HUMAN RESOURCE MANAGEMENT IN ESSENTIE

HUMAN RESOURCE MANAGEMENT IN ESSENTIE

IN ESSENTIE HUMAN RESOURCE MANAGEMENT IN ESSENTIE RALF CAERS Vijfde editie Antwerpen Cambridge

Human Resource Management in essentie, vijfde editie Ralf Caers 2017 Intersentia Antwerpen Cambridge www.intersentia-educatief.be Coverafbeelding: Elnur Shutterstock ISBN 978-94-000-0821-2 D/2017/7849/83 NUR 163 / 807 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

Do not let your life be an echo

DANKWOORD Human Resource Management in essentie kwam tot stand met de hulp van experten uit verschillende domeinen, vanuit diverse invalshoeken. Interessante ideeën, concepten en sterke passages in dit boek werden op hun aangeven geïnspireerd. De volgende personen verdienen dan ook mijn volwaardige dank: Marijke De Couck Jurgen Moenaert Marc Van Hoecke Reinhilde Goussaert Patrick Meirlaen Luc Dekeyser Yori Gidron Jan Van Acoleyen Fons Leroy Jan Bouwen Herman Nijns Ann Moreels Nathalie Pots Michel De Couck Michaël De Schepper Sofie Moorthamers Jimmy Prieels Jos Gavel Bert Gavel Luc De Decker Sara De Gieter Jacky van Damme Inge Heyvaert Kristien Vermoesen Annemie Troukens Soetkin Suetens Tom De Wachter Rein De Cooman Wim Verdoodt Chantal Smet Peter Teirlinck Wim Demessemaekers Kris Vansteenvoort Lieven Brebels Steven Brys Sara Kerremans Kenne D hoker Dirk Heylen Michael Newson Aniana Taelman Peter Kessels Rolf Caers Claudia Salamone Sarah Cammans Dieter De Wit Marc Jegers Anja Van den Broeck Claudia Vigna Clement Leemans Cind Du Bois David Baudeweyns Christel Haex Styn Grieten Tim De Feyter Dries Berings Nancy De Braekeleer Sarah Boxstaens Liesbet Van de Velde Michaël Van Bossuyt Pascal Van Loo Guido Vaes Roland Pepermans Martijn Wauters Femke De Couck Bernadette Remory Marc Van der Meeren Rudolf Caers Lea Wouters Ina Bernaers Looney Chow Bernard Leemans Ann Laeremans Melisa Mani Tim Van Laethem Guy Walraevens Bart Vranken Marie-Anne Guerry Irene Roozen Dana Vranken Arne Laurijssen Filip Germeys Jeannette Visser Oliver Holz. Eventuele tekortkomingen blijven echter de individuele verantwoordelijkheid van de auteur. Intersentia vii

INHOUD Dankwoord................................................................ vii INLEIDING................................................................ 1 HOOFDSTUK 1. HRM: DEFINITIE EN HISTORIEK........................................... 3 1. Inleiding............................................................... 3 HRM: definitie.......................................................... 3 2. Over controle en vertrouwen............................................. 15 3. Kijken naar HRM...................................................... 17 4. Hoe HRM zich ontwikkelde............................................. 20 4.1. Omstreeks 1800.................................................. 21 4.2. De periode 1830-1940............................................. 21 4.2.1. Scientific management..................................... 21 4.2.2. Bureaucratische organisaties................................ 23 4.3. De periode 1930-1960............................................. 23 4.4. De jaren 60...................................................... 25 4.5. De jaren 70...................................................... 26 4.6. De jaren 80...................................................... 26 4.7. De jaren 90...................................................... 27 4.8. De jaren 2000.................................................... 29 4.9. De recente jaren.................................................. 34 5. Conclusie............................................................. 42 HOOFDSTUK 2. FUNCTIEANALYSE EN FUNCTIEWAARDERING........................... 43 1. Inleiding.............................................................. 43 2. Een baan, een job, een betrekking?....................................... 43 3. Functieanalyse, functiebeschrijving en functiespecificatie................... 46 4. Functieanalyse stapsgewijs.............................................. 48 5. Functieanalyses: wie en hoe?............................................. 50 Intersentia ix

Human Resource Management in essentie 6. Functiewaardering..................................................... 53 6.1. Functiewaardering en beloning vanuit de equity theory............... 53 6.2. Van functiebeschrijving naar functiegroepenstructuur................ 60 7. Externe vergelijking van salarisniveaus................................... 65 8. Een andere kijk op functieanalyse en -waardering.......................... 68 9. Conclusie............................................................. 70 HOOFDSTUK 3. WERVING................................................................ 71 1. Inleiding.............................................................. 71 2. Werving: definitie...................................................... 71 3. Het psychologisch contract.............................................. 71 4. De realistic recruitment message......................................... 75 5. Soorten werving....................................................... 80 5.1. Interne werving.................................................. 80 5.1.1. Actieve interne bekendmaking.............................. 80 5.1.2. Passieve interne bekendmaking.............................. 81 5.1.3. Voor- en nadelen van interne werving........................ 82 5.2. Externe werving.................................................. 86 5.2.1. Actieve externe werving.................................... 86 5.2.2. Passieve externe werving................................... 86 5.2.2.1. Advertenties...................................... 87 5.2.2.2. E-recruitment.................................... 97 5.2.2.3. Interimkantoren................................. 103 5.2.2.4. Special event recruitment......................... 104 5.2.2.5. Stages.......................................... 105 5.2.2.6. College recruitment.............................. 106 5.2.2.7. Point-of-purchase recruitment..................... 107 5.2.2.8. Het consulteren van het eigen netwerk.............. 108 HOOFDSTUK 4. SELECTIE................................................................ 111 1. Inleiding............................................................. 111 2. Selectie: de gedachtegang............................................... 111 De verantwoordelijkheid van HR in het selectieproces..................... 115 3. Kenmerken van goede selectie-instrumenten............................. 117 3.1. Standaardisatie.................................................. 117 3.2. Objectieve scoorbaarheid......................................... 118 3.3. Normering...................................................... 118 x Intersentia

Inhoud 3.4. Betrouwbaarheid................................................ 119 3.5. Validiteit....................................................... 119 4. Fases in het selectieproces.............................................. 120 4.1. Doornemen en controleren van cv s................................ 120 4.2. Contactname met referentiepersonen.............................. 124 4.3. Doornemen van aanbevelingsbrieven.............................. 125 4.4. Het sollicitatiegesprek............................................ 127 4.4.1. Gestructureerde vragen of toch maar niet?................... 127 4.4.2. Nadruk op het verleden of op de toekomst?.................. 130 4.4.3. Interviewerfouten......................................... 132 4.4.4 Eén of meerdere interviewers per gesprek?................... 141 4.4.5. Eén of meerdere sollicitanten per gesprek?................... 142 4.4.6. Wat mag de werkgever (niet) vragen?........................ 142 4.4.7. Nog enkele tips voor de interviewer......................... 143 4.4.8. Tips voor de sollicitant.................................... 145 4.5. Selectietesten.................................................... 150 4.5.1. Intelligentietesten......................................... 150 4.5.2. Persoonlijkheidstesten..................................... 150 4.5.3. Grafologie............................................... 154 4.5.4. De biografische vragenlijst................................. 155 4.5.5. Arbeidsproeven, situationele testen en assessment centers...... 156 4.5.5.1. Het rollenspel................................... 157 4.5.5.2. De postbakoefening.............................. 158 4.5.5.3. De presentatieoefening........................... 160 4.5.5.4. Groepsopdrachten............................... 160 4.5.6. De voordelen van een assessment center..................... 162 4.5.7. De nadelen van een assessment center....................... 162 5. Praten werkt.......................................................... 162 HOOFDSTUK 5. SOCIALISATIE........................................................... 165 1. Inleiding............................................................. 165 2. Wat moet de nieuwkomer allemaal leren?................................ 165 3. Stappen in het socialisatieproces........................................ 168 3.1. De voorbereidende fase........................................... 168 3.1.1. Socialisatie door wervings- en selectieprocessen.............. 168 3.1.2. Werknemers voorbereiden op hun eerste dag................. 169 3.2. De accommodatiefase............................................ 170 3.2.1. De eerste werkdagen...................................... 170 Intersentia xi

Human Resource Management in essentie 3.2.2. De nieuwkomerfase....................................... 174 3.2.3. Zingeving en actie in de accommodatiefase.................. 175 3.3. De adaptatiefase................................................. 175 3.3.1. De emotionele-betrokkenheidsfase.......................... 175 3.3.2. Vier uitkomsten van zingeving en actie...................... 176 3.4. Schoolverlaters in een bijzondere rol............................... 178 4. Socialisatie is belangrijk................................................ 179 5. Inspanningen van de werknemer........................................ 180 6. Twee gezichten van socialisatie.......................................... 181 7. De beleidskeuze van de organisatie...................................... 182 7.1. Het continuüm van Jones......................................... 182 7.1.1. Het individuele socialisatiebeleid........................... 184 7.1.2. Het institutionele socialisatiebeleid......................... 186 7.1.2.1. Het institutionele socialisatiebeleid light............ 190 7.1.2.2. Het institutionele socialisatiebeleid plus............. 190 7.1.2.3. Voordelen van het institutionele socialisatiebeleid.... 191 8. De buitenlandse opdracht: een gerelateerd probleem....................... 192 8.1. Expats en inpats................................................. 192 8.2. Expats hebben het moeilijk....................................... 192 8.3. Fases in het aanpassingsproces.................................... 194 HOOFDSTUK 6. PRESTATIEMANAGEMENT.............................................. 197 1. Inleiding............................................................. 197 2. Het belang van doelen................................................. 197 2.1. Uitdagende SMART-doelen....................................... 197 2.2. Doelmechanismen en prestaties................................... 202 2.3. Discretionair gedrag............................................. 203 Job crafting..................................................... 203 2.4. Voorwaarden voor prestaties...................................... 208 2.5. Prestaties beïnvloeden tevredenheid en bereidheid................... 208 2.6. Waarderingssysteem als motivator................................. 209 2.7. Doelacceptatie en feedback....................................... 212 2.7.1. Doelacceptatie............................................ 212 2.7.1.1. Top-down-leiders................................ 212 2.7.1.2. Doelen bepalen in wederzijds overleg............... 213 2.7.2. Doelregulatie............................................. 217 2.7.3. Functioneringsopvolging en feedback....................... 221 2.7.3.1. Functioneringscyclus en -opvolging................ 221 xii Intersentia

Inhoud 2.7.3.2. Opvolging en feedback............................ 223 2.7.3.3. Waarom feedback zo belangrijk is.................. 226 3. Functionerings- en evaluatiegesprekken.................................. 228 3.1. Het functioneringsgesprek........................................ 228 Tips voor een goed functioneringsgesprek.......................... 229 3.2. Evaluatiegesprekken............................................. 231 3.2.1. Het persoonlijk ontwikkelingsplan.......................... 231 3.2.2. Het opstellen van de evaluatie.............................. 232 3.2.2.1. De evaluatiecriteria............................... 232 3.2.2.2. De beoordelaars................................. 233 3.2.3. Gesprekstypes voor het evaluatiegesprek..................... 235 3.2.3.1. De tell-and-sell-methode.......................... 235 3.2.3.2. De tell-and-listen-methode........................ 237 3.2.3.3. De problem solving-methode...................... 238 3.2.4. Andere aandachtspunten.................................. 239 4. Omgaan met vragen (eisen) van medewerkers............................. 240 5. Omgaan met conflicten................................................ 241 5.1. Wat bedoelen we met een conflict?................................. 242 5.2. Is de perfecte wereld wel conflictvrij?............................... 242 5.2.1. Relationele conflicten worden beter vermeden................ 243 5.2.2. Taakgerelateerde conflicten: labo versus realiteit?............. 244 5.3. Stappen in het conflictproces...................................... 245 5.4. Vijf strategieën voor conflicthantering............................. 247 Hoe universeel zijn deze strategieën?............................... 251 5.5. Van intentie naar gedrag.......................................... 253 HOOFDSTUK 7. UITSTROOM VAN MEDEWERKERS...................................... 257 1. Inleiding............................................................. 257 2. Vormen van verloop................................................... 257 3. Ontslagrecht en ontslagmacht........................................... 259 4. Verloop verminderen.................................................. 259 5. Ontslag vergemakkelijken.............................................. 261 6. Het ontslaggesprek.................................................... 264 7. Collectief ontslag...................................................... 266 8. Het lay-off survivor syndrome.......................................... 267 Bijlage: Drie vormen van organisatorisch commitment.......................... 271 Bibliografie............................................................... 273 Intersentia xiii