VAN PLANTEN TOT KLANTEN

Transcriptie

1 VAN PLANTEN TOT KLANTEN Analyses en ideeën over de inrichting van de boomkwekerijsector en agrologistiek Dhr. In opdracht van Stichting Greenport regio Boskoop Boskoop, oktober 2011

2 Gegevens Student Naam: Studentnummer: Instelling: Hogeschool Utrecht Opdrachtgevers Stichting Greenport regio Boskoop Onder begeleiding van: Proba BV Italiëlaan PT Hazerswoude-Dorp Website: Instelling: Hogeschool Utrecht Padualaan CH Utrecht Website: Begeleiders Begeleider namens Proba BV: Dhr. R.T.J. Baerwaldt Begeleiders namens Hogeschool Utrecht: Dhr. N.D. de Witte Dhr. R.M.F. van Dinten De tekst en afbeeldingen uit dit rapport mogen niet worden gebruikt zonder voorafgaande toestemming van de rechthebbenden 3

3 Voorwoord Dit rapport is geschreven in opdracht van Stichting Greenport Boskoop, platform kennis en innovatie. Het onderzoek bestond uit twee delen: Het analyseren van de boomkwekerij en het aandragen van ideeën voor de vormgeving van een agrologistiek centrum voor regio Boskoop. Door cijfers te verkrijgen via het Productschap Tuinbouw (PT), het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Landbouw Economisch Instituut (LEI) en de NEA (Kennisinstituut voor o.a. verkeer en logistiek), werd er een feitelijk beeld gevormd van de boomkwekerijsector. Daarnaast is er bij beide onderdelen uitvoerig deskresearch gedaan en zijn er interviews afgenomen met diverse personen die op verschillende manieren betrokken zijn bij de boomkwekerijsector. In het bijzonder bedank ik dhr. R.T.J. Baerwaldt die mij het afgelopen half jaar heeft begeleid vanuit mijn stage bij Proba BV. Verder wil ik iedereen bedanken die een bijdrage heeft geleverd aan dit rapport. Ik heb met dit rapport de huidige situatie binnen de boomkwekerijsector inzichtelijk willen maken. Daarnaast heb ik ideeën willen aandragen voor de vorming van een agrologistiek centrum. Ik hoop dat dit rapport een mooi handvat vormt voor de toekomst van de boomkwekerijsector in regio Boskoop. Boskoop, oktober

4 Management samenvatting De Nederlandse boomkwekerijsector maakt een lastige tijd door. De prijzen zijn laag door overproductie. De boomkwekerij is jarenlang een markt geweest waarbij er meer vraag dan aanbod was. Veel kwekers konden hierdoor relatief makkelijk hun bomen verkopen. De laatste jaren moeten kwekers echter in staat zijn om toegevoegde waarde aan hun product te geven en het product goed in de markt te zetten. De kwekers die dat kunnen hun bedrijf nog goed draaiende houden. De cijfers laten desalniettemin zien dat 2010 een lastig jaar is geweest voor de sector. De productiewaarde en de export stegen wel, maar de rentabiliteit en het gezinsinkomen daalde. In het rapport zijn stap voor stap de volgende veranderingen beschreven: Kweker De kweker gaat zich specialiseren. Onduidelijk is nog hoe dit precies gaat gebeuren. Een kweker kan: een aantal standaardproducten gaan produceren tegen een lage prijs zich richten op één gewas (bijvoorbeeld klimplanten) en daar een heel breed assortiment van aanbieden. zich toeleggen op één soort product (bijvoorbeeld hibiscus) en daar een heel breed assortiment in aanbieden. Verder zal de komende jaren de schaalvergroting in de boomkwekerij doorzetten. De grote kwekers worden groter en de kleine kwekers blijven klein. Deze kleine kwekers kunnen zich onderscheiden door zich te specialiseren in een product dat veel teelttechnische kennis vereist. Handel De handel binnen de kwekerijsector is belangrijk voor het bijeen brengen van verschillende producten. Handelsbedrijven worden vooral gezien als een schakel in de boomkwekerijsector die de gevraagde producten bij elkaar kan brengen voor zijn klant en daarnaast ook nog een adviserende heeft tegenover de kopende partij. De regiefunctie die de handel op dit moment heeft, zal in de toekomst nog belangrijker worden. De producten komen binnen, worden gemengd en gaan weg. Met name voor klanten die in het hogere segment zitten en veel variëteit in hun assortiment willen hebben is dit van zeer groot belang. De handel wordt gezien als regisseur van het logistieke proces. Dit zal ook voor de retail belangrijk blijven. De handel moet voor hun namelijk snel een goed aanbod bij elkaar kunnen brengen en hun van goed advies kunnen voorzien over de trends binnen de boomkwekerijsector. Veiling In 2010 steeg de omzet via de veiling. De omzet via de veilingklokken steeg met 3,9%,(van naar miljoen euro.) en de omzet via de FloraHolland Connect (bemiddeling) steeg met 12,1% (van naar miljoen euro) In een eerder gepubliceerd rapport wordt gesteld dat het belang van de veiling zal afnemen. Er wordt vanuit gegaan dat steeds meer handel rechtstreeks via grote conglomeraten zal gaan, richting de retailketens. Bovenstaande cijfers doen echter vermoeden dat het belang van de veiling niet zal afnemen. 5

5 Retail Het is nog niet duidelijk wat voor assortiment de retail in de nabije toekomst zal gaan hanteren. Waar de één uitgaat van een breed assortiment boomkwekerijproducten, is bij de ander de verwachting dat het assortiment smal en uniform zal zijn. Afhankelijk van de retailer zal het verschil in assortiment te zien zijn in elementen zoals prijs en potmaat. Zo zullen producten in de supermarkt altijd wat massaler en mogelijk van wat mindere kwaliteit zijn, dan in een tuincentrum. Wat wel duidelijk is, is dat de afzet van boomkwekerijproducten richting de retail toeneemt. Dat komt doordat de retailer opzoek is naar nieuwe impulsartikelen voor de consument. De boomkwekerij is voor deze retailers, zoals de supermarkt en de bouwmark,t betrekkelijk nieuw en bovendien richten kwekers zich steeds meer op visueel aantrekkelijke producten. Consument De groep consumenten die plantenkenner is, is maar heel klein. De grote groep consumenten kiest de plant die op dat moment visueel het meest aantrekkelijk is. Al bloeit plant A over vier weken mooier dan plant B, men koopt toch de plant die nu bloeit. Daarnaast kijkt de consument ook naar de toegevoegde waarde, die door een bepaalde pot of een bepaald etiket ontstaat. De manier waarop de consument zijn of haar producten koopt is ook verandert: Vroeger gingen mensen met een lijstje naar de betreffende retailer en wilde men bepaalde planten hebben. Nu gaat men naar de winkel en kiest men door een prijsprikkel wat men wil hebben. Dit is bijna 75 procent van de verkoop. Daarmee lijken ook de vragen van de consument verandert. Zo is een veel gehoorde vraag van de consument bij de aankoop een boomkwekerijproduct: waar staat de plant het beste? Transport De logistiek binnen de boomkwekerij is wat betreft vervoersmogelijkheden goed ontwikkeld. Met name op het gebied van standaardisatie. Kwekers gebruiken allemaal dezelfde materialen waarmee de producten vervoerd kunnen worden. Het meest gebruikt worden de Deense karren, pallet boxen en veenmanskisten. Waar de transportsector nog kansen laat liggen is samenwerking. Transportondernemingen zijn bang om samen te werken, omdat er de angst heerst dat ze daardoor klanten verliezen aan de concurrent. Het komt voor dat verschillende transportbedrijven bij verschillende kwekers de producten voor dezelfde veiling ophalen en de vervoerders dus achter elkaar aanrijden. Dit komt de efficiëntie van het vervoer niet ten goede. Efficiëntie binnen de kwekerijsector moet echter niet alleen vanuit de transporteur komen, maar ook vanuit de kweker. Bij het centraliseren blijft het lastig. om een tijd af te spreken met de kweker. Zeker als de kweker het zelf brengt. Een kweker bindt zich dan minder aan de afgesproken tijd. Zolang de klant dat accepteert zal dat niet veranderen. Maar zo Kansen voor de sector Kijkend naar de kansen voor de boomkwekerijsector is te zien dat met name de sierteeltexporteurs/bloemenexporteurs steeds meer boomkwekerijproducten verhandelen. Uit de informatie van FloraHolland bleek dat in de afgelopen tien jaar de veilingomzet van boomkwekerijproducten op de Nederlandse bloemenveilingen is verdubbeld van 96 miljoen euro in 1999, naar 212 miljoen euro in De cijfers van het Productschap Tuinbouw bevestigen dit beeld onder de noemer Exporteurs voor de bloemkwekerij. In de afgelopen zes jaar is de export naar Exporteurs van de bloemkwekerij met circa 6 procent is gestegen. De omzet was in diezelfde periode met circa 35 miljoen euro gestegen. Naast de exporteurs van de bloemenexporteurs/sierteeltexporteurs liggen er ook kansen bij de bouwmarkten. Hoewel het aandeel en ook de omzet van de export richting de bouwmarkten het afgelopen jaar iets terugliep, lijkt hier ook een enorme groei mogelijk. Het aandeel in de export van de bouwmarkten is in de periode toch met circa 4 procent toegenomen. Daarnaast is de omzet in dezelfde periode met ruim euro gestegen. Als er wordt gekeken naar de export richting verschillende landen, is duidelijk dat er kansen zijn voor de Nederlandse boomkwekerijsector. Met de stijgende koopkracht en de belangrijke connecties met Rusland lijkt Polen een belangrijk te worden voor de export van Nederlandse boomkwekerijproducten. 6

6 Bedreigingen voor de sector Een bedreigingen voor de boomkwekerijsector zijn de forse bezuinigen op openbaar groen. Daardoor is er een prijzenslag ontstaan tussen de leveranciers van het grootgroen. Er wordt voor gewaarschuwd dat kwekers elkaar nu aan het kapot maken zijn. Indien de boomkwekerijsector zo n dertig procent minder zou gaan produceren, zou de markt weer in evenwicht komen, maar dat is nooit van iedereen te verwachten. Daarnaast is angst, vooral onder de kleinere kwekers, een oorzaak van de dalende prijzen. Zij dachten dat er zoveel aanbod op de markt was, dat ze op voorhand de prijs al lieten zakken. Zo hoopten ze hoopten op meer afzet. 7

7 Agrologistiek Op het gebied van agrologistiek liggen vooral kansen als het gaat om centraliseren. Enkele ideeën die zijn aangedragen zijn het centraliseren van transport en het gezamenlijk exporteren. Daarnaast zijn Treerun en het project hubway s nog twee interessante opties. Om het vertrouwen te winnen van de kwekers en andere partijen dienen (eventueel met steun van de overheid) pilots te worden opgezet. Daarnaast is het goed om gesprekken aan te gaan met Treeport Europe (voorheen Treeport Zundert) en ideeën en informatie uit te wisselen omtrent agrologistiek. Hoewel beide regio s verschillen, kunnen de betrokken partijen uit zowel regio Boskoop, als regio Zundert, van elkaar leren. Dat er nu nog veel wordt getwijfeld aan een goede vorm van agrologistiek heeft vooral te maken met twee vragen die worden gesteld: Hoe gaan we het financieren? maar ook wie moet dat beheren? 8

8 Inhoud Voorwoord... 4 Management samenvatting... 5 Inleiding De Nederlandse boomkwekerijsector : Inleiding : Areaal van de boomkwekerijsector : Schaalvergroting : Specialisatie : Productiewaarde en export : Export naar Rusland en Oostbloklanden : Rusland : Polen : Tsjechië : Hongarije : Concurrentie : Financieel : Imago Boskoop: centrum van de Nederlandse boomkwekerij : Inleiding : Schaalvergroting : Specialisatie : Pot- en containerteelt : De clusterfunctie : De grondprijs : Bedrijfsliquidatie en opvolging : Stille verkoop De boomkwekerijsector doorlopen : Kweker : Handel : Veiling : Retail : Consument : Transport Agrologistiek : Agrologistiek in het algemeen : Agrologistiek in de kwekerijsector Projecten ter verbetering van agrologistiek

9 5.1: Boomkwekerij Business Centre : PCT-terrein Ideeën ter verbetering van agrologistiek : Treerun : Gezamenlijk exporten : De voorraad vooruit drukken in de keten : Centraliseren van transport : Avondtransport : Het gebruik maken van bestaande faciliteiten : Hubway s : Digitale marktplaats Conclusie Conclusies over de boomkwekerijsector Onderzoeksvragen Aanbevelingen Nawoord Met dank aan Bronnen

10 Inleiding Boskoop is nationaal en internationaal bekend om zijn boomkwekerijen. In Boskoop zelf zijn op dit moment circa 700 kwekers, die het vervoer binnen Boskoop soms nog gedeeltelijk voor eigen rekening doen. Dit leidt tot veel verkeer in een gebied waar de infrastructuur te wensen overlaat. Om het vervoer van de boomkwekerijproducten met minder vervoersbewegingen en dus efficiënter te laten verlopen, is er nagedacht over een agrologistiek centrum. Hoe dit moet worden vormgegeven is nog één groot vraagteken. In de verschillende interviews kwamen diverse ideeën naar voren, die misschien de aanzet kunnen geven tot het realiseren van een agrologistiek centrum. Met dit rapport wordt een duidelijk beeld gegeven van de boomkwekerijsector in het algemeen en de boomkwekerij in Boskoop. Daardoor is duidelijk welke ontwikkelingen er in de gehele sector spelen en wat mogelijk toekomstige ontwikkelingen kunnen zijn. Dit rapport reikt ideeën aan voor de boomkwekerijsector in de toekomst. Daarnaast wordt er met de analyse een goed beeld gegeven van de huidige Nederlandse en Boskoopse boomkwekerijsector. 11

11 1. De Nederlandse boomkwekerijsector 1.1: Inleiding De Nederlandse boomkwekerijsector wordt gekenmerkt door een breed assortiment. Het Nederlandse assortiment is onder te verdelen in negen categorieën: Bos- en haagplantsoen Laan- en parkbomen Vruchtbomen Rozenstruiken Sierconiferen Buxus (Volgens het CBS ook een categorie) Trek- besheesters Sierheesters en klimplanten Vaste planten Elke productgroep heeft één of meerdere teeltcentra. 1 Gebied: Provincie(s) Gewasgroep(en) Boskoop Zuid-Holland Siergewassen Haaren/Oudenbosch Brabant Park- en laanbomen Opheusden Gelderland Park- en laanbomen Zundert Brabant Bos- en haagplantsoen Noord-Limburg Limburg Vruchtbomen en rozen Noord-Oost Groningen Groningen Rozenonderstammen Duin- en Bollenstreek Noord- en Zuid-Holland Vaste planten 1.2: Areaal van de boomkwekerijsector De boomkwekerij met teelt in de volle grond beslaat in Nederland zo n zestien duizend hectare en bestaat uit ruim 3590 bedrijven. 2 Vorig jaar is het areaal voor het eerst in tijden gedaald. Deze daling bedroeg 1,33 procent. De oppervlakte van de trek- en besheesters is voor het tweede achtereenvolgende jaar fors afgenomen. Met een afname van ruim negen procent is het areaal rozenstruiken in 2010 ten opzichte van 2009 eveneens flink verminderd. In 2009 was er ten opzichte van 2008 nog een zeer lichte daling waarneembaar in het areaal van laatstgenoemde productgroep. 3 De boomkwekerij met teelt onder glas beslaat een areaal van 491 hectare. Dat is een stijging van 13,6 procent ten opzichte van De oppervlakte van de pot- en containerteelt nam volgens de laatste cijfers weer toe. In 2009 besloeg het areaal van de pot- en containerteelt nog 768 hectare. Een jaar later was dit volgens voorlopige cijfers 917 hectare. Dat is een stijging van 19 procent : Schaalvergroting Het gemiddeld aantal hectaren per kwekerij met teelt in volle grond is toegenomen. Bezat een bedrijf in 2000 nog gemiddeld 2,51 hectare, in 2010 was dit gestegen naar 4,71 hectare. 6 Dit bevestigd de trend van schaalvergroting. Er zal door schaalvergroting een tweedeling ontstaan: De kleine kwekers blijven klein en de grote kwekers worden groter. Een kweker die zich richt op pot- en containerteelt zal gemiddeld drie tot vier hectare tot zijn beschikking hebben. Kwekers die zich richten op vollegrondsteelt zullen bedrijven hebben die drie tot tien hectare zullen beslaan. Ongeveer 50 procent van deze bedrijven zal zich richten op drie tot vier gewassen 1 Boomkwekerij en aardkunde in Nederland 2008, blz Zie bijlage 1 en 2 3 Zie bijlage 5,6, en 7 4 Zij bijlage 3 en 4 5 Zie bijlage 8 6 Zie bijlage 9 12

12 en wordt daarmee een grote toeleverancier van grotere handelsbedrijven, zo staat in een eerder gepubliceerd rapport : Specialisatie Er zal dus ook een specialisatie te zien zijn in de soort teelt: Pot- en containerteelt of vollegrondsteelt. De gecombineerde teelt van volle grond en pot- en containerteelt zal bijna volledig verdwijnen. 8 De keuze voor de soort teelt zal samenhangen met de soort afnemers en/of producten. Een institutionele afnemer zal veelal vragen om vollegrondsproducten, terwijl de producten van de pot- en containerteelt vooral naar de retailers zullen gaan. Een andere toekomstige ontwikkeling die wordt voorzien is het toeleveren van vollegrondskwekers aan kwekers die gespecialiseerd zijn in pot- en containerteelt. Als een plant wordt opgekweekt in de volle grond en vervolgens wordt geleverd aan gespecialiseerde bedrijven die de plant in één of twee jaar afkweken in pot, kan deze sneller de markt op. De levensvatbaarheid is daardoor beter, het komt de kwaliteit ten goede en het product kan jaarrond geleverd worden. 9 Kwekers moeten dan ook gaan kiezen: Standaard producten in grote volumes met lage prijs Zeer specifiek en breder nicheassortiment met betere prijs 10 Breed assortiment aanbieden van één gewasgroep. 11 Kwekers die geen duidelijke strategie hebben zullen langzaam verdwijnen. 12 Met een kleinschalige productie red je het niet meer. De afnemers zitten niet te wachten op kleine partijen van honderd planten. Een belangrijke vraag is dus: Welk segment kies je? 13 Zorg dat je als kweker een duidelijke doelgroep voor ogen hebt. Gewoon maar wat plantjes kweken werk niet meer : Productiewaarde en export De productiewaarde zit met 600 miljoen euro in 2010 weer op hetzelfde niveau als Van deze productiewaarde is 440 miljoen euro (73%) bestemd voor de export. Daarmee is ook het exportniveau weer op hetzelfde niveau als Van de 440 miljoen euro die wordt geëxporteerd gaat 40 procent naar Duitsland. Daarna volgt Groot-Brittannië met 14 procent. De export richting laatstgenoemd land is dalende. Exporteerde Nederland in 2007 nog voor 90 miljoen euro naar Groot-Brittannië, in 2010 was dit teruggelopen tot 62 miljoen euro. Dat is een daling van 31 procent. 16 Redenen voor de teruggang van de export naar Groot-Brittannië zijn de dure euro ten opzichte van de pond en de achterblijvende investeringen van de institutionele markt Boomkwekerij en aardkunde in Nederland, 2008, blz Boomkwekerij en aardkunde in Nederland, 2008, blz Vergeer, L.Th.A. (Leo Vergeer Tuinplanten) interview, 6 juli 2011 en Sijs, M.S.M. van der (Van der Sijs Makelaardij) interview, 3 mei Lenthe, E.A. van (Baas Plantenservice) interview 26 april Vergeer, L.Th.A. (Leo Vergeer Tuinplanten) interview, 6 juli Lenthe, E.A. van (Baas Plantenservice) interview 26 april De Boomkwekerij 2011, nr. 19, blz. 16 (Citaat W.A.A. de Bresser) 14 Boom in Business, 2011, nr. 2, blz. 36 (Citaat B.W. Knol) 15 Zie bijlage Zie bijlage 11, 12 en De Boomkwekerij, 2010, nr. 7, blz

13 1.6: Export naar Rusland en Oostbloklanden 1.6.1: Rusland De totale export richting Rusland is in 2009 gedaald met 20,3 procent ten opzichte van Het exportaandeel van Nederland steeg ondanks de daling van de totale export van 34,5 procent in 2008 naar 41,2 procent in Daarmee had Nederland in 2009 het grootste aandeel in de export richting Rusland. De stijging van het exportaandeel houdt verband met de economische crisis. Daardoor hebben een aantal EU-landen hun export richting Rusland flink zien dalen in 2009 ten opzichte van In sommige gevallen zelfs met 50 procent. Deze daling van de export was merkbaar in alle gewasgroepen. In 2010 steeg de totale export richting Rusland met 19,2 procent ten opzichte van Afgelopen jaar (2010) nam de export van alle productgroepen toe, uitgezonderd de rozen. De export van woudbomen (+20,9%) en bomen/heesters/klimplanten (zie dit als één groep) (+26,9%) nam fors toe ten opzichte van Met 50,5 procent van de export in 2010, blijft laatstgenoemde gewasgroep het belangrijkste exportproduct richting Rusland : Polen Zes jaar geleden was Duitsland nog een grote concurrent voor Nederland voor de export richting Polen. Sinds 2008 heeft Nederland echter fors meer exportaandeel weten te pakken. Waar Duitsland de laatste twee jaar is blijven steken op een exportaandeel van circa 23 en 25 procent, had Nederland in 2009 en 2010 respectievelijk een aandeel van 59,6 en 65,7 procent. De gehele export richting Polen steeg in 2010 met 16,5 procent ten opzichte van een jaar eerder. Van de productgroep bomen/heesters/klimplanten daalde het exportaandeel van 36,6 procent in 2009 naar 33,1 procent in Maar van de eerder genoemde productgroep steeg het afgelopen jaar de exportwaarde wel met 5,7 procent, ten opzichte van Daarmee blijft deze productgroep het belangrijkste voor de export richting Polen. Daarnaast steeg ook de omzet van alle andere productgroepen in dezelfde periode. fruitbomen en heesters (+26,4%), rododendron (+31,3%), rozenstruiken (+3,2%), planten van de open grond (+26,7%) en bewortelde stekken (27,7%) : Tsjechië Waar de totale export naar Tsjechië in 2009 met 7,2 procent terugliep ten opzichte van 2008, steeg deze in 2010 met 0,5 procent ten opzichte van In 2010 is de export vanuit Nederland richting Tsjechië met bijna drie procent gestegen. Nederland behield zijn sterke exportpositie. Met ruim 50 procent van het exportaandeel is Nederland verreweg de grootste exporteur van boomkwekerijproducten naar Tsjechië. Werd er in 2009 ten opzichte van 2008 van alle productgroepen, uitgezonderd planten in de open grond, minder geëxporteerd, in 2010 nam de export van rododendron en rozen weer toe. De export van laatstgenoemde productgroep steeg met 38,9 procent fors. De productgroep bomen/heesters/klimplanten blijft de belangrijkste productgroep met een exportaandeel van 52 procent in In 2010 was dit gedaald naar 50,5 procent : Hongarije Nederland is ook de grootste exporteur richting Hongarije. Het exportaandeel in 2010 was 35,7 procent. Een jaar eerder was dit nog 34,6 procent. De totale export richting Hongarije nam in 2009 af met 9,5 procent ten opzichte van In 2010 nam de totale export in vergelijking met 2009 weer toe met 7,6 procent. Het exportaandeel van de bomen/heesters/klimplanten nam in 2009 af met circa 26 procent in vergelijking met 2008, maar bleef met 41 procent van het exportaandeel de belangrijkste productgroep. 18 De handel in boomkwekerijproducten van en naar Oost-Europa, 2011, blz. 7 en 8 (Zie tabel 1 en 2 in de bijlage) 19 De handel in boomkwekerijproducten van en naar Oost-Europa, 2011, blz. 11 en 12 (Zie tabel 3 en 4 in de bijlage) 20 De handel in boomkwekerijproducten van en naar Oost-Europa, 2011, blz. 17 en 18 (Zie tabel 6 en 7 in de bijlage) 14

14 2010 zorgde voor enig herstel: Het exportaandeel van de gewasgroep bomen/heesters/klimplanten ging dat jaar weer omhoog met circa 26 procent. Daarmee had de laatstgenoemde gewasgroep een exportaandeel van 48,1 procent in : Concurrentie De voormalige Oostbloklanden worden nog niet gezien als serieuze concurrenten. Ze kunnen daar nu een aardige boom kweken, maar op een zeker moment zal er een kwaliteitsvergelijk en/of prijsvergelijk gemaakt worden. Dan zou het zomaar kunnen zijn dat het voor de thuismarkt van Polen zelf veel handiger kan zijn om de producten te importeren. 21 Een kweker die zelf actief is op de Oost-Europese markt zei het volgende: Op dit moment voorzien de kwekerijen in Oost-Europa vooral in het opkweken van producten. Dat komt onder andere doordat de arbeid daar een derde kost in vergelijking tot Nederland. 22 Over de kleinschaligheid werd gezegd: Ten opzichte van drie tot vier jaar geleden zijn de kwekerijen daar steeds groter geworden. Hoewel er veel kleine kwekerijen zijn, kunnen de grotere kwekerijen zich inmiddels meten met de grootste kwekerijen in Nederland. Dat komt onder andere doordat men veel subsidie kreeg van de Europese Unie. 23 Over de export zelf bestaat op dit moment een gevarieerd beeld, hoewel uit cijfers van het Productschap Tuinbouw eerder al bleek dat de export richting Polen in 2010 stijgende was. (zie 1.6.2) Gevraagd naar de export richting Polen stelt de kweker het volgende: Het is best mogelijk dat bij een aantal bedrijven de export richting Polen is gestegen, maar per saldo is de export richting dat land op dit moment dalende. Dat het Productschap Tuinbouw afgelopen jaar een stijging noteerde van de export komt mogelijk doordat zij van januari tot en met december 2010 meten, terwijl er door kwekers vaak van augustus tot en met juli wordt gemeten. Dat kan het verschil van de stijging of daling van de export mogelijk verklaren. 24 Ondanks het feit dat er meningsverschillen zijn over de export richting Polen, stelde het Productschap Tuinbouw zelf vast dat Polen door Nederland als grootste concurrent gezien als het om de Russische markt gaat. 25 En dat heeft met meer zaken dan alleen de export op zichzelf te maken: Polen begrijpen namelijk de Russische taal en cultuur, waardoor het makkelijker zaken doen is. Handel drijven met Rusland is namelijk niet eenvoudig, zo stelde Anthos, de Koninklijke Handelsbond voor Boomkwekerij- en Bolproducten: Rusland is nog steeds een lastige markt; inmiddels moeten alle bedrijven die handelen met Rusland op een lijst staan (in beheer bij Anthos). Als bedrijven niet op deze lijst staan (controle door Russische overheid) kan het bedrijf Rusland niet binnenkomen. Rusland, maar ook andere Oost Europese landen, stellen steeds meer eisen op fytosanitair gebied. Onze producten moeten aan steeds meer eisen voldoen om te kunnen verhandelen. Dat is geen gemakkelijke opgave, maar kwaliteit van de producent, betrouwbaarheid van leveranciers, goede logistieke organisatie en de wijze waarop onze sector in staat is om een compleet pakket te kunnen leveren, maken dat de Nederlandse boomkwekerijsector nog steeds een uitstekende naam heeft in het buitenland. Ongetwijfeld zullen sommige teelten elders goedkoper geproduceerd kunnen worden, maar zolang daar ook Nederlanders bij betrokken zijn (en daar zijn vele voorbeelden van), profiteert de sector daarvan. 26 Verder zijn ondernemers die zaken willen doen met Rusland sterk afhankelijk van de poppetjes die daar aan de touwtjes trekken. Als Nederland en Rusland het oneens zijn over bepaalde onderwerpen kan dit direct gevolgen hebben voor de handel. 27 Wat betreft de stelling dat Polen voor de Russische markt de grootste concurrent van Nederland is: De transportkosten van Polen naar Rusland veel lager en sluiten de Poolse producten beter aan op de klimatologische omstandigheden (winterhardheid) in Rusland. 28 Toch is aan de exportcijfers niet te zien dat Polen binnen afzienbare tijd een grote concurrent zal worden van Nederland. Aan de export richting Rusland is te zien dat Polen in procent meer (1,68 miljoen euro) boomkwekerijproducten exporteerde naar Rusland ten opzichte van Nederland exporteerde in 2010 bijna elf procent (1,947 miljoen euro) meer aan boomkwekerijproducten naar Rusland in vergelijking tot De export van Polen naar Rusland mag relatief 21 Lint, J.A.J. van (Proba) interview, 9 mei Thijssen, F.V.A.M. (Frank Thijssen Boomkwekerijen) , 3 augustus Thijssen, F.V.A.M. (Frank Thijssen Boomkwekerijen) , 3 augustus Thijssen, F.V.A.M. (Frank Thijssen Boomkwekerijen) , 3 augustus De handel in boomkwekerijproducten van en naar Oost-Europa, 2011, blz. 8 en 9 26 Mesken, M. (Secretaris Anthos) , 5 juli De Boomkwekerij, 2008, nr. 18 blz. 26 (Citaat M. Mesken) 28 De handel in boomkwekerijproducten van en naar Oost-Europa, 2011, blz De handel in boomkwekerijproducten van en naar Oost-Europa, 2011, blz. 7 (zie tabel 1 in de bijlage) 15

15 dan wel meer toegenomen zijn dan bij Nederland het geval is, maar absoluut is dit echter niet het geval. Nederland exporteerde in 2010 voor circa 20 miljoen euro naar Rusland, terwijl Polen in hetzelfde jaar voor bijna 6 miljoen euro naar Rusland exporteerde. Het lijkt er dus op dat Polen in de toekomst een concurrent kan worden van Nederland voor de Russische markt. Nu lijkt daar nog geen sprake van. Kijkend naar Nederland en Polen zelf, exporteerde Nederland in 2010 voor 22,384 miljoen euro aan boomkwekerijproducten naar Polen. 30 Dat is een stijging van 28,3 procent ten opzichte van Polen op zijn beurt exporteerde datzelfde jaar voor 7,32 miljoen euro boomkwekerijproducten naar Nederland. 31 Dat is een stijging van 6,9 procent. Voorlopig lijkt Polen dus vooral een belangrijk exportland voor Nederland te blijven. Dit blijkt ook uit het exportaandeel van Nederland van boomkwekerijproducten richting Polen. Zoals al eerder aangegeven was dit in ,7 procent. Ten opzichte van 2009 betekende dit een stijging van het exportaandeel van 6,1 procent Of Nederland zijn sterke exportpositie ten opzichte van Oost-Europa kan behouden, hangt af van de keuzes die de verschillende markten, en daarmee ook de klanten maken: De Oost-Europeanen zouden ons kunnen verslaan op de institutionele markt, daar waar grote bulkproducten en masse gekocht worden. Daar waar assortiment het belangrijkste is, of dat nou op de institutionele markt of op de consumermarkt is, zijn de inkopende partijen enorm gebaat bij een aanbod van een breed programma.. Dat soort kwekerijen, die alleen of tezamen een goed assortiment kunnen aanbieden hebben toekomst, maar dan is men is ook gebaat bij goede agrologistiek : Financieel Financieel verkeert de boomkwekerijsector in zwaar weer. De prijzen zijn vijf tot tien procent gedaald ( ) in vergelijking met een jaar eerder. Over het algemeen worden de prijzen dramatisch laag genoemd. De bezuinigingen op openbaar groen vormen onder andere een oorzaak van de prijsdaling. De kwaliteit/prijsverhouding staat zeker op scherp. De uitslagen van de diverse aanbestedingen laten een forse prijzenslag zien. Kennelijk wil een aantal bedrijven tegen elke prijs leveren. 33 Het scherpe inschrijven zou onderdeel kunnen zijn van een strategie die men hanteert: De bedrijven die laag inschrijven hopen op een vervolgorder waar ze dan hun winst uit kunnen halen. 34 Het lijkt er dan ook op dat de vollegrondssector flink wordt getroffen door de economische crisis, nu de institutionele markt fors gaat bezuinigen. De kwekers van sierteeltproducten, van wie de afzet vaak naar de groeiende retailmarkten gaat, krijgen er misschien een staartje van mee, 35 maar lijken niet zo hard getroffen te worden door de bezuinigingen als kwekers van bos- en haagplantsoen of park- en laanbomen; Die sectoren draaien maar moeizaam. 36 Dat beeld wordt deels bevestigd door een kweker die specialist is op het gebied van park- en laanbomen: De afzet was het afgelopen jaar ( ) goed, al had dat misschien nog meer kunnen zijn als het weer niet zo had tegengezeten. De prijzen waren laag, maar beter dan verwacht. Wat betreft de pot en containerteelt: Daar kan ik moeilijk over oordelen al zijn er geluiden dat het beter gaat. Dit geeft aan dat het niet in de hele boomkwekerijsector slecht gaat. 37 Dat lijkt te kloppen: Kwekers van de pot- en containerteelt beoordelen 2010 als een goed tot zeer goed jaar. 38 Een andere reden voor de lage prijzen is de vorstschade van de strenge winter en het korte verkoopseizoen door het vroege voorjaar. 39 Anderen noemen de structurele overproductie als oorzaak: De prijzen van park- en laanbomen zouden structureel beter worden als er fors minder geproduceerd zou worden. Sommige kwekers hebben het over maar liefst 30 procent minder bomen aanplanten. Maar zo n mindering kun je nooit van alle kwekers verwachten De handel in boomkwekerijproducten van en naar Oost-Europa, 2011, blz. 11 en 14 (zie tabel 3 en 5 in de bijlage) 31 De handel in boomkwekerijproducten van en naar Oost-Europa, 2011, blz. 14 (zie tabel 5 in de bijlage) 32 Herijgers, P.J.M. (Treeport Europe, platform agrologistiek) interview, 8 juni Boom in Business, 2011, nr. 1, blz. 59 (Citaat J.P. de Vries) 34 De Boomkwekerij, 2011, nr. 19, blz. 16 (Citaat W.A.A. de Bresser) 35 Jong, A.L. de (Jac de Jong Boomkwekerij) interview, 11 juli Boom in business, 2011, nr. 2, blz. 37 (Citaat P.B.W. Bontekoe) 37 Berk, P.J.M.M. van den (Van den Berk Boomkwekerij) , 14 juli Herijgers, P.J.M. (Treeport Europe, platform Agrologistiek) interview, 8 juni Deboomkwekerij.nl, 21 december De Boomkwekerij, 2011, nr. 13, blz. 12 (Citaat G.V. Vermeer) 16

16 Een oorzaak is ook de angst onder met name de kleinere kwekers. Deze dachten dat er zoveel aanbod op de markt was, dat ze op voorhand de prijs al lieten zakken, waardoor ze hoopten op meer afzet. 41 Daarnaast verwachtten diverse kwekers dat het seizoen net zo moeizaam zou verlopen als het seizoen Daarom lieten ze aan het begin van het seizoen de prijzen al zakken. 42 Angst was dus ook een oorzaak van de dalende prijzen. Daarnaast kan ook de bank een rol hebben gespeeld in de dalende prijzen: Door de strengere winter en de mindere vraag uit de markt zie je dat bij sommige bedrijven de financiële reserves opraken. Onder druk van de banken moet er dan geld in het laatje komen. Dan wordt er niet gekeken naar de prijs, het geld moet stromen. Als een paar bedrijven hiermee beginnen is het hek van de dam. 43 Albert Arends van Arends Den Heuvel te Opheusden en Gijsbert van Setten van B&P Handelskwekerijen te Kesteren zeiden het volgende over de prijzen in de kwekerijsector: Arends: We moeten voorkomen dat de bomen voor iedere prijs van de hand gaan. Dat is afgelopen winter gebeurd, maar was niet nodig. Als mensen een boom willen hebben kopen ze die toch wel of die nu 5 of 10 kost. Door de prijzenslag zijn we gewoon bezig elkaar te vernietigen. Dat kan toch niet de bedoeling zijn? 44 Van Setten: Het zal best even duren voordat die negatieve stemming tussen de oren verdwijnt, maar als je het niet probeert, beur je sowieso niet meer. En eigenlijk is het ook wel raar: de afzet is goed, dus de prijzen zouden moeten stijgen. Ik hoop dan ook dat iedereen met deze instelling het nieuwe handelsseizoen in gaat. 45 De daling van de prijzen vertaald zich door naar het gezinsinkomen en de rentabiliteit. Het gezinsinkomen wordt voor 2010 geraamd op euro waar het twee jaar geleden nog ruim het dubbele bedroeg. 46 De rentabiliteit wordt voor afgelopen jaar geschat op 90% per 100 euro kosten is daarmee het slechtste jaar van deze eeuw voor de boomkwekerijsector. Er zijn dan ook kwekers die het moeilijk hebben: Mijn huidige contractkwekers gaven te kennen ze heel blij waren met het contract. Die contracten worden nu namelijk een hoofdinkomen voor die kwekers. 48 Maar bij de rentabiliteit ook de volgende kanttekening worden gemaakt. Er is een duidelijk verschil tussen de goede en de minder goede ondernemers. De boomkwekerij is jarenlang een markt geweest waarbij er meer vraag dan aanbod was. Veel ondernemers konden hierdoor relatief makkelijk van hun bomen verkopen. De laatste jaren is te zien dat de ondernemers die in staat zijn om toegevoegde waarde aan hun product te geven en het product goed in de markt kunnen zetten in staat zijn om nog goed te draaien. Denken vanuit de eindklant is hierbij belangrijk. Er voor zorgen dat het de consument makkelijk wordt gemaakt met goede productinformatie en een goede productpresentatie. Zo zien tuincentra duidelijk wat de verdienste voor hen aan de producten is. Daarnaast proberen bedrijven zich te onderscheiden door bijvoorbeeld afzetgarantie te geven op de geleverde partijen. De ondernemers die dit soort slagen niet maken hebben het moeilijk. 49 Het grote verschil zit hem in de kwekers die kwekers zijn en de kwekers die ondernemers zijn. De kweker die ondernemer is, ziet dat hij nu al aan planten moet werken die hij over vijf jaar wil verkopen en weet ook hoe hij zijn product moet vermarkten. Dat doet hij onder andere door er op uit te gaan. 50 De kweker die geen goede ondernemer is, is te traditioneel, vind het lastig zijn product te promoten en heeft soms moeite naar de markt te kijken De Boomkwekerij, 2011, nr. 13, blz De Boomkwekerij, 2011, nr. 20, blz. 14 en De Boomkwekerij, 2011, nr. 19, blz. 16 (Citaat W.A.A. de Bresser) 44 De Boomkwekerij, 2011, nr. 18, blz. 17 (Citaat A. Arends) 45 De Boomkwekerij, 2011, nr. 18, blz. 17 (Citaat G. van Setten) 46 Zie bijlage Zie bijlage Vergeer, L.Th.A. (Leo Vergeer Tuinplanten) interview, 6 juli Kleiweg, I.J. (Rabobank Zuid-Holland Midden) , 17 mei Herijgers, P.J.M. (Treeport Europe, platform Agrologistiek) interview 8 juni 2011 & Dijk, F.H.P. van (FloraHolland Boskoop) interview 11 mei Vergeer, L.Th.A. (Leo Vergeer Tuinplanten) interview, 6 juli

17 1.9: Imago De eerder besproken elementen van de boomkwekerijsector maken nog niet duidelijk of mensen de boomkwekerij een aantrekkelijke sector vinden. Dat lijkt niet het geval volgens het vakblad De Boomkwekerij: Jongeren hebben een negatief beeld van de boomkwekerijsector: Het werk is zwaar en de arbeidsomstandigheden zijn slecht. 52 Het sociale leven is een heel seizoen bijna nihil. Kwekers maken enorm veel uren en jongeren zien dat hun ouders veel te hard werken, daarom gaan ze een andere kant op. 53 Als het gaat om de bijdrage aan de maatschappij heeft de boomkwekerij wel een hele goede naam. Dit komt onder andere door de positieve bijdrage aan de omgeving. 52 Deboomkwekerij.nl, Arbeidsmarktcampagne It s A live van start, 25 maart Herijgers, P.J.M. (Treeport Europe, platform agrologistiek) interview, 8 juni

18 2. Boskoop: centrum van de Nederlandse boomkwekerij 2.1: Inleiding Boskoop is het centrum van de Nederlandse boomkwekerij met zo n 700 kwekers op 1100 hectare grond. Het betreft een gebied waar alle activiteiten omtrent de boom- en sierteelt samenvallen. Naast de primaire activiteiten voor de kwekerij, zoals handel, productie en logistiek, hebben ook diverse toeleveringsbedrijven, adviesbureaus, en kennis- en innovatieplatformen zich er gevestigd. De clustering van de functies omtrent de boom- en sierteelt, maakt dat Boskoop zich één van de vijf Greenports mag noemen, naast Aalsmeer, de Duin- en bloembollenstreek, Venlo, en het Westland-Oostland. De volgende cijfers geven duidelijk aan waarom Boskoop zich één van de vijf Greenports mag noemen: 54 Nederland Boskoop Productiewaarde in 600 miljoen 200 miljoen Bedrijven Gem. bedrijfsgrootte in ha. 4,71 1,5 Areaal in ha Areaal glas in ha Arbeidsplaatsen Desondanks lijkt de status van Boskoop binnen de boomkwekerijsector minder sterk te worden. Het binnenland (de andere Nederlandse boomteeltcentra) zijn enorm sterk geworden. Vroeger waren dat juist de leveranciers van de Boskoopse kwekers en handelaren. Nu is dat bijna andersom. 55 Om te begrijpen waarom de kwekerijsector zich in Boskoop ontwikkelde moeten we terug in de tijd. De grond in deze regio voldeed aan specifieke eisen voor de boomteelt waardoor kwekers vroeger bijna gebonden waren aan deze regio. Er kon een breed assortiment gekweekt worden op deze grond. Een ander voordeel waren de sloten en de windsingels. Deze zorgden er voor dat Boskoop veel minder last had van nachtvorst in het voorjaar in vergelijking met andere gebieden in Nederland. 56 Boskoop kent een echte ondernemersgeest met ruim 700 kwekers in de omgeving. De cultuur in de Boskoopse boomkwekerijwereld wordt gezien als vrij individualistisch en conservatief. Er werd in een rapport geconstateerd dat boomkwekers in Boskoop zeer op zichzelf gericht: Men zit vaak op hun koninkrijk van 1 hectare. 57 Er wordt gesteld dat het individualisme is gebaseerd op het wantrouwen dat men tegenover elkaar heeft in verband met concurrentie. De Boskoopse kwekers zelf zijn echter een andere mening toegedaan: Dat wij in Boskoop helemaal niet samenwerken is niet waar. Het wordt zwaar overdreven en is gebaseerd op een stereotypering die is ontstaan. Het klopt dat we hier graag op ons eigen zijn, maar het beeld dat er in deze omgeving een volledige afkerende houding bestaat tegen samenwerking is niet juist. Er zijn groepen kwekers die samen inkopen en samen verkopen. Dit scheelt ons allen geld. We zien in Boskoop dus ook dat samenwerken wel degelijk voordelen heeft. 58 Er is dan ook nog een andere visie: De zelfstandigheid zit een Boskoopse kweker in de genen. Men wil altijd de eigen broek ophouden en niet afhankelijk zijn van een ander. Je eigen stukje grond, waar je je eigen boterham verdient, is heel belangrijk voor een kweker in Boskoop. De zelfstandigheid komt ook terug in de drang om te overleven. Met name de kwekers met een kwekersachtergrond hebben een zeer sterke overlevingsdrang. Daarom gaat een kweker niet snel failliet. En de ellende die er wel is, daar is weinig van te merken door de zelfredzaamheid van de kwekers CBS, PT, Visie en agenda Greenport Boskoop 55 Vergeer, L.Th.A. (Leo Vergeer Tuinplanten) interview, 6 juli Bakker, H. de (Van der Slikke Rentmeesters) interview, 17 mei Visie en agenda Greenport regio Boskoop 2006, blz Vergeer, L.Th.A. (Leo Vergeer Tuinplanten) interview, 6 juli 2011 & Jong, A.L. de (Jac de Jong Boomkwekerij), interview, 11 juli Lint, J.A.J. van (Proba) interview, 9 mei

19 Boskoopse kwekers zijn namelijk doorsnee ondernemers die goede antennes hebben ontwikkeld voor de sector waarin zij werken. Veel boomkwekers hebben een lagere tot middelbare opleiding. Op sommige gebieden ontbreekt het daardoor aan kennis en moeten zij steun zoeken. Dan moet er gedacht worden aan ICT of financiën. Er mag echter niet vergeten worden dat elke Boskoopse kweker een selfmade man is, die verstand heeft van zijn vak : Schaalvergroting Zoals al eerder vermeld is er schaalvergroting gaande. Ook in Boskoop is het aantal hectaren per bedrijf toegenomen en het aantal kwekers afgenomen. Had een kweker in 1985 nog 1 hectare, nu is dat gemiddeld 1,5 hectare. 61 Daarnaast werd in 2006 gesteld dat er voor een gezonde Greenport ongeveer twee procent ruimtegroei per jaar nodig is. Dat zou betekenen dat er over tien jaar (uitgaande dat er nu 1100 ha. voor het areaal van de boomkwekerij wordt gebruikt), 240 ha. extra nodig is voor de boomkwekerijsector. 62 Het is echter lastig om uit te breiden en sommige stukken grond waarop nu nog kweekbedrijven actief zijn, zullen in de toekomst niet meer geschikt zijn voor boomteelt vanwege de eisen die tegenwoordig worden gesteld aan een kwekerij. Boomkwekerijgrond moet van voldoende omvang en goed ontsloten zijn, wil het perceel waarde hebben: Hoe beter een kwekerij ontsloten is, hoe hoger de prijs die voor de grond zal worden betaald. 63 Kijkend naar de trend van schaalvergroting is het bij de verkoop van een kwekerij belangrijk of er mogelijkheden zijn tot schaalvergroting in de omgeving. Is dit niet het geval, dan is het een stuk minder aantrekkelijk om deze kwekerij te kopen, wat zich vertaald in de prijs die voor de grond zal worden betaald. 64 Door schaalvergroting ontstaan dus onverkoopbare stukken grond, doordat deze te klein en/of te slecht ontsloten zijn. Een oplossing voor deze stukken grond werd gevonden in de manier waarop men in Boskoop omgaat met de wateroppervlakte in de regio. Men dempt de sloten tussen de stukken grond zodat de infrastructuur op het bedrijf makkelijker wordt. Het wateroppervlak dat men dempt, moet elders weer worden afgegraven. Dit is nodig vanwege de grote toename van de verharde oppervlakte. Daarom is het van belang dat het regio Boskoop over voldoende oppervlaktewater blijft beschikken. Regenbuien geven een extra belasting op de bemalingscapaciteit. Vooral bij gebieden met veel pot- en containerteelt ligt het water zeer snel in de sloot. Dit water moet goed afgevoerd worden. Daardoor is de volgende constructie tot stand gekomen: In het kader van deze regeling worden vaak onverkoopbare stukken grond afgegraven voor water. Met de eigenaar wordt dan een overeenkomst gesloten. Deze krijgt dan 8 euro tot 10 euro per m². Dit geeft op deze manier een soort minimumprijs aan de betreffende grond. Een eis is wel dat de afgegraven grond landschappelijk wordt ingericht. Men kan bijvoorbeeld een partij eilandjes of een houtakker maken : Specialisatie Eerder werd al gesteld dat grote kwekerijen groter zullen worden en de kleine kwekerijen klein zullen blijven. Kwekers zullen kiezen voor vollegrondsteelt of pot- en containerteelt en voor beiden zal er markt blijven. De kleinere kwekers zullen zich met name specialiseren in producten waar niet veel grond voor nodig is, maar waar toch een goede boterham mee te verdienen valt. Denk bijvoorbeeld aan één jarige veredelingen, die een hoge opbrengst per m 2 genereren. 66 Hierbij is het van belang dat kleine kwekers zich onderscheiden met hun product. Die onderscheidende factoren hebben puur te maken met marketing, creativiteit en innovativiteit. Dat kan in de vorm van onder andere een grotere maat, of een unieke kruising. 67 Dit wordt bij navraag ondersteund door een kweker: Het element marketing wordt nu niet of nauwelijks toegepast bij planten, maar biedt zeer interessante mogelijkheden Lint, J.A.J. van (Proba) interview, 9 mei Bijlagen Visie en agenda Greenport regio Boskoop, 2006, blz Bijlagen Visie en agenda Greenport regio Boskoop, 2006, blz Sijs, M.S.M. van der (Van der Sijs Makelaardij) interview, 3 mei 2011 en Bakker, H. de (Van der Slikke Rentmeesters) interview, 17 mei Bakker, H. de (Van der Slikke Rentmeesters) interview, 17 mei Bakker, H. de (Van der Slikke Rentmeesters) interview, 17 mei Bakker, H. de (Van der Slikke Rentmeesters) interview, 17 mei Lint, J.A.J. van (Proba) interview, 9 mei P.B.W. Bontekoe (Landelijke vakgroep bomen en vaste planten) , 8 oktober

20 2.4: Pot- en containerteelt De pot- en containerteelt kwam begin jaren 70 op en is in veertig jaar uitgegroeid tot een volwaardig onderdeel van de boomkwekerij. Dat de pot- en containerteelt vooral in regio Boskoop wordt toegepast heeft te maken met de clusterfunctie in het gebied. Door deze clusterfunctie kon deze teelt zich hier heel goed ontwikkelen. Bovendien slaat veengrond ook zeer goed aan in de containers. Het grote voordeel is dat de handel door deze manier van kweken bijna jaarrond is geworden. Daarnaast neemt de afhankelijkheid van de fysiologische eigenschappen af. Het gaat bij pot- en containerteelt meer om de draagkracht van de bodem. 69 Regio Boskoop lijkt in de toekomst een gebied te worden waar men zich nog meer gaat specialiseren in pot- en containerteelt. Volgens het rapport Bomen in beeld is de kans zelfs groot dat in de toekomst het areaal in de regio Boskoop voor 50 procent uit pot- en containerteelt bestaat. 70 Dat zou kunnen betekenen dat het glasareaal toeneemt. Daardoor hebben de weersomstandigheden nauwelijks invloed op het kweekproces en dit komt de kwaliteit van de boomkwekerijproducten ten goede. Afgaand op de cijfers blijft het glasareaal in Boskoop vooralsnog stabiel. 71 De oppervlakte van pot- en containerteelt zou de afgelopen twee jaar echter toegenomen moeten zijn, aangezien de vollegrondsteelt afnam en de teelt onder glas stabiel bleef. 72 Cijfers van de pot- en containerteelt om deze ontwikkeling vast te stellen ontbreken echter. Volgens het CBS nam de pot- en containerteelt echter licht af. Stibos twijfelde echter aan de juistheid van de cijfers: Het is in tegenstelling tot mijn gevoel, wat zegt dat de vollegrondsteelt stabiliseert en de pottenteelt de groeiende sector is. De enige verklaring die ik voor de regio Boskoop kan bedenken is dat er, door de strenge ruimtelijke beperkingen van provincie en gemeenten, al een paar jaar nauwelijks uitbreiding mogelijk was. 73 In het rapport van Greenport Boskoop, Bomen in beeld wordt vervolgens gesteld dat pot- en containerteelt steeds meer terrein zal winnen in regio Boskoop, al wordt over het algemeen aangenomen dat de pot- en containerteelt op dit moment stabiliseert tot 20 procent van het totale areaal in de boomkwekerij. De belangrijkste reden voor de stabilisatie lijkt de al eerder genoemde beperkte uitbreidingsmogelijkheden voor de kwekers in regio Boskoop : De clusterfunctie Ondanks die beperkte uitbreidingsmogelijkheid kiezen maar weinig kwekers er voor hun bedrijf elders voort te zetten: Er zijn genoeg gebieden die met name bedrijfsstructureel gezien, aantrekkelijker zouden zijn en ook op teelttechnisch en klimatologisch gebied goed aansluiten op boomkwekerijproducten. Daarbij moet onder andere gedacht worden aan Luttelgeest (Noordoostpolder) 75 Dat kwekers graag in Boskoop blijven heeft te maken met de clustering van handel, logistiek, toelevering en de veilingen. Dit zorgt voor rechtstreekse en korte lijnen binnen dit gebied betreffende de kwekerijsector en dat maakt dat het aantrekkelijk blijft om in dit gebied te kweken. 76. Dit beeld wordt bevestigd door het volgende citaat: Ik sprak een keer een kweker die zichzelf geïsoleerd heeft door ergens in de Flevopolder of Noordoostpolder te gaan zitten. Hij heeft zich blindgestaard op de ruimte en de harde ondergrond. De voorwaarden waren fantastisch. Hij was welkom bij de gemeente en kreeg diverse subsidies. Nu loopt hij vast op het gebrek aan collega s. Samenwerking is onmogelijk omdat er geen andere kwekers in de omgeving zitten. 77 Naast de korte lijnen binnen het gebied is er ook een sociaal aspect verbonden aan de keuze om niet uit regio Boskoop weg te gaan: De mensen die kunnen verhuizen hebben vaak grote bedrijven, veel personeel en kinderen. Dan is het een hele stap om ergens anders het bedrijf voort te zetten, ook sociaal gezien. Er werd wel eens verwacht dat meer mensen die stap zouden maken. Met name omdat door de komst van pot- en containerteelt de vestigingseisen minder zwaar werden. Daarnaast speelt het deels ook een rol dat het familiebedrijven zijn. Bovendien gaan Boskopers niet zomaar weg uit Boskoop. Maar denk daarbij nogmaals aan 69 Bomen over ruimte, 2002, blz Bijlagen Visie en agenda Greenport regio Boskoop, 2006, blz Zie bijlage Zie bijlage 17 en Deboomkwekerij.nl, 26 februari 2008 (Citaat P.L. Trimp) (Zie ook bijlagen 8 en 16) 74 Bomen over ruimte, 2002, blz Bakker, H. de (Van der Slikke Rentmeesters) interview, 17 mei Bakker, H. de (Van der Slikke Rentmeesters) interview, 17 mei Vergeer, L.Th.A. (Leo Vergeer Tuinplanten) interview, 6 juli