Smart Logistics in Rusland Auteur: Innovatie-Attaché Nederlandse ambassade te Moskou Hoe scoort Rusland logistiek gezien? Op de Logistics Performance Index van de Wereldbank staat Rusland met een score van 2,61 op plaats 94 van in totaal 155 landen. 1 Logistics Performance Index (LPI) is the weighted average of the country scores on the six key dimensions: Efficiency of the clearance process (i.e. speed, simplicity and predictability of formalities) by border control agencies, including Customs; Quality of trade and transport related infrastructure (e.g. ports, railroads, roads, information technology); Ease of arranging competitively priced shipments; Competence and quality of logistics services (e.g., transport operators, customs brokers); Ability to track and trace consignments; Timeliness of shipments in reaching destination within the scheduled or expected delivery time. Overall LPI Customs Infrastructure International shipments Logistics competence Tracking & tracing Timeliness Russian Federation score 2.61 rank 94 score 2.15 rank 115 score 2.38 rank 83 score 2.72 rank 96 score 2.51 rank 88 score 2.60 rank 97 score 3.23 rank 88 Hoewel deze ranking is gebaseerd op perceptie (enquête) kan geconcludeerd worden dat er veel ruimte is voor verbetering. Zo maken onder andere bureaucratische obstakels (waaronder transparantie en implementatie van douaneprocedures), gebrekkige infrastructuur en beperkte logistieke kennis van zaken het organiseren en plannen van goederenstromen in Rusland lastig en onvoorspelbaar. Belangen en ambities Rusland is zeer afhankelijk van import door beperkingen van de eigen maakindustrie. Bovendien geeft een groot deel van de welgestelde, Russische consument de voorkeur aan buitenlandse producten. Nederland staat op de tweede plek van grootste handelspartners van Rusland. De handelscijfers worden sterk gedomineerd door export van minerale brandstoffen (naast metaal, ijzer en staal), maar Rusland is ook een sterk groeiende markt voor Nederlandse producten. In 2012 is de export van Nederland naar Rusland met 11% gestegen tot circa 7,1 miljard. Dat is 1,6% van de totale export van Nederlandse goederen in dat jaar. Nederland exporteert vooral landbouwproducten en voedingsmiddelen, machines en apparatuur en chemische producten. Nederlandse exporteurs hebben een groot belang bij een soepel lopend transport- en distributiesysteem. Centraal staat het beheersbaar maken van onzekerheden. Smart Logistics concepten zouden hier zeker een rol kunnen spelen. Feitelijk is er een enorme 1 www1.worldbank.org/prem/lpi/tradesurvey/mode1a.asp?countryid=119
markt voor optimalisatie van logistieke processen. Het betreft hier dus vooral export van kennis en kunde vanuit Nederland. Door de economische groei in Rusland is de vraag naar transport fors toegenomen. Ook is een trend waarneembaar dat transport steeds meer wordt uitbesteed, waardoor de vraag naar sectorspecifieke en innovatieve logistieke concepten groeit. Gegeven de nog altijd stijgende urbanisatiegraad van Rusland is er ruimte voor projecten op het gebied van stedelijke distributie. Naarmate er meer aandacht komt voor milieuvriendelijke vormen van logistiek, ontstaan mogelijkheden voor projecten op het gebied van fijn-distributie en return logistics. De overheid heeft onder andere de volgende ambities vastgelegd in het programma Transport System Development until 2020 : Toename van het transitvrachtvervoer met 12,7 miljoen ton en een verdubbeling van de transportdiensten als onderdeel van de totale dienstenexport; Verhoging van de arbeidsproductiviteit in rail-, maritiem en luchttransport; Prijsreductie van 12-16 procent op eindproducten door verlaging van transportkosten; Uitbreiding en verbetering van de bestaande infrastructuur (spoorwegen, autowegen, havens, binnenwateren en luchthavens). Modaliteiten en infrastructuur Voor economische groei op langere termijn en diversificatie van de economie is een goed functionerend transportsysteem onontbeerlijk. Waar in Nederland de optimalisatie vooral zit in slimmere systemen en processen, zijn in Rusland nog veel investeringen nodig om de basisinfrastructuur te verbeteren en de capaciteit uit te breiden. Overigens is dit ook gedeeltelijk een mindset kwestie. In plaats van strategisch te denken in het vergroten van efficiency en het optimaliseren van logistieke processen, is het Russische business development model eerder gestoeld op uitbreiding van hardware. De overheid investeert in modernisering en uitbreiding van infrastructuur en logistieke centra. Moskou en Sint-Petersburg zijn de belangrijkste logistieke knooppunten, maar andere steden zoals Nizhnij Novgorod, Kazan, Jekaterinburg en Novosibirsk ontwikkelen zich steeds meer als logistieke hubs door groei van de industrie en detailhandel. De ontwikkeling van markten in Azië en de transport corridors tussen Europa en Azië via Rusland bieden ook goede groeimogelijkheden voor multimodaal vrachtvervoer. Rusland heeft de ambitie om een logistieke hub te worden tussen Azië en Europa. Dit geldt onder andere voor de transitspoorverbinding van Europa naar China als alternatief voor het vervoer per zee en aansluitend binnenvaart naar de westelijke regio s van China. Door congestie in de huidige zeehavens wordt veel vrachtvervoer momenteel overgeslagen in havens in de Baltische Staten. Om dit verlies aan potentiële inkomsten voor Rusland te verminderen zal de havencapaciteit worden uitgebreid. Zo zijn er plannen om een haven te bouwen in Taman aan de Zwarte Zee voor droog bulktransport (graan, kool en staal); een investeringsproject van 7 miljard US dollar. Nederlandse bedrijven zijn bij de studiefase betrokken. Ook de zeehaven van Novorossiisk, de grootste Russische gateway zal worden uitgebreid. Er worden nieuwe terminals gebouwd voor container- en bulktransport, en de apparatuur in bestaande terminals zal worden verbeterd. Het netwerk van spoor- en autowegen zal worden uitgebreid om betere toegang tot de schepen te krijgen.
Groeiprognose Business Monitor International 2 verwacht dat het goederentransport met ongeveer 2 procent zal toenemen in 2013. Dit geldt voor alle modaliteiten, behalve het spoorvervoer (afname 3 procent). Deze verwachting impliceert een vertraging van de groei in lijn met de economische voorspellingen en de handelsstromen. Drie ontwikkelingen maken de voorspellingen nog minder zeker: privatiseringsgolf in de transport- en logistieke sector, de voorbereiding op de Olympische Winterspelen van 2014 in Sotsji en de recente toetreding van Rusland tot de WTO. Gerekend in tonnage per kilometer is spoortransport met 90,1 procent van het totale goederenvervoer de grootste transportmodaliteit (2,1 miljard ton/km in 2012), gevolgd door wegvervoer met 7,7 procent en binnenvaart 2,2 procent. EEN AANTAL CONCRETE PROJECTEN EN ONTWIKKELINGEN UITGELICHT Metropolitan Food Security Het belang van Rusland voor de Nederlandse agrarische sector neemt gestaag toe. Niet alleen de export van landbouwproducten is de afgelopen jaren sterk gegroeid. In het kader van de ambitie tot zelfvoorziening tegen 2020 zoekt Rusland juist ook naar Nederlandse kennis en technologie om de eigen voedselproductieketens te verbeteren. Een van de vraagstukken waar de topsector Agrofood zich specifiek op richt in Rusland is Metropolitan Food Security. Voor de stad Moskou, een metropool van 14 miljoen mensen, is het van groot belang om de voorziening van de stad met verse levensmiddelen te verbeteren. Zowel op het vlak van beschikbaarheid, liefst van eigen bodem, als op het vlak van agrologistiek. Er zijn verwerkings- en opslagfaciliteiten in de buurt van de stad, maar de agrifood supply chains zijn slecht geïntegreerd. Een cluster Nederlandse bedrijven onder aanvoering van het netwerk Metropolitan Food Security zet in op het bieden van geïntegreerde systeemoplossingen die aansluiten op de behoeftes van een urbane omgeving. De behoeften van de stad zijn inmiddels in kaart gebracht en het cluster heeft een Nederlandse oplossing uitgewerkt voor agro-distributie rond Moskou. Staatssecretaris Dijksma heeft deze in oktober 2013 middels een zogenaamd bidbook Moscow Fresh Supply aan het stadsbestuur gepresenteerd. In het voorstel neemt kennis en expertise omtrent het optimaliseren van logistieke stromen voor versproducten een belangrijke plek in. Suzanne van Tilburg, die als Strategic Program Manager van de Topsector Agro&Food International nauw bij de ontwikkelingen betrokken is, ziet goede mogelijkheden om de activiteiten van de topsector Agrofood te versterken met kennis vanuit de topsector Logistiek. Hierover is de topsector Agrofood in gesprek met Dinalog, het logistieke topinstituut. Zo is er behoefte aan expertise en technologie op het gebied van handling, opslag, koeltransport, en zeker ook juist geïntegreerde oplossingen om logistieke stromen voor versproducten te optimaliseren. 2 Russia Freight Transport Report Q3 2013
Dutch Aviation Solutions Russia (DASR) Een cluster van negen Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen richt zich op het bevorderen van de Nederlandse luchtvaartindustrie in Rusland binnen twee thema s: de modernisering van regionale vliegvelden (als logistieke hubs) en luchtvaartveiligheid. Het DASR cluster speelt hiermee in op de ambities van de Russische overheid op het gebied van interregionale luchtvaartverbindingen en transportdiensten. Zij verkiezen een gezamenlijke aanpak omdat de Russische transport- en logistiekmarkt en de bijbehorende regelgeving weinig transparant zijn. Er is een duidelijke marktvraag, maar de klantenkring is verspreid, de besluitvorming verschilt per regio en de overheid speelt een grote rol. Dat maakt het voor individuele bedrijven moeilijk om succesvol te opereren. Het DASR cluster richt zich niet alleen op de luchthavens zelf, maar profileert juist ook de Nederlandse knowhow, producten en diensten op het gebied van ontwerp, management en ontwikkeling van transport- en logistieke centra rond grote vervoersknooppunten en vliegvelden. Districon is de aangewezen airport logistics knowhow partner binnen het cluster. Frits Bisschop, Managing Director, beaamt dat de Russische logistieke markt moeilijk toegankelijk is. De internationale luchtvrachtstromen concentreren zich in grote mate op Moskou (Sheremetyevo en Domodedovo) en in beperktere mate op Sint-Petersburg. Regionale luchthavens hebben nagenoeg alleen binnenlandse luchtvracht te verwerken, maar deze markt is tamelijk klein. De regio s worden in hun ambities om logistieke hubs te creëren bovendien geconfronteerd met belemmeringen waarvoor zij afhankelijk zijn van het federaal niveau (zoals de douane). De Russische oplossing voor capaciteitsverruiming vertaalt zich over het algemeen in uitbreiding van infrastructuur, hardware, gebouwen en mensen. Omdat slechts beperkt wordt gedacht in termen van concepten en efficiencyverbetering, is er nog weinig voedingsbodem voor Smart concepten. Het potentieel is echter enorm, maar Smart Logistics begint met awareness; strategisch naar de markt kijken en logistieke processen beter inrichten in samenspraak met de marktpartijen. Zelfs de grote luchthavens in Moskou denken nog weinig markt strategisch, eerder operationeel, aldus Frits Bisschop. Human Capital Ondanks het gebrek aan logistieke kennis dient het human capital potentieel zeker niet volledig uitgevlakt te worden. In relatie tot smart concepten valt dan vooral te denken aan de ruim aanwezige excellente kennis op het gebied van wiskunde en ICT. Het Skolkovo Institute of Science and Technology (Skoltech) is een private research universiteit die in Moskou wordt opgezet in samenwerking met het Massachusetts Institute of Technology (MIT). De universiteit heeft manufacturing and logistics als een van de speerpunten geselecteerd voor de innovatieagenda. Deze keuze is gebaseerd op zowel de potentiële economische impact op Rusland, de vraag in de (wereld)markt, als de mogelijkheid om wetenschappelijke input (human capital) vanuit Rusland te betrekken. Skoltech is van plan eind volgend jaar (2014) een internationale open tender uit te schrijven voor het opzetten van een Center for Research, Education and Innovation (CREI) for Operations. Dit CREI beoogt multidisciplinair, geavanceerd onderzoek op te zetten en
onderwijs aan te bieden op het gebied van logistiek en manufacturing. Consortia van buitenlandse en Russische kennisinstellingen kunnen meedingen in de tender voor de opzet van het CREI for Operations. Skoltech heeft hiervoor een bedrag van maximaal 60 miljoen US dollar voor een periode van 5 jaar beschikbaar. 3 Daarnaast moet Skoltech zijn eigen logistiek opzetten voor de universiteit zelf om een efficiënte en betrouwbare toelevering van materialen en apparatuur te garanderen. Beide invalshoeken bieden kansen voor Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen. 3 www.skoltech.ru/research