Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie

Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie Datum 28 februari 2014 Auteur(s) Kees van der Lugt André Struker, Enna Klaversma (Energie & Grondstoffen uit Water) Eljakim Koopman (Water in de Stad) Alex van der Helm (IT & Water) Rob Tijsen (Watercyclus in de Regio) Cor Verkerk (Afvalwater) Leon Kors (Drinkwater) Winnie Rip (Watersysteem) Peter Beemsterboer Korte Ouderkerkerdijk 7 Amsterdam Postbus 94370 1090 GJ Amsterdam T 0900 93 94 (lokaal tarief) F 020 608 39 00 KvK 41216593 www.waternet.nl www.innovatie.waternet.nl

Inhoudsopgave 1 Onderzoek & Innovatie in 2014 4 2 Energie & Grondstoffen uit Water 5 3 Water in de Stad 8 4 Watercyclus in de Regio 11 5 IT & Water 12 6 Afvalwater 14 7 Drinkwater 17 8 Watersysteem 19 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 3/25

1 Onderzoek & Innovatie in 2014 Waternet innoveert om de mogelijkheden van de watercyclus te benutten voor de klant, nu en in de toekomst. Waternet deelt haar kennis graag met anderen. Daarnaast hebben we kennis van buiten nodig om onze innovatiedoelstellingen te halen. We hebben immers niet alle kennis zelf in huis. De ambitie is om een veelzijdig en kwalitatief hoogwaardig innovatienetwerk in stand te houden. Dat beperkt zich niet alleen tot de waterwereld, maar richt zich ook op de energie- en afvalsector en op de ruimtelijke ordening. Innoveren doen we samen. Met verschillende sectoren, marktpartijen, binnen en buiten de watercyclus. In deze notitie is de focus voor 2014 weergegeven, gebaseerd op de Programma s 2014 die op 13 januari 2014 in de Stuurgroep O&I zijn vastgesteld. Waternet kent zeven onderzoeksprogramma s: Watercyclus 1. Energie & Grondstoffen uit Water (André Struker*) 2. Water in de Stad (Eljakim Koopman*) 3. IT & Water (Alex van der Helm*) 4. Watercyclus in de Regio (Rob Tijsen*) Sectorspecifiek 5. Drinkwater (Leon Kors*) 6. Afvalwater (Cor Verkerk*) 7. Watersysteem (Winnie Rip*) * programmatrekker Voor ieder thema is een onderzoeksprogramma 2013-2014 opgesteld met daarin onder meer het beeld voor 2020, trends en ontwikkelingen, kennishiaten en focus. In deze notitie is voor alle onderzoeksprogramma s de focus voor 2014 weergegeven, met een overzicht van de geplande projecten. De projecten die in de programma s zijn opgenomen zijn gericht op het verbeteren van doelmatigheid, duurzaamheid en/of de dienstverlening. Actualiteiten, programma s, projecten en resultaten zijn ook te vinden op onze innovatiewebsite www.innovatie.waternet.nl. In 2014 wordt prioriteit gegeven aan: 1. Ondersteuning van O&I-gerelateerde ontwikkelthema s Waternet 2014: a. Informatie delen en creëren: door het uitvoeren van voorbeeldprojecten concrete projectresultaten boeken en de benodigde veranderingen versnellen op het vlak van technologie, juridisch en cultuur (sterke link met O&I- thema IT & Water). b. Clean Capital: Waternet, AEB en eventueel het Havenbedrijf werken een organisatievorm uit voor Clean Capital. Clean Capital gaat medio 2014 van start en is gericht op onderzoek, projectontwikkeling en marketing. Verkend wordt welke programma s/projecten passen binnen de Clean Capital-benadering en op welke wijze samengewerkt kan worden. Clean Capital en het programma Energie & Grondstoffen uit Water hebben in ieder geval een sterke link. c. Circulair handelen: vier concrete casussen vanuit de uitgangspunten van circulair handelen/circulaire economie worden opgepakt (sterke link met O&I-thema Energie & Grondstoffen uit Water). 2. Doorzetten van de focus op proeftuinen: In 2013 is voor Waternet het belang onderstreept van samenwerking in proeftuinen en is 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 4/25

een aanzet gedaan voor focus en prioritering. In 2014 wordt de strategie voor een aantal proeftuinen uitgewerkt en krijgen de samenwerking en de beoogde resultaten een operationele impuls. 3. Focus aanbrengen in internationale (veelal Europese) O&I-subsidieprojecten waar we aan (willen) deelnemen. Het doel is onderzoeksdoelen en subsidiemogelijkheden optimaal af te stemmen. Hiervoor worden onder andere per onderzoeksprogramma de projecten vastgesteld waarvoor we bij voorkeur subsidie krijgen, zodat deze (pro)actief kunnen worden ingebracht. 4. De methodiek van het vaststellen van de waarde van onderzoek toepassen op al onze O&I-projecten. In 2010 is voor een deel van de O&I-projecten met behulp van een beoordeling een indicatie vastgesteld van de resultaten van de onderzoeksprojecten. Dit voor indicatoren op het vlak van duurzaamheid, doelmatigheid en dienstverlening. De ambitie voor 2014 is om dit voor alle O&I-projecten te doen. 5. Samenwerking met bedrijven optimaliseren. Het doel is om de innovatiekracht van het bedrijfsleven (nadrukkelijk inclusief MKB) effectiever in te zetten bij het realiseren van de O&I-doelen. 6. Intensiveren van het betrekken van het AGV-bestuur bij Innovatieprogramma s, onder andere via de door de Unie van Waterschappen geïnitieerde koplopertrajecten. 2 Energie & Grondstoffen uit Water Met innovatie en onderzoek wat betreft energie en grondstoffen uit water werken we aan oplossingen voor klimaatverandering en schaarste en dragen we bij aan de klimaat- en duurzaamheidsdoelstellingen van de gemeente Amsterdam en het waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Dit doen we door projecten te ondersteunen die gericht zijn op CO 2 -reductie, het sluiten van kringlopen en waardevermeerdering. Hierdoor versnellen we de ontwikkeling van relevante kennis, gericht op de implementatie en realisatie van zichtbare projecten. We werken met de volgende ketens: struviet en cellulose terugwinnen uit afvalwater waterijzer en calciet, terugwinnen uit het drinkwaterbereidingsproces biomassa, terugwinnen uit de watercyclus of van onze terreinen thermische energie (koude en warmte) terugwinnen uit de watercyclus chemische energie terugwinnen uit afvalwater in de vorm van biogas. Focus 2014 Voor 2014 ligt de focus op de volgende thema s: biomassa, afkomstig van bestaande begroeiing of speciaal gekweekt op onze terreinen thermische energie (koude en warmte) terugwinnen uit de watercyclus grondstoffen uit water hoogwaardig inzetten, met specifieke aandacht voor cellulose, fosfaat en calciet nieuwe sanitatie (en urine) en daarmee op een efficiëntere manier grondstoffen of energie uit (afval)water terugwinnen. Het delen van informatie en het vergaren van nieuwe ideeën krijgt prioriteit. We maken alle kennis uit onderzoek en implementatie direct openbaar op de innovatiewebsite en organi- 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 5/25

seren lunchlezingen en brainstorms. De regie op het afstemmen van alle relevante interne en externe netwerken en platforms wordt verstevigd. Rwzi West en AEB richten zich op de duurzame productie van grondstoffen en energie De doelstelling is om meerdere projecten naar de implementatie-/pilotfase te trekken. Op deze manier doen we praktijkervaring op, waarmee de toekomstvisie voor Waternet en Clean Capital op het gebied van energie- en grondstoffenterugwinning meer handen en voeten krijgt. Bijvoorbeeld voor het bepalen van de kansen en de impact van decentrale sanitatie op onze toekomstige bedrijfsvoering. Nu is de watercyclus immers grotendeels centraal georganiseerd. Het focuspunt voor 2014 vormt daarom de proeftuin Cleantech Playground op De Ceuvel, waar ervaring wordt opgedaan met decentrale systemen. De volgende pilots/implementatieprojecten staan centraal: Projecten 2014 Energie & Grondstoffen uit Water Biomassa Thermische energie (warmte en koude) uit de watercyclus Biomassakweek op braakliggende terreinen Binnen Biobased Connections zal gestart worden met het kweken van biomassa op braakliggende terreinen. Samenwerking met Schiphol en met het ontwikkelingsbedrijf van Amsterdam maakt dat de mogelijkheden voor relatief kleine braakliggende gebieden van rwzi West in een stroomversnelling komen. Dit gebeurt in 2014 en in 2015 kan dit eventueel worden uitgebreid met rwzi Horstermeer. Voor deze laatste locatie is door een afstudeerder een kweekplan gemaakt. Biomassa-inzameling uit het plassengebied Een overzicht maken van beschikbare biomassa in het plassengebied van zowel Waternet als van gemeenten, Staatsbosbeheer etc. Met elkaar onderzoeken hoe deze biomassa zo hoogwaardig kan worden mogelijk afgezet. Dit kan onderdeel worden van een proeftuin Plassengebied (een andere naam kan Buitengebied zijn) Douche-wtw s Uilenstede De douchewarmtewisselaars in studentenwoningen in Uilenstede worden begin 2014 geplaatst en gemonitord. Hiermee kan worden bepaald hoe douche-wtw s in de praktijk werken en wat ze opleveren. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 6/25

Schiphol Businesscase en implementatieplan voor levering van koude uit WRK aan Schiphol. Koudelevering uit drinkwater Opbouwen van een relatie met potentiële afnemers uit de marktverkenning koudelevering. Grondstoffen: Celluloseterugwinning uit afvalwater Struvietterugwinning uit afvalwater Vetterugwinning uit riool- en afvalwater Grondstoffen uit drinkwater Nieuwe sanitatie en decentrale energieen grondstoffenterugwinning uit water en urine Huber fijnzeef Het onderzoek met de Huber fijnzeef zal worden uitgebreid naar verschillende rwzi s om te bepalen of de fijnzeeftechniek echt perspectief biedt. Businesscase cellulose Met mogelijke afnemers wordt met daadwerkelijk te leveren opbrengsten een businesscase gemaakt. Op basis van de huidige ervaringen met en de technische evaluatie van het terugwinnen van cellulose uit influent op rwzi Blaricum wordt bepaald of een businesscase relevant is. Fos Vaatje rwzi Amsterdam West Op rwzi Amsterdam West is een full-scale struvietreactor geplaatst. Deze wordt in 2014 gemonitord om te bepalen hoeveel struviet daadwerkelijk wordt geproduceerd en hoeveel besparing op de sliblijn wordt gerealiseerd. Als themagroep verwachten we dat dit onderzoek door de sector AW wordt uitgevoerd. De resultaten worden besproken met het programmateam EGuW en gekoppeld aan de Waternetambities. Verstoppingsmateriaal Praktisch haalbaarheidsonderzoek naar de inzameling en scheiding van vet uit verstoppingsmateriaal van de riolering en uit vet van de drijflaagputten rwzi s. Calciet en waterijzer uit drinkwater Implementatie en onderzoek. Evaluatie vijver hoofdkantoor De vijver is oorspronkelijk bedacht om de watercyclus op kleine schaal te laten zien (regenwaterinzameling en zuivering, peilbeheer, drinkwaterbesparing). Met een evaluatie wordt bepaald of het haalbaar is de vijver beter te laten functioneren of anders een artikel te schrijven om de geleerde lessen met anderen te delen. Cleantech Playground Proeftuin met decentrale technieken op het gebied van water en energie op De Ceuvel in Amsterdam Noord. Er zal bij dit project o.a. worden samengewerkt met vrijwilligers van Vereniging De Ceuvel, Metabolic en KWR. Aan KWR is een TKI-subsidie toegekend. Pharmafilter Businesscase/haalbaarheidsstudie toepassing pharmafilterconcept in het AMC en Ter Gooi Ziekenhuis. Dit is onderdeel van de proeftuin Energiek Zuid-Oost. Decentrale inzameling van urine Tijdens verschillende evenementen en in vaste gebouwen (o.a. Heineken Music Hall) zal pure urine worden ingezameld en deze zal worden gepompt in de struvietreactor op rwzi Amsterdam West ten behoeve van de struvietproductie. Nuttig gebruik urine Onderzoek wordt gestart voor andere toepassingen van urine, bijvoorbeeld in een biobrandstofcel of bio-electrolysecel voor de productie van elektriciteit of waterstof. Een van de onderzoeken die we begin 2014 gaan uitvoeren is een uitgebreide ketenanalyse naar alle in- en uitgaande materiaalstromen binnen de watercyclus. Het doel daarvan is om te bepalen in hoeverre de materiaalstromen geschikt zijn of gemaakt kunnen worden voor de circulaire economie. Dit in aanvulling op de studie Transitie naar een circulaire economie; 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 7/25

advies hoe Waternet binnen haar eigen processen kan bijdragen, Enna Klaversma). Daarnaast is er aandacht voor de portfolio nieuwe diensten voor Clean Capital. 3 Water in de Stad Het programma Water in de Stad onderzoekt hoe een leefbare, duurzame en toekomstbestendige stad het best kan worden ingericht en wat daarin de rol van water is. Daarbij is speciale aandacht voor: 1. gezond gebruik van de watercyclus 2. efficiënte waterstromen in de stad 3. innovatie en infrastructuur 4. de waterorganisatie van de toekomst. Gezicht op Amsterdam Zuidoost met de Gaasperplas en de Bijlmer 1. Gezond gebruik van de watercyclus (kernwoorden: watercyclus Amstelveen, Sloterplas, gezonde waterrecreatie, grachten, waterspeelplaatsen) De themagroep richt zich op de vraag hoe ziekteverwekkers zich via de watercyclus verspreiden en welke barrières effectief zijn bij een toenemende sluiting van de watercyclus. En wat zijn de gebruiksmogelijkheden/-doeleinden van de reststromen van de verschillende installaties binnen de watercyclus. De themagroep richt zich op het verkrijgen van inzicht in de bronnen die de oppervlaktewaterkwaliteit bepalen als het gaat om hygiëne, veiligheid en kansen voor waterrecreatie. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 8/25

2. Efficiënte Waterstromen (kernwoorden: strategische allianties, verbinden, openbare ruimte, multifunctioneel, waterbestendig, veiligheid Amsterdam, Amsterdam Rainproof) De themagroep Water in de Stad richt zich op, en sluit zich aan bij, projecten die tot doel hebben strategische allianties aan te gaan met diensten, bedrijven, kennisinstituten en inwoners van de stad Amsterdam om klimaatadaptatie via integrale oplossingen in de stad mogelijk te maken. Derhalve onderhoudt de themagroep nauwe banden met de sectorspecifieke pilots Amsterdam Rainproof (Afvalwater) en de Waterbestendige Stad (Watersysteem) en koppelt onderzoeksvragen wanneer mogelijk. De integrale aanpak in combinatie met innovaties moet er voor zorgen dat de waarde van water voor stedelingen flink zal toenemen: het zorgt voor een aantrekkelijke wijk, een gezonde woonomgeving en het levert energie. De themagroep heeft in de afgelopen periode aangezet tot onderzoek naar het toekomstbeeld ten aanzien van decentrale concepten en sanitatiemethoden en gaat nu inzetten op een begeleidende rol bij het ontwikkelen van praktijkervaring met decentrale waterzuivering. De themagroep gaat aanzetten tot onderzoek waarbij decentrale oplossingen kunnen leiden tot implementatie. 3. Innovatie en infrastructuur (kernwoorden: slimme vervanging, ondergrond risicomonitoring, meervoudig datagebruik, horizontaal verbinden) De themagroep zet in op het vergaren van kennis over levensduurverlengende maatregelen, conditiemonitoring, risicomanagement en het gebruikmaken van ruimtelijke-ordeningsplannen bij het bepalen van onderhouds- en vervangingsbeleid. Dit zal leiden tot beter en doelmatiger onderhouds- en vervangingsbeleid. Tevens moet worden gezocht naar slimme oplossingen voor het multifunctioneel gebruik van de ondergrond. De themagroep zal inzetten op het meervoudig gebruik van data en meetresultaten en op een kennisuitwisseling van methoden voor detectie van falende infrastructuur. Dit sluit aan bij de themagroep IT & Water, waarmee geregeld afstemming zal plaatsvinden. 4. Waterorganisatie van de toekomst (kernwoorden: Watergraafsmeer, verbinden, Creative City Lab, gebiedsontwikkeling in beweging, innovatie vs lijn, kerntaken) Gevraagd is een proactievere (vooruitkijkende en innovatieve) houding van Waternet, toenemende flexibiliteit, adaptief en creatief vermogen en voldoende aandacht voor risicomanagement. Waternet moet via het vormen van strategische allianties gaan werken aan een plek waar innovatie kan ontkiemen, zodat de watercyclus en het toekomstbestendige beheer daarvan in 2020 vanzelfsprekend is geïntegreerd in de stedelijke samenleving. Door een proactieve houding wil de themagroep Water in de stad actief op zoek gaan naar innovatie binnen de eigen gelederen. De themagroep zal met de lijn en werknemers gesprekken aangaan om, voor het oplossen van knelpunten, innovatie te kunnen koppelen aan de dagelijkse taken. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 9/25

Projecten 2014 Water in de Stad 1. Stadlab / Pakhuis de Zwijger Via het project Stadlab sluit Waternet aan bij initiatieven in de stad en heeft het de mogelijkheid zelf projecten te agenderen. Stadlab heeft een duidelijk naar buiten gericht karakter. Door dit project te steunen en er zelf actief in te zijn staat Waternet in verbinding met externe partijen en met bewoners van de stad. 2. WATERgraafsmeer Het programma WATERgraafsmeer sluit 2014 af. Op 10 maart 2014 worden de resultaten van vier jaar WATERgraafsmeer op feestelijke wijze gedeeld. 3. Sloterplas, beating the blues 4. Microplastics in stedelijk oppervlaktewater Het project Sloterplas richt zich op alternatieve manieren om de waterkwaliteit van de Sloterplas te verbeteren. Samen met de stakeholders in het gebied worden passende maatregelen gezocht. In 2014 wordt in Amsterdam, als eerste stad ter wereld, een plasticbalans opgesteld om inzicht te krijgen in de inkomende en uitgaande microplasticvracht. Met de uitkomsten kunnen mogelijk effectieve maatregelen worden genomen. 5. Waterbestendig Westpoort Waterbestendig Westpoort wordt door de themagroep ondersteund. Het project heeft (inter)nationale bekendheid. 6. Polderdak Intuïtief hemelwaterbeheer op privaat gebied. Via dit project krijgt Waternet zicht op de mogelijkheden van het sturen van hemelwater op privaat gebied. (Het project levert ook input voor Amsterdam Rainproof.) 7. Prinseneiland-watercyclus Op Prinseneiland wordt de watercyclus in beeld gebracht. Via een monitoringsprogramma waarop iedere primaire sector is aangesloten wordt de watercyclus in de stad kwantitatief beschreven: zowel drinkwater en afvalwater als de relatie met het oppervlaktewater. 8. Drijvend bouwen, next step Drijvend bouwen wordt in Amsterdam al veel toegepast, maar heeft dit gevolgen voor de waterkwaliteit én wat kunnen drijvende constructies opleveren voor de waterkwaliteit (bijvoorbeeld drijvende tuinen)? Op deze vragen geeft dit project antwoord. 9. Amstelveen Waterharmonica Amstelveen: door middel van extra zuivering rwzi-effluent geschikt maken voor het doorspoelen van stadswateren en deze oplossing combineren met recreatieve groenvoorziening. 10. Kerntaken versus innovatie Kerntaken meer bij innovatie betrekken: organiseren van multisectorale sessies om te achterhalen waar de werknemers op de werkvloer mee geholpen zijn. 11. Grondwater onderlast Onderzoek naar innovatieve oplossingen voor het project grondwater onderlast (funderingsproblematiek). 12. Amsterdam Rainproof Risico s wateroverlast als gevolg van klimaatverandering; effect van afvalwater op overstorten; onderzoek naar hemelwaterberging; massabalans regenwaterriool; effect hemelwaterriool op oppervlakte water. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 10/25

4 Watercyclus in de Regio Watercyclus in de Regio stimuleert onderzoek op het raakvlak van drinkwater, afvalwater en watersysteem in het landelijke gebied en maakt het onderzoek en de maatregelen in de praktijk zichtbaar. Hieronder zijn de focuspunten voor 2014 benoemd. Het verbinden van praktische kennis vanuit Waternet met deze punten zal extra aandacht krijgen door onder meer het organiseren van een aantal workshops. 1. Klimaat en waterbeheer Hoe kunnen we het best omgaan met het vaker optreden van weersextremen? Welke ontwikkelingen zien we en hoe kunnen we hier het best op anticiperen? In 2014 is de aandacht gericht op het temmen van brakke kwel. Dit is een strategie om technieken te onderzoeken die de verzilting van oppervlaktewater door brakke kwel kunnen tegengaan en die het mogelijk maken om brakke kwel in te zetten voor de drinkwaterproductie. 2. Invasieve soorten en exoten Hoe gaan we om met invasieve soorten en exoten (Cabomba, rivierkreeften, waterpest en ganzen) en hoe blijven de beheerskosten aanvaardbaar? 3. Aantrekkelijke leefomgeving Wat zijn de mogelijkheden om in de Loosdrechtse Plassen de natuurkwaliteit te verbeteren en tegelijkertijd de aantrekkelijkheid van het recreatiegebied te handhaven? Balanceren tussen sociale, ecologische en economische aspecten (people, planet, prosperity). Gezicht op de Loosdrechtse Plassen vanuit de Mijndensepolder 4. Monitoring en nieuwe stoffen Hoe kan monitoring effectiever en efficiënter worden ingezet? Het aantal (nieuwe) stoffen dat in water wordt gevonden neemt explosief toe. Vormt dit een probleem? Zo ja, op welke plek kan de stof het best worden aangepakt? 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 11/25

Projecten 2014 Watercyclus in de Regio 1. Ontwikkeling oevervegetatie 2. Naardermeer Wat is nodig voor ecologisch goed water, zuiveren of flexibel peilbeheer? 3. PURO Drinkwater uit brakke kwel. 4. Beating the Blues Met STOWA wordt samengewerkt en meegewerkt aan het schrijven van een internationaal handboek voor de bestrijding van toxische algen. 5. Klimaatbestendige watervoorziening 6. Hoe gaan we om met invasieve soorten en exoten Begin 2014 wordt afgerond met een rapportage. 7. Slimmer maaien van waterplanten Begin 2014 wordt afgerond met een rapportage. 8. Loosdrechtse Plassen KRW & recreatie. 9. High-throughput Effect- DirectedAnalysis 10. Slim monitoren 11. Medicijnresten in de watercyclus Begin 2014 wordt afgerond met een rapportage. 12. KRW-spagaat 5 IT & Water Het onderzoeksprogramma IT & Water richt zich op IT-innovaties die op langere termijn de primaire taken van Waternet(ters) ondersteunen en verbinden voor het efficiënter inrichten, beter besturen, monitoren, beheren en onderhouden van watersystemen, infrastructuur en waterzuiveringsprocessen. Daarnaast richt het onderzoeksprogramma zich ook op IT-innovaties gericht op interactie met en dienstverlening aan stakeholders en klanten. IT & Water is niet gericht op de informatiebehoefte van de huidige systemen en de korte termijn. Het gaat om het leggen van verbindingen tussen innovaties, kansen en de behoefte van de eigen organisatie om efficiëntere verbindingen te leggen met externe partijen. Extern is het thema via lopende projecten aangesloten bij de Topsector Water en wordt actief bijgedragen aan de KNW-themagroep IT-toepassingen in de watersector. Focus 2014 De focuspunten voor 2014 van IT & Water zijn: 1. proeftuin 2. informatie creëren en delen 3. digitale horizontaal verbinden IT & Water. 1. Informatie creëren en delen Dit focuspunt betreft het omzetten van watercyclusdata in informatie en deze beschikbaar te stellen via inter-/intranet aan de burger en de vakman om het watercyclusdenken te versterken, om het ontwikkelen van nieuwe diensten en producten door derden te stimuleren en om het inzetten van derden voor het verzamelen van door ons gewenste informatie mogelijk te maken, waardoor we zowel onze bedrijfsvoering als die van derden kunnen versterken. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 12/25

2. Digitale proeftuin Het verder uitwerken van reeds gestarte projecten in concrete pilots in een digitale proeftuin waar watercyclusdata en andere informatie kunnen worden gedeeld voor zowel intern als extern gebruik. De digitale proeftuin Open boezem open data is hiervan een voorbeeld. Open verbindingen tussen Amstel (l.o.), Noordzeekanaal (l.b.),ijmeer (r.b.) en ARK (r.o.) 3. Horizontaal verbinden IT & Water In 2014 staat het delen en optimaal inzetten van kennis over en ervaring met IT-toepassingen bij Waternet wederom centraal, zowel om synergiewinst te boeken als om kennis te delen. In 2014 wordt gestimuleerd en gefaciliteerd om innovatieve ideeën te ontwikkelen met behulp van ICT. De focuspunten van IT & Water zijn sterk met elkaar verbonden in de verschillende projecten die in 2013 zijn gestart en in 2014 zullen worden voortgezet. Het eerste focuspunt, informatie creëren en delen, is een ontwikkelthema dat voor Waternet in 2014 een Strategisch Ontwikkelpunt is en dat in 2014 een extra impuls zal geven aan de IT & Water-projecten door technologische, juridische en culturele belemmeringen weg te nemen. Projecten 2014 IT & Water 1. Open Waterbeheer Rijn-West 2. Open boezem open data Doel van het project is het achterhalen van de informatiebehoefte van verschillende doelgroepen in een polder in het beheersgebied van Waternet, om de beschikbaarstelling van onze data hierop te kunnen afstemmen qua inhoud en qua functionaliteit. Doel van het project is om binnen de proeftuin ARK/NZK vanuit onze gezamenlijke verantwoordelijkheid het operationele waterbeheer doelmatiger uit te voeren door (om te beginnen) onze data en kennis te delen en vanuit één beheerscherm te gaan werken. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 13/25

3. 3Di-ontwikkeling rioleringsmodule 4. Dynamische watercyclus infographic 5. Assetmanagement riolering en drinkwater 6. Uitbreiding waterverkeersmodel Doel van het project is het ondersteunen van de ontwikkeling van een rioleringsmodule voor het 3Di-overstromingsmodel. Deze doorontwikkeling leidt tot een verdere integratie van modellen in de watercyclus, waardoor in de toekomst sneller, beter en goedkoper investeringsbeslissingen kunnen worden genomen bij rioleringsmaatregelen, nieuwe stadsontwikkelingen en klimaatadaptieve maatregelen. Doel van het project is om de mogelijkheden en voorwaarden te onderzoeken voor het combineren en visualiseren van realtime-data uit verschillende informatiesystemen van Waternet en de buitenwereld. Dit zal verdergaande mogelijkheden creëren voor besturing van en beslissingen in de watercyclus op basis van actuele informatie. Doel van het project is om een Geografisch Informatie Systeem (GIS) op te zetten, waarin data over het leidingstelsel, de bodem en het oppervlak kunnen worden gecombineerd en geanalyseerd, teneinde het beheer van het leidingstelsel te verbeteren. Doel van het het project is het inzetten van de reeds ontwikkelde methodiek en software van de Waternet-VaarWaterapp, ten behoeve van een optimale doorstroming van de beroepsvaart in combinatie met minder hinder voor verkeer op het land. 6 Afvalwater Het Afvalwaterprogramma omvat de afvalwater- en rioleringsactiviteiten van Waternet ofwel de gehele waterketen. Conform Visie 2030 en RWZI 2030 verandert de afvalwaterketen steeds meer in een duurzame afvalwaterketen, waarbij de nadruk ligt op: terugwinnen en productie van nutriënten en andere grondstoffen productie van thermische en chemische energie duurzame inrichting klimaatbestendigheid scheiden van afvalwaterstromen gebruik van hemelwater ketenbesturing assetmanagement samenwerking in de keten. Vanzelfsprekend krijgt afvalwater veel aandacht als energie- en grondstoffenbron. Onderzoek en innovatie op dat vlak is opgenomen bij het betreffende watercyclusprogramma (hoofdstuk 2). Het betreft onder meer: fijnzeef rwzi Blaricum, fijnzeef Huber, sewer mining, warmte uit afvalwater, biomassaonderzoek, energie uit vet, grondstoffenfabriek. Ook het programma IT & Water (zie hoofdstuk 5) heeft verbindingen met Afvalwater. Specifieke projecten vanuit Afvalwater zijn: Advanced Process Control (APC) rwzi Blaricum, Real Time Control (RTC) rioolgemalen A dam Noord, Witteveen+Bos Optimal Model-Based AeraTion (WOMBAT) rwzi Westpoort. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 14/25

Voor 2014 zijn heeft Afvalwater drie focuspunten: 1. duurzame- en optimale inrichting van de afvalwaterketen 2. ketenbesturing 3. assetmanagement. 1. Duurzame- en optimale inrichting afvalwaterketen Een duurzame afvalwaterketen is meer dan alleen energiezuinig. Hij is ook klimaatbestendig en klimaatneutraal (CO 2 -emissie), waarbij (lucht)emissies uit de afvalwaterketen zoals methaan en lachgas en misschien nog wel andere gassen belangrijk zijn. Onderzoek is belangrijk om beter te gaan begrijpen hoe de afvalwaterketen het klimaat beïnvloedt. Bij de inrichting van het stedelijke gebied wordt rekening gehouden met een toename van extremen zoals wateroverlast en watertekort. We krijgen niet alleen te maken met heviger buien, maar ook zullen in de zomers langere perioden van droogte voorkomen. Hiervoor wordt in natte perioden water gebufferd (seizoensberging, rainwater harvesting) en daar is ruimte voor nodig. De druk op de ruimte binnen stedelijk gebied voor de opslag en verdere verwerking van (hemel)water neemt sterk toe. Hoe sluit dit aan bij grondwater? Er is een kennishiaat over de mate waarin de neerslag en het oppervlak bijdragen aan de aanvulling van het grondwater. In bepaalde delen van Amsterdam treedt soms nu al een tekort op. Tot eind 2013 reed tramlijn 25 tussen Rivierenbuurt en Centraal Station Het gebruik van regen- en grondwater is een eerste keuze. Het direct inbrengen of anderszins lokaal terugbrengen van regenwater in het milieu, al dan niet na zuivering, helpt om droge perioden goed door te komen. De kwaliteit van bodem en grondwater blijft daarbij een aandachtspunt. Alternatieve sanitatie, scheiding van afvalwaterstromen, ontwikkeling van decentrale sanitatiesystemen en gebruik van hemelwater en gezuiverd afvalwater zijn belangrijke ontwikkelingen. Mogelijkheden hiervoor worden verkend, bij nieuwe woongebieden. Alternatieve sanitatie is geen doel op zich, maar een middel naar meer duurzaam- 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 15/25

heid en/of kostenverlaging. Voorlopig zit Nederland nog in de onderzoeksfase om uit te vinden in hoeverre decentraal nou duurzamer en goedkoper is. Naast schaaleffecten wordt daarbij aandacht besteed aan de manier waarop dik water het beste getransporteerd kan worden. Microverontreinigingen, waaronder medicijnresten, hormoonverstorende stoffen en microplastics dienen geen belemmering te zijn voor de lozing of het hergebruik van het effluent. Indien gewenst/vereist worden moderne en innovatieve technieken ingezet. 2. Ketenbesturing Onze infrastructuur is voorzien van besturing. Het functioneren, en daarmee het maatschappelijk rendement op de investering, wordt voor een belangrijk deel bepaald door de kwaliteit van deze besturing. Beter (bestuurd) functioneren laat zich vertalen in een geringere investeringsbehoefte, een ander type investering of een combinatie van beide. 3. Assetmanagement De aantoonbaar doelmatige aanleg en het beheer van de kapitaalintensieve assets is een ontwikkeling die specifieke aandacht krijgt. Hierbij ligt de nadruk op risicomanagement, op de wens tot reductie van kapitaallasten en op systeemdenken. Programma 2014 Afvalwater 1. Optimalisatie rioolstelsel Systeem- en stelselontwerp (3) Onderzoek naar een optimaal rioolstelsel onder verschillende omstandigheden. 2. Amsterdam Rainproof (1) Zie Water in de Stad (H3). 3. Sanitatie (1) Studie naar verwijdering van prioritaire stoffen / Onderzoek naar verwijdering van microverontreinigingen met 1-STEP -filter. 4. Rioleringsonderzoek inspectie (1) Foutaansluitingen / MVR/PIRR / X,Y,Z-metingen / Vrijstellingsregeling en bodemonderzoek / Peilfilternet / Flora- en faunawet. 5. Operationeel onderzoek (1/3) Foutaansluitingen (BC kennis & innovatie) / Otimalisatie afvalwatersysteemstudies (OAS) / Optimaal onderhoud hemelwater- en vuilwaterstelsel / Functioneren watercyclussysteem Prinseneiland / Verwerking van GF met behulp van shredders / Functioneren zandvang rwzi West / Functioneren persleidingen / Afsluiters en ontluchters / Nieuwe N-waaier rioolpomp / Geotechniek / Zettingskaart riool / Putklep in Rivierenbuurt (praktijktest) / Slurrytransportonderzoek / Materiaalonderzoek rioolstelsel / Broeikasgassen uit riool / Sleepspanningonderzoek rioolstelsel. 6. Optimalisatie zuiveringen (1/3) BioP-evaluatie / Werking gisting+ / Slibverwerking met HDSR / 1-STEP -filter-bedrijfsvoeringaspecten / 1-STEP -filter dissolved organic stikstofonderzoek / Verwijdering microplastics / Methaan- en lachgasemissieonderzoek / Onzekere maatregelen EEP 2013-2016 / Wind- en zonne-energie / A-trap/Dynafil (voormalig Asselus-programma). 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 16/25

7 Drinkwater Het programma Drinkwater staat voor het continu leveren van een goede kwaliteit drinkwater. Voor drinkwater is het winnen van energie en grondstoffen uit water en het sluiten van kringlopen een belangrijk uitgangspunt. Onderzoek en innovatie op dat vlak is opgenomen bij het betreffende watercyclusprogramma (hoofdstuk 2). Bij het programma Drinkwater gaat het specifiek om: warmte-koudeopslag Schiphol, calcietonderzoek, hergebruik van pellets (TKI-project), afzet van pellets bij AEB, Cleantech Playground ( hoe kan Drinkwater bijdragen aan het zelfvoorzienend maken van dit stukje Amsterdam-Noord?). Voor 2014 zijn de drie focuspunten: 1. ecologie 2. hydrologie 3. watertechnologie. Externe factoren beïnvloeden de hydrologische situatie in de AWD (rechts Westerkanaal) 1. Ecologie Belangrijk is het monitoren van en rapporteren over veranderingseffecten van het beheer in de door haar beheerde gebieden (duin- en plasgebieden). Dit met oog op de juiste aanpassingen bij het te voeren beheer. Kennishiaten liggen vooral op het vlak van terreinspecifieke effecten van externe factoren op het ecosysteem (en daarmee eventueel ook op de bodem). Zo zijn bijvoorbeeld de effecten van jarenlange stikstofdepositie en klimaatverandering op vegetatie niet duidelijk. Meer inzicht hierin kan helpen om efficiëntere beheersmaatregelen in te zetten. Uiteindelijk zijn veranderingen in de vegetatie ook mede bepalend voor de grondwateraanvullingen. Het onderzoek richt zich op: 1. Deelname aan meerjarig onderzoek Levende Duinen (DPW, BTO), 2. Inrichting nieuwe natuur Bethunepolder, 3. Kennis van de ontwikkeling van het plassensysteem. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 17/25

2. Hydrologie Waternet is voor het uitoefenen van al haar primaire taken gebaat bij een gedegen kennis van hydrologische systemen en hydrologische principes. Deze kennis draagt bij aan een optimaal gebruik van de beschikbare middelen en bronnen. Dit onder meer om verwijtbare schade (wateroverlast) te voorkomen. Diepgaande kennis geeft inzicht in de mogelijkheden en vrijheidsgraden van het duin- en plassengebied om optimalisatie/maximalisatie van kwaliteit en leveringszekerheid te realiseren. Relevante onderwerpen zijn: Optimaliseren van huidige winmiddelen. Voorbeeld: rehabilitatie drains en optimalisatie gebruik kennis en datasystemen. Toepasbaarheid van nieuwe technische mogelijkheden ter vervanging van de bestaande winmiddelen. Voorbeeld: toepassing van horizontaal geboorde drains. Doorontwikkeling modellen in het plassengebied en duingebied. Mogelijkheden voor benutting van brak water als bron voor drinkwater én ontzilting bij watersystemen. Hydrologische effecten van (sluipende) leidinglekkage op de omgeving, met name op vitale infrastructuur zoals dijken. 3. Watertechnologie De toekomstvisie op het primaire proces geeft aanleiding voor onderzoek naar de mogelijkheid van het inzetten van brakke kwel als aanvullende bron. De kennishiaten wat betreft watertechnologie bestaan voor drinkwater met name op de thema s waterkwaliteit (WKI) en leveringszekerheid. Relevante onderwerpen zijn: Verder optimaliseren van de zuivering: FiltereXpert, onderzoek eliminatiecapaciteit van de zuivering, robuustheidstest. Bedreigingen van de kwaliteit van onze bronnen, periodiek rapporteren van ontwikkelingen van veranderingen van de (ruw)waterkwaliteit (toxicogenomics, perfluor). Kosten/schadebeperking. Onderzoek naar bedreiging van de waterkwaliteit door water-materiaal interactie (ontzinking), pilotonderzoek voor toepasbaar- Ozonisering als stap in het zuiveringsproces heid van hulpstoffen die een positieve bijdragen leveren aan onze duurzaamheidsscore (koolselectie) én het ontwikkelen en toetsen van monitoringstechnieken om lekken en verzakkingen van leidingen tijdig te monitoren, waardoor vervolgschade of dure verleggingen kunnen worden voorkomen. Met het introduceren van onbemande bedrijfsvoering/verregaande automatisering van de regelcentra zal in de toekomst voor de bewaking en sturing van de bedrijfsvoering steeds meer gebruik worden gemaakt van intelligente monitoring en sturing op basis van modellen (Waterspot). Door het implementeren van ontwikkelingen van deze zogenaamde soft sensors gebaseerd op intelligente sturing in combinatie met moderne monitoringsinstrumenten (S::can, tox-control, deeltjestelling) kan de kwaliteit van de procesbeheersing aanzienlijk worden vergroot. Aspecten hierbij zijn: operationaliseren van ontwikkelde 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 18/25

voorspellingsmodellen (Waterspot); participatie bij de ontwikkeling van meetmethoden en technieken (toxicologie, Techneau-projecten). Projecten 2014 Drinkwater Ecologie 1. Biomassa Mogelijkheden verhogen biomassaproductie eigen terreinen. Hydrologie 2. Monitoren Optimalisatie 3. Antiverdrogingsbeleid provincie Mogelijkheden duinvernatting & evaluatie monitoring De Zilk. 4. Winmiddelen Schoonmaken drains 5. Overig Allerhande sommen met betrekking tot het Westerkanaal (AWD) / Gesloten terugwinning / Toekomst ondiepe IWS / Kwaliteitsmeetnet Oost (Bethunepolder) / Invloed Haarlemmermeer op hydrologische situatie in Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) / Actualiseren en moderniseren AMWADU (grondwatermodel van AWD). Watertechnologie 6. Drinkwaterbreed Samenstelling drinkwater in relatie tot leidingmateriaal / Toekomstvisie drinkwater / Routekaart Restoffenunie. 7. Winning en productie Emulatie ProcesAutomatisering / Test ozondosering met GDS (Gas Dispersion System) / Regeneratie BAKF (biologisch actiefkoolfilter) / Sturing OZON Weesperkarspel. 8. Leidingonderzoek Puntstukken realisatie vs prognose 2013 / Pilot continue lekdetectie in WRK-leidingen / Sensoren Waternetbreed (druk-flow) / Opwarming drinkwater door stadswarmteleidingen / Saneringsbeslissingsondersteunende technieken THI en inspectie van leidingen / Standtijdonderzoek terugstroombeveiliging / Nieuwe technieken reparatie/schoonmaak / Risicobeoordeling (Kraterbereking) / Verhouding inname Amsterdam-Rijnkanaal/Bethunepolder / Invloed WKO-installatie en aanleg binnenvaart op inname en grondwaterwinning Nieuwegein / Toegestaan lekdebiet in dijken. 9. Aanvullend Optimalisatie coagulatie Loenderveen / Wormenfilter / Weekendbloei koloniegetal 22 Weesperkarspel. 8 Watersysteem De focus voor 2014 ligt bij onderzoek en innovatie binnen Watersysteem op het verankeren en verbreden van onderzoek en innovatie binnen de sector, om te bereiken dat de voeding vanuit de operationele bedrijfsvoering aan het innovatie- en onderzoeksprogramma toeneemt, maar ook vanwege het doorvoeren van innovaties in reguliere processen en om de aansluiting bij de watercyclus te versnellen. Inhoudelijk wordt aangesloten bij andere Waternet-speerpunten. Voor het programma Watersysteem is het winnen van energie en grondstoffen uit water en het sluiten van kringlopen een belangrijk uitgangspunt. Onderzoek en innovatie op dat vlak is opgenomen bij het betreffende watercyclusprogramma (hoofdstuk 2). Het gaat bij Watersysteem specifiek om: het gebruik van maaisel, bagger of woekerende exoten als bron voor biomassa en energie. Een belangrijk operationeel knelpunt is de logistieke dimensie: het pharmafilter bij het AMC, met name het hergebruik van het zeer schone effluent van het 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 19/25

pharmafilter, en het hergebruik van reststromen uit andere sectoren binnen Watersysteem. Een voorbeeld is het gebruik van waterzand voor het defosfateren in Nieuw-West, het Oostelijk Vechtplassengebied, het verkennen van mogelijkheden voor het terugwinnen van energie bij de reguliere processen, bijvoorbeeld bij het peilbeheer. Voor 2014 gaat het om de volgende focus: 1. Operationele knelpunten 2. Proeftuinen 3. Clean Capital 4. Van watersysteemdenken naar watercyclusdenken 5. Maatschappelijke innovatie en governance 6. Toekomstbestendigheid 7. Technische innovatie. 1. Operationele knelpunten Het streven is om meer synergie te krijgen tussen de innovatie en de aanpak van operationele knelpunten. De teamleiders krijgen hier een belangrijke schakel- en makelaarsrol in. In 2013 zijn via werkbijeenkomsten kansrijke thema s van de werkvloer naar het programma O+I vertaald. In 2014 wordt dit voortgezet en nader uitgewerkt in de teams Baggeren en Drijfvuil, Brug- en Sluisbediening, Planvorming en Beleid. Ook wordt verkend hoe reeds geformuleerde innovaties versneld tot uitvoering kunnen worden gebracht. 2. Proeftuinen Binnen het programma Onderzoek & Innovatie zijn, in navolging van het programma Toekomstbestendige WATERgraafsmeer, enkele proeftuinen in ontwikkeling, met ook hier als doel nieuwe innovaties te laten landen en zichtbaar te maken. Het gaat dan om de volgende innovatieve ideeën vanuit Watersysteem die in de proeftuinen of in andere programma s kunnen worden opgepakt: Nieuw-West: hergebruik waterzand voor defosfatering bij het gemaal Nico Broekhuizen. Zuidoost: sluiten van de watercyclus binnen de polder (zelfvoorziening); ondergronds wegvangen van kwel. Grachtengordel: verbeteren van het doorspoelregime; grondwaterbeheer. Waterkering Dageraad in de Singelgracht wordt gebruikt bij het doorspoelen van het grachtensysteem 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 20/25

Watercyclus in de Regio: groenblauwe diensten en beheer tegen versnippering van het peilbeheer/n+p-belasting, lozingseisen (zie 4), Watercyclus in de Horstermeerpolder, drinkwaterproductie uit kwelwater, terugvoeren van gezuiverd kwel-/afvalwater naar de omgeving ten behoeve van verdrogingsbestrijding in het omliggende Natura 2000-gebied (Businesscase rwzi Horstermeer); vergisting van groenafval uit het Oostelijke Vechtplassengebied bij de rwzi Horstermeer. Combineren van lopende innovatieve projecten in het Loosdrechtse Plassengebied tot een proeftuin. In het Loosdrechtse Plassengebied lopen veel projecten binnen de watercyclus: hergebruik maaisel in Loenderveense Plas, drinkwaterproductie in de Bethunepolder en de Waterleidingplas, hergebruik van reststroom uit de drinkwaterproductie in KRW-onderzoek naar reductie van de fosfaatbelasting de Loosdrechtse Plassen, onderzoek naar mogelijkheden van baggerverwerking in geotubes bij het legakkerherstel in de Kievitsbuurt (in samenwerking met de gemeenten Stichtse Vecht en Wijdemeren). 3. Clean Capital Waternet, AEB en mogelijk het Havenbedrijf werken een organisatievorm uit voor Clean Capital, dat is gericht op onderzoek, projectontwikkeling en marketing. Een mogelijkheid om bij te dragen aan Clean Capital is om netwerkpartners te ontzorgen met concepten die niet behoren tot de kerntaken van Waternet. Watersysteem onderzoekt dergelijke mogelijkheden, zoals het vermalen en vergisten van biomassa na het onderhoud van de watergangen in het stedelijke gebied in opdracht van gemeenten en stadsdelen. 4. Van watersysteemdenken naar watercyclusdenken Met de implementatie van het Volg- en Stuursysteem is een stevige methodische basis gelegd om te sturen op de (kosten)effectiviteit van watersysteemmaatregelen. Dit biedt de mogelijkheid om met een nieuwe bril te kijken naar de interactie tussen het watersysteem en de waterketen en het rendement van inspanningen en investeringen in de hele watercyclus: Lozingseisen in watercyclusperspectief: integreren van een optimalisatiestudie (Waterketen) en watersysteemanalyse voorafgaand aan de vergunningaanvraag door Afvalwater aan Watersysteem. Mogelijke businesscases zijn: o Verplaatsen van stikstoflozingen uit de glastuinbouw van het Zuiderlegmeer van oppervlaktewater naar het gemeentelijk riool Uithoorn en het zuiveren met zandfilters bij de plaatselijke rwzi. o Verplaatsen van de lozing van de rwzi Maarssen van de Vecht naar de rwzi Leidsche Rijn (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden) met lozing op het Amsterdam-Rijnkanaal. Daarbij is ook het effect op de inlaat van de drinkwaterwinning relevant. Optimalisatie van de bestaande defosfateringen bij Botshol, het Naardermeer, de Loosdrechtse Plassen en de Vinkeveense Plassen. Hier wordt inlaatwater voor natuurgebieden gedefosfateerd. Dit levert een aanzienlijke kostenpost op. Bekeken wordt hoe het gebruik van die defosfateringen, de vermindering van de waterbehoefte door flexibel peilbeheer en de verdeling van de fosfaatvracht over de seizoenen per gebied verder kunnen worden geoptimaliseerd. 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 21/25

5. Maatschappelijke innovatie en governance In kader van het project Flexpeil bleek in het Loosdrechtse Plassengebied dat publieke participatie effectief was bij het instellen van nieuwe (maatschappelijk gevoelige) peilbesluiten. De bedoeling is publieke participatie nu breder door te voeren door bijvoorbeeld: de ontwikkeling van crowdsourcing-apps voor het peilbeheer publieke participatie bij het vaststellen van het peilbeheer inzet particulier beheer en/of groene diensten ten behoeve van de watercyclus. Een ander idee is om te kijken of innovatieve concepten als "Boeren voor Natuur" kunnen helpen om met agrarische ondernemers te komen tot nieuwe vormen van beheersovereenkomsten/vergoedingssystemen. Een andere invalshoek is om te kijken hoe de sectoren Watersysteem en Drinkwater elkaar kunnen helpen bij het beheer van waterbergingsgebieden, die vaak zijn ingericht als natuur- en/of recreatiegebied. 6. Toekomstbestendigheid Vertalen van de beleidsontwikkeling voor meerlaagsveiligheid en de waterbestendige stad naar concrete (innovatie)projecten. Een bijzonder aandachtspunt daarbij vormt de modellering van de effecten van klimaatverandering op grondwater en de gevolgen daarvan voor een stad als Amsterdam (funderingsproblematiek, grondwateroverlast). 7. Technische innovatie Technische innovaties die prioriteit krijgen zijn: Onderzoek naar mogelijkheden van drones bij inspecties van dijken, oppervlaktewaterbemonstering, inventarisatie in het kader van watergebiedsplannnen. Ontwikkelen van een app die publieksvoorlichting en crowdsourcing combineert. Vereenvoudigen monitoringstechnieken (zie hoofdstuk 4 programma Watercyclus in de regio) Pas versterkte dijk bij de oude Joodse begraafplaats Beth Haim te Ouderkerk aan de Amstel 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 22/25

Projecten 2014 Watersysteem 1. Verankeren en verbreden O&I binnen Watersysteem 2. Hydrochip, 2 e fase 3. Nieuwe inspectietechnieken waterkeringbeheer Digispectie, Geobeads, Remote sensing, enz. 4. DijkAnalyseModule (DAM) Doorontwikkelen DAM als beslissingsondersteunend model tijdens hoogwatersituaties. 5. Waterkringloop Amstelveen Rwzi-effluent als inlaatwater voor stedelijk gebied (zie ook H3. Water in de Stad). 6. WATERgraafsmeer Waterinnovaties in bestaande stad 7. Meerlaagsveiligheid Inzet gedachtengoed meerlaagsveiligheid Amsterdam: De Waterbestendige Stad. 8. Klimaatontwikkeling en grondwater 9. Fosfaatbelasting Loosdrechtse Plassen Onderzoek naar innovatieve reductie van de fosfaatbelasting door hergebruik van ijzerwater/ijzerrijk slib uit de drinkwaterproductie. 10. KRW Implementatie van flexibel peil: Van denken naar doen. 11. Ouderkerkerplas Onderzoek naar waterkwaliteitsverbetering bij koudewinning in de Ouderkerplas. 12. Grondwaterzorg Effect van drainage op grondwaterzorg. 13. Deltadijken Inzet doorbraakvrije deltadijken in Watergraafsmeer. 14. Putklep (zie ook H3. Water in de Stad) 15. Waterkering IJburg Strandprofielen in plaats van traditionele waterkeringen bij IJburg. 16. Innovatieve poldergemalen 17. Brug & Sluisbediening Seizoensbezetting Brug- en Sluisbedieining Gooi- en Vechtstreek. 18. Lozingseisen in watercyclusperspectief 19. Baggertransport in Amsterdam 20. Satellietopnamen Toepassen satellietopnamen bij monitoring. 21. Drones Gebruik van drones bij dijkinspecties, bemonstering, enz. 22. Verzilting Onderzoek naar brakke kwel. 23. Sterkte waterkeringen Vergroting kennis over de werkelijke sterkte van waterkeringen. 24. Nieuwe media Rol van communicatie en nieuwe media bij planvoorbereiding, besluitvorming en uitvoering. 25. Organisch afval Duurzaam toepassen van organisch afval (bagger, maaisel, enz.) en het omzetten daarvan in energie of grondstoffen. 26. Energie uit water 28 februari 2014 - Focus 2014 - Onderzoek & Innovatie - Corsa-nummer 14.028538 23/25

Waternet is de gemeenschappelijke organisatie van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht en de gemeente Amsterdam. Waternet werkt samen aan innovatieve oplossingen.