Koopstromen regio Westfriesland Randstad Koopstromenonderzoek 2011 Regiorapport
Colofon Opdrachtgever 7 Westfriese gemeenten Titel rapport Koopstromen Westfriesland Randstad Koopstromenonderzoek 2011 Regiorapport - 1856 Datum publicatie Februari 2012 Projectteam I&O Research Ruud Esselink Tijmen Siermann Projectomschrijving Onderzoek naar het koopgedrag in de regio Westfriesland Trefwoorden Westfriesland, winkelaanbod, leegstand, koopstromen, binding, toevloeiing, afvloeiing, omzet, bestedingen, economisch functioneren, vloerproductiviteit, consumentengedrag, aankoopkanalen, bezoekmotief en beoordeling winkelgebieden, vervoermiddel
Inhoud Belangrijkste resultaten 5 1. Inleiding 9 1.1 Aanleiding 9 1.2 Aanpak van het onderzoek 9 1.3 De regio 11 1.4 Leeswijzer & producten 11 2. Winkelaanbod en -leegstand 13 2.1 Inleiding 13 2.2 Omvang en samenstelling winkelaanbod 13 2.3 Leegstand 19 3. Koopstromen 22 3.1 Inleiding 22 3.2 Koopkrachtbinding & -toevloeiing 22 3.2.1. Draagvlakopbouw 22 3.2.2. Toe- & afvloeiing 26 3.3 Economisch functioneren 28 3.3.1. Detailhandelsomzet 30 3.3.2. Vloerproductiviteit 33 4. Kenmerken koopgedrag 37 4.1 Inleiding 37 4.2 Bezoekfrequentie 37 4.3 Bezoekmotieven 38 4.4 Beoordeling winkelgebieden 39 4.5 Vervoermiddel 41 4.6 De warenmarkt 42 4.7 Online winkelen 44 4.8 Winkelen op zondag 45
Belangrijkste resultaten
Belangrijkste resultaten Op 23 november 2011 zijn de onderzoeksresultaten van het Randstad Koopstromenonderzoek 2011 gepresenteerd. Naast een hoofdrapport zijn factsheets samengesteld voor gemeenten en aankooplocaties. Dit regiorapport bevat naast een totaaloverzicht voor Westfriesland ook veel vergelijkingsinformatie op gemeenteniveau. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste trends en uitkomsten voor de regio Westfriesland. Winkelaanbod en leegstand - Het totale winkeloppervlak in Westfriesland is sinds 2004 met 17% gegroeid tot in totaal 365.000 vierkante meter. Deze groei is sterker dan in de rest van de provincie Noord- Holland. De groei zit voornamelijk in de sector mode & luxe. - De trend van schaalvergroting zet door. De gemiddelde winkelgrootte is in zeven jaar tijd met veertig vierkante meter toegenomen tot driehonderd vierkante meter en behoort hiermee tot een van de grootste van de provincie. - Met name de branchegroep in en om het huis is sterk vertegenwoordigd in de regio. Daarentegen zijn winkels met mode & luxe juist ondergemiddeld vertegenwoordigd. Deze branche concentreert zich in Enkhuizen, Bovenkarspel en Hoorn. Hoorn heeft verder nog relatief veel aanbod in de vrije tijd -sector. - De leegstand van winkelpanden is in vergelijking met 2004 met een kwart toegenomen. De totale leegstand in Westfriesland bedraagt 25.000 vierkante meter winkelvloeroppervlak. De leegstand is het sterkst toegenomen in Stede Broec, Koggenland en Enkhuizen. Het leegstandspercentage van 6% komt overeen met het provinciale gemiddelde. Koopstromen Binding - Bijna alle Westfriezen kopen de dagelijkse boodschappen in de eigen regio. Driekwart blijft ook in de regio voor niet-dagelijkse artikelen. Van alle Noord-Hollandse regio s heeft alleen Noord-Kennemerland een hoger bindingspercentage. - Inwoners van de gemeenten Hoorn, Stede Broec en Enkhuizen blijven bij het winkelen het meest in de eigen gemeente. In gemeenten met veel kleine kernen beperkt de kooporiëntatie zich vooral tot de dagelijkse branche en de doe-het-zelf en de bloemen, planten en tuinartikelen. Toe- en afvloeiing - Het aantal klanten dat vanuit andere regio s in Westfriesland winkelt is beperkt. Voor dagelijkse als niet-dagelijkse artikelen is respectievelijk 4 en 8 procent afkomstig uit de omliggende regio s. - Westfriezen winkelen wel regelmatig buiten de eigen regio, vooral in de niet-dagelijkse sector. Hiervoor gaat men naar Noord-Kennemerland (met name Alkmaar) en Amsterdam. - Binnen de regio is Hoorn de belangrijkste aankooplocatie voor Westfriezen. De nietdagelijkse sector trekt vanuit de hele regio klanten. 5
Economisch functioneren Detailhandelsomzet - De detailhandelsomzet in Westfriesland bedraagt ongeveer 900 miljoen per jaar en neemt daarmee zeven procent van de provinciale detailhandelsomzet voor rekening. Vergeleken met de rest van de provincie, komt een relatief groot deel van de omzet uit de dagelijkse sector. - Qua omzet liggen de drie belangrijkste aankooplocaties van Westfriesland in Hoorn; het centrum, de Dr. Van Aalstweg en winkelcentrum de Kersenboogerd. - De detailhandelsomzet hangt samen met de verzorgingsfunctie en daarmee ook met de omvang van een kern. Als er wordt gekeken naar de detailhandelsomzet per inwoner scoren Opmeer, Hoorn en Stede Broec relatief hoog. Opmeer scoort met name hoog door de omzet voor dagelijkse artikelen, bloemen, planten en tuinartikelen en vrije tijdsartikelen. Hoorn heeft de hoogste omzet per inwoner bij kleding, schoenen, huishoudelijke artikelen, woninginrichting en electro. Stede Broec scoort goed op de artikelgroepen doe-het-zelf, juwelier en vrije tijd. Vloerproductiviteit - De vloerproductiviteit, berekend door de detailhandelsomzet te delen door het aantal m 2 winkelvloeroppervlak, vormt een indicatie voor het functioneren van winkelvoorzieningen. De vloerproductiviteit in Westfriesland in de dagelijkse sector scoort boven het provinciaal gemiddelde. In de niet-dagelijkse sector is de vloerproductiviteit echter ondergemiddeld. Hierdoor komt ook de totale vloerproductiviteit onder het provinciaal gemiddelde. Er wordt dus relatief weinig omzet gehaald per vierkante meter winkelvloeroppervlak. Kenmerken koopgedrag Keuzemotief - Ruim driekwart van de Westfriezen kiest een aankoopplaats voor de dagelijkse boodschappen op basis van de afstand tot de woning/woonplaats. Dit is de verklaring waarom Hoorn, Bovenkarspel en Enkhuizen vaker worden bezocht. Een groot deel van de inwoners in deze gemeenten woont dicht bij een winkelgebied. - De nabijheid is ook van belang wanneer de Westfries winkelt, maar de compleetheid van het aanbod is hier de belangrijkste factor. Ook de sfeer en uitstraling worden belangrijker als men niet-dagelijkse aankopen gaat doen. - Zowel bij de aankoop van dagelijkse als niet-dagelijkse artikelen noemt men relatief vaak de parkeergelegenheden en bereikbaarheid met de auto als belangrijk keuzemotief. Waardering winkelgebieden - Het functioneren van winkelgebieden is onder meer af te lezen aan de waardering door consumenten. Voor de dagelijkse boodschappen worden grotendeels ruime voldoendes gegeven aan de winkelgebieden. Van alle ondervraagde items scoort de bereikbaarheid per auto over de hele regio het hoogst. De veiligheid van het winkelgebied scoort over het algemeen ook goed. Het aanbod in daghoreca wordt over de hele regio vrij matig beoordeeld. - Van alle Westfriese gemeenten krijgen de winkels in Stede Broec de hoogste waarderingscijfers. - De bereikbaarheid per openbaar vervoer wordt relatief slecht beoordeeld in Koggenland en Opmeer. 6
- Westfriese consumenten zien verschillende mogelijkheden om de aantrekkelijkheid van de winkelgebieden in hun eigen woonplaats te vergroten. o Winkelaanbod: Inwoners van zowel grotere als kleinere kernen noemen uitbreiding van het winkelaanbod als een belangrijk verbeterpunt. In de kleine kernen denkt men met name aan de komst van een (discount) supermarkt en in grotere kernen noemen de inwoners veelal specifieke winkels voor het niet-dagelijkse aanbod. o Parkeren: Inwoners van Enkhuizen en Hoorn stippen de parkeerproblematiek aan als verbeterpunt. o Overig: In meerdere plaatsen is het horeca aanbod en de zondagopenstelling van supermarkten een aandachtspunt. Overige kenmerken koopgedrag - De keuze van het vervoermiddel hangt sterk samen met de structuur van een gemeente (veel of weinig kernen, compacte stedenbouwkundige opzet, winkelstructuur). Vooral in Hoorn, maar ook in Enkhuizen en Stede Broec wordt relatief weinig gebruik gemaakt van de auto. Door de kleine afstanden die men binnen deze gemeenten hoeft te overbruggen is de fiets vaak een goed alternatief. In de andere gemeenten is de auto vaak een logischere keuze vanwege de grotere afstanden en/of het beperkte openbaar vervoer. - Een meerderheid van de Westfriese consumenten bezoekt met regelmaat een warenmarkt. De meest bezochte markt in Westfriesland is de markt in het centrum van Hoorn. Van alle regionale marktbezoekers gaat 44 procent naar de markt in de Hoornse binnenstad. Mede door het aanbod en de nabijheid zijn inwoners van Hoorn ook de meest frequente marktbezoekers van de regio. - Het doen van aankopen via internet is in alle Westfriese gemeenten in opmars: twee op de drie inwoners schaft wel eens producten aan via het internet. Vooral electronica en vrijetijdsartikelen worden relatief veel via internet gekocht. - De zaterdag is de belangrijkste winkeldag. De vrijdag en donderdag volgen op gepaste afstand. Koopzondagen worden echter steeds gebruikelijker in de regio; voornamelijk in Hoorn en Enkhuizen. Het belang van de zondag als winkeldag is (vooralsnog) bescheiden. Reflectie - In de regionale detailhandelsvisie uit 2009, is een aantal strategische uitgangspunten vastgesteld. De lokaal verzorgende winkelgebieden dienen zich primair te richten op de dagelijkse sector, terwijl de niet-dagelijkse sector zou kunnen groeien in de bovenlokale winkelgebieden Hoorn-centrum, Bovenkarspel, Enkhuizen en (de kern) Medemblik. In de praktijk blijkt dat dit streven niet overeenkomt met de werkelijke ontwikkeling in de afgelopen jaren. Zo is in de lokale winkelcentra het aanbod van de niet-dagelijkse sector gegroeid, terwijl de hoeveelheid winkeloppervlak in dagelijkse sector is afgenomen. De groei in de niet-dagelijkse sector heeft zich met name voorgedaan in Koggenland en Opmeer, terwijl de toename in Enkhuizen en Hoorn vrij beperkt is gebleven. 7
1 Inleiding 8
1. Inleiding 1.1 Aanleiding Het aantal winkelmeters is de afgelopen jaren continu gegroeid, onder invloed van een groeiende bevolking, een hogere welvaart en een behoefte aan meer keuze. Beleid was dan ook vooral gericht op uitbreiding en het controleren van deze uitbreiding. Er is echter een transformatie gaande die het winkellandschap de komende decennia sterk zal doen wijzigen. Krimp zal de behoefte aan winkels verkleinen. Vergrijzing zal niet alleen de behoefte aan producten doen veranderen, ook het aantal zelfstandige winkeliers zal door gebrek aan bedrijfsopvolging afnemen. Internet zal het koopgedrag ook verder blijven veranderen. Niet alleen worden meer producten gekocht vanachter de computer en via smartphones en andere nieuw te ontwikkelen digitale gadgets. Ook is internet in toenemende mate bepalend voor de kooporiëntatie (wat koop ik waar, wanneer en tegen welke prijs). De verwachting voor de komende jaren is dat het accent, ook in de beleidsvorming en uitvoering, minder op meer en meer op betere meters zal komen te liggen. De resultaten van het koopstromenonderzoek kunnen hierin een belangrijke gidsfunctie hebben. Koopstromenonderzoek is namelijk hét instrument om koopgedrag van inwoners in kaart te brengen en veranderingen in dit gedrag in tijd en plaats te laten zien. De uitkomsten zijn te gebruiken om regionaal en lokaal detailhandelsbeleid vorm te geven dan wel te actualiseren. Inzicht in de actuele ontwikkelingen in de detailhandel en het koopgedrag is te benutten voor het regionale en lokale detailhandelsbeleid. Daarom heeft de Westfriese regio ook deelgenomen aan het koopstromenonderzoek wat in 2011 door I&O Research is uitgevoerd in de Randstad. Op 23 november 2011 zijn de onderzoeksresultaten van het Randstad Koopstromenonderzoek 2011 gepresenteerd. Naast een hoofdrapport met de uitkomsten voor de gehele Randstad zijn er factsheets samengesteld voor gemeenten en aankooplocaties. De factsheets geven op kernachtige wijze weer wat de belangrijkste uitkomsten zijn. Aanvullend zijn voor de Westfriese gemeenten lokale rapportages en een regiorapport samengesteld. Het voorliggende regiorapport bevat naast een totaaloverzicht voor Westfriesland ook veel vergelijkingsinformatie op gemeenteniveau. 1.2 Aanpak van het onderzoek De basis van het Randstad Koopstromenonderzoek 2011 vormt een enquête over koopgedrag. De afname van de vragenlijst geschiedde telefonisch en online in de periode april-juli 2011. In totaal zijn 67.000 huishoudens ondervraagd. In de regio Westfriesland hebben 3.889 huishoudens deelgenomen aan het onderzoek. De vragenlijst bevat vragen over: de aankooplocatie waar men het laatst dagelijkse boodschappen heeft gedaan (waar, motief, beoordeling, frequentie en vervoermiddel); de aankooplocatie waar men het laatst heeft gewinkeld (idem); de aankooplocatie waar men de laatste keer in negen niet-dagelijkse branches iets heeft gekocht; woon-werk aankopen; zondagaankopen; warenmarktaankopen; internetaankopen; achtergrondkenmerken. 9
Omdat de koopstromen niet ophouden bij de grenzen van het onderzoeksgebied is voor de toevloeiing uit de gemeenten direct buiten het onderzoeksgebied ook in het randgebied geënquêteerd. Alle regio s ten westen van Westfriesland zijn sowieso meegenomen in het koopstromenonderzoek. Als randgebied is de gemeente Lelystad meegenomen. Daarnaast is er sprake van toevloeiing uit de rest van Nederland (buitenlandse toevloeiing is net als in 2004 buiten beschouwing gelaten). Voor het bepalen van toevloeiing uit de rest van Nederland is gebruik gemaakt van het Mobiliteitsonderzoek Nederland (MON). Naast de uitgebreide enquêtering van consumenten, op basis waarvan de vraagzijde in beeld wordt gebracht, is voor de analyse van het winkelaanbod gebruik gemaakt van aanbodgegevens van Locatus voor de jaren 2004 en 2011. Het koopstromenonderzoek is een grootschalig consumentenonderzoek waarin inzicht wordt gegeven in het koopgedrag van consumenten. De consument is dus het uitgangspunt. Om inzicht te krijgen in het functioneren van winkelgebieden worden de koopstromen ook in financiële zin bepaald. Dit wordt gedaan door kooporiëntatiecijfers te vermenigvuldigen met consumentenbestedingen. Het gaat hier om de gemiddelde bestedingen per hoofd van de bevolking (inclusief BTW). De in het consumentenonderzoek gemeten koopkrachtbindingscijfers geven aan welk deel van de bestedingen in de eigen woongemeente of regio wordt uitgegeven en hoeveel er afvloeit naar aankoopplaatsen buiten de eigen gemeente of regio. Omgekeerd vloeien er ook bestedingen naar een gemeente toe, afkomstig van consumenten die woonachtig zijn buiten de eigen gemeente of regio (toevloeiing). Door de gebonden bestedingen van bewoners en de toevloeiende bestedingen van bezoekers bij elkaar op te tellen, kunnen de totale consumentenbestedingen in individuele winkelgebieden, gemeenten en regio s worden vastgesteld. In het rapport wordt ook wel gesproken over de gerealiseerde detailhandelsomzet. Belangrijk hierbij is dat het dan gaat om de totale som van consumentenbestedingen, inclusief BTW en exclusief bestedingen van bedrijven en instellingen in de detailhandel. Op www.kso2011.nl staat een gedetailleerde onderzoeksverantwoording. Hier wordt ondermeer aandacht besteed aan: de details van de onderzoekopzet en uitvoering; de vertaling van de vragen uit de vragenlijst naar de koopstromen; de vergelijkbaarheid van dit onderzoek met eerdere edities van het koopstromenonderzoek. 10
1.3 De regio Het onderzoeksgebied voor deze regiorapportage behelst zeven gemeenten; Hoorn, Koggenland, Opmeer, Medemblik, Enkhuizen, Stede Broec en Drechterland. 1.4 Leeswijzer & producten Dit regiorapport geeft een beeld van de positie van de regio Westfriesland ten opzichte van nabijgelegen regio s, als ook van de Westfriese gemeenten onderling en het koopgedrag van inwoners en bezoekers. Voordat het koopgedrag wordt beschreven, beschrijven we in hoofdstuk 2 de samenstelling en ontwikkeling van het winkelaanbod aan de hand van de Locatus-data. In hoofdstuk 3 besteden we aandacht aan de koopstromen. Zo wordt onder andere duidelijk in welke mate inwoners aankopen doen in de regio waarin ze wonen en hoe de kooporiëntatie zich ten opzichte van 2004 heeft ontwikkeld (voor zover gegevens uit 2004 beschikbaar en vergelijkbaar zijn). Hoofdstuk 3 geeft tevens inzicht in het economisch functioneren van regio s in termen van omzet en vloerproductiviteit. Indien mogelijk kijken we daarbij ook naar de belangrijkste aankoopplaatsen in de regio. In hoofdstuk 4 komen bezoekmotieven, beoordelingen van de winkelgebieden, bezoekfrequentie, vervoermiddelgebruik en het gebruik van aanvullende aankoopkanalen aan bod. De bijlage bevat tot slot een begrippenlijst waarin de meest gebruikte begrippen kort worden uitgelegd. Voor meer informatie en onderzoeksresultaten kunt u terecht op www.kso2011.nl. Naast het hoofdrapport zijn hier ook factsheets met kerngegevens en grafisch weergegeven koopstromen voor de belangrijkste aankoopplaatsen, gemeenten en de 33 onderscheiden herkomstregio s te downloaden. Hier kunt u bovendien ook zelf met behulp van een SWING-applicatie gegevenstabellen, figuren en kaartbeelden samenstellen. 11
2 Winkelaanbod en -leegstand 12
2. Winkelaanbod en -leegstand 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk geven we een kort overzicht van het huidige winkelaanbod in Westfriesland. Hierbij kijken we naar het winkelvloeroppervlak en het aantal winkels. Daarnaast werpen we een blik op de (ontwikkeling van de) leegstand. Tot slot kijken we naar de verhoudingen binnen de regio en hebben we een vergelijking gemaakt met andere Noord-Hollandse regio s. 1 2.2 Omvang en samenstelling winkelaanbod In zeven jaar tijd bijna 60.000 winkelmeters erbij in Westfriesland De regio Westfriesland heeft in totaal ruim 365.000 vierkante meter aan winkelvloeroppervlak. Dit is zeventien procent meer dan in 2004. Hiermee kent de regio een bovengemiddelde groei van winkeloppervlak ten opzichte van de provincie Noord-Holland. Het aantal winkels is in beperktere mate gegroeid. Provinciaal is er sprake van een lichte krimp. Tabel 2.1 Winkelaanbod Westfriesland, vergeleken (2004 en 2011). aantal m2 WVO aantal winkels 2011 2004 % ontw. 2011 2004 % ontw. Westfriesland 365.500 311.900 17% 1.210 1.190 2% Ter vergelijking: Noord-Kennemerland 547.600 435.800 26% 1.840 1.790 3% Kop Noord-Holland 302.400 271.400 11% 1.130 1.180-5% Waterland 209.900 183.400 14% 840 830 1% Provincie Noord-Holland 4.183.400 3.669.900 14% 17.780 18.200-2% Binnen de regio Westfriesland is er een duidelijke groei van het winkelaanbod zichtbaar. De grootste toenames zijn zichtbaar in Medemblik en Koggenland. Met name in Koggenland betekent dit ook een grote procentuele groei. Ook Opmeer en Drechterland kennen een grote relatieve groei. De twee gemeenten met het grootste winkelaanbod hebben procentueel het minst toename; Stede Broec heeft een groei van elf procent en Hoorn zes procent. 1 De peildatum van de gepresenteerde gegevens over winkelaanbod en winkelleegstand is 1 januari. 13
Tabel 2.2 Winkelaanbod gemeenten Westfriesland (2004 en 2011). winkelaanbod (m 2 WVO) ontwikkeling m 2 WVO (2004-2011) Gemeente 2011 2004 Abs. % Hoorn 139.730 132.420 7.310 6% Medemblik 61.550 49.960 11.590 23% Stede Broec 39.260 35.310 3.950 11% Koggenland 30.780 18.970 11.810 62% Enkhuizen 31.210 26.880 4.330 16% Drechterland 27.960 21.640 6.310 29% Opmeer 35.000 26.730 8.270 31% Westfriesland 365.480 311.900 53.570 17% Meeste meters in en om huis Ruim de helft van het aantal winkelmeters in de regio Westfriesland zit in de branchegroep in en om het huis. Dit percentage is sinds 2004 wel licht afgenomen. Een lichte groei is terug te vinden in de branchegroepen mode & luxe en overige detailhandel. Tabel 2.3 Winkelaanbod herkomstregio s provincie Noord-Holland (2004 en 2011). aantal m2 WVO aantal winkels % verdeling m2 WVO 2011 2004 % ontw. 2011 2004 % ontw. 2011 2004 dagelijks 66.900 60.770 10% 290 303-4% 18% 19% mode & luxe 61.740 47.160 31% 366 333 10% 17% 15% vrije tijd 22.030 18.540 19% 112 127-12% 6% 6% in/om huis 198.170 182.030 9% 379 384-1% 54% 58% detailhandel overig 16.640 3.400 389% 66 46 43% 5% 1% totaal 365.480 311.900 17% 1.213 1.193 2% 100% 100% Dagelijkse sector onder provinciaal gemiddelde Zowel qua het aantal verkooppunten als qua winkelvloeroppervlak is de dagelijkse sector in Westfriesland minder vertegenwoordigd dan provinciaal gemiddeld. Op het gebied van mode & luxe is het oppervlak ook minder groot. Dit komt vooral door de relatief sterk vertegenwoordigde branchegroep in en om het huis (zie figuur 2.1). 14
Figuur 2.1 Verdeling aantal winkels (VKP) en m 2 WVO Westfriesland en provincie Noord-Holland (in %; 2011). WFR VKP 24% 30% 9% 31% 5% NH VKP 28% 30% 10 % 26% 6% WFR WVO 18% 17% 6% 54% 5% NH WVO 21% 22% 7% 46% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% dagelijkse artikelen mode en luxe vrije tijd in en om het huis overig NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Groei over de hele regio; Koggenland neemt meest toe Van alle Westfriese gemeenten noteert Koggenland de grootste procentuele toename in winkelvloeroppervlak sinds 2004. Op gepaste afstand volgen Opmeer, Drechterland en Medemblik. Relatief gezien was de minste groei in Hoorn en Stede Broec te vinden. In beide gevallen is dit deels te wijten aan een afname van de branchegroep in en om het huis. De dagelijkse sector in Hoorn kende wel een sterke groei. In alle gemeenten is de overige detailhandel gegroeid, waarbij het procentueel gezien vaak om grote veranderingen gaat. Nog steeds geldt wel dat de overige detailhandel een relatief klein deel van de totale detailhandel vormt (zie onder meer figuur 2.1). Tabel 2.4 Ontwikkeling WVO in m 2, naar branchegroep (tussen 2004 en 2011). Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland branchegroep abs. % abs. % abs. % abs. % dagelijks 3.060 14% 680 6% 580 9% 820 16% mode & luxe 2.930 10% 3.560 84% 3.830 82% 1.970 275% vrije tijd 920 7% 180 10% -100-10% 550 64% in/om huis -2.320-3% 6.660 21% -2.440-10% 7.430 62% detailhandel overig 2.730 192% 510 335% 2.080 1693% 1.050 351% totaal 7.310 6% 11.590 23% 7.890 11% 11.810 62% 15
Tabel 2.4 (vervolg) Ontwikkeling WVO in m 2, naar branchegroep (tussen 2004 en 2011). Enkhuizen Drechterland Opmeer branchegroep abs. % abs. % abs. % dagelijks 450 6% 330 7% 210 6% mode & luxe 1.400 21% -110-12% 1.010 59% vrije tijd 310 18% -40-15% 1.680 218% in/om huis 1.370 13% 610 4% 4.840 23% detailhandel overig 810 85% 5.520 1487% 540 675% totaal 4.330 16% 6.310 29% 8.270 31% NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Aantal winkels neemt toe; Opmeer en Hoorn kampen met lichte krimp Voor Westfriesland als geheel geldt dat het aantal winkels in de periode 2004-2011 is toegenomen. Er zijn twintig winkels bijgekomen sinds 2004. Hierbij zien we wel duidelijke verschillen per gemeente. Enkhuizen, Koggenland en Medemblik hebben een duidelijke groei van het aantal winkels. Enkhuizen heeft de kleinste toename van het aantal winkelmeters, maar wel de grootste stijging van het aantal winkels. In Medemblik en Koggenland vertaalt de relatief sterke uitbreiding van het winkelaanbod zich in meer meters en meer winkels. In Opmeer en Hoorn is sprake van een afname van het aantal winkels. Hier is sprake van schaalvergroting. Tabel 2.5 Ontwikkeling in aantal winkels, naar branchegroep (tussen 2004 en 2011). Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland branchegroep abs. % abs. % abs. % abs. % dagelijks -3-3% -6-12% -3-10% -1-4% mode & luxe 5 3% 10 22% 3 10% 4 31% vrije tijd -6-10% 0 0% -2-22% 1 14% in/om huis -15-9% 3 5% 2 5% 0 0% detailhandel overig 9 45% 1 25% 3 150% 4 133% totaal -10-2% 8 4% 3 3% 8 10% Enkhuizen Drechterland Opmeer branchegroep abs. % abs. % abs. % dagelijks 2 5% 2 11% -4-21% mode & luxe 13 32% -2-22% 0 0% vrije tijd -3-16% -3-60% -2-29% in/om huis 0 0% 2 10% 3 15% detailhandel overig 0 0% 3 75% 0 0% totaal 12 8% 2 4% -3-5% NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. 16
Mode & luxe concentreert zich in kernen met centrumfunctie Wanneer wordt ingezoomd op de verdeling in branchegroepen per gemeente valt op dat de dagelijkse sector en mode en luxe vooral in Enkhuizen sterk vertegenwoordigd zijn. In Hoorn is relatief veel winkelvloeroppervlak bezet door winkels die vallen in de vrije tijd -sector, terwijl de overige detailhandel hoog scoort in Drechterland. In Opmeer is de sector in en om het huis met name zeer sterk vertegenwoordigd. Tabel 2.6 Procentuele verdeling aantal m 2 WVO 2011, naar branchegroep. Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer dagelijks 18% 20% 17% 20% 25% 17% 10% mode & luxe 22% 13% 22% 9% 26% 3% 8% vrije tijd 9% 3% 2% 5% 6% 1% 7% in/om huis 47% 63% 53% 63% 37% 58% 73% detailhandel overig 3% 1% 6% 4% 6% 21% 2% NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Gemiddelde winkelomvang groeit In Enkhuizen en Hoorn zijn de winkels gemiddeld relatief klein. Dit heeft mede te maken met de historische binnensteden van deze kernen. Verder valt op dat de regio een gemiddelde winkelgrootte heeft van driehonderd vierkante meter. Dit is veertig vierkante meter meer dan in 2004. Hiermee gaat Westfriesland mee met de trend dat winkelruimtes steeds groter worden. De gemiddelde winkelgrootte behoort tot één van de grootste van de provincie. Figuur 2.2 Gemiddelde winkelomvang Westfriese gemeenten (2004 en 2011). Opmeer 431 593 Drechterland 380 474 Stede Broec Medemblik 231 318 344 342 Koggenland 278 327 WFF 260 300 Hoorn Enkhuizen 191 178 241 259 2011 2004 0 100 200 300 400 500 600 Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. 17
Aantal winkelmeters per inwoner hoog in Westfriesland In Westfriesland zijn er relatief veel winkelmeters per inwoner beschikbaar (1.774 m 2 WVO per 1.000 inwoners). Uitgezonderd Noord-Kennemerland (2.008 m 2 WVO) en Kop Noord-Holland (1.833 m 2 WVO) hebben alle overige regio s in Noord-Holland een lager aantal winkelmeters per 1.000 inwoners. Na Opmeer zijn Enkhuizen, Hoorn en Stede Broec de kernen met de meeste winkelmeters per inwoner. Figuur 2.3 Winkelvloeroppervlakte per 1.000 inwoners, Westfriesland (2011). Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. In Enkhuizen is het hogere aantal vierkante meters winkelvloeroppervlak per duizend inwoners vooral terug te zien in de dagelijkse sector. In Opmeer, Hoorn en Stede Broec scoort de nietdagelijkse sector hoog. Tabel 2.7 Aantal m 2 WVO per 1.000 inwoners Westfriese gemeenten, dagelijkse en niet-dagelijkse sector (2011). sector Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer dagelijks 363 289 322 274 432 249 315 niet-dagelijks 1.626 1.154 1.524 1.128 1.288 1.200 2.736 Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. 18
2.3 Leegstand Leegstand vormt een belangrijke indicator voor het economisch functioneren van aankoopplaatsen. Het is daarom van belang om extra aandacht te besteden aan de ontwikkeling van de winkelleegstand in de regio. De leegstand in de regio Westfriesland bedraagt 25.000 vierkante meter winkelvloeroppervlak. Dit is een toename van ongeveer een kwart ten opzichte van 2004. Gemiddeld is de leegstand in Noord-Holland in sterkere mate toegenomen. De leegstand bedraagt net als het Noord-Hollands gemiddelde - zes procent van het totale aanbod. Opvallend is dat het aantal winkels wat leegstaat wel is afgenomen. Dit gebeurde in Noord-Holland verder alleen in de Zaanstreek. Zeven procent van de winkels staat momenteel leeg. Dit is een fractie minder dan het provinciaal gemiddelde. Tabel 2.8 Winkelleegstand herkomstregio s Noord-Holland (2004 en 2011). aantal m 2 WVO aantal winkels 2011 2004 % ontw. % 2011 2011 2004 % ontw. % 2011 Westfriesland 25.000 20.200 24% 6% 90 100-10% 7% Ter vergelijking: Noord-Kennemerland 40.800 23.900 71% 7% 140 90 56% 7% Kop Noord-Holland 17.400 19.400-10% 5% 90 90 0% 7% Waterland 10.000 4.700 113% 5% 30 30 0% 4% Provincie Noord-Holland 287.900 218.500 32% 6% 1.450 1.210 20% 8% Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Deze toename van leegstand binnen de regio wordt vooral veroorzaakt door de grotere leegstand in Stede Broec, Koggenland en Enkhuizen. De andere gemeenten blijven min of meer stabiel of hebben zelfs een verminderde leegstand, zoals Hoorn en Opmeer. Tabel 2.9 Winkelleegstand gemeenten Westfriesland (2004 en 2011). aantal m 2 WVO aantal winkels 2011 2004 % ontw. % 2011 2011 2004 % ontw. % 2011 Hoorn 7.000 13.500-48% 5% 39 55-29% 6% Medemblik 1.400 1.400 2% 2% 13 13 0% 6% Stede Broec 8.600 900 848% 18% 11 3 267% 9% Koggenland 2.500 400 517% 8% 4 5-20% 4% Enkhuizen 3.800 2.100 79% 11% 15 12 25% 8% Drechterland 700 800-12% 2% 2 2 0% 3% Opmeer 900 1.100-22% 3% 2 8-75% 3% Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. De procentuele leegstand is in 2011 het grootst in Stede Broec, Enkhuizen en Koggenland. In de rest van de regio blijft de leegstand vijf procent of minder van het totale winkelvloeroppervlak behelzen. 19
Figuur 2.4 Winkelleegstand gemeenten Westfriesland. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. 20
3 Koopstromen 21
3. Koopstromen 3.1 Inleiding De afgelopen jaren is het winkelaanbod in Westfriesland fors gegroeid. Niet alleen veranderingen in de omvang van het winkelaanbod doen koopgedrag veranderen. Ook wijzigingen in de samenstelling kunnen de trekkracht van een aankoopplaats doen toe- of afnemen. Een nieuwe landelijke formule, een meer evenwichtig samengesteld of juist onderscheidend winkelaanbod beïnvloedt de verzorgingsfunctie van aankoopplaatsen. In dit hoofdstuk gaan we in op de huidige verzorgingsfunctie van de Westfriese kernen die hebben deelgenomen aan het koopstromenonderzoek. In dit hoofdstuk spelen de begrippen binding, toevloeiing en afvloeiing een belangrijke rol. Koopkrachtbinding, wat de mate waarin inwoners van een plaats hun aankopen doen in winkels die in deze plaats gevestigd zijn, weergeeft. Het andere gedeelte van het draagvlak bestaat uit koopkrachttoevloeiing, die wordt gedefinieerd als de mate waarin inwoners uit andere plaatsen aankopen doen in een aankoopplaats. Bestedingen die buiten de eigen plaats worden gedaan, noemen we koopkrachtafvloeiing. 3.2 Koopkrachtbinding & -toevloeiing 3.2.1. Draagvlakopbouw De totale omzet voor dagelijkse artikelen bedraagt in Westfriesland bijna 500 miljoen. Het aandeel inwoners van Westfriesland dat in de eigen regio dagelijkse artikelen koopt (koopkrachtbinding) is 95 procent. Voor niet-dagelijkse artikelen is het draagvlak 386 miljoen en het aandeel inwoners van Westfriesland dat in de eigen regio niet-dagelijkse artikelen koopt bedraagt 74 procent. Tabel 3.1 Detailhandelsomzet regio Westfriesland in milj., uitgesplitst naar binding & toevloeiing, per artikelgroep (2011). totale binding toevloeiing artikelgroep omzet absoluut % 1 ) absoluut % 2 ) dagelijks 494,9 476,1 95% 18,8 4% niet-dagelijks 386,1 353,5 74% 32,6 8% - kleding 79,6 71,6 66% 8,0 10% - schoenen 17,9 15,9 69% 2,0 11% - woninginrichting 61,8 55,1 71% 6,7 11% - huishoudelijke artikelen 25,7 24,3 82% 1,4 5% - juweliersartikelen 9,6 8,9 81% 0,7 7% - vrijetijdsartikelen 53,9 51,2 65% 2,7 5% - electro 47,7 44,7 69% 3,0 6% - doe-het-zelf 35,7 34,7 93% 1,0 3% - bloemen, planten en tuinartikelen 53,2 47 96% 6,2 12% 1) mate waarin de bevolking in de eigen regio koopt, uitgedrukt als percentage van het aantal inwoners 2) mate waarin regio Westfriesland klanten uit andere regio s aantrekt, uitgedrukt als percentage van het draagvlak 22
De artikelgroepen bloemen, planten- en tuinartikelen en doe-het-zelf-artikelen weten naast de artikelen uit de dagelijkse sector de meeste eigen koopkracht aan zich te binden: respectievelijk 96 en 93 procent van de inwoners van Westfriesland koopt deze artikelgroepen in de eigen regio. Van het totale draagvlak voor dagelijkse artikelen is 4 procent afkomstig uit andere regio s. Voor de niet-dagelijkse sector is dat 8 procent. De dagelijkse boodschappen worden door 95% van de Westfriezen in de eigen regio gedaan. Deze binding van de Westfries aan de eigen regio is relatief hoog. Van alle Noord-Hollandse regio s heeft alleen Noord-Kennemerland een hoger bindingspercentage. Winkelen doet men in driekwart van de gevallen in de eigen regio. Figuur 3.1 Bindingspercentage dagelijkse en niet-dagelijkse sector, regio Westfriesland en buurregio s (2011). Noord-Kennemerland 78% 95% West-Friesland 74% 95% Kop Noord-Holland 69% 93% Waterland 62% 91% dagelijks niet-dagelijks 0% 20% 40% 60% 80% 100% Koopkrachtbinding hoogst in Hoorn, Stede Broec en Enkhuizen Inzoomend op de afzonderlijke dagelijkse en niet-dagelijkse branches per gemeente zien we in elke branche een verband tussen omvang van het winkelaanbod (en daarmee ook de gemeentegrootte) en bindingspercentage. Vooral in de modische branches loopt de binding snel op naarmate het inwonertal van gemeenten groter is (zie tabel 3.2). In Hoorn, Stede Broec en Enkhuizen is dan ook een relatief hoge binding zichtbaar. In de kleinere gemeenten beperkt de kooporiëntatie op de eigen gemeente zich vooral tot de dagelijkse branches en de doe-het-zelf en de bloemen, planten en tuinartikelen. In de dagelijkse sector is de binding relatief hoog. Alleen Drechterland en Koggenland hebben een bindingspercentage onder de zeventig procent. Drechterland heeft het laagste bindingspercentage. Een groot deel van de Drechterlanders doet inkopen in Hoorn of Stede Broec. Met name bij de gemeenten Opmeer en Koggenland vloeit er ook een deel af naar winkelgebieden buiten de regio, zoals Heerhugowaard, Alkmaar en Schagen. Vergeleken met de binding in 2008 zijn er geen grote ontwikkelingen. 2 De binding in de dagelijkse sector is overal licht toegenomen. Men doet dus vaker boodschappen in de eigen gemeente. De gemeente Opmeer heeft een hogere koopkrachtbinding in zowel de dagelijkse als de niet-dagelijkse sector. 2 Uit: Regionale Detailhandelsvisie (2008) Deze cijfers zijn ramingen op basis van het koopstromenmodel van Goudappel Coffeng uit 2003. 23
De samenvoeging van de gemeenten Andijk, Medemblik en Wervershoof zorgen voor een nieuwe gemeente. De oude gemeente Medemblik scoorde vrij gemiddeld; Wervershoof had een relatief hoge binding en Andijk een relatief lage binding. De afvloeiing in Andijk was met name richting Enkhuizen en deze afvloeiing is er nog steeds. De nieuwe gemeente Medemblik heeft al met al een licht hogere binding. Verder blijft de balans tussen de gemeenten hetzelfde. Tabel 3.2 Bindingspercentage dagelijkse en niet-dagelijkse branches Westfriese gemeenten (2011). Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer dagelijkse sector 94% 80% 89% 69% 89% 61% 87% levensmiddelen 94% 81% 89% 71% 90% 62% 88% persoonlijke verzorging 92% 73% 88% 55% 88% 53% 85% niet-dagelijkse sector 73% 35% 58% 26% 47% 9% 43% kleding 68% 17% 51% 8% 29% 2% 19% schoenen en lederwaren 73% 21% 42% 4% 46% 1% 31% electronica 70% 33% 46% 26% 45% 0% 44% huishoudelijke artikelen 83% 55% 76% 31% 72% 14% 57% vrijetijdsartikelen 68% 37% 60% 25% 50% 4% 39% juweliersartikelen 75% 59% 71% 59% 65% 20% 48% woninginrichting 67% 29% 38% 18% 29% 8% 27% doe-het-zelf 95% 47% 92% 49% 85% 17% 74% bloemen, planten en tuinartikelen 84% 59% 80% 65% 61% 38% 95% 24
Figuur 3.2 Bindingspercentage dagelijkse sector Westfriese gemeenten (2011). Figuur 3.3 Bindingspercentage niet-dagelijkse sector Westfriese gemeenten (2011). 25
3.2.2. Toe- & afvloeiing Consumenten doen de dagelijkse aankopen grotendeels in hun eigen woonplaats. Niet-dagelijkse artikelen zoals kleding en electro worden daarentegen vaker elders gekocht. Bestedingen buiten de eigen gemeente creëren toevloeiing voor de gemeente waar de besteding wordt gedaan en afvloeiing voor de gemeente waar de consument vandaan komt. Door de koopkrachttoevloeiing af te zetten tegen de koopkrachtafvloeiing (saldo) ontstaat inzicht in de mate waarin deze koopstromen voor een extra detailhandelsomzet zorgen of dat er per saldo omzet weglekt. Veel gemeenten meer afvloeiing dan toevloeiing Wanneer we kijken naar de dagelijkse sector dan zien we dat met name Drechterland en Medemblik een negatief koopstromensaldo hebben, waarbij de afvloeiing naar andere gemeenten duidelijk groter is dan de toevloeiing vanuit andere gemeenten. Hoorn heeft een positief omzetsaldo. In de niet-dagelijkse sector is de aantrekkingskracht van Hoorn nog duidelijker zichtbaar. Hier heeft Hoorn een fors grotere omzettoevloeiing dan -afvloeiing. Met uitzondering van Stede Broec is in de overige Westfriese gemeenten het omzetsaldo negatief (zie figuur 3.5). De afvloeiing naar internet is bij alle gemeenten in Westfriesland in de niet-dagelijkse sector groter dan in de dagelijkse sector. Ook hier valt de positie van Hoorn op. Zo n 40 procent van de omzetafvloeiing bestaat uit aankopen die men via internet doet en niet in de winkel, waar dat in de overige gemeenten rond de 20 procent ligt. Internetgebruik heeft veel invloed op het koopgedrag en daarmee ook op het functioneren van winkelgebieden. Figuur 3.4 Toe- en afvloeiing Westfriese gemeenten (milj. ). Dagelijkse sector Niet-dagelijkse sector Hoorn 9 30 18 26 93 Stede Broec 5 11 4 17 25 Opmeer 3 9 3 13 12 Enkhuizen 5 6 4 17 9 Koggenland 1 16 7 5 34 4 Medemblik 20 6 7 36 3 Drechterland 19 4 11 56 9 100 80 60 40 20 0 20 40 60 80 100 100 80 60 40 20 0 20 40 60 80 100 afvloeiing (internet) afvloeiing (andere aankoopplaatsen) toevloeiing Westfriesland verliest aan Noord-Kennemerland Op regioniveau is er in de dagelijkse sector de meeste interactie tussen Westfriesland en Noord- Kennemerland, waarbij de afvloeiing vanuit Westfriesland 10 miljoen bedraagt tegenover een toevloeiing van ongeveer 4 miljoen. 26
Figuur 3.5 Koopstromen tussen Westfriesland en omliggende regio s, dagelijkse sector (milj. ). In de niet-dagelijkse sector is het omzetlek naar Noord-Kennemerland voor Westfriesland een kleine 26 miljoen. Daarnaast is ook de afvloeiing naar Amsterdam groter. Hier staan positieve omzetsaldo s vanuit Waterland en Kop Noord-Holland tegenover (zie figuur 3.6). Figuur 3.6 Koopstromen tussen Westfriesland en omliggende regio s, niet-dagelijkse sector (milj. ). 27
De reikwijdte van Hoorn Steden genereren de meeste toevloeiing. Ze trekken dus veel klanten uit de omliggende plaatsen aan. Het verzorgingsgebied verschilt echter per stad. In Westfriesland is Hoorn de grootste stad van de regio. Vanzelfsprekend trekt Hoorn dan ook de meeste bezoekers uit andere gemeenten in Westfriesland. Bij de dagelijkse artikelen gaat het om de buurgemeenten Koggenland, Medemblik en Drechterland. Bij niet-dagelijkse artikelen is de reikwijdte van Hoorn groter en worden klanten uit de hele regio aangetrokken. Figuur 3.7 Figuur 3.8 Toevloeiing dagelijkse artikelen Hoorn Toevloeiing niet-dagelijkse artikelen Hoorn In nabijgelegen regio s zijn er meerdere voorbeelden van plaatsen met een centrumfunctie zoals Hoorn. Ongeveer één op de vier Westfriezen doet in Hoorn de dagelijkse boodschappen en ruim de helft winkelt in Hoorn. Ongeveer vergelijkbare percentages zijn te vinden voor Alkmaar. Tabel 3.3 Gemeente met het grootste aandeel in de regionale binding per herkomstregio voor de dagelijkse en niet-dagelijkse sector (2011). herkomstregio gemeente dagelijks (in %) gemeente niet-dagelijks (in %) Westfriesland Hoorn 39% Hoorn 55% Kop NH Den Helder 37% Den Helder 44% Noord-Kennemerland Alkmaar 39% Alkmaar 54% Waterland Purmerend 61% Purmerend 69% 3.3 Economisch functioneren Een belangrijk element om te komen tot detailhandelsbeleid is inzicht in het economisch functioneren van de detailhandel. Hierbij nemen de koopstromen en het winkelaanbod een belangrijke plaats in. Beide aspecten zijn in de vorige hoofdstukken behandeld. In deze paragraaf vertalen we de koopstroomgegevens in cijfers over de detailhandelsomzet en geven we door confrontatie van vraag en aanbod inzicht in de omzet per winkelmeter. Nota bene: het betreft hier de totale consumentenbestedingen in individuele winkelgebieden, gemeenten en regio s, afkomstig van bestedingen van bewoners en bezoekers. In het rapport wordt ook wel gesproken over de gerealiseerde detailhandelsomzet. Belangrijk hierbij is dat het dan gaat om de totale som van consumentenbestedingen, inclusief BTW en exclusief bestedingen van bedrijven en instellingen in de detailhandel. 28
Omzet in dagelijkse sector sterk gegroeid De winkelbestedingen zijn de afgelopen jaren toegenomen. In de dagelijkse sector stegen de gemiddelde jaarlijkse bestedingen in de periode 2004-2010 van 2.060 naar 2.510 per hoofd van de bevolking, een groei van 22 procent. In de niet-dagelijkse sector was de groei minder groot, namelijk van 2.400 naar 2.460 (+2,5 procent) 3. Wanneer we kijken naar de geïndexeerde omzetontwikkeling in de Nederlandse detailhandel zien we dat 2008 een kanteljaar vormt voor de niet-dagelijkse sector (zie figuur 3.9). In tegenstelling tot de dagelijkse sector is er sindsdien sprake van een negatieve omzetontwikkeling. De omzetgroei in de dagelijkse sector is deels het gevolg van prijsinflatie maar ook het aantal verkochte artikelen (volumegroei) is in de periode 2004-2011 toegenomen. In de niet-dagelijkse sector is de teruggang in omzet volledig het gevolg van een volumereductie; er zijn minder artikelen verkocht de laatste jaren. Figuur 3.9 Geïndexeerde ontwikkeling omzet detailhandel 1) en economische groei, Nederland (2000=100). 135 130 125 120 115 110 105 100 95 Detailhandel totaal Winkels in voedingsmiddelen Winkels in non-foodartikelen Economische groei 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1) Detailhandel betreft de totale detailhandel, exclusief apotheken en benzinestations (omvat winkels in food, winkels in non-food, postorderbedrijven, internetverkopers en ambulante handel). Omzetontwikkeling is gebaseerd op prijs- en volumeontwikkeling en is inclusief BTW. Bron: CBS; bewerking: I&O Research. 3 Het betreft hier de gemiddelde landelijke consumentenbestedingen per jaar per hoofd van de bevolking, inclusief BTW (bron: HBD). 29
3.3.1. Detailhandelsomzet Westfriesland genereert 7 procent van provinciale detailhandelsomzet De detailhandelsomzet in Westfriesland is bijna 900 miljoen euro. Hiermee heeft de regio een omzetaandeel van 7 procent in de totale detailhandelsomzet in Noord-Holland. De meer zuidelijke regio s van de provincie hebben met uitzondering van Noord-Kennemerland een hogere omzet. Een relatief groot deel van de omzet (56 procent) komt ook uit de dagelijkse sector. Tabel 3.4 Detailhandelsomzet Westfriesland, vergeleken (milj. ). dagelijkse sector niet-dagelijkse sector totaal Abs. % Abs. % Westfriesland 495 56% 386 44% 881 Ter vergelijking: Noord-Kennemerland 671 51% 635 49% 1.306 Kop NH 387 58% 285 42% 672 Waterland 366 60% 249 40% 615 Provincie Noord-Holland 6.390 54% 5.472 46% 11.862 Hoorn hoge detailhandelsomzet per inwoner De detailhandelsomzet en daarmee ook de verzorgingsfunctie hangt grotendeels samen met de omvang van een kern. Om meer inzicht te krijgen in de kooporiëntatiekracht van gemeenten is de detailhandelsomzet per inwoner berekend. Deze is vooral hoog in Hoorn, Stede Broec en Opmeer. 30
Figuur 3.10 Gemiddelde detailhandelsomzet per inwoner per gemeente, Westfriesland (2011). Alleen in Hoorn en Stede Broec is de omzet in de niet-dagelijkse sector hoger dan de omzet in de dagelijkse sector. Met name in Koggenland en Drechterland is de omzet in de niet-dagelijkse sector beperkt. Tabel 3.5 Detailhandelsomzet per inwoner, gemeenten in Westfriesland. dagelijkse sector niet-dagelijkse sector Hoorn 2.700 3.000 Medemblik 2.100 1.000 Stede Broec 2.500 2.700 Koggenland 2.100 800 Enkhuizen 2.500 1.600 Drechterland 1.700 400 Opmeer 2.900 2.400 In tabel 3.6 is per branche de omzet per 1.000 inwoners weergegeven, waardoor duidelijk wordt welke gemeenten hier in verhouding tot het aantal inwoners veel of weinig omzet genereren. De gemeente met de hoogste omzet voor dagelijkse artikelen is dan Opmeer. Opmeer scoort qua omzet ook hoog bij bloemen, planten en tuinartikelen en vrije tijdsartikelen. 31
Hoorn heeft de hoogste omzet per inwoner bij kleding, schoenen, huishoudelijke artikelen, woninginrichting en electro. Stede Broec scoort goed op de artikelgroepen doe-het-zelf, juwelier en vrije tijd. Enkhuizen is vaak de derde gemeente qua omzet. Drechterland heeft in de meeste branches een relatief lage omzet per 1.000 inwoners; alleen bij de bloemen, planten en tuinartikelen heeft Drechterland van de zeven Westfriese gemeenten niet de laagste omzet per 1.000 inwoners. Verder heeft Koggenland ook een vrij lage omzet voor het aantal inwoners. Relatief gezien heeft Koggenland veel omzet in de branches juweliersartikelen, vrije tijdsartikelen en de bloemen, planten en tuinartikelen. Medemblik heeft met name een hoge omzet bij de vrije tijdsartikelen. Tabel 3.6 Omzet per 1.000 inwoners. Dagelijks Kleding Schoenen Huishoudelijk Opmeer 2.940 Hoorn 770 Hoorn 170 Hoorn 190 Stede Broec 2.710 Stede Broec 640 Stede Broec 110 Stede Broec 170 Hoorn 2.710 Enkhuizen 250 Enkhuizen 90 Enkhuizen 130 Enkhuizen 2.470 Opmeer 150 Opmeer 60 Opmeer 110 Medemblik 2.120 Medemblik 110 Medemblik 30 Medemblik 90 Koggenland 2.060 Koggenland 40 Koggenland 10 Koggenland 50 Drechterland 1.720 Drechterland 20 Drechterland 0 Drechterland 30 Woninginrichting Electro Doe-het-zelf Bloemen en planten Hoorn 520 Hoorn 400 Stede Broec 320 Opmeer 930 Stede Broec 290 Stede Broec 270 Hoorn 240 Stede Broec 310 Medemblik 220 Enkhuizen 230 Enkhuizen 180 Hoorn 250 Opmeer 200 Opmeer 200 Opmeer 170 Koggenland 210 Enkhuizen 190 Medemblik 120 Koggenland 100 Drechterland 180 Koggenland 120 Koggenland 110 Medemblik 90 Enkhuizen 170 Drechterland 80 Drechterland 10 Drechterland 40 Medemblik 160 Juwelier Vrije tijd Stede Broec 70 Stede Broec 360 Hoorn 60 Opmeer 190 Enkhuizen 50 Medemblik 160 Koggenland 50 Koggenland 120 Medemblik 40 Hoorn 410 Opmeer 40 Enkhuizen 290 Drechterland 20 Drechterland 30 Top 3 winkelgebieden Westfriesland in Hoorn gelegen Van de Westfriese detailhandelsomzet wordt 46 procent gegenereerd in Hoorn. Qua omzet liggen de drie belangrijkste aankooplocaties in Westfriesland alle drie in Hoorn; het gaat om het centrum, de Dr. Van Aalstweg en het winkelcentrum de Kersenboogerd. Tabel 3.7 Detailhandelsomzet herkomstregio s provincie Noord-Holland (milj. ). regio 1 e aankoopplaats 2 e aankoopplaats 3 e aankoopplaats Westfriesland Hoorn, Centrum 159 Hoorn, Dr van Aalstweg 51 Hoorn, De Kersenboogerd 48 Noord- Kennemerland Alkmaar, Centrum 242 Heerhugowaard, Middenwaard 126 Alkmaar, De Mare 109 Waterland Purmerend, Centrum 140 Purmerend, Weidevenne 44 Purmerend, Gildeplein 35 Kop NH Schagen, Centrum 127 Den Helder, Centrum 99 Den Burg, Centrum 46 32
Op basis van de kooporiëntatiecijfers kan ook gekeken worden naar de detailhandelsomzet in winkelgebieden. Tabel 3.8 geeft voor de dagelijkse en niet-dagelijkse sector voor de tien Westfriese winkelgebieden met de hoogste omzet een omzetraming. Voor de dagelijkse sector geldt dat na de binnenstad van Hoorn twee andere Hoornse locaties het hoogst scoren. Het zijn de winkelcentra de Huesmolen en Kersenboogerd. Op gepaste afstand volgen de centra van Enkhuizen, Bovenkarspel, Hoogkarspel en Opmeer. Ook de winkelcentra de Vijverhof (Avenhorn) en Koperwiekplein (Enkhuizen) behalen nog een flinke omzet. In de niet-dagelijkse sector heeft het centrum van Hoorn bij verre de grootste omzet. Ook de Dr. Van Aalstweg in Hoorn heeft nog een flink hogere omzet dan het eerstvolgende winkelgebied: het centrum van Enkhuizen. Opvallend is dat de centra van Medemblik en Wervershoof relatief veel omzet draaien in de niet-dagelijkse sector. Daarnaast zijn er gebieden in Hoorn, Grootebroek en Bovenkarspel die veel omzet draaien, maar geen deel uitmaken van een definieerbaar winkelgebied. Tabel 3.8 Top 10 van winkelgebieden met hoogste omzet, dagelijkse en niet-dagelijkse artikelen. dagelijkse artikelen omzet (milj. ) niet-dagelijkse artikelen omzet (milj. ) Hoorn - Centrum 43 Hoorn - Centrum 116 Hoorn - Kersenboogerd 42 Hoorn Dr. Van Aalstweg 50 Hoorn - Huesmolen 34 Enkhuizen - Centrum 21 Enkhuizen - Centrum 23 Bovenkarspel - Centrum 19 Bovenkarspel - Centrum 22 Hoorn - Overig 13 Enkhuizen - Koperwiekplein 21 Medemblik - Centrum 13 Hoogkarspel - Centrum 21 Wervershoof - Centrum 9 Avenhorn - Vijverhof 20 Hoorn - Huesmolen 8 Hoorn - Overig 20 Grootebroek - Overig 8 Opmeer - Centrum 19 Bovenkarspel - Overig 7 3.3.2. Vloerproductiviteit In de afgelopen jaren is het winkelaanbod in de Randstad met 12 procent toegenomen. De gemiddelde detailhandelsuitgaven zijn in de dagelijkse sector wel gegroeid, maar in de nietdagelijkse sector houden consumenten meer de hand op de knip. De omzettaart wordt verdeeld over meer winkelmeters. Om meer zicht te krijgen in hoe de gerealiseerde omzet, afkomstig uit consumentenbestedingen van bewoners en bezoekers, zich heeft ontwikkeld in verhouding tot de veranderingen in het winkeloppervlak brengen we de vloerproductiviteit in beeld. De vloerproductiviteit, berekend door de detailhandelsomzet te delen door het aantal m 2 winkelvloeroppervlak (WVO, exclusief leegstand), vormt een indicatie voor het functioneren van winkelvoorzieningen 4. Een lage vloerproductiviteit duidt er op dat de bewinkelingssituatie niet in balans is, waarbij sprake kan zijn van overbewinkeling of juist te weinig oriëntatie op de eigen winkelvoorzieningen. Omzet per winkelmeter in niet-dagelijkse sector lager dan provinciaal gemiddelde De vloerproductiviteit in Westfriesland in de dagelijkse sector scoort boven het provinciaal gemiddelde. In de niet-dagelijkse sector is de vloerproductiviteit echter ondergemiddeld. Dit maakt dat ook de totale vloerproductiviteit onder het gemiddelde van Noord-Holland ligt. 4 Bij de berekening van de vloerproductiviteit is uitgegaan van het winkeloppervlak (m 2 WVO) exclusief leegstand. 33
Tabel 3.9 Vloerproductiviteit herkomstregio s provincie Noord-Holland (2011). dagelijkse sector niet-dagelijkse sector totaal Westfriesland 7.397 1.293 2.411 Ter vergelijking: Waterland 7.796 1.526 2.929 Noord-Kennemerland 6.624 1.423 2.385 Kop Noord-Holland 5.603 1.222 2.221 Provincie Noord-Holland 7.180 1.660 2.840 Binnen de regio Westfriesland is vooral in de gemeenten Opmeer en Stede Broec sprake van een hoge vloerproductiviteit in de dagelijkse sector. Figuur 3.11 Vloerproductiviteit dagelijkse sector gemeenten Westfriesland (2011). 34
In de niet-dagelijkse sector is de vloerproductiviteit het grootste in de gemeenten Hoorn en Stede Broec. Figuur 3.12 Vloerproductiviteit niet- dagelijkse sector gemeenten Westfriesland (2011). 35
4 Kenmerken koopgedrag 36
4. Kenmerken koopgedrag 4.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk werd duidelijk dat de mate waarin inwoners georiënteerd zijn op de eigen woonplaats varieert. Ook de stromen tussen gemeenten zijn sterk verschillend. Natuurlijk heeft dat onder meer te maken met het winkelaanbod. Maar het koopgedrag van consumenten wordt ook beïnvloed door meer kwalitatieve aspecten. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar factoren als bezoekmotieven, bezoekfrequenties en beoordeling van winkelgebieden. 4.2 Bezoekfrequentie In tabel 4.1 is de frequentie waarmee inwoners van Westfriesland boodschappen doen en winkelen opgenomen. Hogere bezoekfrequentie bij belangrijkste winkelkernen De bezoekfrequentie verschilt sterk per gemeente. Duidelijk zichtbaar is dat in de belangrijkste winkelkernen (Hoorn, Stede Broec en Enkhuizen) men het meest winkelt en boodschappen doet. Mede bepalend kan zijn dat deze gemeenten relatief klein zijn. Hierdoor wonen er weinig inwoners ver van het winkelgebied af. Dit is wel het geval in de kernen met de minst hoge bezoekfrequentie (Medemblik, Koggenland en Drechterland). Tabel 4.1 Bezoekfrequentie dagelijkse boodschappen en winkelen gemeenten regio Westfriesland (2011). Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland Dagelijkse boodschappen Vaker dan 1 keer per week 75% 69% 79% 68% 81% 62% 72% 72% 1 keer per week 19% 26% 17% 27% 14% 30% 25% 22% 1-2 keer per maand 4% 3% 2% 3% 4% 4% 2% 3% minder dan 1 keer per maand 2% 2% 2% 2% 1% 4% 1% 2% Winkelen Vaker dan 1 keer per week 20% 10% 24% 9% 16% 8% 12% 15% 1 keer per week 22% 11% 18% 12% 15% 17% 6% 16% 1-2 keer per maand 39% 42% 28% 47% 31% 40% 42% 39% minder dan 1 keer per maand 19% 37% 31% 32% 37% 36% 40% 30% 37
4.3 Bezoekmotieven Boodschappen doet men graag dichtbij Ruim driekwart van de Westfriezen kiest een aankoopplaats voor de dagelijkse boodschappen op basis van afstand. Met name klanten in Opmeer en Enkhuizen hechten hier waarde aan. De compleetheid van het winkelcentrum en de sfeer zijn vooral voor de klanten van het winkelgebied in Stede Broec doorslaggevende factoren. Klanten die winkels in Drechterland bezoeken, noemen relatief vaak de parkeergelegenheden en bereikbaarheid met de auto als belangrijke redenen. Tabel 4.2 Bezoekmotief winkelvoorzieningen voor dagelijkse boodschappen. Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland dichtst bij huis 78% 73% 74% 76% 84% 76% 80% 77% compleetheid winkelaanbod 29% 22% 44% 30% 19% 20% 30% 27% compleetheid aanbod artikelen 24% 19% 27% 18% 20% 19% 24% 22% parkeermogelijkheden 23% 17% 23% 24% 15% 30% 16% 21% prijsniveau winkelaanbod 21% 15% 16% 15% 12% 20% 15% 17% bereikbaarheid per auto 18% 11% 16% 18% 11% 25% 10% 16% sfeer/uitstraling winkelgebied 8% 6% 18% 7% 12% 6% 6% 9% op de route van/naar werk 7% 5% 4% 6% 4% 6% 4% 6% op de route van/naar andere activiteiten 6% 4% 3% 3% 4% 5% 3% 5% parkeertarief 3% 2% 4% 6% 1% 1% 1% 3% combinatie met bezoek familie/vrienden 2% 1% 2% 2% 3% 6% 1% 2% bereikbaarheid per openbaar vervoer 1% 0% 1% 0% 0% 1% 1% 1% en bij winkelen wordt gekozen voor een compleet winkelcentrum Bij het winkelen vormt nabijheid ook een belangrijk bezoekmotief, met name voor winkelaars in Hoorn (zie tabel 4.3). Compleetheid van het winkelaanbod is echter nog belangrijker; bij ruim de helft van de consumenten de belangrijkste reden om een aankoopplaats voor de niet-dagelijkse artikelen te bezoeken. Bezoekers van Hoorn, Enkhuizen en Koggenland noemen ook de sfeer en uitstraling van het gebied vaak als belangrijke keuzefactor. Net als bij de dagelijkse boodschappen kiezen bezoekers relatief vaak voor Drechterland vanwege de goede bereikbaarheid en de parkeermogelijkheden. In Enkhuizen en Hoorn vormen parkeermogelijkheden en bereikbaarheid per auto een minder genoemd bezoekmotief, wat vooral verband zal houden met de vervoermiddelkeuze (vaker te voet of met de fiets). 38
Tabel 4.3 Bezoekmotief winkelvoorzieningen voor winkelen. Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland compleetheid winkelaanbod 53% 52% 55% 60% 48% 59% 53% 54% dichtst bij huis 49% 33% 38% 30% 28% 29% 28% 38% compleetheid aanbod artikelen 32% 30% 33% 34% 30% 29% 31% 32% sfeer/uitstraling winkelgebied 30% 17% 24% 27% 22% 28% 20% 25% bereikbaarheid per auto 14% 18% 20% 29% 13% 35% 18% 19% parkeermogelijkheden 12% 15% 16% 22% 11% 29% 16% 16% prijsniveau winkelaanbod 11% 10% 15% 11% 12% 12% 9% 12% bereikbaarheid per openbaar vervoer 6% 4% 8% 3% 7% 9% 3% 6% combinatie met bezoek familie/vrienden 5% 4% 4% 3% 6% 4% 3% 4% op de route van/naar andere activiteiten 4% 5% 5% 4% 5% 3% 5% 4% parkeertarief 3% 2% 5% 4% 2% 5% 3% 3% op de route van/naar werk 2% 3% 2% 2% 1% 3% 3% 3% 4.4 Beoordeling winkelgebieden Het functioneren van winkelgebieden hangt samen met de waardering die consumenten hebben voor verschillende aspecten van een winkelgebied. Waarderingscijfers bieden inzicht in de sterke en zwakke punten vanuit de beleving van de consument. Aan consumenten is gevraagd om de aankoopplaats die men het vaakst bezoekt voor de dagelijkse boodschappen of voor het winkelen te beoordelen op de onderstaande zeven criteria: compleetheid winkelaanbod; sfeer en uitstraling winkelgebied; veiligheid winkelomgeving; parkeermogelijkheden; aanbod van daghoreca; bereikbaarheid per auto; bereikbaarheid per openbaar vervoer. Waardering verschilt naar koopgedrag Over het algemeen zijn consumenten tevreden over de bezochte aankoopplaatsen. Hoewel hier sprake is van enige beïnvloeding - aangezien men niet gauw winkelcentra zal bezoeken waarover men zeer ontevreden is worden de winkelvoorzieningen op de meeste aspecten goed beoordeeld. Aankooplocaties die bezocht zijn voor de dagelijkse/wekelijkse boodschappen worden met name goed beoordeeld op parkeermogelijkheden en bereikbaarheid per auto. Een groot deel van de consumenten doet de boodschappen per auto en wil dit zo efficiënt mogelijk doen. Dit betekent ruime parkeermogelijkheden dicht bij de winkeldeur en geen last van verkeersopstoppingen/-vertraging. Bij aankooplocaties die worden aangedaan voor het winkelen krijgen deze twee aspecten een lagere beoordeling. Hier krijgen de compleetheid van het winkelaanbod, de sfeer en uitstraling als ook de bereikbaarheid per openbaar vervoer hogere rapportcijfers. 39
Winkelgebied Stede Broec het best beoordeeld Van alle gemeenten worden de winkelvoorzieningen in Stede Broec het beste beoordeeld. Voor de dagelijkse boodschappen worden grotendeels ruime voldoendes gegeven. Zwakste punt is het aanbod in daghoreca, maar dit scoort over de gehele regio zwak. De bereikbaarheid per auto krijgt juist een hoge waardering. Dit beeld is ook over de hele regio terug te vinden. Alleen Enkhuizen krijgt een iets mindere waardering voor de bereikbaarheid per auto. De veiligheid van het winkelgebied krijgt ook overal een ruime voldoende. Hier scoort Hoorn het minst. De waardering voor dezelfde gebieden om in te winkelen is vaak hoger. De zwakke punten blijven de daghoreca en de bereikbaarheid per openbaar vervoer, met name in de gemeenten Koggenland en Opmeer. Tabel 4.4 Waardering aankooplocaties gemeenten in Westfriesland voor dagelijkse boodschappen. Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland compleetheid winkelaanbod 7,2 7,0 7,9 7,4 7,0 6,3 7,3 7,2 sfeer en uitstraling 6,6 6,8 7,7 7,3 7,0 6,3 7,0 6,9 veiligheid winkelomgeving 7,1 7,7 8,0 7,9 7,4 7,8 7,8 7,5 parkeermogelijkheden 7,5 7,8 7,8 7,6 6,9 7,8 7,8 7,6 aanbod van daghoreca 6,0 6,1 6,5 5,9 6,4 4,7 4,7 5,9 bereikbaarheid per auto 7,8 8,1 8,2 8,1 7,3 8,1 8,1 7,9 bereikbaarheid per ov 7,0 5,6 6,9 4,9 6,6 5,5 5,3 6,3 Tabel 4.5 Waardering aankooplocaties gemeenten in Westfriesland voor winkelen. Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland compleetheid winkelaanbod 7,8 7,2 8,0 7,8 7,2 6,7 8,0 7,8 sfeer en uitstraling 7,7 7,1 7,8 7,8 7,5 6,8 7,8 7,6 veiligheid winkelomgeving 7,5 7,7 8,0 7,9 7,7 7,1 8,1 7,6 parkeermogelijkheden 6,8 7,3 7,6 8,1 6,2 7,3 8,1 7,0 aanbod van daghoreca 7,7 7,0 7,1 6,4 7,9 6,1 5,3 7,5 bereikbaarheid per auto 7,7 8,0 8,1 8,5 7,0 7,0 8,3 7,4 bereikbaarheid per ov 7,3 5,8 7,2 4,7 6,9 6,8 5,7 7,2 Consumenten konden aangeven wat volgens hen het belangrijkste verbeterpunt is ten aanzien van de winkelvoorzieningen in hun eigen woonplaats. Inwoners van Westfriesland noemen vooral het winkelaanbod als verbeterpunt. In de kleinere kernen is er vooral behoefte aan (nog) een supermarkt, zoals een Lidl, Aldi of Deen. In grotere kernen wil men juist graag meer kledingwinkels, of bijvoorbeeld een Action of een Hema. Met name in Hoorn is er ook een groep die juist minder grote ketens in de binnenstad wil, om zo meer variatie in het winkelaanbod te krijgen. 40
Een ander veelgenoemd aandachtspunt is de parkeerproblematiek. Dit speelt met name in Enkhuizen en Hoorn, maar in mindere mate ook in de andere gemeenten. Naast winkelaanbod en parkeervoorzieningen zijn onder meer het aanbod van horeca, zondagopenstelling van supermarkten en de uitstraling van het winkelgebied genoemde aandachtspunten. Figuur 4.1 Meest genoemde verbeterpunten winkelvoorzieningen, inwoners regio Westfriesland. 4.5 Vervoermiddel De keuze van de consument met welk vervoermiddel boodschappen te doen of te winkelen is mede bepalend voor de gewenste voorzieningen als (fiets)parkeervoorzieningen, openbaar vervoer en bereikbaarheid. Vervoermiddelgebruik verschilt per gemeente De vervoermiddelkeuze verandert vaak naarmate gemeenten groter of kleiner zijn. Naarmate het inwonertal toeneemt, stijgt het aandeel consumenten dat te voet boodschappen doet en daalt het autogebruik. Dit is ook te zien in Hoorn. Daarnaast wordt in Enkhuizen en Stede Broec relatief weinig gebruik gemaakt van de auto. Door de kleine afstanden die men binnen deze gemeenten hoeft te overbruggen is de fiets vaak een goed alternatief. Ook gaat men met name in Enkhuizen en Hoorn - ook relatief vaak te voet boodschappen doen of winkelen. In de andere gemeenten is de auto vaak een logischere keuze vanwege de grotere afstanden en/of het beperkte openbaar vervoer. Tabel 4.6 Vervoermiddelgebruik inwoners regio Westfriesland voor dagelijkse boodschappen. Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland te voet 20% 10% 12% 11% 20% 7% 11% 14% fiets 34% 32% 39% 29% 40% 36% 36% 34% auto 46% 57% 49% 60% 39% 57% 54% 51% openbaar vervoer 0% 0% 0% 0% 1% 0% 0% 0% anders 0% 0% 0% 0% 1% 0% 0% 0% 41
Tabel 4.7 Vervoermiddelgebruik inwoners regio Westfriesland voor winkelen. Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland te voet 11% 3% 5% 2% 8% 1% 7% 6% fiets 40% 13% 26% 13% 25% 16% 12% 25% auto 40% 77% 59% 79% 54% 71% 76% 60% openbaar vervoer 8% 7% 9% 5% 11% 10% 4% 8% anders 1% 0% 1% 2% 1% 2% 1% 1% 4.6 De warenmarkt Naast boodschappen doen en winkelen in winkels, de zogenaamde gevestigde detailhandel, zijn er ook andere aankoopkanalen waar de consument inkopen kan doen. De belangrijkste nietwinkelaankoopkanalen waar consumenten kopen, zijn internet en de warenmarkt. Deze paragraaf is gewijd aan de warenmarkt, waarna in de volgende paragraaf enkele aspecten van online koopgedrag worden uitgelicht. Marktbezoek vooral hoog in Hoorn en Opmeer Een meerderheid van consumenten bezoekt met regelmaat een warenmarkt. In Hoorn bezoekt bijna de helft van de inwoners tenminste maandelijks een warenmarkt. In Opmeer ligt dit aandeel met 44 procent ook hoog. Inwoners van Enkhuizen, Drechterland en Koggenland gaan procentueel gezien het minst vaak naar de markt. Als zij gaan, geven ze echter wel relatief veel uit (zie figuur 4.3). Tabel 4.8 Koopfrequentie warenmarkt inwoners Westfriese gemeenten (2011). Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland Tenminste maandelijks 48% 30% 40% 26% 33% 30% 44% 38% Minder dan één keer per maand 25% 31% 31% 33% 24% 31% 24% 28% Nooit 27% 39% 29% 41% 43% 39% 32% 34% 42
Figuur 4.2 Koopfrequentie warenmarkt inwoners regio Westfriesland (2011). Figuur 4.3 Gemiddelde uitgaven per bezoek warenmarkt (2011). Drechterland 40 Enkhuizen Westfriesland Koggenland Opmeer Medemblik Hoorn Stede Broec 24 22 22 21 21 20 18 0 10 20 30 40 50 43
Waar naar de warenmarkt? De meest bezochte markt in Westfriesland is zonder twijfel de markt in het centrum van Hoorn. Ruim de helft van de marktbezoekers gaat naar deze markt. Dit is ook de enige markt waarvan een redelijk groot deel van de bezoekers van buiten de eigen gemeente afkomstig is. Daarna volgen de markten in Bovenkarspel en de Westerstraat in Enkhuizen. Deze markten trekken relatief veel bezoekers van buiten de eigen gemeente. De markten van Spanbroek, Hoogkarspel en de Nieuwstraat in Medemblik zijn vooral op de eigen gemeente gericht. Dit geldt ook voor de twee kleinere Hoornse markten, in de winkelcentra Kersenboogerd en de Huesmolen. Tabel 4.9 Meest genoemde warenmarkt Westfriesland (2011). meest genoemde warenmarkt aandeel Hoorn, Centrum 53% Stede Broec, Bovenkarspel 12% Enkhuizen, Westerstraat 9% Opmeer, Spanbroek 6% Medemblik, Nieuwstraat 6% Hoorn, Huesmolen 5% Drechterland, Hoogkarspel 4% Hoorn, Kersenboogerd 3% Als alleen wordt gekeken naar de markt met het grootste bezoekersaandeel binnen een regio dan bereikt de Hoornse markt met 44 procent een groot deel van de regionale marktbezoekers. In nabijgelegen regio s is de reikwijdte en dominantie minder groot. Tabel 4.10 Meest genoemde warenmarkt, per regio (2011). regio meest genoemde warenmarkt aandeel Westfriesland Hoorn, Centrum 44% Waterland Purmerend, Binnenstad 38% Noord-Kennemerland Alkmaar, Centrum 33% Kop NH Schagen, Gedempte Gracht +Gedempte Grachtlaan 28% 4.7 Online winkelen Vrijetijdsartikelen en electronica veel via internet gekocht In zeven van de elf branches is minimaal 90 procent van de laatst gepleegde aankopen gedaan in een winkel. In de modische branches kleding en schoenen zijn ook andere aankoopkanalen relatief vaker genoemd. Naast internet zijn postorderbedrijven en de markt hier voorkomende aankoopkanalen. Electronica en vrijetijdsartikelen worden van alle branches het meest via internet gekocht. Respectievelijk 17 en 25 procent van de bestedingen is via een webwinkel gedaan. Bij de branche bloemen, planten en tuinartikelen is de markt na de winkel het meest gebruikte aankoopkanaal. Inwoners Drechterland en Hoorn maken meest gebruik van internet als aankoopkanaal In alle gemeenten in Westfriesland maken tenminste twee op de drie inwoners wel eens gebruik van het internet om producten aan te schaffen. In Stede Broec is het aandeel dat nog geen gebruik heeft gemaakt van dit aankoopkanaal met 31 procent het grootst. 44
Het internetgebruik is het hoogst in Hoorn en Drechterland, waar ongeveer zes van de zeven inwoners al eens een aankoop op internet hebben gedaan. De detailhandelsuitgaven die men op internet doet, zijn in alle gemeenten gemiddeld boven de honderd euro. Tabel 4.11 Koopfrequentie internet, inwoners Westfriese gemeenten (2011). Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland Tenminste maandelijks 37% 35% 28% 29% 34% 44% 34% 35% Minder dan één keer per maand 48% 39% 41% 40% 37% 43% 39% 43% Nooit 15% 26% 31% 30% 30% 14% 28% 23% Figuur 4.4 Gemiddelde uitgaven per internetaankoop (2011). Enkhuizen 164 Opmeer Koggenland Westfriesland Medemblik Hoorn Stede Broec Drechterland 129 118 117 116 110 107 104 0 40 80 120 160 200 4.8 Winkelen op zondag De discussie over het winkelen op zondag blijft actueel en de meningen hierover verdeeld. Een deel van het publiek wil 24/7 winkelen en recreëren, maar ook de tegengeluiden blijven hoorbaar. De mening van de gemiddelde consument lijkt duidelijk, als de winkels open zijn komt de meerderheid van de consumenten op zondag winkelen en brengt een bezoek aan de supermarkt. Deze paragraaf bespreekt de voorkeur van de consument voor de winkeldag én het winkelgedrag op zondag. Zaterdag blijft meest populaire dag om te winkelen Gemiddeld kiest bijna een derde van de consumenten er voor om op zaterdag te winkelen. De vrijdag en donderdag volgen op gepaste afstand. In grotere steden maakt de ruime winkelkeuze en de nabijheid het in beginsel makkelijk om ook op andere dagen te winkelen. Desondanks is de zaterdag toch ook in de grote steden de dag om te winkelen. Beschikbaarheid van tijd en de gezellige drukte op zaterdag zijn daarin de waarschijnlijke bezoekmotieven. 45
Winkelen op zondag met name in Enkhuizen populair In Enkhuizen gaat bijna de helft van de bevolking tenminste één keer per maand naar de supermarkt op zondag. Dit is veruit het meest van alle gemeenten in Westfriesland. Enkhuizenaren bezoeken ook de koopzondag het best. Ook in Opmeer maakt men relatief veel gebruik van de koopzondag. Inwoners van Koggenland winkelen het minst op koopzondag. Tabel 4.12 Bezoekfrequentie koopzondag en supermarkten op zondag, inwoners regio Westfriesland (2011). Hoorn Medemblik Stede Broec Koggenland Enkhuizen Drechterland Opmeer Westfriesland Koopzondag: Tenminste maandelijks 17% 13% 12% 7% 29% 13% 27% 15% Minder dan één keer per maand 59% 45% 51% 52% 30% 53% 39% 50% Nooit 24% 42% 37% 41% 41% 34% 34% 35% Supermarkt op zondag: Tenminste maandelijks 7% 27% 20% 6% 54% 11% 35% 18% Minder dan één keer per maand 24% 26% 32% 18% 19% 32% 20% 25% Nooit 69% 47% 48% 76% 27% 57% 45% 57% De uitgaven op koopzondag fluctueren van 65 in Enkhuizen tot 113 in Medemblik. In de supermarkt wordt op zondag tussen de 25 en 42 uitgegeven. Inwoners van Enkhuizen bezoeken vergeleken met de andere Westfriese gemeenten relatief vaak een koopzondag, waardoor de gemiddelde uitgave kleiner wordt. Voor Medemblik is dit andersom: ze gaan minder vaak maar als ze gaan wordt er relatief veel uitgegeven. Figuur 4.5 Gemiddelde uitgaven per internetaankoop (2011). Medemblik 42 113 Koggenland 34 110 Drechterland Westfriesland Hoorn Stede Broec 36 31 31 29 102 98 97 93 Opmeer Enkhuizen 25 27 65 70 0 20 40 60 80 100 120 46
Ondanks dat in Enkhuizen het grootste deel van de bevolking gebruik maakt van de koopzondag, is toch de koopzondag in Hoorn het meest bezocht. Dit komt door de toevloeiing uit de regio. Enkhuizen-Centrum volgt op ruime afstand. Verder scoort de Dr. Van Aalstweg in Hoorn redelijk hoog. Enkhuizen-Centrum is wel de locatie waar het meest gebruik wordt gemaakt van zondagse supermarktbezoeken. Ook Medemblik-Centrum en overig Medemblik worden veel genoemd als locaties voor supermarktbezoek op zondag. Tabel 4.4.13 Meest genoemde aankoopplaats koopzondag en supermarkten op zondag in Westfriesland (2011). koopzondag supermarktbezoek op zondag Hoorn, Centrum 68% Enkhuizen, Centrum 26% Enkhuizen, Centrum 11% Medemblik, Overig 24% Hoorn, Dr. Van Aalstweg 5% Medemblik, Centrum 12% Medemblik, Overig 3% Hoorn, Centrum 8% Medemblik, Centrum 2% Enkhuizen, Koperwiekplein 8% Enkhuizen, Koperwiekplein 2% Enkhuizen, Overig 6% Stede Broec, Bovenkarspel 1% Opmeer, Centrum 5% Enkhuizen, Overig 1% Hoorn, Overig 4% Hoorn, Overig 1% Opmeer, Spanbroek Centrum 3% 47
Bijlagen 48