CATHETERISEREN EN RECTAAL TOUCHER BENIGNE PROSTAAT HYPERPLASIE VAARDIGHEIDSONDERWIJS Versie september 2001 HUISARTS- OPLEIDING
Algemene gegevens Dit onderwijsprogramma is ontwikkeld door de staf van de afdeling Huisartsopleiding van de Vrije Universiteit ten behoeve van de huisartsopleiding aan de VU. De stuurgroep HAIO-onderwijs van de afdeling heeft uiteindelijk de ontwerptekst vastgesteld. Nadere informatie kan verkregen worden bij de onderstaande personen die de ontwerptekst hebben samengesteld. De gegevens van dit programma worden aangeboden aan het Samenwerkings Verband Universitaire Huisartsopleidingen in Utrecht voor centrale archivering in de Centrale Onderwijs Bank. In geval anderen dan de Huisartsopleidingen van dit programma gebruik willen maken of, indien de uitgave voor andere doeleinden of in een ander verband wordt gebruikt, geldt het volgende: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het hoofd van de afdeling huisartsopleiding van de Vrije Universiteit. Programmamaker(s): Piet Schoonheim Trefwoorden : ICPC : LHK : Datum en naam laatste wijzigingen: 10 september 2001, Wim Willems Contactpersoon : Wim Willems Telefoon : 020-4448254 Huisartsopleiding Afdeling HVSG Vrije Universiteit Overschiestraat 180 1062 XK Amsterdam 2001 Huisartsopleiding VUmc 2
INHOUDSOPGAVE INLEIDING... 4 1 AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN... 4 1.1 Aanvangsniveau... 4 1.2 Doelstellingen... 4 2 METHODIEK... 4 3 ORGANISATIE... 5 3.1 Voorbereiding deelnemers... 5 3.2 Organisatie tijdens het programma... 5 3.3 Tijdschema... 5 4 LITERATUUR... 5 4.1 Verplichte literatuur... 5 5 DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT... 6 5.1 Inhoud HAIO-deel... 6 5.2 Voorbereiding docent... 6 5.3 Docentinstructie... 6 6 VOORBEREIDING SECRETARIAAT... 7 6.1 Materiaal... 7 6.2 Kopiëren... 7 6.3 Gastdocenten... 7 7 SAMENVATTING RECTAAL TOUCHER / KATHETERISEREN / BPH... 7 BIJLAGE 1 KENNISTOETS BEMOEILIJKTE MICTIE BIJ OUDERE MANNEN... 8 BIJLAGE 2 DOCENTMATERIAAL REFERAAT... 9 BIJLAGE 3 ANTWOORDEN OP KENNISTOETS... 10 BIJLAGE 4 DOCENTMATERIAAL KENNISTOETS... 11 BIJLAGE 5 SHEETS... 12 2001 Huisartsopleiding VUmc 3
INLEIDING Door de veroudering van de samenleving wordt de huisarts in toenemende mate geconfronteerd met klachten over een bemoeilijkte mictie bij de ouder wordende man. Als gevolg van ontwikkelingen in de medicamenteuze en operatieve behandelingsmogelijkheden staat benigne prostaat hyperplasie (BPH) momenteel ook sterk in de belangstelling. De NHG-standaard over dit onderwerp neemt een terughoudende positie in ten aanzien van diagnostiek en behandeling. De ervaring leert dat huisartsen nogal eens (ten onrechte) bang zijn een prostaatcarcinoom te missen. Het gevaar van overdiagnostiek en behandeling ligt dan op de loer. Anderzijds is een correcte uitvoering en interpretatie van het rectaal toucher natuurlijk erg belangrijk om verantwoord tot de diagnose "onverdacht toucher" te komen. Dit programma bestaat uit een gedeelte waar kennis aangaande de (differentiaal)diagnostiek en behandeling van BPH op de voorgrond staat en een gedeelte waarin de vaardigheden rectaal toucher en katheteriseren geoefend worden. Hierbij komt ook de diagnostiek van het prostaatcarcinoom aan de orde. Dit programma is afgeleid van het NHG-deskundigheidsbevorderingspakket "Bemoeilijkte mictie bij oudere mannen". De Fa. MSD stelt voor dit programma fantomen beschikbaar. 1 AANVANGSNIVEAU EN DOELSTELLINGEN 1.1 Aanvangsniveau De HAIO is enige tijd werkzaam in de huisartspraktijk, kan de NHG-standaard "Urineweginfecties" toepassen en heeft waarschijnlijk ook al ervaring opgedaan met diagnostiek en behandeling van mannen met klachten van BPH. De vaardigheden rectaal toucher en katheteriseren zullen afhankelijk van het onderwijs in de basisopleiding en de ervaring opgedaan vóór de huisartsenopleiding erg wisselend zijn. 1.2 Doelstellingen Algemene doelstellingen De HAIO is in staat mictieklachten bij oudere mannen op huisartsgeneeskundig niveau adequaat te diagnosticeren en te behandelen. Concrete doelstellingen Na afloop van het 3 uur durende programma is de HAIO in staat: Kennis 1. De prevalentie en het natuurlijk beloop van BPH te benoemen. 2. De huidige inzichten in pathofysiologie, diagnostiek en therapie van BPH te benoemen. 3. Het relatieve belang aan te geven van anamnese, rectaal toucher, urine-onderzoek en bloedonderzoek voor de diagnose BPH. 4. Het verband aan te geven tussen de grootte van de prostaat bij rectaal toucher en de klachten. 5. De risico's te benoemen van het niet behandelen van BPH. 6. De indicaties voor het verwijzen naar de uroloog op te noemen. 7. Onderscheid te maken tussen absolute en relatieve behandelingscriteria. 8. De mogelijke behandelingsmethoden van BPH te beschrijven. Vaardigheid 9. Correct een rectaal toucher uit te voeren. 10. Correct een rectaal toucher te interpreteren 11. Correct een katheter in te brengen bij een man. 2 METHODIEK Aan de hand van een toets en een referaat komen de kennisaspecten van de doelstellingen aan de orde. Deze modules zijn afkomstig uit het DKB-pakket Bemoeilijkte Mictie bij Oudere Mannen. Na de pauze worden de vaardigheden rectaal toucher en katheteriseren geoefend. 2001 Huisartsopleiding VUmc 4
3 ORGANISATIE 3.1 Voorbereiding deelnemers Lezen van de NGH-Standaard Bemoeilijkte Mictie bij Oudere Mannen Invullen kennistoets; ingevulde toets meenemen naar tkd. 3.2 Organisatie tijdens het programma De HAB functioneert als zakelijk voorzitter en ziet toe op het onderwijsproces tijdens het programma. Er kan voor gekozen worden het tweede deel de groep in twee groepjes te splitsen, waardoor de HAIO's de vaardigheidstrainingen in twee achtereenvolgende workshops doen. 3.3 Tijdschema Tijdschema Programma Tijdsduur 00 05 Inleiding inhoud en structuur programma HAB 05 20 Referaat BPH: een oud probleem Een nieuwe benadering? HAB 20 40 Discussie 40 90 Bespreken kennistoets 90 105 Pauze 105 120 Instructie rectaal toucher en katheterisatie 120 170 Oefenen rectaal toucher / katherisatie 170-180 Evaluatie 5 min. 15 min. 20 min. 50 min. 15 min. 15 min. 50 min. 10 min. Evaluatie Schriftelijk aan het einde van het programma. De groepsbegeleider neemt de formulieren in en maakt een samenvatting. Leerpunten worden in een kort groepsgesprek uitgewisseld. 4 LITERATUUR 4.1 Verplichte literatuur - Klomp MLF, e.a. NHG-standaard Bemoeilijkte Mictie bij oudere mannen, Nieuwste versie, in bezit 2001 Huisartsopleiding VUmc 5
5 DOCENTINSTRUCTIE PER PROGRAMMA-ONDERDEEL EN VOORBEREIDING DOCENT 5.1 Inhoud HAIO-deel - Inleiding, hoofdstuk 1 t/m 4, bijlage 1. 5.2 Voorbereiding docent Lezen programma en literatuur, voorbereiden referaat. Eventueel kan een HAIO gevraagd worden dit referaat te houden. 5.3 Docentinstructie 1. Inleiding Inleiding over inhoud en structuur van het programma door de HAB. Gebruik de inleiding van het programma om kort een opzet van het programma te geven. 2. Referaat BPH: een oud probleem, een nieuwe benadering? Gebruik de sheets die bij het programma horen voor een kort overzicht over de epidemiologie in de huisartspraktijk en de pathofysiologie. De tekst van het docentenmateriaal (bijlage 2) is hiervoor geschikt maar ook aanvullende literatuur kan gebruikt worden. 3. Discussie Lok een discussie uit over de veranderde inzichten. Stimuleer tegengestelde meningen, eventueel door zelf advocaat van de duivel te spelen. Denkbare stellingen zijn: -bij elke klacht over de mictie bij een oudere man moet een prostaatcarcinoom worden uitgesloten. -een onverdacht toucher en een normaal laag PSA sluiten een prostaatcarcinoom vrijwel uit. -een huisarts is (c.q. ik ben) niet goed in staat onderscheid te maken tussen een verdacht en een onverdacht toucher. -de standaard is veel te terughoudend met de medicamenteuze behandeling van BPH. 4. Bespreken kennistoets De kennistoets is vooraf ingevuld en aan de hand van de antwoorden en de bijgaande instructie (bijlage 3 en 4) worden de vragen chronologisch doorgenomen. Belangrijke aandachtspunten vormen de medicamenteuze therapie en de verwijsindicaties. Pauze 5. Vaardigheidstrainingen Instructie rectaal toucher en katheterisatie De HAB geeft kort een instructie over de verschillende handelwijzen. De HAB ziet erop toe, dat iedere HAIO beide onderdelen kan oefenen. 6. Evaluatie Laat schriftelijk evalueren en wissel kort de individuele leerpunten uit. 2001 Huisartsopleiding VUmc 6
6 VOORBEREIDING SECRETARIAAT 6.1 Materiaal - overheadprojector 6.2 Kopiëren - Bijlage 3, antwoorden kennistoets: x aantal HAIO s + 2 - Bijlage 5 : sheets maken en op TKD aan groepsbegeleider geven. 6.3 Gastdocenten Fantomen worden door MSD in de aangewezen onderwijsruimten geplaatst. Bel hiervoor ruim op tijd MSD: productmanager Proscar, (in 2001 is dat: Esther Verweij). Telefoon: 023-5153609 / 5153672. E-mail: esther_verweij@merck.com 7 SAMENVATTING RECTAAL TOUCHER / KATHETERISEREN / BPH In dit programma wordt via zelfstudie en het invullen van een kennistoets de inhoud van de NHGstandaard "bemoeilijkte mictie bij oudere mannen" onder de aandacht gebracht. Op de TKD wordt hier middels een referaat, een discussie en het nabespreken van de kennistoets nog eens bij stil gestaan. In het tweede deel van het programma worden het rectaal toucher en het katheteriseren in workshops geoefend. 2001 Huisartsopleiding VUmc 7
BIJLAGE 1 KENNISTOETS BEMOEILIJKTE MICTIE BIJ OUDERE MANNEN 2001 Huisartsopleiding VUmc 8
BIJLAGE 2 DOCENTMATERIAAL REFERAAT 2001 Huisartsopleiding VUmc 9
BIJLAGE 3 ANTWOORDEN OP KENNISTOETS 2001 Huisartsopleiding VUmc 10
BIJLAGE 4 DOCENTMATERIAAL KENNISTOETS 2001 Huisartsopleiding VUmc 11
BIJLAGE 5 SHEETS 2001 Huisartsopleiding VUmc 12