SUSTAINABILITY Analyse voorstudies sectoren en sectoroverstijgende thema s MANAGEMENTSAMENVATTING Agentschap NL ADVISORY
Agentschap NL Managementsamenvatting Analyse Voorstudies Sectoren en Sectoroverstijgende Thema s Duurzame industrie: te goed om alleen te doen Dit rapport heeft 12 pagina s 2010 KPMG Advisory N.V., een Nederlandse naamloze vennootschap, is een dochtermaatschappij van KPMG Europe LLP en lid van het KPMG-netwerk van zelfstandige ondernemingen die verbonden zijn aan KPMG International Cooperative ( KPMG International ), een Zwitserse entiteit. Alle rechten voorbehouden.
Agentschap NL Inhoudsopgave 1 Managementsamenvatting 2 i
ABCD Agentschap NL 1 Managementsamenvatting Samen een transitiesprong maken Introductie Voor overheden, bedrijven en hun sectororganisaties is het thema duurzaamheid wereldwijd een uitdaging. En het wordt ook steeds duidelijker dat die uitdagingen vragen om een gezamenlijke aanpak. Het wij-zij denken is niet effectief; een nieuwe rolverdeling tussen overheden, sectororganisaties en bedrijven is de enige manier om samen oplossingen te creëren die echt het verschil gaan maken. Dat vraagt om inzichten in kansen, drempels en problemen die individuele bedrijven en sectoren overstijgen. Dit rapport biedt op dat gebied veel handvatten. Zeker is dat de kansen er liggen en dat deze met de juiste sectoroverstijgende activiteiten de komende jaren tot aansprekende resultaten kunnen leiden. De parabel van de lange lepels We proberen het nieuwe denken over een duurzame wereld te proppen in een oud model en dat blijkt niet te werken omdat we daarin de gezamenlijke belangen niet centraal stellen. We moeten toe naar een nieuwe rolverdeling tussen overheid en bedrijfsleven. Bedrijven moeten zich niet afzetten tegen de verplichtingen vanuit overheden, maar juist actief meedoen in het aanreiken van oplossingen. Ik vertel in dat verband nog wel eens de parabel van de lange lepels. In het midden van een kamer staat een grote pan met heerlijk geurende soep op tafel met daaromheen magere ziekelijk uitziende mensen. Aan hun armen zijn lepels bevestigd die langer zijn dan hun armen. Ze kunnen de lepels dus niet naar hun mond brengen en verhongeren langzaam. De setting in een andere kamer is exact dezelfde, met een groot verschil: de mensen daar zijn stuk voor stuk weldoorvoed en gezond. Ze lachen en praten met elkaar. En ze doen dat omdat ze hebben geleerd elkaar te voeden met de lange lepels. Yvo de Boer, voormalig VN klimaatchef, KPMG, 2010 Achtergrond van het onderzoek: meerjarenafspraak energie-efficiëntie De Nederlandse overheid sluit vanaf 1992 met verschillende bedrijfssectoren convenanten voor het besparen van energie. Deze meerjarenafspraak energie-efficiency (MJA) richt zich op de verbetering van de energie-efficiëntie in bedrijven. De huidige MJA3 is gericht op een gemiddelde verbetering van 30% in de periode 2005-2020. Agentschap NL treedt op als facilitator van de MJA3 en is opdrachtgever van dit onderzoek. Op korte en middellange termijn zijn voor het behalen van de MJA3-doelstellingen de door bedrijven opgestelde energie-efficiencyplannen ( met een looptijd van vier jaar) van groot belang. 2 managementsamenvatting sectoroverstijgende themas.docx 2010 KPMG Advisory. Alle rechten voorbehouden.
Agentschap NL Een belangrijk hulpmiddel bij het realiseren van de MJA-doelstellingen voor de langere termijn zijn de voorstudies en de routekaarten. In de voorstudie gaan de sectoren na hoe hun sector er in 2030 idealiter uit zou zien, gebaseerd op de voorziene behoeften vanuit de markt en relevante ontwikkelingen in de omgeving. De voorstudies leveren informatie als basis voor de ontwikkeling van een routekaart. De routekaart behelst een strategische visie voor 2030 en geeft inzicht in de technologische en niettechnologische aspecten voor de invulling van de werkhypothese van 50% energieefficiëntieverbetering in 2030 ten opzichte van 2005 (in bedrijven en de keten tezamen) en een duurzame industrie 1 in 2030. De routekaart moet de ondernemingen binnen de sectoren optimaal de weg wijzen naar de toekomst. Het onderzoek richt zich op de vraag welke sectoroverstijgende thema s aandacht verdienen. Daartoe zijn de voorstudies geanalyseerd, aangevuld met andere research, inzichten van de Vision 2050 van de World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), inzichten van de Begeleidingscommissie en gesprekken met een aantal experts. Dit rapport is in concept uitgebreid besproken met de Begeleidingscommissie van het onderzoek, die haar instemming met de inhoud heeft betuigd. Analyse voorstudies van sectoren De sector voorstudies geven inzicht in belangrijke (algemene) maatschappelijke trends, sectorspecifieke trends en trends op het gebied van energie, klimaat en/of milieu, die in dit verband van belang zijn. Al deze trends hebben een bepaalde invloed op de toekomst van de sector. Bovendien is het verheugend te constateren dat deze in grote lijnen aansluiten op de trends die in breder verband worden gezien, bijvoorbeeld vanuit de Vision 2050 van de WBCSD. De voorstudies vertonen grote onderlinge verschillen qua uitwerking, maar kennen ook een aantal vaste elementen: Veranderingen (ontwikkelingen en trends) rondom duurzaamheid voor de sector Visie en ambities voor een duurzame sector in 2030 Sterkte/zwakte/bedreigingen/kansen-analyse (SWOT) voor de sector Prestatiegebieden voor een duurzame sector in 2030 Voorstel voor de routekaart van de sector naar 2030 De voorstudies blijken over het algemeen een solide draagvlak te hebben binnen de bedrijven in de sector. Bedrijven zijn uitgebreid bij de voorstudie betrokken en hebben veelal zitting in de stuurgroep of Begeleidingscommissie. 1 De SER (2002) ziet duurzame ontwikkeling als het evenwichtig en in samenhang beheren van financieeleconomische (profit), sociaal-culturele (people) en ecologische (planet) voorraadgrootheden, niet alleen in het hier en nu, maar ook met het oog op daar (internationaal, met bijzondere aandacht voor ontwikkelingslanden) en later (voor komende generaties). 3
ABCD Agentschap NL Hoofdconclusie: sectoroverstijgende activiteiten maken een transitiesprong mogelijk Het potentieel van sectoroverstijgende activiteiten ten aanzien van energie-efficiency en duurzaamheid is naar verwachting groot. Een flink aantal sectoren verwacht veel van een gezamenlijke benadering (in de keten of met andere sectoren) van zowel technologische als niet-technologische (strategische, organisatorische, financiële) onderwerpen. Zij geven ook aan dat dit de enige manier is om een echte transitiesprong te maken en daarmee de duurzame ambities te realiseren. Het gaat hierbij niet alleen om verbeterde energieefficiency, materiaalreductie, kostenbesparing en incrementele veranderingen, maar ook om een echte transitie naar duurzaamheid en het creëren van nieuwe marktkansen. Zonder sectoroverstijgende activiteiten zijn wel incrementele verbeteringen binnen sectoren mogelijk (en transities in met name productontwerp of productietechnologie), maar ontbreekt de samenwerking en kruisbestuiving voor een transitiesprong richting een duurzame Nederlandse industrie in 2030. Een sectoroverstijgende aanpak creëert hiervoor meer mogelijkheden dan (alleen) een sectorspecifieke aanpak. Energie-efficiency moet daartoe in elk geval niet als een geïsoleerd en/of puur technisch te realiseren doel worden gezien. Het verdient veel meer een benadering vanuit de visie dat verduurzaming (people, planet, profit) leidend tot onder andere energie-efficiency en milieuwinst ook nieuwe businesskansen oplevert en kan bijdragen aan een concurrerende toppositie. Vanuit het bedrijfsleven gezien is dit een sterke driver om tot actie over te gaan. Een ander uitgangspunt is dat duurzaam geproduceerde producten en diensten en gesloten kringlopen en ketens (grondstoffen, materialen, energie) niet alleen bijdragen aan het verlagen van de milieu-impact (minimaliseren).maar ook helpen de samenleving te verduurzamen, door toegevoegde functionaliteit, intelligentie, duurzaam handelen van bedrijven en consumenten (maximaliseren). Zes hoofdthema s Het onderzoek brengt een aantal duidelijke sectoroverstijgende thema's naar boven die in de vervolgfase nadere uitwerking behoeven. We zijn bij het benoemen van deze thema's niet alleen uitgegaan van een analyse van de voorstudies, maar we hebben dit gecombineerd met onder andere de (eindbeelden van de) Vision 2050 van de World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), de resultaten uit een workshop met de Begeleidingscommissie en gesprekken met experts. We onderscheiden zes sectoroverschrijdende thema s: Sluiten van materiaalketens Duurzame energie en aansluiten van energiestromen Duurzame producten en diensten Bevordering duurzaamheid van afnemer en consument Business- en financiële modellen voor duurzaamheid Kennisvalorisatie van duurzame (doorbraak)technologieën en -concepten 4 managementsamenvatting sectoroverstijgende themas.docx 2010 KPMG Advisory. Alle rechten voorbehouden.
Agentschap NL Uiteindelijk gaat het om de samenhang in het beleid op deze thema s. Een uitgebalanceerd pakket van sectoroverstijgende activiteiten dat al deze thema s recht doet is het meest effectief bij het bereiken van de hoofddoelen. Die samenhang blijkt nadrukkelijk uit het onderstaande model, waarin de zes genoemde thema s zijn weergegeven. Uiteraard is ook de samenhang en kruisbestuiving met de sectorspecifieke activiteiten in de routekaarten van groot belang bij het bereiken van de eindvisie. Doel-thema s (horizontaal) Eindvisie Nieuwe businesskansen door verduurzaming Concurrerende toppositie in Europa door verduurzaming Geen afval door gesloten kringlopen Producten/diensten met minimale milieu-impact en positieve impact op samenleving Energieneutrale sectoren en ketens Enabler-thema s (verticaal) Sluiten materiaalketens Duurzame energie en energiestromen Duurzame producten en diensten Sectorspecifieke activiteiten Bevordering duurzaamheid afnemer en consument Business-/ financiële modellen voor duurzaamheid Kennisvalorisatie duurzame (doorbraak)- technologieën Kansen/ belemmeringen Strategie Techniek Organisatie Relaties, actoren Wet- en regelgeving Financiële aspecten Link met bestaand beleid en initiatieven Kansen/ belemmeringen Strategie Techniek Organisatie Relaties, actoren Wet- en regelgeving Financiële aspecten Link met bestaand beleid en initiatieven Kansen/ belemmeringen Strategie Techniek Organisatie Relaties, actoren Wet- en regelgeving Financiële aspecten Link met bestaand beleid en initiatieven Sectorale routekaarten 0 Op de horizontale as staan de drie einddoel-thema s, die kunnen worden gezien als de sectoroverstijgende bouwstenen voor de gewenste toekomstige situatie. Op de verticale as staan drie enabler-thema s. Deze omvatten activiteiten die bijdragen aan het bereiken van de genoemde einddoelen. Op ieder van de thema s is het zaak om concrete sectoroverstijgende activiteiten of beleidsmaatregelen te ontwikkelen. Uiteraard is er enige overlap tussen de doelthema s en enabler-thema s. In de volgende hoofdstukken zijn mogelijke sectoroverstijgende activiteiten weergegeven en waar mogelijk al wat verder uitgewerkt. Nadere concretisering en uitwerking moet samen met de sectoren plaatsvinden in de volgende fase. Hierna gaan we achtereenvolgens kort in op de zes thema s. 5
ABCD Agentschap NL 1 Sluiten van materiaalketens Het is één van de belangrijkste bouwstenen van duurzaamheid: een productieketen zodanig inrichten dat de gebruikte input (of dit nu mineraal-, olie- of biologisch materiaal is) zoveel mogelijk in dezelfde keten of eventueel in een andere keten wordt ingezet. Een volledig gesloten materiaalketen heeft significante impact op de verduurzaming van de economie. Het is echter bij uitstek een thema waar individuele bedrijven voor de uitdaging staan om andere partijen in de keten mee te krijgen (zowel in de eigen keten als met ketens die werken met dezelfde nieuwe of hergebruikte materialen). Daarbij kunnen ze wel wat hulp gebruiken. Dat geldt ook voor samenwerking tussen sectoren, aangezien de ketens vaak sectoroverstijgend zijn. Het sluiten van de materiaalketen is een veelbelovend thema. Weliswaar is het niet eenvoudig om alle betrokken partijen op een lijn te krijgen, maar zodra dat lukt, kan iedereen de voordelen ervan plukken. Technologisch en organisatorisch gezien blijken er in tal van sectoren allerlei mogelijkheden voor onder andere hergebruik en retourlogistiek. Ook de bio-based economy (waarin het draait om biologische materialen en ketens) lijkt de komende jaren een flinke opkomst te gaan doormaken. De uitdaging om deze concepten te realiseren is echter steeds dezelfde: overtuig alle partijen in de materiaalketen dat er over de complete keten gezien een combinatie van verduurzaming en besparing mogelijk is. Dat kan lastig zijn, want veel partijen kunnen soms maar moeilijk over hun schaduw heen springen om daadwerkelijk een ketenvisie te ontwikkelen en door te voeren. Van belang bij dit thema is om niet te veel te redeneren vanuit de beschikbare technologie, maar meer vanuit het samenwerkingsmodel waarin helder wordt gemaakt hoe het kan worden georganiseerd en hoe kosten en baten worden verdeeld over de betrokken partijen. De rollen en verantwoordelijkheden in de keten moeten goed worden benoemd welke schakel neemt regie over inwinning, herwinning, retourlogistiek etc. En het is vaak nodig om materiaalsystemen en productsystemen opnieuw in te richten om de gesloten materiaalketen mogelijk te maken. 2 Duurzame energie en aansluiten van energiestromen Het thema duurzame energie betreft inkoop, opwekking en gebruik van duurzame energie. Politieke, economische en maatschappelijke ontwikkelingen stuwen de belangstelling voor duurzame energie. De marktvraag wordt echter sterk bepaald door kosten, en daarmee ook door de prijzen van fossiele brandstoffen die sterk fluctueren. De onderstroom van de ontwikkeling naar een groter gebruik van duurzame energie is echter krachtig. Een aantal sectoren geeft aan zelf energie te willen gaan opwekken. Diverse vormen van duurzame energie dan wel de toepassingen daarvan staan echter nog aan het begin van de ontwikkelingscurve en dat gaat onvermijdelijk gepaard met grote onzekerheden. Dat is ook terug te zien in de voorstudies van sectoren. Het is duidelijk dat het lastig is om een gedegen businessmodel voor duurzame energie op te zetten dat bestand is tegen fluctuerende energieprijzen. Wat nodig is, is op zijn minst een stabiel, consistent en helder systeem van regelgeving, kostenverdeling en regelingen voor duurzame energieopwekking. 6 managementsamenvatting sectoroverstijgende themas.docx 2010 KPMG Advisory. Alle rechten voorbehouden.
Agentschap NL Sectoren of lokale clusters van bedrijven (geografische ordening) kunnen de krachten bundelen om energie te gaan opwekken. Daarbij is ook sectoroverstijgende kennis van energiebedrijven en kennisinstituten nodig en het beleid zou zich dan ook moeten richten op het ontsluiten van deze kennis. Ook zijn er sectoroverstijgende acties denkbaar die zich richten op het samenbrengen van partijen van vraag en aanbod van duurzame energie en energiestromen als restwarmte (in lokale clusters, ketens, maar ook gemeenten voor uitwisseling met woonwerkgebieden). 3 Duurzame producten en diensten Duurzame producten en diensten (of combinaties: product-dienstsystemen) verminderen de milieubelasting in alle fasen (inclusief de gebruiksfase) van de levenscyclus van het product of de dienst. Binnen veel sectoren liggen nieuwe businesskansen (nieuwe productmarktcombinaties) voor duurzame proposities die niet alleen financieel rendabel zijn en de milieu-impact verlagen, maar ook een positief effect hebben op (verduurzaming van) de samenleving. Op sectoroverstijgend niveau kan dit worden gestimuleerd door kennisuitwisseling over de innovatiecyclus van nieuwe producten en diensten. Praktische en/of wetenschappelijke kennis over cradle to cradle ontwerp, dematerialisatie, energiereductie, verlenging van de gebruiksfase, toegevoegde functionaliteit en intelligentie kan dan op sectorniveau beter worden benut. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om cradle to cradle ontwerpmethodieken, LCA s, materiaalkennis, materiaalaudits, databases etc. Enkele sectoren geven aan buiten de eigen keten op zoek te gaan naar inspiratie of kennis. Andere sectoroverstijgende maatregelen liggen op het vlak van communicatie met de koper van duurzame producten en diensten. Een groter bewustzijn over CO 2, energie-, water- en sociale voetafdruk maakt de businesscase voor de introductie van duurzame producten en diensten aantrekkelijker. In samenhang daarmee is het ook van belang om op deze aspecten uniforme standaarden te ontwikkelen. Tot slot is ook het belang genoemd van de overheid als eerste afnemer van nieuwe duurzame producten/diensten. 4 Bevordering van duurzaamheid bij afnemer en consument Bevordering van duurzaam gedrag is een van de belangrijkste zaken bij het streven naar meer duurzaamheid en/of een lager energieverbruik. Wanneer gebruikers van producten of diensten zich meer bewust worden van het effect daarvan op het milieu zal de kans groeien dat ze in de gebruiksfase hun handelingen optimaliseren (ook al ligt hier tot nu toe geen sterk causaal verband). Ook producten of diensten met een inherent duurzame gebruiksfase (bijvoorbeeld door minimaal energieverbruik of mogelijkheid tot lang gebruik), dragen bij aan duurzaam gedrag. In de praktijk is dit een van de grote uitdagingen waar veel sectoren voor staan. Het ontbreekt vaak niet aan ideeën voor duurzame concepten en producten of diensten, maar het duurzaamheideffect daarvan staat of valt met de juiste toepassing in de gebruiksfase en het succes in de markt. De producent/leverancier kan verscheidene verbeteringen en suggesties voor gebruik doorvoeren, maar dat heeft alleen effect als de afnemer of consument gebruik maakt van deze aanpassingen. 7
ABCD Agentschap NL Dit aspect komt in de voorstudies van de sectoren echter nauwelijks terug en dat is voor een deel ook heel begrijpelijk. Het gaat immers voor een deel om sectoroverstijgende thematiek die voortvarend dient te worden aangepakt. Het belang van een goed geïnformeerde afnemer mag vooral niet worden onderschat, zo erkent ook de WBCSD bijvoorbeeld. Het gaat hierbij om transparantie betrouwbaarheid en begrijpelijkheid van informatie over duurzaamheidaspecten in de hele keten van producten en diensten. Tegelijkertijd gaat het niet alleen om het verstrekken van goede informatie, want dat blijkt in de praktijk vaak niet voldoende effect te sorteren. Algemene bewustwordingscampagnes zijn nodig maar kennen hun beperkingen, al was het maar omdat het risico van duurzaamheidmoeheid op de loer ligt. De uitdaging op sectoroverstijgend niveau is om gezamenlijk (ook afnemers) betere methoden en technieken te ontwikkelen om de triggers in het menselijk handelen te beïnvloeden. Die zijn het beste sectoroverstijgend aan te pakken omdat (koop)gedrag deels generiek en niet sectorspecifiek is. Een voorbeeld daarvan is het ontwikkelen van producten en diensten die meerdere doelen dienen: naast duurzaamheid bijvoorbeeld ook een hogere prestatie of status. Of een product dat inspeelt op een spelelement: een energiemeter die het verbruik in kaart brengt ten opzichte van de buurman blijkt bijvoorbeeld een significant effect te hebben. Naast deze (relatief nieuwe) opties voor bevordering van duurzaam gedrag kan op sectoroverstijgend niveau worden gedacht aan fiscale kortingen of vrijstellingen voor duurzame producten of diensten of juist aan extra heffingen op niet-duurzame producten of diensten. Ook internaliseren van externe maatschappelijke kosten in producten en diensten is mogelijk. Verder draagt de ontwikkeling van consistente en uniforme standaarden voor duurzaamheidinformatie over (de keten van) producten en diensten bij aan de bevordering van duurzaam gedrag bij afnemers. Hierbij is het van belang te beseffen dat bevordering van duurzaam gedrag binnen bedrijven en sectororganisaties ook een cruciale stap is. Dit onderwerp zou echter een plaats kunnen vinden in de sectorale routekaarten. 5 Business- en financiële modellen voor duurzaamheid Investeren in duurzaamheid is in wezen niet anders dan investeren in fabrieken, bedrijfsmiddelen of afzetmarkten. Er is een heldere businesscase nodig waarin de meerwaarde van de investering wordt berekend en waarin ook de risico s in kaart worden gebracht. Op basis van die businesscase kan een businessmodel worden gebouwd. Een duurzaam businessmodel heeft continuïteit als economische basis en wil deze ambitie winstgevend realiseren via nieuwe duurzame product-marktcombinaties en nieuwe samenwerkingsvormen in de keten en daarbuiten. In de kern gaat het dus ook bij investeringen in duurzaamheid om een berekening van de kosten en baten. Die zijn echter bij duurzaamheid vaak lastig in beeld te brengen en het lijkt erop dat er een doorbraak in het denken nodig is. (Investerings)besluiten worden nu vaak geïnspireerd door rekenkundige exercities die worden gevoed door (markt)onderzoeksdata. De businesscases geven daarmee de suggestie dat alle aspecten van de afweging in geld zijn uit te drukken, maar ten aanzien van duurzaamheid is dat veelal (nog) niet mogelijk. 8 managementsamenvatting sectoroverstijgende themas.docx 2010 KPMG Advisory. Alle rechten voorbehouden.
Agentschap NL In dit kader wordt wel gesproken van True Value Pricing, waarin de duurzaamheidsaspecten zoals het verbruik van eindige voorraden grondstoffen of schade aan milieu en biodiversiteit wel worden meegewogen. In wetenschappelijke zin gaat het hier om het internaliseren van de milieukosten in de kosten van producten. Ook wordt het concept van total cost of ownership, het inzichtelijk maken van langeretermijnkosten en -baten in de hele levenscyclus van producten en diensten genoemd. Dit onderwerp staat nog in de kinderschoenen en is om die reden typisch een voorbeeld van een thema dat sectoroverstijgend aandacht behoeft. De voorstudies in de sectoren stellen vaak dat nieuwe duurzame businessmodellen cruciaal zijn om naast kostenbesparing ook nieuwe marktkansen te realiseren. Het uitwerken van nieuwe businessmodellen en financiële modellen voor duurzaamheid wordt echter weinig genoemd. Daar ligt dan ook een taak op sectoroverstijgend niveau. Een tweede aandachtspunt is het mogelijk maken van langere terugverdientijden. Tal van mogelijkheden en initiatieven struikelen over de gangbare korte terugverdientijden, zowel bij bedrijven als afnemers. Een ander thema dat sectoroverstijgende aandacht verdient in dit verband is fiscale differentiatie naar vervuilingsintensiteit in bestaande belastingen (fiscale kortingen of vrijstellingen voor duurzame producten en diensten). Ook het ontwikkelen van concepten waarin niet de aanschaf maar het gebruik pay per use van producten en diensten centraal staat bieden mogelijkheden voor aantrekkelijke financiële modellen die ook duurzaam uitpakken. 6 Kennisvalorisatie van duurzame (doorbraak)technologieën en -concepten Kennis is in deze maatschappij allang geen synoniem meer voor macht. Waar het om gaat is kennis te delen en in samenwerking met verschillende partijen om te zetten in nieuwe duurzame (doorbraak)technologieën, producten, diensten, processen of organisatievormen en concepten bij bedrijven, universiteiten en kennisinstituten. Op deze wijze draagt kennisvalorisatie bij aan het creëren van duurzame toegevoegde waarde voor economie (geld verdienen) en maatschappij (verduurzaming). Veel genoemde termen in dit verband zijn co-creatie, open innovatie met afnemers, leveranciers, kennisinstituten en andere stakeholders en sociale innovatie samen met consumenten, werknemers en maatschappelijke organisaties. De gedeelde mening in de voorstudies is dat het kennisniveau in Nederland hoog is, maar dat er te weinig met de kennis gebeurt. Er is een betere kennisinfrastructuur nodig waarin betere aansluiting ontstaat tussen bedrijven en kennisinstituten en opleiding/onderwijs in de sector. Binnen ondernemingen wint de koopmansgeest het vaak van de innovatiedrang. De kunst is om de koopman juist te gaan verleiden tot innovatie. Daartoe is het nodig om bedrijven en kennisinstituten zodanig te laten samenwerken dat er een grote marktgerichtheid ontstaat. Daaraan vooraf gaat het begrijpen van elkaars taal, werkwijze en doelstellingen. In een aantal voorstudies worden mogelijke ontwikkelingen rondom innovatie (producten, diensten, processen, organisatie, samenwerking) in de desbetreffende sector beschreven. Men merkt ook op dat deze samenwerking juist veel kan opleveren in bedrijven en sectoren met een kleine omvang. In slechts een beperkt aantal voorstudies worden echter concrete acties benoemd voor kennisvalorisatie. 9
ABCD Agentschap NL Het is dan ook bij uitstek een sectoroverstijgend thema. Overigens is er een sterke samenhang met de Maatschappelijke Innovatie Agenda s (MIA s) voor de thema s Energie, Gezondheid, Onderwijs, Veiligheid, Water en Duurzame Agro- en Visserijketens. Doel hiervan is het inzetten van innovatie om maatschappelijke vraagstukken op te lossen en tegelijkertijd de economische concurrentiekracht te vergroten. In de MIA's werken overheid, kennisinstellingen en bedrijven reeds intensief samen. Het vervolg Fase 1 van het onderzoek is feitelijk niet meer dan het destilleren en op hoofdlijnen definiëren van sectoroverstijgende thema s. Uiteindelijk gaat het om een samenhangende aanpak van deze sectoroverstijgende thema s. Een uitgebalanceerd pakket van sectoroverstijgende activiteiten dat al deze thema s recht doet is het meest effectief bij het bereiken van een duurzame en concurrerende industrie in 2030. De komende maanden zullen de sectoroverstijgende activiteiten gezamenlijk verder worden uitgewerkt naar concrete uitvoering. Uiteraard is ook de samenhang en kruisbestuiving met de sectorspecifieke activiteiten in de routekaarten van groot belang bij het bereiken van de eindvisie. 10 managementsamenvatting sectoroverstijgende themas.docx 2010 KPMG Advisory. Alle rechten voorbehouden.
kpmg.nl Dit rapport is opgesteld door KPMG Advisory N.V., een Nederlandse [naamloze/besloten] vennootschap, een dochtermaatschappij van KPMG Europe LLP en lid van het KPMG-netwerk van zelfstandige ondernemingen die verbonden zijn aan KPMG International Cooperative ( KPMG International ), een Zwitserse entiteit, en is in alle opzichten onderhevig aan onderhandeling, overeenstemming en ondertekening van een opdrachtbevestiging of een contract. t KPMG International ti verleent geen diensten aan klanten. Geen enkel lid van het KPMG-netwerk heeft de bevoegdheid om KPMG International of enig ander lid jegens derden te binden of tot iets te verplichten, noch heeft KPMG International de bevoegdheid om enig ander lid te binden of tot iets te verplichten. 2010 KPMG Advisory N.V., ingeschreven bij het handelsregister in Nederland onder nummer 33263682, is een dochtermaatschappij van KPMG Europe LLP en lid van het KPMG-netwerk van zelfstandige ondernemingen die verbonden zijn aan KPMG International Cooperative ( KPMG International ), een Zwitserse entiteit. Alle rechten voorbehouden. Gedrukt in Nederland. d KPMG en het KPMG-logo zijn geregistreerde merken van KPMG International Cooperative ( KPMG International ), een Zwitserse entiteit.