HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND. Circulaire kansen en knelpunten December 2018

Transcriptie

1 HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND Circulaire kansen en knelpunten December 2018

2 INHOUDSOPGAVE INTRODUCTIE & AANPAK WAT IS EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP? Definities Karakteristieken Belangrijke kringlopen WAT GEBEURT ER AL BIJ HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND? Doelstellingen Initiatieven Samenwerking KANSEN Binnen het waterschap Aan de voorkant Aan de achterkant VERVOLGSTAPPEN

3 INTRODUCTIE EN AANPAK

4 INTRODUCTIE Introductie en aanpak Het Hoogheemraadschap van Rijnland heeft hoge ambities met betrekking tot duurzaamheid. Zo is Rijnland al bezig met meerdere aspecten binnen dit thema, zoals bijvoorbeeld de energietransitie en de eerste stappen naar een circulair waterschap. Er liggen echter nog kansen om de visie en doelstellingen voor circulair scherper te krijgen. Het doel van deze inventarisatie is om in kaart te brengen waar op het eerste gezicht de kansen liggen om de transitie te maken naar een circulair Rijnland. Door het gesprek aan te gaan met de experts uit verschillende lagen van de organisatie komt een breed scala aan onderwerpen aan bod. Denk hierbij aan duurzame energie (opwek), groenbeheer, asset management, maar ook de waterkringloop. We schetsen zo een holistisch beeld van al bestaande projecten en kansen voor een circulair Rijnland, en welke stappen er van belang zijn om de transitie te faciliteren. Hoe? 19 personen gesproken in interviews van een uur. Verschillende lagen van de organisatie

5 INTRODUCTIE Doel Een eerste inventarisatie van kansen voor de transitie naar een circulair Rijnland.

6 INTRODUCTIE METABOLIC Metabolic? Metabolic is een consultancybedrijf en venture ontwikkelaar die systeemdenken inzet om grote uitdagingen op het gebied van duurzaamheid aan te pakken Onze overkoepelende missie is het transformeren van de economie naar een fundamenteel duurzame - en circulaire - staat. Op ons hoofdkantoor in Amsterdam hebben we een internationaal en interdisciplinair team klaar staan. We hebben de afgelopen jaren gewerkt aan meerdere waterschap projecten voor Delfland, Vallei en Veluwe en Wetterskip/ Metabolic werkt ook aan ook aan concrete stedelijke projecten zowel in Nederland als internationaal. In Amsterdam werken we op wijkniveau aan Circulair Buiksloterham, en aan de Ceuvel, het meest circulaire kantoorpark van Europa.

7 INTRODUCTIE Wat is de circulaire economie? 7 pilaren De circulaire economie draait om meer dan materialen. Metabolic identificeert 7 verschillende aspecten die moeten worden meegenomen om oplossingen systematisch te belichten. Materialen worden continue op een hoogwaardige manier gerecycled. Alle energie komt uit hernieuwbare bronnen. Water wordt gewonnen op een duurzame manier en bronherstel wordt gemaximaliseerd. Biodiversiteit wordt structureel ondersteund en versterkt. Maatschappij en cultuur worden behouden. Gezondheid en welzijn van mens en natuur worden structureel ondersteund. De waarde van menselijke activiteiten wordt breder uitgedrukt dan financieel. Samen dragen deze karakteristieken bij aan een robuuste en een veerkrachtig systeem. VEERKRACHT BILLIJKHEID ZEVEN KARAKTERISTIEKEN VAN EEN CIRCULAIRE ECONOMIE TRANSPARANTIE

8 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Wat betekent dat?

9 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Wat is een circulair Hoogheemraadschap? Hoe zien mensen binnen de organisatie een circulair Rijnland? Het concreet maken van circulair is niet altijd even makkelijk De waarde waarde van grondstoffen Circulair betekent Van afval naar grondstof. We moeten alle grondstoffen die we hebben zo hoogwaardig mogelijk benutten. Hergebruik is van groot belang. Circulair is een middel naar een toekomstbestendig waterschap. Kringlopen sluiten Hoogwaardig hergebruik van materialen en grondstoffen. Circulair inkopen. Waterkringlopen ook sluiten. Een waterfabriek worden, en effluent meer benutten en als zoet, bruikbaar, water zien. Gerecyclede materialen gebruiken voor bouw en renovatie waterzuiveringen. Integrale benadering Circulair is meer dan grondstoffen, het is ook duurzaam energie opwekken en emissies (Co2, methaan, lachgas) reduceren. Circulair worden vereist samenwerking tussen verschillende teams en inhoudelijke trekkers van onderwerpen binnen Rijnland. Synergie Samenwerken met (keten) partners in regio maakt circulariteit mogelijk. Innovatie en technologie stimuleren om de synergie makkelijker te maken.

10 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Lever wat je kunt leveren, creëer synergie met je omgeving. Energie, water en materialen zijn verbonden.

11 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Karakteristieken Wat zijn de karakteristieken van een circulair hoogheemraadschap? Zelfvoorzienend Een waterschap hoeft niet zelfvoorzienend te zijn, maar kan eigen grondstoffen en materieel inzetten voor circulariteit. Grondstoffen, energie en water producent Het waterschap (her)gebruikt de grondstoffen en energie die ze heeft. Zij denkt en werkt creatief en ondernemend in het vinden van nieuwe kringloopsluiting (denk bijvoorbeeld aan het hergebruik van bagger). Flexibel Het waterschap stelt zich flexibel op voor de toekomst. Zo speelt zij in op circulair bouwen en op adaptief beleid (misschien mag het water zelfs wel eens iets hoger staan). Maatschappelijk verantwoord Het waterschap maakt keuzes die bijdragen aan maatschappelijke waarde. Dat betekent dat er vaak een zorgvuldige afweging gemaakt moet worden tussen belangen voor mens, natuur, economie en milieu. Het is duidelijk wat Rijnland voor de verschillende stakeholders in dit gebied al dan niet kan betekenen. Dit betreft het onderdeel circulair maar geldt net zo goed voor thema s als de energie transitie en klimaat adaptatie.

12 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Elke grondstof heeft de juiste schaal waarop kringlopen gesloten kunnen worden. Daarmee ook de juiste partners.

13 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Karakteristieken Op welke schaal werkt een circulair waterschap? Werkt zij alleen, binnen haar eigen organisatie, of werkt ze ook op regionale en nationale schaal, buiten haar eigen watersysteem, en wat voor samenwerkingen horen hier bij? Een waterschap hoeft niet zelfvoorzienend te zijn binnen haar eigen organisatie. Dit betekent dat niet alle kringlopen binnen de organisatie gesloten hoeven te worden. Rijnland werkt samen met partners uit de regio. Dit is van groot belang om ketens te sluiten (drinkwaterbedrijf, gemeentes, agrariërs maar ook burgers). Rijnland werkt samen met de markt. Wat kunnen we overlaten aan de markt en wat kunnen zelf doen? Wie zijn afnemers van onze grondstoffen (vb. Aquaminerals, TATAsteel, Schiphol). Uitwisseling en samenwerking met andere waterschappen kan innovatie versnellen en kwantiteit grondstoffen vergroten.

14 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Ik word enthousiast van slib

15 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Kringlopen en systeemonderdelen Welke kringlopen zijn van belang voor een circulair waterschap? Water Emissies Grondstoffen Assets Energie

16 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Water De waterketen Water is de primaire grondstof van het waterschap. Kunnen we het water op een nuttige manier gebruiken? Hemelwater is een waardevolle grondstof die veel kan betekenen als we het over droogte hebben. Geel/grijs/zwart water zitten boordevol waardevolle nutriënten. Zoet water (effluent) zal in de toekomst steeds belangrijker worden.

17 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Grondstoffen Grondstoffen Het waterschap heeft heel veel grondstoffen. Hoe kunnen we deze het beste gebruiken? En wie neemt ze af? Bagger kunnen we weer voor dijken gebruiken. Maaisel (bermgrassen), kunnen we vergisten of voor andere toepassingen gebruiken. Polymeren en metaalzouten, kunnen we kiezen voor bio-based varianten? Plastics en zwerfafval, moeten we voorkomen of filteren? Fosfaten worden steeds schaarser en dus van groot belang. Cellulose kan als basis voor papier dienen.

18 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Energie Energie Het waterschap heeft de mogelijkheid om veel energie op te wekken, maar mag het ook energie leveren? Biogas. Hoe kunnen we dit zo hoogwaardig mogelijk toepassen? Diesel en benzine. Het onderhoud van het watersysteem en de zuiveringen gebeuren vaak nog met conventionele vervoersmiddelen. Zonnepanelen. Waar kunnen zonnepanelen geplaatst worden voor eigen gebruik?

19 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Emissies Emissies Waterschappen stoten vaak veel CO2 uit, en fakkelen vaak ook biogas af. CO2, kunnen we dit afvangen op de zuiveringen? Biogas, kunnen we minder affakkelen? Lachgas.

20 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Assets Assets We hebben veel assets binnen het watersysteem en de waterketen. Kunnen we deze circulair aanbesteden en de bestaande materialen hergebruiken? Zuiveringsinstallaties Gemalen Oevers

21 EEN CIRCULAIR HOOGHEEMRAADSCHAP Hoe komen we dit tegen in de dag tot dag? Ik probeer keuzes te maken met een duurzame bril op, op verschillende schaalniveau s. Ik laat me inspireren door alles wat er al gebeurt Ik zou wel wat meer ruimte willen voor het opzetten van innovatieve projecten. Duurzaamheid en innovatie zijn soms nog een beetje te veel versnippert door de verschillende departementen heen.

22 DOELSTELLINGEN, BESTAANDE SAMENWERKINGEN EN INITIATIEVEN Er gebeurt al veel binnen Hoogheemraadschap van Rijnland.

23 Doelstellingen, initiatieven en Samenwerkingen DOELSTELLINGEN Droge voeten, schoon water

24 DOELSTELLINGEN EN BESTAANDE INITIATIEVEN Welke doelstellingen zijn belangrijk? En hoe past circulariteit daarin? Primaire functie. Primair is de doelstelling waterveiligheid. We zuiveren tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten, maar schakelen steeds meer om naar een organisatie die verbonden is aan maatschappelijke doelen. Energie en klimaatbestendigheid. We hebben al doelstellingen voor 100% klimaatbestendigheid en energieneutraal in Het waterschap moet ook iets met de CO2 uitstoot gaan doen. Actie! We moeten van visie naar actie voor duurzaamheid. We kunnen circulariteit hieraan verbinden. Duidelijke doelstellingen. Er liggen kansen voor een duidelijke doelstelling voor 100% Circulair. Horen materialen en onderhoud hierbij? Welke grondstofkringlopen kunnen op welke schaal gesloten worden. Voorbeeldfunctie. We hebben als waterschap en overheid een voorbeeldfunctie. We moeten hierover goed communiceren om zo ook anderen in beweging te krijgen.

25 DOELSTELLINGEN EN BESTAANDE INITIATIEVEN Bestaande initiatieven en innovatie Meer dan 80 initiatieven op de BOINK Meer dan 37 innovatieve technologieën. Energie Zonnepanelen Energie uit zuiveringsslib Blue energy Ecologie en groen Bloemrijke oevers Maaisel composteren Assets State-of-the-art zuiveringen (Nereda) Onderzoek naar circulaire dijken Nieuwe technieken Fosfaat terugwinning Warmte uit water Cellulose uit water Medicijnverwijdering uit afvalwater Gebiedsontwikkeling Implementatie nieuwe wijk Valkenburg

26 DOELSTELLINGEN EN BESTAANDE INITIATIEVEN Samenwerkingen Welke samenwerkingen liggen er al? Overheden. De gemeenten is een voorname partner (vb. Gouda). Ook wordt er samengewerkt met Schieland en Delfland. Bedrijfsleven. Er liggen verschillende samenwerkingen met afnemers zoals HVC en Schiphol. Groene Cirkels. Nieuwe partners vanuit Heineken initiatief. Universiteiten. Uitwisseling met universiteiten kan innovatie aanjagen.

27 KANSEN Waar kunnen we volgens de werknemers morgen mee beginnen, en wat speelt er op de lange termijn?

28 KANSEN Kansen We hebben kansen voor het waterschap op drie verschillende niveau s uitgevraagd. Hierbij hebben we gekeken naar drie verschillende invloedssferen. Binnen het eigen systeem Aan de voorkant (de input) Aan de achterkant (de output) Vervolgens maken we een eerste onderscheid tussen de lange en korte termijn kansen op basis van de gevoerde gesprekken.

29 KANSEN Eigen organisatie Waar ik heel veel over hoor is thermische energie uit water (TEO, TEA)

30 KANSEN Eigen organisatie Kortere termijn Laaghangend fruit op basis van de gesprekken binnen de organisatie. Emissies Emissies verminderen Energie Energie besparen Zonnepanelen op eigen gebouwen. Vergisten en hoogwaardig gebruiken van biogas (niet affakkelen) Wagenpark vervangen (personen auto s) Grondstoffen Afval scheiden in het gebouw (restaurant) Een Materialenpaspoort van wat we binnen de organisatie en hets watersysteem hebben. Aanbesteden en inkopen Circular inkopen, en daar duidelijke richtlijnen voor hebben. Bij gemalen kijken hoe we kunnen besparen. Beleid voor het groenbeheer. Langere termijn Deze kansen zijn veelbelovend maar vereisen nog meer kennis of nieuwe samenwerkingen. Emissies CO2 afvangen op zuiveringen Energie Thermische energie uit water Wagenpark vervangen (zuiveringslib-/onderhoudstransport) Gemalen op zonnepanelen Grondstoffen Bio-based polymeren Aanbesteden en inkopen Circulair aanbesteden van renovaties waterzuiveringen Water Waterfabriek. De waterkringloop sluiten en zoet water lozen op plekken waar dit nodig is.

31 KANSEN Input Dat hemelwater moeten we afkoppelen, dan krijg je ook een constante aanvoer op de zuiveringen.

32 KANSEN Input Kortere termijn Laaghangend fruit op basis van de gesprekken binnen de organisatie. Bewustzijn Inzetten op bevorderen van het bewustzijn van burgers over wat het waterschap doet, en hoe ze kunnen bijdragen (minder afval zoals plastic het systeem in). Hemelwater Zo veel mogelijk opvangen, zodat het niet in de riolering komt. Een tweede stap is hemelwater ook benutten. Overzicht In kaart brengen hoeveel er binnenkomt stromen er binnen komen. Langere termijn Deze kansen zijn veelbelovend maar vereisen nog meer kennis of nieuwe samenwerkingen. Peilbeheer Flexibeler peilbeheer. Afvalwater Afvalwater gescheiden opvangen bespaart veel energie en brengt de benodigde capaciteiten van zuiveringen omlaag, om het influent minder wordt. Medicijnen filteren uit afvalwater Gebiedsontwikkelingen Nieuwe rioleringsconcepten introduceren en uitwerken bij gebiedsontwikkeling.

33 KANSEN Output We moeten samenwerken met de regio wat betreft onze reststromen

34 KANSEN Output Kortere termijn Laaghangend fruit op basis van de gesprekken binnen de organisatie. Afnemer Samenwerking met Aquaminerals uitbreiden Verkennen mogelijke samenwerking met winnaars circulaire innovatie challenge? Zuiveringslib Energie uit slib optimaliseren. Fosfaat terugwinning. Zuivering optimaliseren (kunnen we minder medicijnen mee laten gaan, metaalzoutverbruik en energie verminderen. Bagger Bagger hergebruiken voor dijken. Effluent Geen zoetwater lozen bij zout water. Grondstoffen Alle grondstoffen in in kaart brengen, zodat we weten waar we mee werken. Samenwerking met andere waterschappen om bulk te vergroten. Langere termijn Deze kansen zijn veelbelovend maar vereisen nog meer kennis of nieuwe samenwerkingen of aanpassingen van de regelgeving. Grondstoffen Terugwinnen van ijzerzouten Cellulose uit zuiveringsslib Fosfaat gebruiken als bodemverbeteraar Waterfabriek Drinkwater maken uit ons effluent.

35 VERVOLGSTAPPEN

36 VERVOLGSTAPPEN Wat kan het hoogheemraadschap nu al doen om circulariteit te stimuleren en mogelijk te maken?

37 VERVOLGSTAPPEN Wat kan het hoogheemraadschap doen om te faciliteren? Doelstellingen Het verder uitwerken van de doelstellingen voor circulariteit als middel om duurzaamheid te bereiken. Flexibel en integrale benadering Tijd en ruimte om nieuwe dingen uit te proberen, maar ook in kaart hoe succes hiervan gemeten kan worden. Een integrale benadering naar circulariteit adopteren, breder dan alleen het sluiten van grondstofkringlopen. Zichtbaar maken Een materiaalstroom analyse kan helpen om in kaart te krijgen waar we binnen het waterschap mee kunnen werken en als basis dienen van een integrale duurzaamheid strategie. Bredere inventarisatie van wat gebeurt binnen het hoogheemraadschap zodat duidelijk is wat er al gebeurt Fysiek zichtbaar circulair, bijvoorbeeld in het restaurant of in de hal. Samenwerking als basis voor synergie Waterschappen kunnen samenwerken om innovatie te bevorderen maar ook om hoeveelheden van grondstoffen te vergroten. Communicatie en educatie Meer uitwisselingen met universiteiten om kennis en innovatie te bevorderen en het belang van de werkzaamheden van de waterschappen te communiceren. Data & technologie Data en technologie omarmen als basis voor innovatie.

38 VERVOLGSTAPPEN Een stappenplan Stap 1: Het in kaart brengen van de huidige situatie. Het in kaart brengen van de belangrijkste materiaalstromen van het waterschap (grondstof-, water- en energiestromen). Ook de emissies en ingebedde materialen in assets zijn hier van belang. Het in kaart brengen van alle projecten die al spelen binnen de organisatie. Een inventarisatie van circulaire hotspots en kansen op basis van deze analyse. Stap 2: Het opstellen van een visie met realistische doelstellingen Als we weten waar we staan, kunnen we bedenken waar we naartoe willen. Dit begint met het opstellen van visie. Vervolgens, kunnen we hier concrete doelstellingen aan hangen. Stap 3: Uitwerken strategie en opstellen routekaart Het in kaart brengen van stakeholders en mogelijke partners. Door deze al eerder in het proces te betrekken kunnen we kansrijke samenwerkingen verkennen en deze meenemen in de strategie. Het opstellen van de routekaart aan de hand van de circulaire hotspots en kansen en door verschillende interventies tegen elkaar af te wegen op impact en haalbaarheid. Stap 4: Een monitoringsraamwerk Het is belangrijk om de voortgang te meten. Dit kunnen we doen door Kritieke Prestatie Indicatoren te ontwikkelen voor de opgestelde doelstellingen en deze te koppelenen aan een monitoringssysteem.

39 VOORBEELD STOFSTROMEN ANALYSE

40 VERVOLGSTAPPEN Hoe kan je nu al met circulariteit aan de slag? Hoe kan je circulariteit nu al in je dag tot dag integreren? Waterschap Vallei en Veluwe heeft een circulaire checklist meegenomen in haar beleidsnotitie circulair. Deze checklist geeft een hiërarchie mee die je aan kan houden bij het maken van beslissingen, van refuse tot recycle. Bron: Waterschap Vallei en Veluwe Beleidsnota Circulair

41 +31 (0) Meteorenweg RN Amsterdam The Netherlands