Waterlandstichting Hoe seksistisch is het brein? Dirk de Hoog Vrouwen hebben een ander slaapritme dan mannen, stond onlangs in kranten te lezen. In een groot onderzoek waarin allerlei slaapgegevens waren vergeleken bleken vrouwenhersenen gemiddeld andere elektrische signalen tijdens de slaap af te geven dan die van mannen. Het zoveelste bewijs dat vrouwenbreinen fundamenteel anders zijn dan die van mannen. Maar na het lezen van het boek Waarom we allemaal van Mars komen van Cordelia Fine is het verstandig een groot vraagteken bij dit krantenbericht te plaatsen. Fine is onderzoeker aan de universiteit van Melbourne en nam allerlei publicaties door die stellen dat de hersenen, en daardoor het gedrag, van mannen en vrouwen fundamenteel verschillen. Haar conclusie is verbijsterend. Vrijwel al die onderzoeken deugen wetenschappelijk gezien niet, maar hebben in de praktijk grote gevolgen. Vandaar dat de ondertitel van haar boek luidt: Hoe neuroseksisme aan de basis ligt van de verschillen tussen man en vrouw. De Nederlandse titel van het boek (de oorspronkelijke titel luidt Delusions of Gender) is natuurlijk een knipoog naar het immens populaire boek Waarom mannen van Mars komen en vrouwen van Venus, geschreven door John Gray. Hij is aanhanger van de theorie dat de linkerhersenhelft bij mannen dankzij testosteron sterker is ontwikkeld dan bij vrouwen. Daardoor denken mannen meer logisch en rationeel en vrouwen vooral gevoelsmatig en emotioneel. Uit autopsies en hersenscans blijkt de linkerhersenhelft bij mannen echter helemaal niet structureel anders te zijn dan bij vrouwen. Veel hersenonderzoekers zeggen bij het zien van een willekeurig stel hersenen niet direct te kunnen bepalen of die van een vrouw dan wel van een man afkomstig zijn. Toch wordt de theorie over verschillen in de linkerhersenhelft wijdverspreid door mensen die publiceren over genderverschillen in het brein. Bijvoorbeeld door Louann Brizendine, directeur van de Universiteit van Californië in haar boek The Female Brain. Het gezaghebbende tijdschrift Nature schreef het volgende over haar boek: "Ondanks de uitgebreide academische kwalificaties van de auteur pagina 1 van 5 - www.waterlandstichting.nl
voldoet The female brain zelfs niet aan de meest fundamentele standaarden van wetenschappelijke accuratesse en balans. Het boek is vergeven van wetenschappelijke fouten en geeft misleidende informatie over processen van hersenontwikkeling, het neuro-endocrine systeem en de aard van sekseverschillen." Daarmee wil Fine niet beweren dat al die neurowetenschappers charlatans zijn en bewust onzin verkopen. Er zijn verschillen tussen mannen en vrouwen. De vraag is alleen of die door sociaal-culturele invloeden ontstaan of al vanaf de geboorte in het brein ingebakken zitten. Fine vindt dat nature en nurture niet los van elkaar gezien mogen worden. "Er bestaan sekseverschillen in de hersenen", schrijft ze dan ook, maar voegt er aan toe: "Er bestaan ook grote sekseverschillen in wie wat doet en wie wat presteert. Het zou logisch zijn als deze feiten op een of andere manier verband hielden met elkaar, en misschien doen ze dat ook. Maar wanneer we het spoor van de hedendaagse wetenschap volgen, ontdekken we een verrassende hoeveelheid lacunes, aannames, inconsequenties en methodologische manco s." Fine s basisstelling is dat het moeilijk te onderzoeken is of verschillen in emoties, vaardigheden en gedrag tussen mannen en vrouwen aangeleerd dan wel aangeboren zijn. In allerlei wetenschappelijke experimenten is daar veel naar gekeken, maar wat zijn de harde conclusies? Zijn vrouwen gemiddeld echt slechter in wiskunde omdat hun brein nu eenmaal niet zo goed kan rekenen? Of denken ze alleen maar dat ze minder goed kunnen rekenen omdat iedereen dat beweert? Een leuk experiment is het volgende. Laat een groep studentes een wiskundetest doen. De ene helft krijgt een formulier waarbij studenten eerst moeten invullen of ze vrouw dan wel man zijn. Bij de andere helft ontbreekt die vraag. De uitkomst laat zich raden. De vrouwen die M of V moesten aankruisen, scoorden significant slechter. Die vraag activeert hun onbewuste zelfbeeld van vrouw-zijn. En het stereotype is nu eenmaal dat vrouwen slechter kunnen rekenen en daar gaan ze zich naar gedragen. Nu zijn er ook onderzoekjes gedaan waarbij getracht is de rol van gendersocialisatie buiten te sluiten, bijvoorbeeld met baby s van anderhalve dag oud. Zo werd bestudeerd of ze langer naar het hoofd van de onderzoekster keken dan wel naar een bewegende mobile. Wat bleek? Jongetjes zijn meer geïnteresseerd in het bewegende object en meisjes in het lachende vrouwenhoofd. De onderzoekers trekken vergaande gevolgen uit dit experiment. "De voorkeur qua aandacht voor zaken boven emoties (bij jongens) en andersom (bij meisjes) is een pagina 2 van 5 - www.waterlandstichting.nl
weerspiegeling van deels aangeboren verschillen die vervolgens door de cultuur worden vergroot." De leider van het onderzoeksproject, Baron-Cohen, denkt dat de aangeboren verschillen doorslaggevend zijn. "De uitkomsten suggereren dat we niet mogen verwachten dat de verhouding tussen de geslachten in vakgebieden als wiskunde of natuurkunde ooit 50-50 zal zijn." Misschien krijgt Baron-Cohen wel gelijk met zijn voorspelling, maar helaas voor hem laten andere onderzoekers geen spaan heel van zijn experiment met de pasgeboren baby s. Er zijn allerlei methodische fouten gemaakt. Bij herhaling van het experiment in een betere proefopstelling vonden de onderzoekers geen verschillen tussen de aandacht van de jongetjes en meisjes. Aparte scholen m/v Als de stevig onderbouwde conclusies van Fine kloppen, is dat ernstig. De gedachte dat het brein van mannen en vrouwen verschillen en zich op een andere manier ontwikkelen, is maatschappelijk een vrijwel vanzelfsprekende zaak. De gedachte dat mannen en vrouwen wezenlijk anders zijn, is natuurlijk al zo oud als de wereld, maar krijgt dankzij de grote belangstelling voor hersenonderzoek weer extra voeding. Denk aan de enorme populariteit van boeken als Wij zijn ons brein van Dick Swaab. En het blijft niet bij wetenschappelijk publiceren alleen. Ook in bijvoorbeeld de onderwijspedagogiek vindt de gedachte dat de hersenen van jongetjes zich anders ontwikkelen dan die van meisjes, steeds meer ingang. In Nederland is onder andere neuropsycholoog Jelle Jolles een aanhanger van deze theorie. En hij is niet onbelangrijk. De hoogleraar leidt een groot project om de leerprestaties in het basis- en voorgezet onderwijs te verbeteren. (www.jellejolles.nl ) In de Verenigde Staten hebben dergelijke inzichten al geleid tot de oprichting van aparte scholen voor jongens en meisjes. De vraag is natuurlijk hoe het kan dat vooroordelen, onder de mom van wetenschappelijke onderzoeksresultaten, op grote schaal serieus worden genomen. Fine heeft er een eenvoudige verklaring voor. De hele maatschappij is doortrokken van de gedachte dat mannen en vrouwen anders zijn. Dus als je op zoek gaat naar verschillen, vind je ze ook. Zo objectief en feilloos is wetenschap niet. Wat dat betreft stond in de NRC van 7 mei 2011 een interessant interview met epidemioloog John Ioannidis. Hij stelt dat veel medische publicaties pagina 3 van 5 - www.waterlandstichting.nl
wetenschappelijk gezien niet kloppen. Fine staat dus niet alleen als ze twijfels durft te uiten bij wetenschappelijke bevindingen. "De enorme complexiteit van de hersenen leent zich prachtig voor overinterpretatie en overhaaste conclusies," aldus Fine. Ze vraag zich af of de huidige wetenschappelijke inzichten de tand des tijds doorstaan. "Zullen de moderne neurowetenschappelijke verklaringen voor genderongelijkheid uiteindelijk op dezelfde schroothoop belanden als opvattingen uit de 19de eeuw over schedelmeting, breinweging en tere hersenvezels?" Hoe moet het dan wel volgens Fine? "Mannelijke en vrouwelijke hersenen lijken natuurlijk veel meer op elkaar dan dat ze van elkaar verschillen. Niet alleen is er een grote overlap in mannelijke en vrouwelijke patronen, maar mannelijke hersenen lijken het meest van alles op vrouwelijke hersenen. Waarom dan die nadruk op verschillen?" Daarnaast pleit ze er voor hersenonderzoek niet los te koppelen van de sociale context. De circuits in de hersenen zijn volgens haar "een product van onze fysieke, sociale en culturele omgeving en van ons gedrag en onze gedachtes. Deze neuroplasticiteit betekent dat het sociale verschijnsel van gender de hersenen binnendringt en een deel van onze hersenbiologie wordt." Maar het brein verandert mee met de menselijke geschiedenis is haar overtuiging. "Naarmate de samenleving langzaam verandert, veranderen ook de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke zelven, vermogens, emoties, waarden, interesses, hormonen en hersenen, omdat deze stuk voor stuk onlosmakelijk en nauw verbonden zijn met de sociale context waarin ze zich ontwikkelen en functioneren." Fine heeft in ieder geval één ding bereikt. De toonaangevende Engelse krant The Guardian betitelde haar werk als een van de belangrijkste boeken van 2010. Mijn conclusie is dat ik voortaan over ieder bericht met betrekking tot fundamentele verschillen tussen mannen- en vrouwenhersenen eerst een nachtje rustig ga slapen voordat ik het artikel serieus neem. Dirk de Hoog is redacteur van Waterstof Cordelia Fine, Waarom we allemaal van Mars komen. Hoe neuroseksisme aan de basis ligt van de verschillen tussen man en vrouw. Uitgeverij Lannoo. 358 blz.? 19,99 pagina 4 van 5 - www.waterlandstichting.nl
pagina 5 van 5 - www.waterlandstichting.nl