Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 0384998899 Fax 0384254888 overijssel.nl postbus@overijssel.nl PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Provinciale Staten van OverijsselReg.nr. PS/2JD\C>/&(5C> Dat. ontv.: 0 3 SEP 2010 a.d. RABO Zwolle 397341121 Inlichtingen bij mw. M.E. Barink telefoon 03849983 21 ME.Barink@overijssel.nl Routing Bijl.: Informatie over uitbreiding museum de Fundatie Datum 24.08.2010 Kenmerk 2010/0139266 Pagina 1 Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie [ ] anders, en wel: Bijlagen 1 Aanleiding: In de pers zijn meerdere artikelen verschenen over de plannen van museum de Fundatie 1 om te komen tot een uitbreiding van zijn locatie in Zwolle. Met deze brief informeren wij u over de plannen en over de betekenis van het museum voor de provincie Overijssel daarbij. Museum de Fundatie maakt deel uit van de provinciale basisinfrastructuur. Daarnaast schetsen wij in de bijlage uitgebreid de achtergronden en ontwikkelingen die hebben geleid tot het huidige museum de Fundatie, dat gevestigd is op twee locaties. Inleiding: museum de Fundatie floreert. In 1958 heeft de Provincie Overijssel een kunstcollectie van internationale allure binnen haar grenzen gehaald. Deze schat wordt de laatste jaren op een effectieve wijze geexploiteerd, Het museum voor moderne en hedendaagse beelden kunst, dat al ruim een halve eeuw nauw verbonden is met de provincie Overijssel, ontwikkelde zich in korte tijd tot een museum met landelijke bekendheid. Het museum heeft met de bijzondere tentoonstellingen, zoals van Jeroen Krabbe, Jasper Krabbe, Marthe Roling en Jan Fabre, berichtgeving en recensies in de landelijke pers en op televisie gegenereerd. De ontdekking van de Van Gogh in de collectie was zelfs wereldnieuws. De grote bezoekersaantallen die daarvan het gevolg zijn, betekenen een belangrijke economische stimulans voor Overijssel en Zwolle. Het museum heeft ambities die deze beweging verder kunnen versterken. Het museum heeft de potentie om op landelijk hoog niveau mee te draaien, en een icoon van Zwolle en de provincie Overijssel te worden. Het museum is naast een culturele voorziening ook een toeristisch product. Een aantrekkelijk cultureel aanbod genereert niet alleen veel bezoekers die geld uitgeven, maar betekent ook iets voor het profiel van Zwolle en vormt daarmee een belangrijke vestigingsfactor. Ontwikkelingen als de opening van de Hanzelijn per 2012 bieden kansen om het aantal bezoekers (nog) verder te laten stijgen. De Hanzelijn maakt Zwolle, en ook het museum, beter en sneller voor inwoners vanuit west Nederland bereikbaar. Het is interessant om deze ontwikkelingen in samenhang te bezien. Nu al vertonen de bezoekerscijfers van de Fundatie 1 Vanaf 2003 heeft de Hannema de Stuers Fundatie (HSF) de naam de Fundatie ingevoerd voor haar museum. Datum verzending 03.SER2010 provi *C 1
Informatie over museum de Fundatie een forse stijging t.o.v. enige jaren geleden. Een verdere gewenste groei van het aantal bezoekers vraagt om uitbreiding van expositieruimte en van het aantal publieks activiteiten. Cultuureducatieve activiteiten die belangrijk zijn voor de doelstelling die de provincie en de gemeente met het museum hebben, raken nu al ruimtelijk in de knel. Dat probleem is al enige jaren geleden door de directie aangekaart. Daarvoor is uitbreiding van de locatie in Zwolle nodig. Door nu een aansprekende verbouwing met toparchitectuur te realiseren, kan het museum tot de nationale top gaan behoren en ook internationaal meetellen. Daarbij zal door het architectonische hoogstandje het 'nieuwe museum-effect' ontstaan, wat op zich ook zorgt voor een forse toename van het aantal bezoekers. De gewenste ambitie van het museum zal de 'exposure' van het museum, en ook van Zwolle en de provincie, geweldig doen groeien. Daarnaast zorgt de realisatie van de uitbreiding op de korte termijn voor werk in de (nog steeds noodlijdende) bouwsector. Een raming die daarvoor gemaakt is, schat de investering op 5 miljoen euro. De toekomst van museum de Fundatie: "Het Oog op het paleis'? Datum 24.08.2010 Kenmerk 2010/0139266 Pagina 2 Passend bij het ondernemerschap van de Fundatie heeft het museum een haalbaarheidsonderzoek opgestart naar de uitbreiding van de museumlocatie in Zwolle. Het door Bureau Henket uitgevoerde onderzoek richt zich op mogelijkheden voor uitbreiding op, aan en onder het paleis, rekening houdend met de ruimtelijke kwaliteit van het pand en de omgeving. De uitbreiding op het gebouw, 'Het Oog op het paleis', is op diverse fronten als meest gewenste uit de bus gekomen. Het ontwerp is met alle partijen in Zwolle besproken en zowel de gemeente (als eigenaar van het paleis) als de welstandscommissie zijn enthousiast over het ontwerp. Belangengroepen in de binnenstad hebben zich tijdens informatiebijeenkomsten die door het museum zijn georganiseerd positief urtgelaten. De haalbaarheidsstudie is op dit moment een zaak (en verantwoordelijkheid) van het museum zelf. Om 'Het Oog op het Paleis' te realiseren moet nog veel gebeuren: de financiering moet op tijd geregeld. Op korte termijn gaat de provincie gesprekken voeren met de gemeente Zwolle over hun rol bij de ontwikkeling in en rond de Fundatie. De gesprekken zullen in eerste instantie gaan over financiering, procedures en opstarten aanvragen, herziening bestemmingsplan e.d. Ook de relatie huurder-verhuurder na de verbouwing zal aan bod moeten komen. Daarnaast zal de gebiedsinrichting onderwerp van gesprek moeten zijn, waarbij het met name gaat over de verbinding met de spoorzone, de invalswegen en de binnenstad. De opening van de Hanzelijn eind 2012 ziet het museum als een uitgelezen moment om de uitbreiding ook extra aandacht te laten krijgen (evenals dat omgekeerd geldt voor de Hanzelijn). Een goed vormgegeven (beelden)route tussen station en Fundatie moet daadwerkelijk de verbinding tussen station en museum/binnenstad accentueren. De gemeente Zwolle zal daarin moeten investeren. Op het moment dat de gesprekken met de gemeente Zwolle tot een bevredigend resultaat leiden zullen wij u nader informeren en zo mogelijk met een standpunt komen. Naast bovengenoemde 'exposure' die het architectonische hoogstandje biedt, betekent het 'oog op het paleis' ongeveer een verdubbeling van het nuttige vloeroppervlak van het paleis. De toename van activiteiten, die dan mogelijk is, vraagt om meer personele inzet. Daarnaast nemen de huisvestingslasten en ander overheadkosten toe. Het museum schat dit op 300.000 euro extra exploitatiekosten. Het museum zal extra inkomsten kunnen generen. Uit die eigen betere exploitatie kan het museum de helft dekken. Voor het andere deel zal het museum een beroep op de gemeente en provincie doen. Wij hopen u met het voorgaande vooralsnog voldoende te hebben gei'nformeerd. Volledigheidshalve verwijzen bij u voor nadere achtergrondinformatie over het museum naar de bijlage. Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter, secretaris,
Bijiage (bij brief 2010/0139266) 2010/01040133 Achtergrondinformatie en geschiedenis: a Het Kasteel: museum de Fundatie en de provincie Overijssel hebben een relatie die teruggaat tot 1957/1958. Kasteel Het Nijenhuis is een van de best bewaard gebleven havezaten in Overijssel. Het kasteel is eigendom van de provincie Overijssel. De geschiedenis van kasteel Het Nijenhuis begint in de late Middeleeuwen. De eerste vermelding dateert van 1382. Het kasteel werd bewoond door diverse adellijke geslachten, onder wie de families Van Ittersum, Bentinck en Von Knobelsdorff. Het geslacht Van Pallandt bewoonde het Nijenhuis tot 1934 en was daarmee de laatste adellijke familie, die het Nijenhuis bewoond heeft. Onder invloed van de economische wereldcrisis moest het Nijenhuis worden verkocht. Het landgoed bestond toen, behalve uit het huis met bijgebouwen, uit 150 ha weiland en 100 ha bos, waarop vier woningen en dertien boerderijen stonden. Het werd openbaar geveild en voor 261.000 gulden verkocht aan de familie Ankersmit, maar deze familie bewoonde het Nijenhuis nlet. Gedurende een aantal jaren werd het Nijenhuis vanaf 1942 bewoond door een groep missionarissen, maar het park en de tuinen werden in die jaren zeer verwaarloosd. Dit verval duurde totdat collectioneur Dirk Hannema tijdens zijn zoektocht naar een nieuw onderkomen voor zijn kunstcollectie zijn oog Net vallen op het kasteel. Hij overtuigde het provinciebestuur van Overijssel ervan dat Het Nijenhuis voor verder verval behoed moest worden. Op zijn initiatief werd het kasteel gerestaureerd en de bouwhuizen onder architectuur verbouwd tot museum, met de verzameling van Hannema als uitgangspunt. De grondlegger van Museum de Fundatie bewoonde Het Nijenhuis van 1958 tot aan zijn dood in 1984. In 1967 verkocht de familie Ankersmit het Nijenhuis aan de provincie Overijssel. Toen werden ook de bijgebouwen onder handen genomen en als expositieruimten in gebruik genomen, want Dr. Hannema was tot zijn dood bezig geweest zijn kunstcollectie uit te breiden. Door aankopen werd het park uitgebreid, zodat bezoekers ook de tuinen konden bezichtigen. Aan de oostzijde van het huis kwam een beeldentuin tot stand, die in 1991 officieel door koningin Beatrix werd geopend. b Besluit tot accommodatieverbetering Begin jaren negentig groeide de Fundatie in Heino uit zijn jasje. Het kasteel te Heino bood niet voldoende ruimte om de groeiende collectie (door eigen aankopen, maar ook door schenkingen van particuliere collecties aan de Fundatie) op een juiste wijze te kunnen tonen. Ook besloten Provinciale Staten op 16 december 1992 om het beheer van de provinciale collectie aan de Fundatie o^er te dragen. In de Overijsselse Museumnota van 1993 bepaalde de provincie haar museumbeleid te concentreren op twee musea: De Fundatie in Heino en natuurhistorisch museum Natura Docet in Denekamp. In dezelfde nota staan voorstellen om deze twee musea te versterken. Om de Fundatie aantrekkelijker te maken voor het publiek werd naast uitbreiding van de tentoonstellingsruimte ook ingezet op de verplaatsing van de bibliotheek, de realisatie van een horecavoorziening en de ontwikkeling van een educatief programma. In 1992 werd in het licht van voorgaande getracht een museum voor moderne kunst in Zwoile op te richten, waarin de Fundatie, de gemeente en de provincie participeerden. De belangrijkste argumenten daarvoor waren de positieve effecten die dit zou genereren voor de culturele infrastructuur: dichter bij een breed publiek, een museaal onderkomen voor de kunstcollecties van en daarmee een voorbode voor kasteel Het Nijenhuis wiens positie daarmee aanzienlijk versterkt zou worden. Omdat de gemeente Zwoile uiteindelijk koos voor een museum voor na'feve en outsiderskunst, besloot het provinciale bestuur tot uitbreiding en verbetering van de accommodatie in Heino/Wijhe. Architect Gunnar Daan werd gevraagd de uitbreiding/nieuwbouw van het kasteel te ontwerpen. De uitbreiding, waarvan oplevering was voorzien in 1997, liep echter enorme vertraging op. Omwonenden tekenden bezwaar en beroep aan tegen de plannen. In 2000 stelde de Raad van State de provincie in het gelijk in de door omwonenden aangespannen beroepsprocedure. Daarmee kon de provincie beschikken over de benodigde monumentenvergunning. Om tot daadwerkelijke accommodatieverbetering en -uitbreiding van Het Nijenhuis te komen moest nog een lange weg afgelegd worden. De bouwvergunning en wijziging van het bestemmingsplan waren nog niet gerealiseerd en beide procedures kenden ook bezwaarmogelijkheden. c Het Palais: eveneens in 2000 werd het museum voor nateve en outsiderskunst, gevestigd in het voormalige gerechtsgebouw te Zwoile, door omstandigheden gedwongen zich op te heffen. Voor de gemeente Zwoile reden om weer met de provincie in overleg te treden om alsnog het plan uit 1992 voor een museum voor moderne kunst in Zwoile tot uitvoer te brengen. In juli 2000 besloot het provinciebestuur in principe tot vestiging van een museum voor moderne en hedendaagse kunst in het voormalige gerechtsgebouw om daarmee de uitbreiding van museum de Fundatie te realiseren. Door de vestiging aan de Blijmarkt kon ook de noodzaak tot uitbreiding van kasteel het Nijenhuis worden heroverwogen. In 2003/2004 is het kasteel onder leiding van architect Gunnar Daan wel grondig gerenoveerd. Het huis, voorheen alleen te bezichtigen op afspraak, werd geheel heringericht en is sinds September 2004 volledig toegankelijk voor het publiek.
Het Paleis aande Blijmarkt werd dezwolse locatie van Museum de Fundatie. Dit neoclassicistische pand isgebouwdtussen 1838 en 1841, naar een ontwerp van de Haagse architect Eduard LouisdeConinck. Hetdeed dienst als Paleisvan Justitieen bood later ondermeer onderdak aan de Provinciale Planologische Dienst. In 2004/2005 is het Paleisaan de Blijmarkt naar een ontwerp van architect Gunnar Daanverbouwd tot kunstmuseum. Het paleis is eigendom van degemeente Zwolle. Ookde Bergkerk in Deventer is in de periode 1991 tot 2006 een stedelijk presentatiepunt voor beeldende kunst geweest. DeFundatie verzorgde deze exposities.de Bergkerk was uitermate geschikt voor het presenteren van installaties. Deventer beeindigde dezefunctie met ingang van 2006 omwille van bezuinigingen In 2003 stelde PS 2.738.700, beschikbaar voor de restauratie van Kasteel het Nijenhuis ende verbouwing van het Gerechtsgebouw (Paleis) aan de Blijmarkt. d. Relatie met provincie: Het kasteel het Nijenhuis iseigendom van de provincie. Het personeel van het in het kasteel gevestigde museum was in dienst van de provincie Overijssel. Bij de reorganisatie van de provinciale organisatie eind 1998 kreeg het museum de status van een eenheid. Dedirecteur kreeg dezelfde managementverantwoordelijkheden alsdeandere hoofden eenheid enwasverantwoording verschuldigd aan de provinciale directie over het deeldat met de provincie samenhing. De (financiele) eindverantwoordelijkheid lag bij de provincie.toch hadde Fundatie een aparte positie door eeneigen stichtingbestuur endedecentrale huisvesting. Depositie van het museum in relatie tot de bestuurlijke verantwoordelijkheid van Gedeputeerde Staten endeambtelijke verantwoordelijkheid van dedirectie van de provincie vormde de basisvoor een discussie over deverhoudingen onderling. Dezediscussie leidde tot het uitgangspunt verzelfstandiging van de museale organisatie. Daarbij speelde ook een rol dat er drie opdrachtgevers waren: de provincie Overijssel en degemeenten Zwolle en (tot 2006) Deventer. Gemeenten kunnen geen (deel van) een provinciale organisatie subsidieren.tevens bevatten de onderzoeksrapporten, die opgesteld zijn ten behoeve van de invulling van het nieuwe museumconcept, het advies de museumorganisatie te verzelfstandigen, omdat dat paste bij een professionele culturele instelling die in staat is slagvaardig te opereren om haar doelstellingen te kunnen realiseren. Daarbij hoorde een besturingsmodel met het uitgangspunt dat ledenvan de RaadvanToezicht worden geselecteerd op basisvan competences en niet op kwaliteitszetels. Museum de Fundatie nam per 1 juni 2004 alszelfstandige stichting met een RaadvanToezicht, conform bovengenoemde uitgangspunten, het personeel van de provincie over. Ondanks deveranderingen, blijft de bijzondere relatie tussen provincie en museum bestaan. Het museum beheert de provinciale kunstcollectie (zie hieronder). Het kasteel is provinciaal eigendom.de provincie gebruikt het kasteel ook voor representatieve doeleinden. e. Financiele probiemen: medio mei 2005 rapporteerde detoenmalige RaadvanToezicht bij de provincie een financieel tekort. Aard enomvang waren op dat moment niet geheel bekend.tijdens het proces om dat verhelderd te krijgen heeft de Raadvan Toezicht gemeend zijn taak neer te moeten leggen. Op zijn verzoek hebben provincie engemeente een nieuwe Raadsamen gesteld die actief met de probiemen aan degang ging. In maart 2006 besloot detoenmalige directeur uit eigen beweging ontslag te nemen. Haar interim opvolger heeft het plan 'Gouden kansen' opgesteld,waarin de mogelijkheden voor het museum geschetst werden.voor het 'dichten'van het tekort op de begroting van de Fundatie ontving de Fundatie van de provincie Overijssel in 2006 een eenmalige subsidie van 363.871, en werd besloten de structurele subsidie met 70.000, te verhogen. Gemeente Zwolle droeg incidenteel 153.830, bij enverhoogde structureel desubsidie met 35.000,. Wij hechten er aan nadrukkelijk te noemen dat zowel de voormalige RaadvanToezicht als de directeur die ontslag nam, hun werk naar eer en geweten hebben uitgevoerd. Erisgeen enkele sprake van onrechtmatigheden. In februari 2007 isde huidige directeur benoemd tot directeur van Museum defundatie. f. Beheer provinciale coiiectie: Stichting Hannema de Stuers Fundatie (HSF) beheert sinds 1993de provinciale coiiectie hedendaagse beeldende kunst en zorgt daarbij voor het actueel houden vandeze coiiectie. Daarvoor doet zeook aankopen. Met name de Citroencollectie is in zijn samenhang een waardevol bezit. Het mes snijdt daarmee aantwee kanten: de provinciale coiiectie is in goede handen. Het museum heeft, naast deeigen collecties,een kwalitatief goede coiiectie tot zijn beschikking om te exposeren. Dat geeft ook in het kader van uitwisselen met andere museade mogelijkheid interessante tentoonstellingen te organiseren. Het museum verzorgt tevens de presentatie van kunst uit deeigen coiiectie in het Provinciehuis te Zwolle.
DeStichting HSFiseigenaar van de Hannemacollectie (verzekeringswaarde 110 miljoen euro). Mochtde stichting in ongerede geraken, vervalt statutair die collectie aan Museum Boymans van Beuningen Rotterdam. DeFundatie is nauw betrokken bij het beeldende kunstbeleidvan de provincie,als instelling, maar ook in de persoon van dedirecteur die samen met dedirecteur van het Rijksmuseum Twentheende directeur Fine Arts bij Artez (Hogeschool voor de Kunsten), intendant Beeldende Kunst envormgeving is.van Museum de Fundatie wordt eentoonaangevende rol in het Overijssels culturele leven verwacht eneen nationale uitstraling. Het beleidsplan 2008-2012 van Museum de Fundatie is afgestemd met en maakt deel uit van de ambities van deprovincie. g. Werk in uitvoering: op dit moment voert de Fundatietwee plannen uit: 1. Verbetering beveiliging en herinrichting van de Beeldentuin Kasteel het Nijenhuis en het plaatsen van eigen beeldenvan de Fundatie en langdurig bruikleen Museum BeeldenAanZee. Dit project loopt enis begin 2011 afgerond. 2. Inrichten bibliotheek, studiecentrum in het Westelijk Bouwhuisvan Kasteel het Nijenhuis. Ookde uitvoering van dit plan loopt en iseind 2010 afgerond