3. En.. bloemetjes vind ik heerlijk ruiken, juf Oefeningen voor de zintuigen in de onderbouw Manuela Gelens-Kilian, Montessorischool Buiten in Almere De ontwikkeling van de zintuigen en zintuigoefeningen is in het montessori onderwijs een van de belangrijke kenmerken van het onderbouw curriculum. Ik werk nu bijna 2 jaar op Montessorischool Buiten in Almere. Ik werk in de onderbouw met op dit moment 29 kinderen. Het leren gebruiken van de zintuigen en daarmee oefenen dat je de wereld om je heen kan waarnemen vind ik een belangrijk principe. Wij hebben in de montessorikast heel veel materiaal waarmee bepaalde zintuigen worden aangesproken zoals: horen, voelen en zien maar weinig tot niet over proeven, ruiken en evenwicht. In mijn ontwikkelproject ben ik op zoek gegaan naar het gehele spectrum van de zintuigen en hoe ik met kinderen kan werken om ook proeven, ruiken en gelijk gewicht te ervaren. Samen met de kinderen ben ik materiaal gaan maken om deze zintuigen aan te spreken. Dat wil zeggen de smaakzin, reukzin en evenwichtszin te ontwikkelen. Hoe ben ik te werk gegaan Ik ben in grote lijnen aan de gang gegaan met proeven en ruiken en een klein gedeelte met evenwicht met de kinderen. Ik was van plan om verschillende werkjes/materiaal te gaan maken die te maken hebben met proeven en ruiken, maar aangezien ik veel kinderen in mijn klas heb met een allergische aandoening was dit geen goed idee. Na brainstormen met Annemieke Zwart zijn wij tot een ander idee gekomen om het zo veilig mogelijk te maken voor de kinderen en hierbij geen gezondheidsrisico s te hoeven nemen. Ik ben gaan werken met het eigen eten van de kinderen dat zij dagelijks meebrengen. Hierbij heb ik een stappenplan gemaakt om bij de eerste keer dat we de oefeningen doen een duidelijke volgorde aan te houden en zo deze activiteiten met de kinderen te ondernemen. Deze activiteiten hebben een bepaalde structuur waardoor de kinderen begrijpen dat het verschil maakt of we ruiken of proeven. Ik heb door middel van deze oefeningen samen met de kinderen een deel van het dagelijks leven, onze maaltijden en wat we eten, waargenomen op een nieuwe en bewuste manier. We leerden met deze zintuigoefeningen van alles ontdekken en het voedsel ook beter leren kennen. Om te kunnen werken vanuit montessori principes heb ik de definities en betekenissen van deze zintuigen benut die door Els Mattijssen (E.Westra) zijn beschreven voor de gebruikers van het MKVS (montessori kindvolgsysteem), waar leraren observaties over de ontwikkeling van de zintuigen in kunnen vastleggen. Zelf doe ik dat op de wijze zoals wij op Montessorischool Buiten verworvenheden van kinderen volgen vanuit onze aanpak op basis van Triband Verantwoorden.
Proeven en ruiken Bij proeven en ruiken gaat het om de processen van discriminatie, analyseren en synthetiseren. Bij discriminatie gaat het om voelen en ruiken van kleine verschillen en overeenkomsten. Bij analyseren gaat het om het proeven en ruiken van eigenschappen en kenmerken die samen een geheel vormen. Het kind moet op smaak en reuk kunnen discrimineren, analyseren en synthetiseren om contrasten te kunnen proeven en ruiken, benoemen en toepassen. Westra, E.(2008) Helptekst MKVS waarneming Westra, E.(2008) Helptekst MKVS perioden van groei Op drie dinsdagen in maart ben ik met de kinderen gaan kijken naar proeven en ruiken van hun eten dat zij hadden meegenomen voor het tien uurtje. Samen met de kinderen heb ik gesproken over hoe we proeven en wat voor verschil kan er zijn. We hebben kaartjes gemaakt voor de smaken zoet, zuur, zout en bitter. De tien uurtjes konden we zo ordenen op basis van onze zintuiglijke waarneming! Die avond zouden de kinderen thuis hetzelfde doen maar dan met hun avondeten. De kaartjes gingen ook mee naar huis. We spraken af dat wij de dag erop (woensdag) samen zouden bespreken wat ze hebben gegeten en hoe het rook en smaakte. Oefening 1 Ik ben met de hele groep gaan kijken naar hoe iets zal smaken en ruiken. De tien uurtje konden de kinderen dan op de tafel leggen bij het juiste kaartje met het plaatje en de woorden zoet, zuur, zout of bitter. De kinderen vonden dit wel lastig maar ze hielpen elkaar dat was erg mooi om te zien. Ze gingen elkaars eten ook automatisch zelf ruiken en sommige kinderen gingen het stiekem even proeven om het zeker te weten wat het was na het ruiken. Op de foto s is goed te zen dat nog niet alle kinderen goed discrimineren en analyseren, de lekkere dingen liggen soms nog bij het verkeerde naamkaartje.
Oefening 2 Het sorteren van ons eten op een groot papieren vel en samen overleggen waar dit bij zal horen. Ook het eten wat we de vorige avond hebben gegeten sorteren naar smaak en geur op een groot papieren vel. Oefening 3 Ik ben met een aantal kinderen gaan onderzoeken hoe iets ruikt en proeft, deze oefening lijkt op oefening 1 maar deze kunnen de kinderen daarna individueel doen na een korte introductie en begeleiding. Bij deze onderzoekjes is het voor de kinderen fijn om het inzichtelijk te maken door middel van de kaartjes ze kunnen nu zelf aangeven hoe ze denken dat iets ruikt en smaakt. Ik werk alleen met de kaartjes zoet, zuur, zout en bitter. De geur benoemen de kinderen zelf zoals ze het beleven, meestal was dat nog niet veel meer dan de aanduiding vies en lekker. Ze gaan het eerst ruiken en geven dan aan hoe het ruikt en na het ruiken gaan ze het proeven en geven ook weer aan hoe het smaakt. Het eten, de producten komen in een rij onder de juiste smaken op de papiertjes.
Oefening 4 Kinderen vinden allemaal wel iets lekker of vies ruiken ik ben met een aantal kinderen gaan zoeken naar spullen en/of eten wat zij lekker en vies vonden ruiken. Het liep allemaal uitéén, dat was leuk om te zien dat iedereen wel iets anders lekker of vies vond ruiken. Één kind uit mijn klas kwam niet op eten of drinken wat hij vies vond maar op iets heel anders. Hij vertelde ja mijn schoenen stinken altijd zo erg poehhh.. en bloementjes vind ik heerlijk ruiken. Dat vond ik een mooie vondst en zo werd het gebruik van deze zintuigen niet alleen bij voedsel belangrijk, maar hebben kinderen ook ervaren dat je er mee kan selecteren in wel en niet fijn, of wel en niet goed. Oefening 5 Als afsluiting van het ruiken en proeven liet ik een aantal kinderen geblinddoekt zitten. Ik was van plan om met een paar kinderen te doen maar snel stonden alle kinderen om ons heen en ben ik toch met de hele klas gaan oefenen. De kinderen kregen een blinddoek om en moesten eerst ruiken hoe iets rook en vertellen wat zij roken en daarna proeven. De kinderen konden dan aangeven hoe iets smaakt en wat het verschil is tussen bijvoorbeeld de twee verschillende soorten fruit.
De kinderen vonden het erg leuk om hun eigen eten zo te bekijken om het eerst te ruiken en dan te proeven en daarbij vertellen hoe zij denken dat het ruikt en proeft. Dit heb ik uitgevoerd in maart en de kinderen zijn er nu nog vaak mee bezig. Ze pakken de kaartjes erbij om zelf te gaan sorteren. Ik had niet verwacht dat de kinderen er na de weken dat wij ermee bezig zijn geweest het nog steeds willen doen en uit zichzelf. Ik heb nu een klein bakje in de Montessori kast staan met de kaarten die wij vanaf het begin gebruikt hebben en de kinderen kunnen dit nu zelf ook pakken. Evenwicht (wegen) Het gaat om de ontwikkeling van de barische zin: het vermogen om druk en gewicht te ervaren. Door keuzes die het kind maakt tijdens het werken met het materiaal, zie je hoe de processen verlopen op het gebied van hoedanigheid en contrasten, van gelijkheid en graadsverschillen. Westra, E.(2008) Helptekst MKVS waarneming Westra, E.(2008) Helptekst MKVS perioden van groei De evenwichtszin is een bijzonder zintuig, het zorgt dat je naar de goede balans zoekt. Wegen en in balans zijn heeft ook betekenis in het sociale leven. Spelend kunnen kinderen daar veel aan beleven en van leren. Naar mijn eigen idee deed ik te weinig aan het ervaren van gewicht en evenwicht in mijn groep. Het is ook fijn om te combineren met motoriek en bewegen. Wij spelen soms in de gymzaal maar met 29 kinderen vind ik de gymzaal iets te klein en botsen ze teveel op elkaar als je met het oefenen bezig wilt zijn. Daarom ben ik dit buiten gaan doen met de kinderen ook ben ik in de klas bezig geweest met gewicht en evenwicht. Oefening 1 In de klas hebben wij de balansweegschaal, de kinderen pakten dit niet echt vanzelf dus ik moest hier wat mee. Ik wilde het op een leuke manier aanbieden aan de groep zodat ze het sneller gaan pakken. Ik heb de weegschaal goed centraal op de kast gezet en ben er met één kind mee bezig gegaan. Naarmate ik bezig was zag je dat er meerdere kinderen nieuwsgierig waren wat wij aan het doen waren. Nu pakken de kinderen de weegschaal
sneller en gebruiken hierbij de spulletjes van de thema tafel (eieren) om te wegen. Het meisje op de foto, zette de gewichten naast zich op de tafel en vond het standaartje geschikt voor de eieren. En veranderde het lesje in het vergelijken van de zwaarte van de eieren. Oefening 2 Ik ben met de kinderen buiten bezig geweest met evenwicht. Hierbij hadden we van ons zelf een soort van weegschaal gemaakt hoe loopt het het makkelijkst over een lijn: met één of met twee tassen? Recht over een lijn lopen zonder materialen maar ook met materialen, hierbij hebben wij pittenzakjes gebruikt. Oefening 3 Ik ben met een paar kinderen van groep 2 gaan zitten en heb gevraagd waar zij aan denken als je het hebt over evenwicht en balans. De kinderen hadden het over een circus waarbij iemand met een stok over een touw loopt, een kip die aan de ene kant 2 kuikens heeft en aan de andere kant één kuiken en dan was de kip niet goed in balans. Ik heb gevraagd of de kinderen dit konden tekenen waar zij aan dachten bij evenwicht en balans en ik vond het heel leuk om de verschillende ideeën te zien.
Met een enkel kind aan het werk gaan is een inspiratiebron voor alle kinderen Het werken met evenwicht en balans vond ik heel erg leuk en verrassend. Ik merkte aan de kinderen dat zij het ook heel leuk vonden. Ik ben zoals met het buiten op een lijn lopen met 4 kinderen begonnen en uiteindelijk stond opnieuw de hele klas erbij en waren we met z n alle bezig met evenwicht. Vaak vroegen de kinderen met buiten spelen of we het weer mochten doen dus geregeld pak ik de pittenzakjes of vragen de kinderen het of ze hier weer mee mogen spelen. Nu heb ik besloten dat sowieso de pittenzakjes in het buitenspeelhok liggen zodat de kinderen dit kunnen pakken als wij naar buiten gaan, de kinderen zijn er op het moment heel druk mee en willen dat het liefst de hele dag doen. Ik ben zelf erg blij met dit resultaat en geniet volop van het enthousiasme van de kinderen. Tot slot Uiteindelijk heeft dit project en het ontwerpen van nieuw onderwijs mij veel opgeleverd. De kinderen zijn enthousiast bezig geweest met proeven, ruiken, gewicht en evenwicht. En de kinderen blijven het leuk vinden. Zelf vind ik het belangrijk om de kinderen hierin te blijven stimuleren. De materialen die wij gebruikt hebben zoals de kaarten voor het proeven en ruiken staan in de montessorikast en de pittenzakjes liggen in het buitenspeelhok. De kinderen kunnen hier nu zelf mee aan de gang en als ik merk dat ze weer meer uitdaging willen of ander materiaal erbij nodig hebben dan ga ik dit weer verder aanvullen. Dat doe ik zeker weer samen met de kinderen. Samen materiaal maken is een mooie voorbereiding voor zelfstandig doen. Zo ontstaat een compleet aanbod voor alle zintuigen, deels met montessorimateriaal en deels met materiaal dat ik samen met de kinderen maak. En daar ben ik trots op. Zintuigontwikkeling verantwoorden? Ontdekken en doen, de werkjes en de foto s bewaren!