Conferentie de responsieve rechtsstaat 22.09.2016 CONSTITUTIONELE TOETSING: RECHTER & TRIAS Mr. Paul van Sasse van Ysselt BA Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Directie Constitutionele Zaken en Wetgeving Paul.sasse@minbzk.nl / 06-52809544 Kop- en Voettekst regel 1 Kop- en Voettekst regel 2
voorbeelden Wet verbod pelsdierhouderij 10.11.15 Afluisteren advocaten door AIVD 01.07.15 Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens 11.03.15 Wat valt op? Ex post Ex ante Constitutie als toetsobject is ruim Kop- en Voettekst regel 1 Kop- en Voettekst regel 2
versterking rechtsvormende & toetsende taak rechter rechtsvorming 80a RO 2012 Wet prejudiciële vragen aan de HR (civiel) 2012 EVRM Protocol nr. 16 2013 rat.proc.loopt context Meer open rechtsnormen wetgever (EHB '88; van toepassingsnaar belangenjurisdictie) > jo. Internationalisering / constitutionalisering van het recht Compromissen & akkoorden
constitutionele toetsing ex post Artikel 120 Grondwet (en iwv Van Tongeren (Halsema) 8.3.2010) 1. De rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten en verdragen. 2. Wetten vinden evenwel geen toepassing indien deze toepassing niet verenigbaar is met de artikelen 1, 2, derde en vierde lid, 3 tot en met 9, 10, eerste lid, 11 tot en met 17, 18, eerste lid, 19, derde lid, 23, tweede, derde, vijfde, zesde en zevende lid, 54, 56, 99, 113, derde lid, 114, 121 en 129, eerste lid.
constitutionele toetsing ex post Argumenten voor wijziging 120 Argumenten tegen wijziging 120
constitutionele toetsing ex post Hoe verder? Voorstel van Tongeren jo. artikel 137 Grondwet? Artikel 137 Grondwet 4. Nadat de nieuwe Tweede Kamer is samengekomen, overwegen beide kamers in tweede lezing het voorstel tot verandering, bedoeld in het eerste lid. Zij kunnen dit alleen aannemen met ten minste twee derden van het aantal uitgebrachte stemmen.
constitutionele toetsing ex post Artikel 94 Grondwet (en iwv Taverne 6.9.2012) Andere Binnen het Koninkrijk geldende wettelijke voorschriften dan de wetten vinden geen toepassing, indien deze toepassing niet verenigbaar is met een ieder verbindende bepalingen van verdragen en van besluiten van volkenrechtelijke organisaties. Rijkswet goedkeuring en bekendmaking verdragen (iwv Taverne)
constitutionele toetsing ex ante (vgl. njb/rm) Belang rechtsstatelijk praktisch Aandacht politiek / internationaal Motie Klein 2015 TK 2015 (Taverne in debat 120 / symposium TK 2016) Raad van Europa (Rapport 2016 lange termijn EHRM) EU (COM 2010 e.v.; IAK handleiding) Actoren Nationaal praktijk? (bv. sociale grondrechten) EU
rechter of wetgever? interpretatie Grondwet Interpretatie Grondwet Handhaving voorschriften in de Engelse taal met inachtneming van het (strafrechtelijk) legaliteitsbegsinel Hoge Raad 24-06-1997 Aanwijzingen voor de regelgeving Wetgeving Kop- en Voettekst regel 1 Kop- en Voettekst regel 2
rechter of wetgever? Wetgevingsbevel? Rb Den Haag 24-06-2015 (Urgenda): - Onrechtmatige daad - E. Machtenscheiding (4.94-4.102) 5.1. beveelt de Staat om, op de vordering van Urgenda, voor zover optredend voor zichzelf, het gezamenlijke volume van de jaarlijkse Nederlandse emissies van broeikasgassen zodanig te beperken of te doen beperken dat dit volume aan het einde van het jaar 2020 met ten minste 25% zal zijn verminderd in vergelijking met het niveau van het jaar 1990; Kop- en Voettekst regel 1 Kop- en Voettekst regel 2
rechter of wetgever? Wetgevingsbevel (4) constitutionele rol rechter & trias 'Voor wetgevingsbevel Machtenscheiding, tenzij (1) wetgeving als proces van initiatief en (2) stortvloed aan gedetailleerde bevelen Machtsevenwicht, echter in NL-context rechter als check? Onafhankelijkheid rechterlijke macht Grondrechten (sterkst bij sociale grondrechten) Gemene deler: effectieve rechtsbescherming (13 EVRM) Tegen wetgevingsbevel Democratie, echter soms dienend (verstopte kanalen, realiseren betrokkenheid parlement, redresseren gebrek in kiesrecht) Machtenscheiding (zie echter ook boven) Neutraal Legaliteitsbeginsel Kop- en Voettekst regel 1 Kop- en Voettekst regel 2
Het laatste woord? Rechter toetst aan constitutie, behoudens 120 Grondwet Wetgever toetst aan constitutie & verschillend over rol rechter Wetgever of rechter? Wie het laatste woord? - Naar (meer) constitutionele dialoog? - Communicatieve rechter en wetgever? - Formele borging? Bv. responsieplicht? Kop- en Voettekst regel 1 Kop- en Voettekst regel 2