Sectorrapport Bos- en haagplantsoen Seizoen 2011/2012
Algemeen...3 Import boomkwekerijproducten...3 Export boomkwekerijproducten...3 Areaalgegevens bos- en haagplantsoen...4 Aantal boomkwekerijbedrijven boomteeltgebied Zundert...4 Seizoen 2011/2012...5 Trends en ontwikkelingen...6 Boomkwekerij heeft last van de vorstschade...6 Van Oers Agro Hofdreef 24 4881 DR Zundert Postbus 88 4880 AB Zundert 2 T: +31 76 597 88 00 F: +31 76 597 88 99 E: agro@vanoers.nl www.vanoers-agro.nl
Algemeen In navolging op het sectorrapport bos- en haagplantsoen 2010-2011 brengen wij het sectorrapport 2011-2012 uit. Hierin zijn de belangrijkste financiële kengetallen voor de bos- en haagplantsoensector opgenomen. Daarnaast bekijken we de actuele trends en ontwikkelingen, en gaan we nader in op de gevolgen van de vorstschade. De boomkwekerijsector en met name bos- en haagplantsoen is een belangrijke economische pijler in de gemeente Zundert. Maar liefst 32% van de Zundertse beroepsbevolking is werkzaam in de boomkwekerij of bij een toeleverings- of ondersteunend bedrijf daarvan. De bedrijfstak bos- en haagplantsoen bestaat uit jonge struiken en bomen die gekweekt worden voor diverse toepassingen binnen de bosbouw en de aanplant van afscheidingen zoals heggen. De belangrijkste boomkwekerijgebieden in Nederland zijn: Zundert en omgeving voor bos- en haagplantsoen, Boskoop en omgeving voor met name sierconiferen en heesters, en Opheusden en omgeving voor laanbos en parkbomen. Import boomkwekerijproducten Nederlandse importcijfers (x1.000 euro), Top 5 partners 1 Om de markt goed te kunnen bedienen worden boomkwekerijproducten vanuit veel landen geïmporteerd. Onderstaande tabel laat zien dat Duitsland, België en Italië onze grootste leveranciers zijn. Om aan de vraag naar speciale soorten te kunnen voldoen wordt eveneens uit landen buiten de EU geïmporteerd, met name uit China en Zuid-Afrika. Spanje 7.412 Polen 4.178 Duitsland 15.567 2010 Spanje 6.819 Polen 2.340 Duitsland 17.279 2011 Totaal 64.527 Totaal 66.463 Italië 10.941 België 12.874 Italië 11.144 België 11.844 Exportcijfers van boomkwekerijproducten Nederlandse exportcijfers (x1.000 euro), Top 5 partners 1 Dat er veel vraag is naar Nederlandse boomkwekerijproducten blijkt uit het groot aantal landen over de gehele wereld waar naar wordt geëxporteerd. Export is dan ook van groot belang voor de sector. Het totale exportvolume is in 2011 gegroeid van 441 miljoen euro naar 447 miljoen euro. Een toename van 1,5% ten opzichte van 2010. Duitsland is onze grootste afnemer. Hoewel de export naar onze oosterburen het afgelopen seizoen met 1,5% is teruggelopen naar 178 miljoen euro, blijft Duitsland veruit de grootste handelspartner. 1 Bron: Productschap Tuinbouw, Marktdata boomkwekerijproducten 3
België 23.562 Frankrijk 34.736 VS van Amerika België VS van Amerika 15.341 14.847 Duitsland 24.562 Duitsland 181.326 Frankrijk 17.279 33.452 Totaal 440.949 Totaal 447.0482011 2010 Ver. Koninkrijk 88.145 Ver. Koninkrijk 93.841 Areaalgegevens bos- en haagplantsoen Het totaal areaal aan bos- en haagplantsoen in Nederland is in 2011 gedaald van 2.764 hectare naar 2.745 hectare. Boomteeltgebied Zundert is veruit het grootste gebied met een areaal van 1.148 hectare. Het totaal areaal aan boomkwekerijgewassen en vaste planten bedraagt in boomteeltgebied Zundert bijna 1.800 hectare. Afgezet tegen het totale areaal werd in 2011 64% van de beteelde oppervlakte in boomteeltgebied Zundert gebruikt voor de teelt van bos- en haagplantsoen. Aantal boomkwekerijbedrijven in Zundert Areaal bos- en haagplantsoen Nederland 1990 2000 2008 2009 2010 2011 Totaal areaal 2.066 2.287 2.994 3.022 2.764 2.745 Areaal bos- en haagplantsoen boomteeltgebied Zundert Areaal Zundert 1.038 1.153 1.143 1.137 1.141 1.148 Marktaandeel bos- en haagplantsoen boomteeltgebied Zundert Marktaandeel t.o.v. heel Nederland 50% 50% 38% 37% 41% 42% Tabel 1: Areaalgegevens bos- en haagplantsoen 2 In boomteeltgebied Zundert zijn 277 bedrijven actief in de boomkwekerij (excl. vaste planten). Dat is een daling van het aantal bedrijven van 5% ten opzichte van 2010. Ofwel 15 boomkwekerijbedrijven zijn gestopt of overgeschakeld naar een andere teelt. In het afgelopen jaar nam het areaal bos- en haagplantsoen toe met 7 ha. Schaalvergroting is duidelijk waar te nemen in de gehele sector. Boomkwekerijgewassen en vaste planten 2009 2010 2011 Boomkwekerijgewassen. excl. vaste planten 301 292 277 Aantal bedrijven met bos- en haagplantsoen Bos- en haagplantsoen 226 219 211 Tabel 2: Aantal bedrijven met boomkwekerijgewassen in boomteeltgebied Zundert 2 4 2 Bron: CBS, Maatwerk, maart 2012
In de regio Zundert is 75% van de boomkwekerijbedrijven actief met teelt van bos- en haagplantsoen. Landelijk ligt dit percentage op 66%. Dit regionale verschil heeft met name te maken met de grond, de verkaveling en de nabijheid van afzetgebieden. Bij de overige bedrijven bestaat de hoofdactiviteit voornamelijk uit containerteelt, spillen of laanbomen. Wanneer de totale oppervlakte gedeeld wordt door het aantal bedrijven met boomkwekerijproducten kan worden gesteld dat een gemiddeld boomkwekerijbedrijf in boomteeltgebied Zundert 6,5 hectare groot is. Seizoen 2011/2012 Het afgelopen seizoen is in twee woorden samen te vatten: tewerkstellingsvergunningen en vorstschade. De sector heeft te maken gekregen met problemen in het verkrijgen van tewerkstellingsvergunningen voor Roemeense en Bulgaarse arbeidskrachten. Ondernemers werden geconfronteerd met de aanscherping van de regelgeving, waardoor werknemers die al jaren op het bedrijf werkzaam zijn ineens niet meer welkom waren. Na een periode van onzekerheid hebben kwekers hun arbeidsplaatsen op andere wijze moeten invullen. Dat gebeurde veelal door het aannemen van onervaren Poolse werknemers, al dan niet via een uitzendbureau. We zien maar zelden dat Nederlandse arbeidskrachten deze vacatures invullen. Of de aanleiding hiervan ligt in het gebrek aan interesse of het gebrek aan competenties laten we in het midden. Een ander probleem wat zich het afgelopen seizoen heeft voorgedaan zijn de extreme weersomstandigheden. Met name de strenge vorst in februari heeft geleid tot vorstschade. Maar ook de minder zware vorstperioden zorgden voor een markt die vrijwel volledig tot stilstand kwam te liggen. In het vervolg van dit rapport wordt daar uitgebreid op ingegaan. Hieronder vindt u enkele kengetallen die kenmerkend zijn voor de sector bos- en haagplantsoen in het seizoen 2011/2012. Omzet De omzet per hectare in de sector bos- en haagplantsoen is met 1.929,- gestegen ten opzichte van seizoen 2010/2011. Dit is een omzetstijging van 7%. Bos- en haagplantsoen 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 Percentage Omzet per hectare 33.867 24.300 27.286 29.215 7% Tabel 3: Omzet per hectare bos- en haagplantsoen Deze omzetstijging is voornamelijk gerealiseerd in het najaar van 2011. Arbeidskosten De gemiddelde loonkosten per hectare in de sector bos- en haagplantsoen zijn met 566,- gedaald ten opzichte van seizoen 2010/2011. Dat is een kostendaling van 7%. Een verklaring in de daling van de arbeidskosten is enerzijds toe te schrijven aan het niet verstrekken van tewerkstellingsvergunningen. Hierdoor hebben ondernemers hun teeltplan noodgedwongen moeten aanpassen. Anderzijds heeft de strenge winter ervoor gezorgd dat de periode waarin personeel nodig was werd verkort. 5
Bos- en haagplantsoen 2010/2011 2011/2012 Percentage Gemiddelde arbeidskosten per hectare 8.552 7.986-7% Tabel 4: Gemiddelde arbeidskosten per hectare De arbeidskosten zijn inclusief een ondernemersbeloning van 40.000,- per fulltime meewerkende ondernemer. Trends en ontwikkelingen De binnenlandse markt kan worden ingedeeld in drie segmenten: consumenten, de professionele markt en de institutionele markt. Van deze drie staat de institutionele markt het meeste onder druk. Overheden bezuinigen op het openbaar groen vanwege gedaalde inkomsten vanuit het Rijk. En er zijn praktisch geen ontwikkelingen in de bouw. De boomkwekerij is sterk aan het veranderen. Waar eerst vakmanschap bepalend was, is het inspelen op de markt steeds belangrijker geworden. De toenemende bedrijfsomvang en specialisatie vragen om snelle antwoorden over de hele breedte van het vak. Automatisering en mechanisering spelen een steeds grotere rol. Op de binnenlandse markt blijft de branche profiteren van de grote belangstelling voor tuinieren. De bestedingen blijven echter achter vanwege de economische onzekerheden. De export blijft van groot belang waarbij Duitsland en het Verenigd Koninkrijk verreweg de grootste afnemers zijn. Ondanks de gematigde economische vooruitzichten zijn er zeker kansen voor de boomkwekerij. Door schaalvergroting en verdere specialisatie wordt steeds beter ingespeeld op de marktontwikkelingen. Een afgewogen sortimentskeuze en aandacht voor duurzaamheid bieden zeker mogelijkheden voor een grotere afzet en betere prijsstelling. De consument zal een inhaalslag maken, mede ook door de vorstschade van februari 2012. Op langere termijn zal de vraag bij de Rijksoverheden toenemen als er weer meer budget vanuit het Rijk wordt toegewezen. Boomkwekerij heeft last van vorstschade De vorstschade als gevolg van de koudegolf van begin februari heeft voor een aantal boomkwekers vergaande financiële gevolgen. Er zijn boomkwekerijen waarbij tientallen hectares met plantopstanden volledig als verloren beschouwd moeten worden. Daardoor is de verkoopvoorraad en vaak ook het uitgangsmateriaal in een klap verdwenen. De gevolgen zullen op korte termijn zichtbaar zijn, maar zeker ook op lange termijn voelbaar blijven. Er zijn grote verschillen waargenomen in hoe planten uit de vorstperiode zijn gekomen. Op sommige percelen is de schade meegevallen, terwijl in andere gevallen complete blokken vernietigd moesten worden. Met name soorten als prunus en laurier hebben zware klappen gehad. Bedrijven die in die teelten gespecialiseerd zijn hebben dan veel schade geleden. Kwekerijen met een breder assortiment zorgen voor een betere spreiding van risico s waardoor de schade beperkt kan blijven. De grootste problemen deden zich voor bij planten waarvan de kluiten volledig kapot waren gevroren. De plant kreeg hierdoor problemen dat het geen vocht meer kon opnemen en droogde volledig uit. Ook is er bijkomende vorstschade aan takken van verschillende planten. 6
De schade in de boomkwekerijsector is groot en een vangnet is er niet. Bedrijven komen in liquiditeitsproblemen in de aanloop naar het nieuwe seizoen. De vervolgschade van de vorstperiode weegt vaak zwaarder dan de planten die vernietigd moesten worden. Een liquiditeitsprognose is in dat geval onmisbaar, zodat tijdig kan worden ingegrepen om in te springen op de financiële gevolgen van de vorstschade. In een aantal gevallen is de relatie tussen kweker en afnemer onder druk komen te staan. Reclamaties, afbestellingen en openstaande rekeningen komen meer dan gemiddeld voor. Na de vorst onstond een onzekere periode waarin kwekers en handelaren geen zicht hadden op welke planten het gingen redden en waarin de transparantie in de markt verdween. Dit heeft tot onrustige handel geleid. Voor de vorstperiode was de markt transparanter dan in de periode direct na de vorst. Geregeld werden de gevolgen pas laat zichtbaar. Planten redden het toch of kregen alsnog een terugval. Daarnaast werd er flink gereclameerd, vaak meer dan wat direct tot vorst-schade te herleiden was. Het advies is dan ook om duidelijke afspraken te maken over reclamaties en termijnen vast te stellen waarin gereclameerd kan worden. Daarnaast zullen kwekers voorwaarden moeten stellen aan de condities waaronder de koper zijn producten bewaart om zo onnodige reclamaties te voorkomen. Overleg goed met elkaar en bespreek vooraf de risico s en voorwaarden. 7
Van Oers Agro Hofdreef 24 4881 DR Zundert Postbus 88 4880 AB Zundert T: +31 76 597 88 00 F: +31 76 597 88 99 E: agro@vanoers.nl www.vanoers-agro.nl