Sociaal-etnische segregatie en desegregatiebeleid in het Vlaamse onderwijs

Sociaal-etnische segregatie en desegregatiebeleid in het Vlaamse onderwijs Sven Sierens ODiCE 9 mei 2011, Planeet Mars Sint-Amandsberg Steunpunt Diversiteit & Leren Universiteit Gent Sint-Pietersnieuwstraat 49 B-9000 Gent Telefoon: 09/264 70 44 Fax: 09/264 70 49 E-mail: sven.sierens@diversiteitenleren.be Website: www.diversiteitenleren.be

Overzicht 1. Wat is onderwijssegregatie? 2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie 3. Waarom desegregatie? 4. Desegregatiebeleid (interventies) 5. Effecten van sociaal-etnische segregatie 6. Effecten van desegregatie(beleid) 7. Lessen

Overzicht 1 1. Wat is onderwijssegregatie? 2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie 3. Waarom desegregatie? 4. Desegregatiebeleid (interventies) 5. Effecten van sociaal-etnische segregatie 6. Effecten van desegregatie(beleid) 7. Lessen

1. Wat is onderwijssegregatie? Gescheiden schoolgang van bevolkingscategorieën Leerlingkenmerken: sociale klasse (SES), etnische herkomst, taal, geslacht, woonplaats, levensbeschouwing, GOK, onderwijsvorm Meestal tweepolig criterium (tweedeling) Twee dimensies: Evenredigheid (absolute segregatie): Hutchens index (0-1) (Hutchens, 2004) Relatieve concentratie: relatie samenstelling schoolpopulatie buurtpopulatie (spiegel)

2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie? Ontstaan van concentratiescholen : geschiedenis in vogelvlucht Sociale segregatie: vast kenmerk onderwijssysteem, standenonderwijs (19e eeuw): arbeidersscholen vs. burgerscholen; weerspiegeling segregatie in de samenleving Vanaf jaren 1960: in oude stadswijken stadsvlucht (residentiële segregatie) + arbeids- en volgmigratie -> gestaag stijgend percentage migranten in arbeidersscholen Jaren 1980-1990: witte vlucht -> zwarte scholen (etnisch homogeen) Vanaf jaren 1990: in zwarte scholen toenemende etnische diversiteit (nieuwe immigratie) Jongste jaren: zwarte vlucht -> concentratiescholen= kansarme scholen

2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie? (2) 1. Waar leerlingen wonen (residentiële segregatie): band school buurt (BaO) 2. De schoolkeuzes die ouders/leerlingen maken (vrije schoolkeuze) 3. De leerlingkeuzes die scholen maken (aannamebeleid) -> openlijke of subtiele selectie en discriminatie in witte scholen -> vrijwillige voorrangsregels (GOK)

2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie? (3) Onderwijsvrijheid Quasi-markt : economische marktmechanismen (concurrentiestrijd tussen scholen en tussen ouders) Ouders als consumenten met eigen wensen en eisen -> beste school voor mijn kind als een individueel recht (voorkeur: school met de langste wachtrij) Toenemend individualisme, prestatiedrang, opleidingsniveau (kennis!) en ruimtelijke mobiliteit

2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie? (4) Vraagzijde: schoolkeuze ouders sociaal bepaald Machtsongelijkheden (duale samenleving): sterke vs. zwakke onderwijsconsumenten Kansrijke ouders: bewuste schoolkeuze betere kennis van lokale onderwijsaanbod -> meer (gepercipieerde) keuzemogelijkheden verplaatsingsmogelijkheden ( achterbankkinderen ) kennis en afdwingen van inschrijvingsrechten lossere binding school-buurt (tegenbeweging: terug naar de buurtschool ) Ouders uit lagere sociale klassen: minder bewuste, buurtgerichte schoolkeuze Soort zoekt soort : keuze voor een school met ouders die zijn zoals wij (SES, levensstijl, onderwijsstijl )

2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie? (5) Aanbodzijde: leerlingkeuze scholen sociaal bepaald Witte prestigescholen profilering t.a.v. bevoorrechte ouders (openlijk of subtiel): imago van kwaliteitsschool (indicator: wachtrijen) selectieve toelating -> afstoten ongewenste, zwakke leerlingen (verdoken, subtiel) argument: instandhouding onderwijspeil Onderwijsbeleid: demoniseert zwarte scholen (en indirect gemengde scholen); gezonde sociale mix zijn sommige scholen dan ziek? Besluit: individuele schoolkeuzes (vrijheid) -> segregatie op macroniveau (ongelijkheid)

2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie? (6) Illustratie a.d.h.v. Sinba-onderzoek naar oorzaken van sociaal-etnische segregatie in het Vlaamse basisonderwijs (ouderbevraging; N=1900) (Juchtmans & Nouwen, 2010) Stelling: Kinderen van verschillende culturen moeten leren samenleven en dat begint op school : 91% akkoord Stelling: Het is de taak van de overheid om ervoor te zorgen dat allochtone en Belgische kinderen gemengd naar school gaan : 70% akkoord DUS, ouders vinden het opgetelde resultaat van hun individuele keuzes (segregatie) onwenselijk MAAR, als het aandeel allochtone leerlingen zeer groot wordt, moet de school deze inschrijvingen kunnen beperken (73% autochtone ouders, lager bij allochtone ouders)

3. Waarom desegregatie? Sociaal-etnische schoolsegregatie = onderwijsprobleem EN maatschappelijk probleem

3. Waarom desegregatie? (2) Onderwijsprobleem Gelijke onderwijskansen van allochtonen Aanname: concentratie negatief effect op leerprestaties van kinderen van laagopgeleide (allochtone) ouders (cognitieve concentratieeffecten) Onderwijskwaliteit (lesgeven/prestatieniveau): concentratiescholen= slechte scholen; indicator: % allochtone/kansarme kinderen Oplossing: spreiding / menging -> verbetering onderwijskansen

3. Waarom desegregatie? (3) Maatschappelijk probleem Sociale integratie van allochtonen ( zwarte scholen) Diversiteit, sociale cohesie en burgerschap: gezamenlijke schoolgang van alle categorieën leerlingen gemengde school als leerplaats voor de diverse democratische samenleving (zwarte en witte scholen) Segregatie negatieve invloed op sociale integratie van allochtonen en kansarmen sociale houdingen en relaties tussen groepen (niet-cognitieve concentratie-effecten) Oplossing: spreiding / menging -> verbetering sociaal leerklimaat, sociale houdingen en relaties democratische burgerschapswaarden, welzijn + sociale integratie (-> culturele assimilatie van allochtonen/kansarmen)

Desegregatiebeleid (interventies) Jaren 1980: concentratiescholen zijn een probleem Interventies Vlaamse overheid 1. OVB (1991-): degressieve gewichtenregeling Trapsgewijze coëfficiënt Doelgroepleerlingen (migranten) Financiële sturing (ontmoediging)

Desegregatiebeleid (2) % van het totaal aantal leerlingen Coëfficiënt voor een leerling OV Brussel-hoofdstad Andere gemeenten de eerste 30% 1,7 1,35 de volgende 20% 2,0 1,5 de volgende 30% 1,5 1,25 de laatste 20% 1,0 1,0

Desegregatiebeleid (3) 2. Non-discriminatieverklaring (NDV) (15 juli 1993) Eerste luik: bewustere opstelling van scholen: voorkomen en tegengaan van discriminatie (non-discriminatiecode) Tweede luik: toelatingsbeleid -> evenredige aanwezigheid van doelgroepleerlingen (= spreiding van migranten) Plaatselijk overleg -> non-discriminatieovereenkomsten (28 gemeenten, 5 jaar) Beoordelings- en bemiddelingscommissie (Vlor) 3 GOK-decreet (28 juni 2002) Recht op inschrijving Weigering op objectieve gronden Doorverwijzing (taal) -> voorrangsregelingen (2005) Lokale overlegplatforms (LOP s) + Commissie inzake leerlingenrechten Geïntegreerd ondersteuningsaanbod

Desegregatiebeleid (4) Lokale initiatieven Bottom-up initiatieven van scholen en ouders: bv. School in zicht (2006-): Antwerpen, Lokeren, Sint-Jans-Molenbeek, Anderlecht, Laken, Gent (www.schoolinzicht.be): concentratiescholen -> gemengde buurtscholen Gents stedelijk onderwijs: Freinetonderwijs -> sociale mix

Overzicht 5 1. Wat is onderwijssegregatie? 2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie? 3. Waarom desegregatie? 4. Desegregatiebeleid (interventies) 5. Effecten van sociaal-etnische segregatie 6. Effecten van desegregatie(beleid) 7. Lessen

5. Effecten van sociaal-etnische segregatie -> Cognitieve effecten (leerprestaties) SES-compositie Internationaal Amerikaanse studies na 1990: hogere kwaliteit (Mickelson, 2008) redelijke eensgezindheid: positief verband tussen SES-samenstelling en leerprestaties (Schofield, 2006) recente meta-analyse SES-peer effect: 30 studies; belangrijke invloed (van Ewijk & Sleegers, 2010a) synthese peer group-effecten: sociaal milieu, etnische herkomst, geslacht, ability, combinatieklassen (Driessen, 2007) harde conclusies niet mogelijk (haken en ogen) hooguit kleine effecten van klassamenstelling op prestaties MAAR, individuele SES-achtergrond heeft meestal meer invloed! Amerikaanse studie: SES-compositie heeft geen impact na controle voor schoolbeleid en schoolpraktijken (Rumberger & Palardy, 2005)

5. Effecten van sociaal-etnische segregatie (2) Vlaanderen longitudinaal SiBO-onderzoek in het basisonderwijs Steunpunt SSL: groepscompositie-effecten (klas en school) leerlingen L1 presteren beter voor technisch lezen naarmate ze omringd zijn door meer Nederlandstalige niet-gok leerlingen (minder anderstalige en/of kansarme leerlingen) (van de Gaer et al., 2006) effect niet teruggevonden voor wiskunde (Verhaeghe et al., 2006) leerlingen L1 en L2: geen verband tussen de toegevoegde waarde (aandeel school in leerwinst) voor wiskunde/technisch lezen/spelling en de samenstelling van de leerlingengroep (Verhaeghe & Van Damme; 2007) alle types scholen (kansrijke, modale, kansarme, zeer kansarme): effectieve en minder effectieve scholen (Verhaeghe & Van Damme, 2007) Sinba-onderzoek: 68 basisscholen, 2.845 leerlingen (10-12 jaar) (Agirdag, Van Houtte, & Van Avermaet, 2011) SES-compositie effect op wiskundescores, dus meer kansrijke leerlingen op school heeft een uplifting effect voor kansarme leerlingen verklaring: in lagere-ses scholen heerst groter gevoel van zinloosheid bij de leerlingen ( mensen als wij zullen het nooit goed doen op school zelfs als we hard proberen ) + cultuur van zinloosheid op schoolniveau ( onze leerlingen mislukken toch ) beleidsimplicatie: maak scholen met veel kansarme leerlingen beter analyse PISA 2006 secundair onderwijs: SES-compositie school heeft invloed op leerlingprestaties, voor scores wiskunde zelfs belangrijker dan individuele SES-achtergrond (Jacobs et al., 2009)

5. Effecten van sociaal-etnische segregatie (3) Etnische compositie Internationaal minder eensgezindheid: verdeelde resultaten (Schofield, 2006) recente meta-analyse etnisch-peer effect: geringe invloed, zeker voor immigranten (van Ewijk & Sleegers, 2010b) Vlaanderen Sinba-onderzoek: geen significant etnisch schooleffect voor wiskunde (Agirdag et al., 2011) analyse PISA 2006 secundair onderwijs: etnische compositie school heeft invloed op leerlingprestaties bovenop SES-compositie (Jacobs et al., 2009) Etnische schooldiversiteit (Dronkers, 2010) Grotere etnische diversiteit heeft een stevig negatief gevolg voor leerprestaties van allochtone en autochtone leerlingen Etnisch homogene scholen kunnen onderwijsachterstanden bij (islamitische) immigrantenleerlingen uit bepaalde herkomstlanden beter verkleinen dan etnisch diverse scholen

5. Effecten van sociaal-etnische segregatie (4) -> Niet-cognitieve effecten (sociaal en psychologisch) Internationaal Onderwijs als instelling heeft een belangrijke functie van sociale cohesie Aanname van positieve effecten van geïntegreerde scholen: contacttheorie (Allport, 1954), structurele theorie (Blau, 1977) Focus op etnische segregatie (Amerikaanse geschiedenis van raciale segregatie) Onderzoeksuitkomsten hangen samen met soort effect: attitudes: minder vooroordelen/stereotypen gedragingen: meer contacten, interactie, minder conflicten relaties: vriendschappen psychosociaal welzijn: zelfwaardering, belonging prestatieverwachtingen (leerkrachten) Onderzoek naar uitkomsten van etnische diversiteit op bevooroordeelde attitudes jegens outgroup: tegenstrijdige resultaten Amerikaans onderzoek toont iets positiever resultaten (Mickelson, 2008; Orfield, Frankenberg, & Garces, 2008) Meta-analyse (515 studies): intergroepscontact vermindert vooroordelen (Pettigrew & Tropp, 2006) Duits onderzoek: interetnische vriendschappen -> minder vooroordelen en stereotypen (Reinders, 2011) Nederlands onderzoek naar contacten en attitudes van leerlingen jegens outgroup in spontaan gemengde scholen: weinig reden tot optimisme (Bakker, Denessen, Pelzer, Veneman, & Lageweg, 2007; Verkuyten & Thijs, 2002)

5. Effecten van sociaal-etnische segregatie (5) Vlaanderen Unieke studie in 85 secundaire scholen (Van Houtte & Stevens, 2009) vraagstelling: verband tussen schoolcompositie en (1) interetnische vriendschappen, (2) sociale participatie (buitenschoolse activiteiten), (3) sense of belonging allochtone leerlingen hebben algemeen meer interetnische vriendschappen (meer kansen op contact) verschil in effect tussen allochtone en autochtone leerlingen: hoger aandeel immigrantenleerlingen: autochtone leerlingen hebben meer allochtone vrienden allochtone leerlingen: geen verband tussen etnische schoolcompositie en interetnische vriendschappen maar wel verband tussen SES-context en interetnische vriendschappen: migranten met lage SES in lage SES-scholen hebben minder autochtone vrienden sense of belonging : geen verband met etnische schoolcompositie voor zowel autochtone als allochtone leerlingen beleidsimplicaties: promotie van etnisch gemengde scholen is gunstig voor Vlaamse jongeren voor sociale integratie van allochtone jongeren maakt het niet uit (niet meer vriendschappen, niet meer sociale participatie), geen grond voor demonisering van concentratiescholen meer interactie is zowel positief als negatief: meer interetnische vriendschappen maar ook meer conflicten

5. Effecten van sociaal-etnische segregatie (6) Sinba-onderzoek (68 basisscholen) relatie tussen etnische schoolcompositie en pesten (Agirdag et al., 2010a) autochtone leerlingen worden niet vaker gepest in concentratiescholen + hogere zelfwaardering (dominante groep in de samenleving) allochtone leerlingen worden minder vaak gepest in concentratiescholen; risico op pesten in scholen met weinig migranten is hoger, maar dit is niet automatisch zo, is mee afhankelijk van interetnisch schoolklimaat (conflicten) beleidsimplicaties: wanneer je scholen desegregeert, verbeter dan het interetnisch schoolklimaat ten voordele van migrantenleerlingen; het houdt geen steek Vlaamse kinderen weg te houden uit concentratiescholen omdat ze er vaker gepest zouden worden relatie tussen etnische schoolcompositie en (sub)nationale identificatie (Agirdag et al., 2010b) in concentratiescholen voelen allochtone leerlingen zich minder Belg/Vlaming maar autochtone leerlingen voelen zich juist meer Belg/Vlaming afhankelijk van interetnische vriendschappen: allochtone leerlingen met autochtone vrienden voelen zich meer Belg/Vlaming; autochtone leerlingen met allochtone vrienden voelen zich minder Belg/Vlaming beleidsimplicatie: wanneer je scholen etnisch mengt, moet je kansen op interetnisch contact en vriendschap binnen en buiten de school stimuleren

6. Effecten van desegregatie(beleid) Eerste vraag: effecten op schoolcompositie -> Vlaanderen OVB: degressieve gewichtenregeling Geen extern evaluatieonderzoek Vermoedelijk effect: nihil Negatief neveneffect: minder extra middelen voor +80%-concentratiescholen -> klachten directies

6. Effecten van desegregatie(beleid) (2) Eerste vraag: effecten op schoolcompositie (vervolg) NDV Probleem van evaluatie: kwantitatieve effecten? extern evaluatieonderzoek (Janssens, Kesteloot, & Verlot, 2000; Mahieu, 1998) beperkte effectmetingen: geen globaal effect, wel aanwijzingen voor lokale successen Pluspunten plaatselijk overleg ND (Gent: Verhellen et al., 2000) meer evenredige spreiding allochtone leerlingen over de netten (Janssens et al., 2000; Mahieu, 1998)

6. Effecten van desegregatie(beleid) (3) Pijnpunten ND-beleid spreidingsbeleid allochtone leerlingen, geen actief toelatingsbeleid voor allochtone én autochtone leerlingen doorverwijzing: niet-bindende bovengrenzen en procedures -> bestendiging sociale ongelijkheid in vrije schoolkeuze verschillende bovengrenzen: arbitraire percentages,verschillende (subjectieve) aanvaardbaarheidsniveaus ( perfecte/gezonde sociale mix?), referentiepunt quota: buurt of regio/stad witte scholen: discriminatie, geen instrumenten voor sanctionering gemengde scholen met open aannamebeleid -> concentratiescholen (witte vlucht) gemengde scholen met bovengrenzen: weigering van allochtone leerlingen -> ouders scholenronde, ervaren als discriminatie gemengde scholen: gescheiden klassen (interne segregatie) zwarte scholen: weigering allochtone leerlingen -> leerlingenverlies zwarte scholen: weinig ervaring met marketing en strategisch schoolbeleid gericht op verandering schoolpubliek (De Mets & Mahieu, 1998)

6. Effecten van desegregatie(beleid) (4) Eerste vraag: effecten op schoolcompositie (vervolg) GOK-beleid (inschrijvingsbeleid) Probleem van evaluatie: kwantitatieve effecten? zacht vrijwillig beleid: verwachting -> weinig vat op leerlingenstromen (Sierens, Mahieu, & Nouwen, 2011; Verhaeghe et al., 2006) geen extern evaluatieonderzoek (Rekenhof, 2008) trendanalyses op lange termijn zijn bijna ondoenlijk vanwege steeds veranderende beleidscriteria (Sierens et al., 2011) schoolinterne segregatie? LOPs: wisselende dataverzameling; analyse? veranderingen in schoolcompositie (minder witte en zwarte scholen, meer gemengde scholen): objectieve cijfers ontbreken fragmentaire studies m.b.t. Antwerpen en Gent (Mahieu, 2004; Heyerick, 2005): status-quo opm.: recente officiële cijfers Gent (2002-2010): licht positieve tendens

6. Effecten van desegregatie(beleid) (5) GOK-beleid (inschrijvingsbeleid) (vervolg) Pluspunten (kwalitatief onderzoek en terreinervaring) absolute willekeur in het selectief aannamebeleid van witte/gemengde scholen is verdwenen (Laquière, 2009), maar er blijft een grijze zone (Verhaeghe & Goetmaeckers, 2010) LOPs: verdere uitbouw en professionalisering (regionale verschillen) (Van Petegem, Godderis, & De Maeyer, 2008) online centraal aanmeldingssysteem Gent: afstandscriterium leidt niet tot meer segregatie (Verhaeghe & Goetmaeckers, 2010; Verhaeghe & Van Moorleghem, 2009) Pijnpunten eerst komt, eerst maalt : principe chronologische inschrijving houdt ongelijkheden in stand, bevoordeligt de sterke onderwijsconsument (Overbeeke, 2004) centraal aanmeldingssysteem Antwerpen: chronologie van aanmelden houdt ongelijkheden in stand doorverwijzing: onvoldoende om te voorkomen dat gemengde scholen met een open toelatingsbeleid evolueren naar concentratiescholen (Ornelis, 2006) LOP-afspraken (voorrangsregels GOK-/niet-GOK-leerlingen, aanpak subtiele discriminatie witte scholen): niet-verplichtend, dus weinig doeltreffend (Juchtmans & Nouwen, 2010)

6. Effecten van desegregatie(beleid) (6) Tweede vraag: effecten op leerprestaties Vlaams onderzoek:? Internationaal onderzoek (Bakker & Denessen, 2011) Effect op leerprestaties van beleidsinterventies onderbelicht Onderzoek: natuurlijke menging van schoolpopulaties Veralgemening is problematisch Rol van de leerkracht: attitudes -> verwachtingen -> prestaties leerlingen (bv. van den Bergh et al., 2010)

6. Effecten van desegregatie(beleid) (7) Derde vraag: effecten op sociale cohesie Vlaams onderzoek:? Internationaal onderzoek (Bakker & Denessen, 2011) Te weinig kennis: studies naar niet-cognitieve effecten van beleidsinterventies ontbreken Vermoeden: intergroepsrelaties zijn positiever wanneer de klasheterogeniteit het gevolg is van vrijwillige menging eerder dan van extern opgelegde menging (Amerikaans onderzoek) Integratie -> conflicten, vermijdingsgedrag, zelfsegregatie Rol van leerkrachten: omgaan met diversiteit in de klas

1. Wat is onderwijssegregatie? 2. Oorzaken sociaal-etnische segregatie 3. Waarom desegregatie? 4. Desegregatiebeleid (interventies) 5. Gevolgen van sociaal-etnische segregatie 6. Effecten van desegregatie(beleid) 7. Lessen Overzicht 7

7. Lessen 1. Is onderwijssegregatie een probleem? Aanvaarden we homogene scholen of niet? Maatschappelijke discussie, politieke keuze Wetenschappelijke kennis: gemengde scholen hebben beperkt upliftend effect op leerprestaties van kansarme leerlingen, criterium menging= kansarme + kansrijke leerlingen individuele SES-achtergrond is belangrijker dan SESsamenstellling school schoolcompositie: klasse (armoede) is belangrijker dan etnische herkomst scholen met veel kansarmen kunnen kwaliteit bereiken niet-cognitieve effecten van schoolmenging: vrijwillige is beter dan gedwongen menging (scholen en ouders) menging zonder meer integratie (conflicten, vermijding, mediërende rol leerkrachten) weinig kennis over effecten van interventies op de leerlingen

7. Lessen (2) 2. Doelstelling desegregatie: kleinere sociale afstand tussen groepen (burgerschap) en/of betere onderwijsprestaties? 3. Realistisch tijdsperspectief Lange termijn: zachte, vrijwillige desegregatie is een moeizaam werk van lange adem; is sociale mix haalbaar? Korte termijn: inzetten op onderwijskwaliteit van zwarte scholen

7. Lessen (3) 4. Zwarte scholen (aanbodzijde) Pragmatische oplossing: investeren in kwaliteit, dus meer extra middelen en ondersteuning Argumenten: onvermijdelijk in bepaalde stedelijke buurten sociale menging is moeilijk haalbaar op korte termijn kwaliteitsvol onderwijs in zwarte scholen is mogelijk know-how in zorgbeleid t.a.v. kansengroepen (schaduwzijde: terugplooiing op kansengroepen in schoolwerking) Voorwaarden: onderzoek effectiviteit zwarte scholen strategie voor disseminatie van goede praktijken geduld: verwachte effect op (middel)lange termijn

7. Lessen (4) 5. Dwingender beleid? (aanbodzijde) Spanningsveld: maatschappelijk draagvlak desegregatie <-> onderwijsvrijheid Radicale optie: verplichte toewijzing + zo nodig busing ; werkt contraproductief Verplichte (uniforme) voorrangsregels voor GOK- /niet-gok-leerlingen; relatieve desegregatie (10%- regel) (Ides Nicaise). Voorwaarden: eensgezindheid binnen LOP realisme: tegenstand, polarisatie referentiepunt relatieve desegregatie: LOP-werkingsgebied? Meer armslag voor LOP: doeltreffend controle- en sanctiebeleid t.a.v. scholen met een selectief aannamebeleid

7. Lessen (5) 6. Ouders (vraagzijde) Empowerment van ouders uit kansengroepen methodieken: gestructureerde informatie, schoolmarkten, scholenbezoekronde ondersteuning vanuit het verenigingsleven (netwerken) inzetten van intermediairs (brugfiguren, intercultureel bemiddelaars) Aanmoedigen van kansrijke ouders om te kiezen voor gemengde buurtscholen (<-> witte vlucht) bottom-up initiatieven van inschrijving en bloc in zwarte scholen (School in Zicht): netwerken, schoolbezoeken Beleid van gecontroleerde keuze (Bakker et al., 2011): vrijwillige inperking van de vrije schoolkeuze het recht op een kwaliteitsvolle, makkelijk toegankelijke en sociaal gemengde school (Oproep voor een democratische school) Voorwaarden: kwaliteitscontrole (schoolinspectieverslagen?) centrale regiobrede aanmeldingssystemen

7. Lessen (6) 7. Onderwijs en samenleving Sociaal gesegregeerde samenleving: gemengde school als enige hefboom voor sociale integratie en burgerschapsvorming? Sociaal gemixte schoolomgeving: flankerend beleid in andere sectoren Wonen, vrije tijd (cultuur, sport), mobiliteit Uitbouw van brede netwerken in de buurt ( Brede school ) Relatie met stadsontwikkelingsprojecten Pleidooi voor de buurtschool : Relatieve segregatie: de schoolpopulatie weerspiegelt buurtpopulatie Voorwaarde: een sociale mix in de buurt, zo niet: sociaal homogene scholen (kansengroepen)

Referenties Agirdag, O., Demanet, J., Van Houtte, M., & Van Avermaet, P. (2010a). Ethnic school composition and peer victimization: A focus on the interethnic school climate. International Journal of Intercultural Relations. In press. Agirdag, O., Van Houtte, M., & Van Avermaet, P. (2010b). Ethnic school context and the national and sub-national identifications of pupils. Ethnic and Racial Studies. Advance online publication. Agirdag, O., Van Houtte, M., & Van Avermaet, P. (2011). Why does the ethnic and socio-economic compostion of schools influence math achievement? The role of sense of futility and futility culture. European Sociological Review. Advance online publication. Albertijn, M., & Smeyers, M. (2009). School in zicht. Tien lessen uit drie jaar werken aan desegregatie in het onderwijs. Antwerpen: Tempera. Gedownloaded van http://www.schoolinzicht.be/files/schoolinzicht_boek.pdf Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Cambridge, MA: Addison-Wesley. Bakker, J., & Denessen, E. (2011). Reflections on international perspectives on countering school segregation (pp. 261-273). In J. Bakker, E. Denessen, D. Peters & G. Walraven (Eds.), International perspectives on countering school segregation. Antwerpen: Garant. Bakker, J., Denessen, E., Pelzer, B., Veneman, M., & Lageweg, S. (2007). De houding jegens klasgenoten: etnisch gekleurd? Een onderzoek naar factoren van invloed op de attitude van basisschoolleerlingen jegens klasgenoten van verschillende etnische herkomst. Pedagogiek, 27, 301-219. Bakker, J., Denessen, E., Peters, D., & Walraven, G. (Eds.). (2011). International perspectives on countering school segregation. Antwerpen: Garant. Blau, P. M. (1977). A macrosociological theory of social structure. American Journal of Sociology, 83, 26-54. De Mets, J., & Mahieu, P. (1998). Witte vlucht, zwarte magie? Stapstenen in het opnieuw aantrekkelijk maken van concentratiescholen voor autochtone leerlingen. Brussel: Koning Boudewijnstichting. Gedownloaded van http://www.kbs-frb.be/uploadedfiles/kbs-frb/files/nl/pub_1011_witte_vlucht_zwarte_magie.pdf Driessen, G. (2007). Peer group effecten op onderwijsprestaties. Een internationaal review van effecten, verklaringen en theoretische en methodologische aspecten. Nijmegen ITS, Radboud Universiteit Nijmegen. Gedownloaded van http://www.gemengdescholen.nl/documenten/peergroupview.pdf Dronkers, J. (2010). Positieve maar ook negatieve effecten van etnische diversiteit in scholen op onderwijsprestaties. Een empirische toets met internationale PISA-data. T.O.R.B. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2009-2010, 483-499.

Referenties (2) Heyerick, L. (2005). Instroom/samenstelling van scholen. Workshopinleiding colloquium Onderwijs onderweg in de immigratiesamenleving, Gent, 28 april 2005. Hutchens, R. (2004). One measure of segregation. International Economic Review, 45, 555-578. Jacobs, D., Rea, A., Teney, C., Callier, L., & Lothaire, S. (2009). De sociale lift blijft steken. De prestaties van allochtone leerlingen in de Vlaamse Gemeenschap en de Franse Gemeenschap. Brussel: Koning Boudewijnstichting. Gedownloaded van http://www.kbs-frb.be/uploadedfiles/kbs- FRB/05%29_Pictures,_documents_and_external_sites/09%29_Publications/PUB2009_1909_DeSocialeLiftBlijftSteken%2 81%29.pdf Janssens, M., Kesteloot, C., & Verlot, M. (2000). Evaluatie van het non-discriminatiebeleid. Conclusies en voorstellen inzake het onderzoek naar leerlingstromen, het plaatselijk non-discriminatieoverleg en de interculturalisering van scholen (onuitgegeven onderzoeksrapport). Leuven: K.U.Leuven. Juchtmans, G., & Nouwen, W. (2010). Werken aan gelijke kansen met respect voor sociaal-etnische complexiteit. Presentatie Studienamiddag in het kader van 35 jaar HIVA, HIVA, K.U.Leuven, 22 oktober 2010. Te downloaden van http://hiva.kuleuven.be/resources/docs/vorming/20101022_gjuchtmans.pdf Laquière, M. (2009). Het inschrijvingsrecht: de processie van Echternach. T.O.R.B. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2008-2009, 449-458. Mahieu, P. (1998). Een leerling op vier. Een tussentijdse verkennende evaluatie van de eerste proefprojecten in het kader van de non-discriminatieverklaring. T.O.R.B. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 1998-1999, 21-31. Mahieu, P. (2004). Gelijke kansen volstaan niet. Segregatie in het Vlaamse onderwijs. Ons Erfdeel, 47, 651-657. Mickelson, R. A. (2008). Twenty-first century social science on school racial diversity and educational outcomes. Ohio State Law Journal, 69, 1172-1228. Gedownloaded van http://www.fi.ncsu.edu/assets/21st%20century%20social%20science%20oslj.pdf Orfield, G., Frankenberg, E., & Garces, L. M. (2008). Statement of American social scientists of research on school desegregation to the U.S. Supreme Court in Parents v. Seattle School District and Meredith v. Jefferson County. Urban Review, 40, 96-136. Ornelis, F. (2006). Leerlingen inschrijven, spreiden en voorrang toekennen: juridische vragen bij het gelijkekansendecreet [. In S. Sierens, M. Van Houtte, P. Loobuyck, K. Delrue, & K. Pelleriaux (Red.), Onderwijs onderweg in de immigratiesamenleving (pp. 109-137). Gent: Academia Press.

Referenties (3) Overbeeke, A. (2004). Segregatie, desegregatie, integratie? Het recht op schoolkeuze en stichting, schoolkeuzegedrag en de gevolgen ervan voor de schoolsamenstelling. T.O.R.B. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2003-2004, 303-318. Pettigrew, T. F., & Tropp, L. R. (2006). A meta-analytic test of intergroup contact theory. Journal of Personality and Social Psychology, 90, 751-783. Reinders, H. (2011). Integration policy and education: Between segregation and integration. The case of Germany (pp. 115-129). In J. Bakker, E. Denessen, D. Peters & G. Walraven (Eds.), International perspectives on countering school segregation. Antwerpen: Garant. Rekenhof (2008). Gelijke kansen in het gewoon basis- en secundair onderwijs. Verslag van het Rekenhof aan het Vlaams Parlement. Brussel: Rekenhof, 19 augustus 2008. Gedownloaded van http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2007-2008/g37m-1.pdf Rumberger, R. W., & Palardy, G. J. (2005). Does segregation still matter? The impact of student composition on academic achievement in high school. Teacher College Record, 107, 1999-2045. Schofield, J. W. (2006). Ability grouping, composition effects and the achievement gap. In J. W. Schofield, Migration background, minority-group membership and academic achievement: Research evidence from social, educational, and developmental psychology (pp. 63-91). Berlin: AKI/WZB. Gedownloaded van http://www.wzb.eu/alt/aki/files/aki_research_review_5.pdf Sierens, S., Mahieu, P., & Nouwen, W. (2011). The desegregation policy in Flemish primary education: Is distributing migrant students among schools an effective solution? (pp. 151-168). In J. Bakker, E. Denessen, D. Peters & G. Walraven (Eds.), International perspectives on countering school segregation. Antwerpen: Garant. van de gaer, E., Verhaeghe, J.P., Reynders, T., & Van Damme, J. (2006). Longitudinaal onderzoek in het basisonderwijs. GOK-leerlingen in het eerste leerjaar: achterstand en evolutie voor het leergebied technisch lezen (LOA-rapport, 43). Leuven: Steunpunt LOA, SiBO. Gedownloaded van http://www.steunpuntloopbanen.be/documenten_nieuwsbrief/loa- RAPPORT43_GOKL1TechnischLezen.pdf van den Bergh, L., Denessen, E., Hornstra, L., Voeten, M., & Holland, R. W. (2010). The implicit prejudiced attitudes of teachers: Relations to teacher expectations and the ethnic achievement gap. American Educational Research Journal, 47, 497-527.

Referenties (4) van Ewijk, R., & Sleegers, P. (2010a). The effect of peer socioeconomic status on student achievement: A meta-analysis. Educational Research Review, 5, 134-150. van Ewijk, R., & Sleegers, P. (2010b). Peer ethnicity and achievement: A meta-analysis into the compositional effect. School Effectiveness and School Improvement, 21, 237-265. Van Houtte, M., & Stevens, P. (2009). School ethnic composition and students integration outside and inside schools in Belgium. Sociology of Education, 82, 217-239. Van Petegem, P., Godderis, M.-A., & De Maeyer, S. (2008). Evaluatie van het functioneren van de Lokale Overlegplatforms als beleidsinstrument voor gelijke onderwijskansen. T.O.R.B. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2007-2008, 479-490. Verhaeghe, J. P., & Van Damme, J. (2007). Leerwinst en toegevoegde waarde voor wiskunde, technisch lezen en spelling in eerste en tweede leerjaar. Leuven: Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen. Gedownloaded van http://www.steunpuntloopbanen.be/publi_upload/od1_2007_05_verhaeghe_leerwinst.pdf Verhaeghe, J. P., Van de gaer, E., Reynders, T., & Van Damme, J. (2006). Longitudinaal onderzoek in het basisonderwijs. GOK-leerlingen in het eerste leerjaar: achterstand en evolutie voor het leergebied wiskunde. Een benadering vanuit onderwijseffectiviteit (LOA-rapport, 44). Leuven: Steunpunt LOA. Gedownloaded van http://www.steunpuntloopbanen.be/documenten_nieuwsbrief/loarapport44_gokl1wiskunde.pdf Verhaeghe, J. P., & Goetmaeckers, J. (2010). Evaluatie aanmeldingsperiode januari maart 2010. 29 oktober 2010. Gent: Lokaal Overlegplatform Gent Basisonderwijs. Gedownloaded van http://www.lop.be/lop/files/_uploaded/gentbao/evaluatierapport%20gent%202010.pdf Verhaeghe, J. P., & Van Moorleghem, Y. (2009). Evaluatie aanmeldingsperiode januari maart 2009. 30 oktober 2009. Gent: Lokaal Overlegplatform Gent Basisonderwijs. Gedownloaded van http://www.lop.be/lop/files/_uploaded/gentbao/lopgentbao_car%20resultaat%202009_eerste%20evaluatie_30okt2009 %282%29.pdf Verhellen, E., Verschelden, G., & Vanthuyne, T. (2000). Kinderrechten en non-discriminatie. Het plaatselijk overleg nondiscriminatie in het Gentse Onderwijs. T.O.R.B. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 1999-2000, 335-350. Gedownloaded van http://www.onderwijsrecht.be/tijdschriftpdf.asp?tpnummer=6 Verkuyten, M., & Thijs, J. (2002). Racist victimization among children in The Netherlands: The effect of ethnic group and school. Ethnic and Racial Studies, 25, 310-331.