbaar is voor alle ondernemers. Een gedeelte zal voor de export blijven produceren. Anderen voor nichemarkten. De overlast van het productieproces op milieu- en leefomgeving moet definitief opgelost worden. De transitie naar een zorgvuldige veehouderij 2020 verdient specifieke aandacht. Dit proces van transitie is complex en onvoorspelbaar, maar biedt ook de kans om ons in te zetten voor een duurzamer alternatief. Een continu proces van zowel collectief als individueel leren is hierbij cruciaal. Wat is transitie? Een transitie is een structurele maatschappelijke verandering die het resultaat is van op elkaar inwerkende en elkaar versterkende ontwikkelingen op het gebied van economie, cultuur, technologie, instituties en natuur & milieu. Kenmerkend voor transities is dat de verandering radicaal, fundamenteel en onomkeerbaar is. Ook kenmerkend is dat vrijwel alle transities in fases verlopen. Transities beginnen met een lange voor-ontwikkelingsfase, waarin het besef groeit dat het huidige systeem niet meer voldoet, nieuwe ideeën ontwikkeld worden en de eerste pioniers experimenteren. In de take-off fase komt er steeds meer maatschappelijke steun voor een verandering en beginnen ontwikkelingen zichzelf te versterken. Daardoor komt de transitie vaak in een versnellingsfase. In deze fase vindt de grote, structurele omslag plaats. In de laatste fase, de stabilisatiefase, komt het systeem weer tot rust in een nieuw evenwicht. Waar hebben we het dan over? We hoeven zelf het wiel niet opnieuw uit te vinden. De provincie Noord-Brabant loopt als overheidsinstantie voorop bij de transitie naar een meer duurzame veehouderij. Daarvoor heeft de provincie, samen met partners en belanghebbenden, onder andere via het Brabant Beraad, instrumenten ontwikkeld en plannen gemaakt. Voor een compleet overzicht van deze instrumenten en plannen, verwijzen wij u naar de website van de provincie. Onder het thema duurzame veehouderij vindt u alle informatie. Hieronder halen wij daar de voor deze notitie relevante informatie aan. Waarom een notitie duurzame veehouderij? In 2011 hebben na het megastallendebat landbouworganisaties, natuur-, milieu- en dierorganisaties, supermarktketens en lokale overheden afspraken gemaakt over een integrale ketenbrede benadering. In 2020 moet al het vlees in de schappen van de supermarkten duurzaam geproduceerd zijn. Voor de hele voedselkolom - van grond tot mond wordt gekozen voor duurzaam geproduceerd vlees, afkomstig van zorgvuldige veehouderijen. De maatregelen die daarvoor nodig zijn bestaan uit diverse activiteiten gericht op het ketenkwaliteitssysteem, antibioticagebruik, dierenwelzijn en het sluiten van kringlopen. De overheden zijn aan zet voor regelgeving voor de maatschappelijke en ruimtelijke inpassing van zorgvuldige veehouderijen.
De aanpak ten aanzien van de veehouderij loopt langs drie lijnen: 1. beheersen (Verordening Ruimte 2014 Vr2014 van de Provincie) 2. ontwikkelen (Brabantse Zorgvuldigheidsscore - BZV en Innovatiefonds), en 3. saneren (aanpak van urgentiegebieden). Er is veel maatschappelijke discussie over de ontwikkelingen in de intensieve veehouderij. Burgers maken zich zorgen om de effecten van de intensieve veehouderij op hun omgeving en gezondheid. Bij de agrarische ondernemers heerst onzekerheid over de ontwikkelingsmogelijkheden van hun bedrijf. De maatschappelijke tegenstellingen groeien, we willen dit in goede banen leiden en in gezamenlijkheid conflicten voorkomen en oplossen. In deze notitie leest u de wijze waarop wij verdere uitwerking geven aan de duurzame veehouderij in Hilvarenbeek. Wij kiezen daarbij voor een realistische aanpak: een aanpak die niet vol zit van regels en voorschriften. Die zijn namelijk regelmatig de reden van rechten-enplichten-denken en (daardoor) polarisatie. We kiezen voor een aanpak die met betrokkenen inhoud en vorm wordt gegeven. We hebben gezien dat beslissingen over betrokkenen heen weinig draagvlak en draagkracht hebben. Alle betrokkenen moeten het als logisch en redelijk ervaren om mee te gaan in de verandering. Wat is een duurzame veehouderij? Duurzaam staat voor: produceren met respect voor mens en dier. Met de totstandkoming van het bestemmingsplan Buitengebied 2014 zijn er intensieve sessies gevoerd waarin de grondbeginselen voor de duurzame veehouderij tot stand zijn gekomen. Deze beginselen hebben wij direct door vertaald in het bestemmingsplan Buitengebied 2014. Bovendien hebben we de BZV geïmplementeerd in de planologische regels. Brabantse zorgvuldigheidsscore (BZV) De BZV is een instrument dat stuurt en stimuleert dat een veehouderij zorgvuldig is en daarmee goed past in haar omgeving. De BZV is gebaseerd op de gedachte dat ontwikkelruimte verdiend moet worden en ook niet onbegrensd is. De BZV is een objectieve maat voor zorgvuldigheid. De veehouder heeft de vrijheid om zelf zijn pakket van verbeteringen samen te stellen en daarmee de veehouderij zorgvuldiger te maken dan het geval zou zijn wanneer enkel de wettelijke minimumeisen worden nageleefd. De provincie heeft samen met de partners in het Brabantberaad de BZV opgesteld. De BZV is een uitwerking van de Verordening ruimte 2014. Hoe wordt de veehouderij duurzaam? De regelgeving van de Verordening Ruimte 2014 is één op één vertaald in het bestemmingsplan Buitengebied. We toetsen bij elke uitbreiding van een veehouderij of sprake is van een zorgvuldige veehouderij. We hebben in de regels van het bestemmingsplan het begrip zorgvuldige veehouderij uit de Verordening opgenomen, te weten: 'veehouderij die door het treffen van maatregelen onder andere gericht op landschap, het verder sluiten van kringlopen op lokaal niveau, emissiebeperking en gezondheid voor mens en dier, ruimtelijk en maatschappelijk optimaal is ingepast in zijn omgeving'. De basis voor de systematiek is gelegd door de huidige omvang van alle veehouderijen vast te leggen, zowel qua omvang van het bouwvlak als omvang van de bebouwing (stand still). Ontwikkeling van een veehouderij is alleen mogelijk als: dit op bedrijfsniveau bijdraagt aan verdere verduurzaming door het treffen van (bovenwettelijke) maatregelen; als de som van het effect van alle bedrijven in een gebied de draagkracht van een gebied niet te boven gaat;
als het bieden van een economisch perspectief aan de landbouw en agrofood leidt tot meer toegevoegde waarde van het product, transparantie en nieuwe verdienmodellen. De toetsing van de ontwikkelingen van veehouderijen vindt in ieder geval plaats aan de hand van de Brabantse Zorgvuldigheidsscore veehouderij (BZV). De BZV bevat maatregelen die gericht zijn op verbetering van de fysieke leefomgeving, bedrijfshygiëne, -certificering, volksgezondheid, diergezondheid, dierenwelzijn en innovatie. Voorwaarde voor een bedrijfsuitbreiding is dat op een aantal van deze gebieden maatregelen worden genomen. Het is aan de ondernemer om te bepalen welke gebieden (en maatregelen) dat zijn. Op deze manier kan maatwerk per bedrijf worden geleverd en kan tegelijkertijd een ontwikkeling naar een goed en gezond woon- en leefklimaat worden ingezet. Het bovenstaande betekent dat het bouwen van gebouwen bij een veehouderij niet bij recht is toegestaan, maar uitsluitend op basis van een omgevingsvergunning bij afwijking (zie artikel 3.3.4 van het bestemmingsplan Buitengebied, ontwikkelingsmogelijkheden van een veehouderij). In de afwijkingsprocedure beoordelen we of voldaan wordt aan de BZV en aan de overige voorwaarden uit de Vr2014. Voldoet een aanvraag niet aan de BZV, dan is er sprake van strijd met de regels van ruimtelijke ordening en moeten we de omgevingsvergunning weigeren. Duurzame veehouderij in Hilvarenbeek We hebben met het vaststellen van het bestemmingsplan buitengebied dus een stevige basis gelegd voor de transitie naar een meer duurzame veehouderij. Daarmee is de richting die we inslaan bepaald en de kaders die daarbij horen zijn helder. We hebben de ontwikkeling van de veehouderij namelijk gekoppeld aan het verduurzamen van de veehouderij. De criteria uit de BZVtoets zijn daarbij de toetsstenen van ontwikkelingen. Dit betekent echter niet, dat het niet nog beter kan. Wij vinden het belangrijk dat uitvoering kan en mag worden gegeven aan de uitgangspunten voor de verduurzaming van de veehouderij en dat men zich meer bewust wordt van deze doelstelling. Wij gaan meer kracht, gewicht maar vooral duidelijkheid aan de BZV-toets geven middels nadere uitwerkingsregels. Wij doen dit door de zorgvuldige dialoog en de volksgezondheid nader uit te werken. In de totstandkoming van enkele raadsvoorstellen gericht op de ontwikkeling van veehouderijen, hebben we gemerkt dat het deze criteria zijn die nog nadere uitwerking behoeven. Omgevingsbewustzijn zorgvuldige dialoog Een van de belangrijkste elementen van de transitie is het samen zoeken naar evenwicht en balans. En dit lukt alleen als we met elkaar ons bewust zijn van onze omgeving. Begrip hebben voor elkaars belangen en respect hebben voor mens en dier. Niet alleen denken vanuit rechten en voorschriften. Daar zijn al instrumenten voor bedacht. De BZV verplicht namelijk de zogenaamde zorgvuldige dialoog. In ons bestemmingsplan Buitengebied is het voor de ontwikkeling van een veehouderij verplicht om een zorgvuldige dialoog te voeren met de omgeving. Maar deze dialoog is nog vormvrij en er bestaat verschil van inzicht over wat met een zorgvuldige dialoog wordt bedoeld. Moet je de omgeving geïnformeerd hebben over je voornemens? Moet de omgeving het helemaal eens zijn met je voornemens? Is het iets daar tussenin? Daarover bestaat nu nog ongewenste onduidelijkheid. Daarmee vertroebelt het bewustzijnsproces en komt de transitie onvoldoende van de grond. Hier gaan wij dan ook verandering in brengen.
Samen met belanghebbenden en in overleg met het platform Beeks Buiten gaan wij dan ook uitwerkingsregels opstellen waaraan een zorgvuldige dialoog dient te voldoen. De denklijn daarbij is dat de initiatiefnemer zijn plannen moet bespreken met zijn omgeving en daarbij moet aangeven waarom hij suggesties of kritiek vanuit de omgeving niet overneemt of verwerkt in zijn uiteindelijke plannen. Daarmee sluiten we aan bij een systematiek die overeenkomt met wat we al kennen (inspraak, zienswijzen), wordt transparant wat de omgeving van de plannen vindt en geldt het principe pas toe of leg uit voor de ondernemer die zijn uitbreiding toch al moet verdienen. Voor de gemeente ontstaat daardoor inzicht in de omgevingsdialoog en kan er een zorgvuldige belangenafweging plaatsvinden. Gezondheid objectieve advisering Al vele jaren leveren verschillende instanties (zoals GGD en huisartsenverenigingen) rapporten op over de effecten van intensieve veehouderij op de volksgezondheid. Daaruit blijkt dat het een complexe materie is, waarover nog geen eenduidig antwoord gegeven kan worden. Zo blijft dit thema er een waarover iedereen argumenten en onderzoeken kan aandragen die zijn standpunt onderbouwen. Daarmee blijft ook op dit punt onduidelijkheid bestaan en is er kans op polarisatie. De ruimte die gemeenten krijgen om ontwikkelingen met een risico voor de volksgezondheid tegen te houden, wordt in de komende Omgevingswet (verwachting 2018) explicieter omschreven. Dat betekent niet dat wij daar op moeten wachten, daarentegen zijn wij wel aan de huidige wettelijke kaders gebonden. Om die reden gaan wij de focus leggen op het beperken van de risico s voor de volksgezondheid per individuele ontwikkeling. Wij gaan dit doen door te onderzoeken op welke wijze de adviesrol van de GGD betrokken kan worden in de vergunningsprocedures en daarmee onderdeel uit kan maken van het vergunningsproces. Middels nadere uitwerkingsregels zal het college van burgemeester en wethouders vervolgens vastleggen op welke wijze de GGD verbonden wordt bij de vergunningsprocedures. Ook deze denkrichting willen we bespreken met belanghebbenden en de GGD zodat ook hiervoor draagvlak en draagkracht kan ontstaan. Aanpak en planning Wij gaan onze denkrichtingen op deze twee criteria bespreken met belanghebbenden en ons overlegplatform Beeks Buiten. Dat willen we zorgvuldig doen en met respect voor de verschillende opvattingen die er zullen zijn. Uiterlijk in het tweede kwartaal van 2016 verwachten wij dan ook dat we de uitwerkingsregels op deze twee criteria vast kunnen stellen.