Algemene Taalwetenschap. Hogeschool van Amsterdam Josefien Sweep

Transcriptie

1 Algemene Taalwetenschap Hogeschool van Amsterdam Josefien Sweep

2 Fonetiek en Fonologie Fonetiek en fonologie gaan over spraak (klanken): het gebruik van de stem om te communiceren. Spraak is het belangrijkste en meest gebruikte communicatiemedium tussen mensen. Fonetiek: beschrijft meetbare, fysieke eigenschappen van klanken Fonologie: bestudeert kennis en regels over klanken die mensen hebben

3 Spraakketen (1) 1. De spreker bedenkt een boodschap en uit deze door middel van spierbewegingen. naar: J.-W. v. Leussen, lezing Fonetiek en Fonologie, HvA, maart 2012

4 Spraakketen (2) 2. De spierbewegingen veroorzaken trillingen (geluid). naar: J.-W. v. Leussen, lezing Fonetiek en Fonologie, HvA, maart 2012

5 Spraakketen (3) 3. De geluiden worden gehoord door de luisteraar. naar: J.-W. v. Leussen, lezing Fonetiek en Fonologie, HvA, maart 2012

6 Spraakketen (4) 4. De luisteraar decodeert de boodschap van de uiting. naar: J.-W. v. Leussen, lezing Fonetiek en Fonologie, HvA, maart 2012

7 Focus fonetiek in spraakketen De fonetiek houdt zich bezig met de productie, akoestiek en waarneming van het spraakgeluid. naar: J.-W. v. Leussen, lezing Fonetiek en Fonologie, HvA, maart 2012 [a]

8 Focus fonologie in spraakketen De fonologie houdt zich bezig met het coderen en decoderen van de uiting. naar: J.-W. v. Leussen, lezing Fonetiek en Fonologie, HvA, maart 2012 /a/

9 Fonetici Fonetici houden zich bezig met: productie van spraak akoestiek van spraak perceptie van spraak Vragen die een foneticus stelt zijn: Wat gebeurt er in de mond van de spreker wanneer hij het woord "bal" zegt? Waarin klinkt de "a" van "bal" anders dan de "aa" van "baal"? Hoe horen we het verschil tussen een mannenstem en een vrouwenstem?

10 Spreken doe je met: je stembanden je longen de articulatoren: tong lippen zacht verhemelte huig Bron: S.G. Nooteboom en A. Cohen Spreken en verstaan. Een nieuwe inleiding tot de experimentele fonetiek. Van Gorcum, Assen, 1984

11 Hoe ziet dat er eigenlijk uit? aen2xhbcc GCr588&feature=related

12 lucht langs de stembanden je spreekt al uitademend er stroomt lucht langs je aangespannen stembanden RwLcs

13 Geluid bij uitademen: Om verschillende spraakgeluiden te maken gebruiken we o.a. onze tong en lippen om de vorm en van de "klankkast" te veranderen. Fonetici delen spraakgeluiden in twee soorten in: klinkers en medeklinkers. Klinkers zijn spraakgeluiden waarbij de luchtstroom vrije doorgang heeft. Medeklinkers zijn spraakgeluiden waarbij de luchtstroom geheel of gedeeltelijk geblokkeerd wordt.

14 Medeklinkers versperring van de luchtstroom Fonetici gebruiken drie distinctieve kenmerken om medeklinkers te onderscheiden: 1 Waar wordt de versperring gemaakt? (plaats) 2 Hoe wordt de versperring gemaakt? (manier) 3 Trillen de stembanden bij het maken van de klank? (stemhebbendheid) T & T blz. 253 H.14 opg. 3, p. 257

15 Verschil in stemhebbendheid, bv. de eerste klanken van: Nederlands pot (stemloos) versus bot (stemhebbend) Engels thing (stemloos) versus this (stemhebbend) Frans coûte (stemloos) versus goût (stemhebbend)

16 Klinkers Klinkers worden meestal beschreven aan de hand van drie distinctieve kenmerken: 1.Hoe hoog of laag is de tong? 2.Ligt de tong meer voor of meer achter in de mond? 3.Zijn de lippen gerond of gespreid? Vb. "ie", "ee", "aa", "oo" en "oe :

17 Nederlandse klinkers schema toont dus mond met tongpositie zie ookt&t blz. 265

18 Tweeklanken / diftong

19 Klanken letters! andere letters voor zelfde klank soms twee letters, 1 klank & geen letter voor klank! veel letters voor weinig

20 IPA; klankschrift

21 Fonologie Fonologen kijken naar de regels waarmee klanken in een taal gebruikt worden om een boodschap te coderen. Vragen die fonologen bijvoorbeeld stellen, zijn: Hoeveel verschillende klanken gebruikt een bepaalde taal om woorden mee te maken? Hoe leert een Nederlands kind dat het meervoud van hond niet honten is, maar honden? Waarom wordt de laatste t in Frans petit soms wel uitgesproken (un petit ami) en soms niet (un petit garcon)?

22 Belangrijke klanken voor betekenis Fonologen zijn niet geïntereseerd in specifieke realisatie klank, maar in betekenis door klank = foneem Minimale paren om fonemen op te sporen Voorbeeld: de stemhebbende bilabiale plosief /b/ en de stemloze bilabiale plosief /p/ zijn twee verschillende fonemen van het Nederlands waarom?!

23 fonemen en allofonen antoniem van foneem = allofoon allofoon is een andere realisatie zonder betekenisverschil Bijv. Ndl lip & pil Foneem/allofoon verschilt per taal: In Russisch twee l-en fonemen!

24 je hoort met de oren van je taal Welke taal of talen je als kind hebt geleerd, bepaalt hoe goed je bent in het horen en maken van bepaalde klankverschillen. De fonologie van je moedertaal bepaalt dus wat voor accent je hebt in een andere taal, en hoe goed je de verschillende klanken van een vreemde taal uit elkaar kunt houden.

25 je hoort met je. McGurk-effect.ogen!

26 Een testje... Welke van deze woorden zouden Nederlandse woorden kunnen zijn? kloos giepr stimp tlak krurk knit

27 Nog een testje Wat is het meervoud van deze onzinwoorden? Voorbeeld: Een kluk, twee klukken. Een kluus, twee...? Een kes, twee...? Een guif, twee...? Een tif, twee...? Het lijkt erop dat we bepaalde regels toepassen op de klanken van woorden, zelfs als we die woorden nog nooit hebben gezien of gehoord!

28 Fonologen proberen de regels, die mensen lijken te hebben, te vinden. Een voorbeeld van zo'n regel in het Nederlands is: eindklankverscherping / final devoicing Stemhebbende klanken worden stemloos aan het eind van een lettergreep. Dus: z wordt s, b wordt p... roos in lexicon als rooz net zo bed als bed

29 Volgende keer (na herfstvak.) T&T Opgaven H4: 4, 6; H5: 1 + tentamenvraag over pragmatiek bedenken!

30 Hoofdstuk 15 zelftoets doorgesproken voor wie wilde