ABC, Uitspraak. Het ABC (Het Alfabet)

Transcriptie

1 ABC, Uitspraak Om de Nederlandse uitspraak van letters en lettercombinaties weer te geven wordt in dit materiaal het Internationaal Fonetisch Alfabet (International Phonetic Alphabet, IPA) gebruikt. De klanken die bij de IPA symbolen horen, zijn te beluisteren op bijvoorbeeld de volgende sites. Op de volgende site is ook te zien hoe de mond beweegt bij het maken van de klanken. datatype=1&speaker=1 Het ABC (Het Alfabet) A [ a: ] N [ En ] B [ bei ] O [ ou ] C [ cei ] P [ pei ] D [ dei ] Q [ k0 ] E [ e:i ] R [ Er { Eö ] F [ Ef ] S [ Es ] G [ Gei ] T [ tei ] H [ Ha: ] U [ 0 ] I [ i ] V [ vei ] J [ jei ] W [ Vei ] K [ ka: ] X [ Iks ] L [ El ] Y [ æi { Ei ] griekse ij M [ Em ] Z [ zet ] Dit document is gratis beschikbaar via:

2 ABC, Uitspraak - 2 Uitspraak en Spelling Zoals bij de meeste zogenaamde fonetische talen is de Nederlandse spelling slechts gedeeltelijk fonetisch. Het spellingsysteem van het Nederlands zal hier uitgelegd worden met behulp van enkele simpele woorden. Sommige typisch Nederlandse klanken worden geschreven met twee of meer letters. Klinkers en medeklinkers De klinkers zijn a, e, i, o, u. Ze kunnen onafhankelijk uitgesproken worden. Ze kunnen onafhankelijk klinken. De andere letters zijn medeklinkers, ze worden alleen met klinkers uitgesproken, ze klinken mee. De griekse ij (y) is soms een klinker, zoals in symbool [ simbo:l ], soms een medeklinker, zoals in yoga [ joga ]. Korte en lange klinkers Het Nederlands heeft korte en lange klinkers. Normaal worden korte klinkers achteraan in de mond uitgesproken en lange klinkers vooraan in de mond. Korte klinkers worden met één letter geschreven, lange klinkers worden, in het midden van een lettergreep, met twee letters geschreven. a [ A ] pad aa [ a: ] baard e [ E ] pet ee [ e: ] veel, been ee [ I: ] leer, beer i [ I ] vis ie [ i: ] vier, bier o [ O ] pot oo [ o: ] poot u [ W ] put uu [ 0: ] vuur

3 ABC, Uitspraak - 3 Klinkers geschreven met twee verschillende letters ij [ æi { Ei ] pijn (lange ij) ui [ 3Y ] huis ei [ æi { Ei ] veilen, (korte ei) oe [ u ] boek eu [ W: ] neus ooi [ o:i ] ooievaar, vlooi eu [ 8: ] deur ie [ i: ] vier, bier au [ AU ] auto ieuw [ iuw ] nieuw, kieuw ou [ AU ] hout eeuw[ Iuw ] leeuw, eeuw Het is moeilijk om te weten of een woord met de klank [ æi { Ei ], geschreven wordt met lange ij of met korte ei en of een woord met de klank [ AU ], geschreven wordt met au of ou. Het best is om woorden met die klanken op te zoeken in de ociële Woordenlijst Nederlandse Taal, in boekvorm beter bekend als het Groene Boekje woordenlijst.org/ of in een woordenboek zoals De lange ij is vreemd De raarste van de klinkerlettercombinaties is de lange ij, in België ook gestipte ij genoemd, Normaal zien Nederlanders de lange ij als één letter terwijl de andere lettercombinaties die één klinker aangeven als twee aparte letters gezien worden. Dit is onder anderen te zien in handschriften maar blijkt het duidelijkst uit hoofdtettergebruik. Van de lange ij wordt de hele lettercombinatie als hoofdletter geschreven terweil bij de andere combinaties alleen de eerste letter als hoofdletter wordt geschreven, inclusief bij de korte ei. In alfabetische lijsten wordt de lange ij meestal als aparte letters i en j gerangschikt dus tussen ii en ik. Soms wordt ie bij de y geplaatst. Voorbeelden: -

4 ABC, Uitspraak - 4 Eik is een verzamelnaam voor de meer dan 300 verschillende soorten van eikenbomen. - wnf.nl/dieren/dierenbieb-zoogdieren/ijsbeer.htm IJsberen zijn de grootste roofdieren op aarde. Ze zijn erg goed aangepast aan de extreme kou van de noordpool. Hun vacht en speklaag zorgt voor isolatie. IJsberen zijn alleseters, maar leven voornamelijk van vlees. Ze jagen zowel op het land als in het water en vooral zeehonden zijn een geliefde prooi. - Zoogdieren Beren IJsberen zijn alleseters, maar leven voornamelijk van vlees. Ze jagen zowel op het land als in het water en vooral zeehonden zijn een geliefde prooi. Belangrijke medeklinkers in het Nederlands Voor velen is een goede Nederlandse uitspraak van de volgende medeklinkers moeilijk. g [ G ] goot, veger r [ r { ö ] werken, regen ch [ x ] pech, wachten w [ w ] waar, wegen sch [ sx ] school nk [ Nk ] bank h [ H ] help, hallo, half ng [ N ] bang k [ k ] kast, kerk, plakken n [ n ] ban, zin l [ l ] lopen, bal m [ m ] ram, bezem Enkele uitzonderingen in uitspraak Hier volgen een paar belangrijke uitzonderingen waar de uitspraak deze regels niet volgt.

5 ABC, Uitspraak - 5 De lidwoorden De lidwoorden het ] en een ] worden heel anders uitgesproken dan de spelling aangeeft. Het nummer 1 [ e:n ], wat geschreven kan worden als een of één, wordt wel uitgesproken als verwacht [ e:n ]. De vorm één wordt alleen gebruikt als de schrijver denkt dat het voor de lezer niet duidelijk is dat het nummer 1 wordt bedoelt en niet het onbepaald lidwoord. het ] lidwoord een ] lidwoord een [ e:n ] telwoord, 1 één [ e:n ] telwoord, 1. De letter e In het Nederlands is de letter e een hele raare letter. De uitspraak van de letter e volgt soms wel de gewone spellingsregels maar soms niet. Een e op het eind van een woord wordt bijna altijd uitgesproken als een stomme e of sjwa : ]. Als gevolg moet de lange klinker [ e: { e:i ] op het eind van een woord met een dubbele e geschreven worden. Veel voorvoegsels die op e eindigen worden als ] uitgesproken, zoals be-, ge-, te-, zoals in bevreiden, gegeven, gezien, tevreden. Bij sommige voorvoegsels wordt de e als [ e: ] uitgesproken zoals in decentralisatie, demarcatie. Raar gevolg is dat woorden als tevreden en gegeven twee keer een e op het eind van een lettergreep hebben die elk anders uitgesproken worden [ t@.vre:.d@(n) ] repectivelijk [ g@.ge:.v@(n) ].

6 ABC, Uitspraak - 6 Het achtervoegsel -lijk [ -l@k ] Het achtervoegsel (sux) -lijk wordt altijd uitgesproken als [ -l@k ]. Het achtervoegsel -lijk kan gebruikt worden om een bijvoeglijk naamwoord (adjectief) te maken. Bij vele woorden wordt een e tussengevoegd. Dat vergemakkelijkt de uitspraak. -lijk [ -l@k ] natuur - lijk natuurlijk ouder - lijk ouderlijk open - lijk openlijk feest - e - lijk feestelijk nacht - e - lijk nachtelijk feit - e - lijk feitelijk mens -e - lijk menselijk Dit betekend niet dat alle woorden die eindigen op -lijk, zo worden uitgesproken. Als het deel lijk géén achtervoegsel is dan wordt het uitgesproken zoals de spelling aangeeft [ læik { leik ]. lijk [ læik { leik ] lijk tegelijk gelijk vergelijken: ik vergelijk jij vergelijkt wij vergelijken

7 ABC, Uitspraak - 7 Het achtervoegsel -isch [ -is ]. Het achtervoegsel -isch wordt uitgesproken als [ -is ]. logisch historisch Russisch genetisch De woorden bijzonder en bijvoorbeeld Ook de woorden bijzonder en bijvoorbeeld hebben een uitzonderlijke uitspraak. bij- [ bi- ] bijzonder bij- [ b@- bæi- ] bijvoorbeeld Uitspraak voor griekse ij, i-grec, ypsilon y [ I ] (meestal) symbool, sympathiek, gymnastiek, [ i ] (vaak) dynamo, type, systeem [ j ] (minder) yoghurt, yoga, yucca Woorden eindigend op -e of -en Zoals gezegd wordt een e op het eind van een woord wordt normaal uitgesproken als een stomme e of sjwa : ].

8 ABC, Uitspraak - 8 De uitgang -en van het hele werkwoord (innitief en meervoud) en van het meervoud van een zelfstandig naamwoord, wordt door de meeste mensen alleen uitgesproken als een stomme e of sjwa : ]. Ze spreken de n niet uit. Het wordt dus het zelfde uitgesproken als een e op het eind van een woord. stoelen [ stul@(n) ] paarden [ pa:rd@(n) ] pennen [ pen@(n) ] stranden [ strand@(n) ] bladzijde bladzijden [ blatzæid@ { -zeid@ ] [ blatzæid@(n) { -zeid@(n) ] lopen [ lo:p@(n) ] etsen [ fits@(n) ] etste etsten [ fitst@ ] [ fitst@(n) ] strandde strandden [ strand@ ] [ strand@(n) ] voedde voedden [ vud@ ] [ vud@(n) ] De uitspraak van een stomme e of sjwa : ] op het eind van een woord is normaal erg belangrijk bijvoorbeeld om zelfstandige naamwoorden en bijwoorden te herkennen. rood [ ro:d ] rode [ ro:d@ ] groot [ Gro:t@ ] grote [ Gro:t@ ] lang [ lan ] lange [ lan@ ] dun [ du@ ] dunne [ dun@ ]

9 ABC, Uitspraak - 9 Stemhebbende medeklinkers op het eind van een woord In het Nederlands worden stemhebbende medeklinkerletters op het eind van een woord normaal stemloos uitgesproken. Als de stemhebbende medeklinkers b; [ b ], d; [ d ], g; [ G ], v; [ v ] en z; [ z ] door grammaticale verandering op het eind van een woord komen dan worden ze uitgesproken als hun stemloze variant, respectievelijk p; [ p ], t; [ t ], ch; [ X ], f; [ f ] en s; [ s ]. Zo wordt een d op het eind van een woord dus uitgesproken als [ t ]. Daarom hebben word, wordt en wort alle drie dezelfde uitspraak. Zo ook houd, houdt en hout of ook bied, biedt en biet. worden [ word@(n) ] word wordt [ wort ] houden [ HAUd@(n) ] houd houdt [ HAUt ] bieden [ bid@(n) ] bied biedt [ bit ] wegen [ we:g@(n) ] weeg [ we:x ] ribben [ rib@(n) ] rib [ rip ] Behalve bij v en z wordt dezelfde letter geschreven als in het basiswoord. Als een woord zo veranderd dat het op een v of z zou eindigen, dan worden deze letters als hun stemloze variant, respectievelijk f en s uitgesproken en ook geschreven. leven [ le:v@(n) ] leef [ le:f ] blazen [ bla:z@(n) ] blaas [ bla:s ] vazen [ va:z@(n) ] vaas [ va:s ] De uitspraak van de leters h, l, m, n, r en w verandert niet naar stemloos omdat deze in het Nederlands geen stemloze variant hebben.

10 ABC, Uitspraak - 10 Geen klanken toevoegen In het Nederlands mogen niet zomaar klanken toegevoegd worden bijvoorbeeld om uitspraak te vergemakkelijken. Achtereenvolgende medeklinkers worden daarom normaal zonder tussenklanken uitgesproken. psycholoog abstract In bepaalde gevallen is het toevoegen van een gereduceerde Sjwa wel acceptabel. Zo is voor velen de uitspraak van melk als [ k ] acceptabel. Bij een medeklinker op het eind van een woord eindigt ook de uitspraak met deze medeklinker maar zoals gezegd, stemhebbende medeklinkers veranderen vaak naar stemloos. top [ top ] map [ map ] dak [ dak ] rib [ rip ] bied [ bit ] kit [ kit ] pit [ pit ]

11 ABC, Uitspraak - 11 Het ABC (Het Alfabet) A J S B K T C L U D M V E N W F O X G P Y H Q Z I R Dit document is gratis beschikbaar via: