06-03-17 Logopedische behandeling bij kinderen met een schisis. in de basisschoolleeftijd Schisisteam Amsterdam Arianne van der Kooij Klinisch Logopedist Spraak-taalpatholoog Thema s Over welke spraakstoornissen hebben we het? Opzet van de behandeling Illustratie aan de hand van casus Voorbeelden van behandeling Take home message 1
Spraakstoornissen bij schisiskinderen Primair fonetische spraakstoornissen Verschillen in ernstscore Spraakontwikkeling Hoe leren kinderen klanken en in welke volgorde gebeurt dat meestal? 2
Fonologische ontwikkeling Afwijkingen Resonantie problemen (nasaliteit) Neusluchtverlies (op medeklinkers) Compensaties (glottisslag, actief nasale fricatief) Klankplaatsingsproblemen 3
Streven binnen Schisisteam De spraak is op zesjarige leeftijd goed verstaanbaar. Binnen deze presentatie Compensatoire articulatie: Glottale realisatie Glottale versterking Faryngeale fricatief 4
Wat gebeurt er? Glottale realisatie Orale explosief of fricatief wordt vervangen door een glottale explosief. De druk wordt opgebouwd op glottis niveau in plaats van in de mond. => aangedane klanken: p,b,t,d,k,f,v,s,z,g Samenvatting consonant repertoir obstruenten sonoranten p f m w b v t s sj n l d z r k g ng j h 5
Logopedie voor de basisschoolleeftijd Begin met klanken die het kind kan. Gericht op techniek van het spreken. Geen mondmotoriek oefeningen of blaaszuigoefeningen. CENTRAAL: PLEZIER IN SPREKEN & COMMUNICEREN Logopedische behandeling in de basisschoolleeftijd Wat ga je behandelen? SPRAAK Intensiteit van behandelen? intensieve behandeling is meer effectief is bij schisiskinderen dan wekelijks langdurige behandeling. 6
Dus: Liever 10 weken intensief behandelen met duidelijk doel: bijv 3x per week 20 minuten, waarnaast de ouders nog 3x per week oefenen, dan 5 weken pauzeren dan gedurende 8 maanden 1 keer per week. (Golding-Kushner 1995) Afhankelijk van de rijping van een kind kan er vanaf 2;9-3 jaar directe therapie geven. behandeladvies Golding-Kushner (2001) Voor kinderen met compensatoire articulatie fouten: 3-5x p wk individueel behandelen 6-12 maanden Daarna 2 wekelijks oefenschema thuis Regelmatig behandelpauze van 3 maanden Realiteit in Nederland 1-2 x p wk logopedie Thuis veel oefenen 5-10 min per dag Beloningsschema Specifieke instructies logopedist: weekschema Behandelpauze om verworven vaardigheden in te slijpen, natuurlijke generalisatie kans geven 7
Spraak: keuze van de klanken Criteria van Hoch e.a. (1986): 1. Stimuleerbaarheid 2. plaats van de klank 3. zichtbaarheid van de klank 4. passend binnen algemene patroon van spraakklankverwerving 5. stemhebbend vs stemloos 6. werk aan minimaal 2 klanken per keer Hoe ga je behandelen? Fonetisch met intensief gebruik van cues en feedback: auditief visueel verbaal manueel tactiel 8
5 stadia in therapie 1. aanleren geisoleerde consonant of klinker + consonant 2. training van geisoleerde consonant in contrast met foutieve substituut klank (goed-fout contrast + discriminatie) 3. integratie van de juiste productie van consonant in syllabes 4. oefenen op niveau van woorden, zinnen, icm discriminatie oefeningen en negative practice 5. generalisatie naar de spontane spraak Ouders als co-behandelaar Informeren over spraakprobleem Doelen in therapie Klanken die centraal staan in de therapie 10 minuten per dag thuis oefenen Gebruik van video opnames 9
Keuze van de doelwoorden Consonant Klinker Visuele representatie klinkerstanden 10
Klinker eigenschappen ongerond gerond voor centraal achter hoog gespannen /i/ piet /y/ fuut /u/ poet labiaalvelair midden ongespannen /I/ pit /θ/ put /ᴐ/ pot gespannen /e/ beet /ø/ peut /o/ poot laag diftong /εi/ bijt /œy/ buit /αu/ bout ongespannen /ε/ pet /α/ pad gespannen /a/ daad coronale klinkers coronaal-labiaal velair Doelen logopedie Aanleren van een (spraak) motorisch patroon voor correcte plaatsing van de fonemen Aanleren en trainen velopharyngeale sluiting Aanleren mondsluiting 11
Afleren glottale realisaties Probleem verduidelijken aan ouders (keel vs mond) Modelling : verplaatsen van klanken van achter naar voren dmv: 1. fluisterend, geaspireerde articulatie van explosief hhhhhhkhhhh 2. h-satie khhhhado 3. neussluiten bij nasale consonant mmmm->p nnnnnn->d Modelling Uitleg en voordoen hoe klank gemaakt wordt Focus op: Articulatie Plaats Articulatie wijze Orale luchtstroom Werk met auditieve/visuele/tactiele, kinesthetische feedback Drill automatiseren Isolatie niveau: 70-100x correct 85% beheersing Dan door naar volgende niveau: syllabe 70-100x correct 85% beheersing 12
Belonen Bij een drill: heel consequent Reeksen 1:1 ; 1:5; 1:7 Incorrect: niet belonen, aangeven waarom niet goed transfer Cyclisch patroon Niveau hoger -> modelling door logopedist, drillen en belonen Werken naar auto correctie Websites: www.schisis.nl https://www.amc.nl/web/zorg/kind- Ouder/Patienteninformatie/Schisis-bij-uw-kindinformatie-voor-ouders.htm https://vumc.nl/schisis 13
TAKE HOME MESSAGE Het kind met een palatoschisis is een klanken tovenaar! Primair fonetische spraakstoornis met beperkte anatomische mogelijkheden behandeling slaagt alleen met inzet van de ouders behandeling op schoolleeftijd > korte intensieve behandel periodes met een duidelijk vooropgesteld doel! ROEIEN MET EEN SCH Opgroeien met een Schisis MARISKA LARS NELE S E- 4 boek_opgroeien_met_een_ schisis_marleen_hartog INSPIRERENDE ERVARINGSVER ONBEGRIP KARAKTER PERATIES D SCHAAMTE UITERLIJK ZELFV ZOEN VERDRIET ACCEPTATIE LITTEKENS PESTEN 14