VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL DE KIKKER BASISSCHOOL KONINGIN BEATRIX Locatie De Kikker Koningin Beatrix Brinnr. 12FF Plaats Nieuwegein Reg.nr. 3355300 Onderzoeksnummer. 7704 + 7705 Datum onderzoek 22 5 2012 Datum vaststelling rapport 28 9 2012 VVE-rapport 7704 + 7705 Onderzoeksdatum: 22-5-2012 Pagina 1 van 8
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. Dit rapport maakt onderdeel uit van de bestandsopname in de gemeente Nieuwegein. In deze gemeente hebben alle voor- en vroegscholen die te maken hebben met VVE een vragenlijst ingevuld waarin zij de stand van zaken op hun (voor)school weergeven. Alle locaties krijgen automatisch een zelfrapportage. Enkele locaties zijn vervolgens bezocht door de Inspectie van het Onderwijs ter verificatie van deze zelfevaluaties. Alle bezochte locaties ontvangen een rapportage met de bevindingen van de Inspectie. Het definitieve rapport wordt gepubliceerd op de website van de Inspectie: www.onderwijsinspectie.nl. De uitkomsten van alle zelfevaluaties en de bevindingen van de Inspectie van het Onderwijs naar aanleiding van de locatiebezoeken worden samengevat in een gemeentelijk rapport. Dit geeft een totaalbeeld weer van VVE in de gemeente Nieuwegein. Dit rapport wordt, als het definitief is vastgesteld, samen met de locatierapporten, gepubliceerd op de website van de Inspectie. Werkwijze onderzoek De Kikker en basisschool Koningin Beatrix zijn een van de (voor)scholen die bezocht zijn door de Inspectie van het Onderwijs. Daarbij hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: 1 groepsbezoek bij peuterspeelzaal De Kikker en 2 groepsbezoeken bij basisschool Koningin Beatrix gesprekken met leidsters en leerkrachten gesprekken met ouders gesprekken met locatieleiding, coördinatie en directie Dit rapport geeft de bevindingen van de Inspectie over de kwaliteit van VVE op deze locatie weer. Inhoud rapport In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Dit rapport is gebaseerd op het VVE-toezichtkader (zie de internetsite van de onderwijsinspectie). VVE-rapport 7704 + 7705 Onderzoeksdatum: 22-5-2012 Pagina 2 van 8
Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. 2. HET TOTAALBEELD Achtergrond Ongeveer in 2003 is de gemeente Nieuwegein gestart met het implementeren en monitoren van het onderwijsachterstandenbeleid. Dit ging gepaard met jaarlijkse verantwoordingsrapportages vanuit de basisschool naar de gemeente waarin zij zich onder andere diende te verantwoorden naar de gemeente over behaalde (taal)resultaten. In 2009 is de gemeentelijke aanpak veranderd. Het onderwijsachterstandenbeleid is overgegaan naar voor- en vroegschoolse educatie (VVE). De subsidies werden vanaf toen ingezet voor de schakelklas en VVE. Na deze overgang lijkt een lacune te zijn ontstaan. Zo is de gemeentelijke monitoring gestopt en de locaties missen de regierol die de gemeente eerder wel had. Daarnaast ontbreken onder andere een definitie van VVE en de criteria wanneer een basisschool een vroegschool is. Bij het nieuwe gemeentelijke achterstandenbeleid (2011-2015) is de NEA (Nieuwegeinse educatieve agenda) opgezet. Ongeveer 2 maanden geleden hebben de betrokkenen een eerste overleg gehad. Mogelijk dat deze groep de regierol van de gemeente weer nieuw leven kan inblazen. Voor- en vroegschoolse educatie op de locaties Basisschool Koningin Beatrix en peuterspeelzaal De Kikker zitten al lange tijd in hetzelfde gebouw en werken op meerdere fronten samen. Niet alles is al formeel geregeld en op schrift vastgesteld, maar in de praktijk vinden de partners elkaar makkelijk en snel. Dat geldt niet alleen voor de leidsters, maar ook voor de zorg aan leerlingen is er gezamenlijk overleg of onderlinge collegiale consultatie. Daarnaast is op beide locaties de uitvoering van het pedagogisch en educatief handelen goed op orde en is de zorg op beide locaties inzichtelijk verwerkt. Op beleidsniveau kan nog veel vastgelegd en geregeld worden zodat voor iedereen duidelijk is wat het uitgangspunt is bij ouderbeleid, de onderlinge taakverdeling en de inhoudelijke afstemming van bijvoorbeeld de pedagogisch en educatieve aanpak. VVE-rapport 7704 + 7705 Onderzoeksdatum: 22-5-2012 Pagina 3 van 8
3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar Nee - A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse - - educatie getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Peuterspeelzaal De Kikker: Piramide, eenmaal per jaar afgewisseld met Puk & Ko Basisschool Koningin Beatrix: Piramide, afgewisseld en aangevuld met diverse andere methoden. A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 - A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 - A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor Twee en een half jaar VVE? A5 Kwaliteit leidsters/leerkrachten A5.2 Alle leidsters/leerkrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) A5.3 Alle leidsters spreken voldoende Nederlands A5.4 Alle leidsters zijn toereikend geschoold (voor het VVEprogramma) 4 4 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 - Zowel de peuterspeelzaal als de basisschool voldoen aan de condities voor voor- en vroegschoolse educatie. De leidsters en leerkrachten zijn in voldoende mate opgeleid en er is voldoende personeel aanwezig om de kinderen de aandacht te geven die ze nodig hebben. Aangezien leidsters en de leerkrachten van beiden locaties opgeleid zijn voor het programma dat zij gebruiken, Piramide, is dit onderdeel goed ontwikkeld. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 2 2 B3 Intake 2 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 3 2 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voor/vroegschool 3 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind Binnen de voor- en vroegschoolse educatie is de oudercomponent van groot belang. De drie bezochte locaties hebben nog geen concreet ouderbeleid opgesteld, gericht op de doelstelling van VVE (B1). De vragen die in dit verband beantwoord dienen te worden zijn: Op welke wijze willen wij dat de ouders actief de ontwikkeling van hun kinderen stimuleren? Welke concrete doelen stellen wij op dit gebied? Wat voor ouders hebben wij? Wat zijn hun mogelijkheden en wensen? Welke activiteiten kunnen wij uitvoeren om onze doelen te bereiken? Dit betekent niet dat er op de locaties geen aandacht voor de ouders is. Met name in de voorschool wordt op diverse manieren geprobeerd om ouders te betrekken bij de activiteiten in de peuterspeelzaal maar ook thuis. Zorgelijk is wel dat ouders van de peuterspeelzaal hebben VVE-rapport 7704 + 7705 Onderzoeksdatum: 22-5-2012 Pagina 4 van 8
aangegeven dat niet alle ouders een intake krijgen waarin uitgebreid aandacht is voor de werkwijze van de voorschool. Dit behoeft aandacht van de peuterspeelzaal. De peuterspeelzaal betrekt ouders door middel van gerichte nieuwsbrieven die handvatten geven om thuis activiteiten te doen of om woordjes te oefenen die aansluiten bij het lopende thema. Ook worden de ouders van de VVE-groep geacht mee te gaan naar allerlei activiteiten rondom het thema. De basisschool doet dit alles in mindere mate. Ouderactiviteiten richten zich in het algemeen op alle ouders en niet specifiek op ouders van doelgroepkinderen. Daarnaast bieden de nieuwsbrieven weinig handvatten voor activiteiten waar de ouders thuis mee verder kunnen. C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 2 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 2 2 De beide locaties werken met een integraal VVE-programma dat voorziet in een samenhangend aanbod voor taal, rekenen, motoriek en sociaal-emotionele ontwikkeling. De beide vroegscholen werken dit uit in jaar-, week- en dagplanningen. De ontwikkeling van taal is daarbij een zichtbaar onderdeel. De registratie van het aanbod en de koppeling aan de verschillende leerlijnen is echter nog niet volledig (C1.2). Zo is niet zichtbaar hoe het aanbod oploopt in moeilijkheidsgraad en waarbij ook voldoende aandacht is voor de verschillen tussen kinderen zowel wat betreft leeftijd als ontwikkelingsniveau. Ook zijn de planningen te weinig doelgericht opgezet. Het aanbod en de activiteiten zijn nu dusdanig algemeen uitgewerkt dat bijvoorbeeld niet zichtbaar is aan welk ontwikkeldoel wordt gewerkt (C1.4). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters/leerkrachten is respectvol C2.2 De leidsters/leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen C2.3 De leidsters/leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke competenties van de kinderen C2.4 De leidsters/leerkrachten tonen respect voor de autonomie van het kind C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spelen taal-uitlokkend Voorschool 3 4 2 3 Vroegschool Het pedagogisch klimaat is op orde op de beide locaties. De inspectie zag tijdens de geobserveerde groepen slechts kleine verschillen. De leidsters van de peuterspeelzaal geven op heldere en positieve wijze aan wat de gedragsgrenzen zijn voor de peuters, maar ze kunnen aan de peuters beter uitleggen hoe en waarom een peuter zich op bepaalde wijze kan of moet gedragen (C2.2). Op de basisschool viel het de inspectie op hoe respectvol de leerkrachten naar de kinderen waren. Ze stonden open voor de opmerkingen, bezwaren en klachten van de kleuters en reageerden daar rustig op. Regelmatig legden ze uit wat de achtergrond van het antwoord was, waardoor voor leerlingen duidelijk was dat een nee vaak niets met het kind zelf te maken had, maar meer met andere oorzaken, zoals de groepsdynamiek of de keuzevrijheid van andere kinderen. De inrichting van de ruimtes was voor de inspectie lastig om te beoordelen. De peuterspeelzaal stond net aan de start van een thema en de echte materialen bleken bij navraag in pannen opgeborgen (passend bij het thema). In eerste instantie was de inspectie niet enthousiast over de inrichting van de ruimtes. De gerichtheid op taal, de echte materialen en aansprekende themahoeken miste de inspectie. In het nagesprek bleek dit een reden te hebben. Vandaar dat de VVE-rapport 7704 + 7705 Onderzoeksdatum: 22-5-2012 Pagina 5 van 8
inspectie dit alsnog heeft gewaardeerd. Zij roept de peuterspeelzaal en de basisschool echter wel op om ten alle tijden de ruimtes taaluitlokkend en ontdekkend in te richten. C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar afgestemd C3.2 Er worden de hele 'dag' effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen C3.4 De leidsters/leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken het spelen en werken C3.5 De leidsters/leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters/leerkrachten met de kinderen is responsief C3.7 De leidsters/leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van de individuele kinderen Voorschool 4 4 4 3 4 4 4 3 Vroegschool De inspectie acht het educatief handelen van zowel de leidsters als de leerkracht op meerdere onderdelen een voorbeeld voor anderen. Zo is er bijzonder veel aandacht voor de taalontwikkeling van de kinderen. De leidsters/leerkrachten laten kinderen veel aan het woord en stimuleren hen ook om het woord te nemen. Daarnaast laten met name de leidsters de peuters ook veel onderling spreken. De leidsters koppelen de peuters steeds aan elkaar zodat zij in gesprek gaan en de leidsters vooral in de begeleidende rol blijven. Op beide locaties waren de activiteiten over het algemeen zo aantrekkelijk dat de kinderen enthousiast meededen en actief bijdroegen aan het spel (C3.2 t/m C3.4). Tot slot waardeert de inspectie de responsiviteit van de leidsters. Met name in de inlooptijd als de peuters met hun ouders binnenkomen zag de inspectie hoe goed de leidsters alle emoties, vertrekperikelen en ruzietjes in de gaten hadden. Het lukte hen ook om hier steeds weer op te reageren, zodat alle peuters begeleid werden (C3.6). D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg 4 4 wanneer de voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra zorg bijhouden De zorg en begeleiding is zowel op de peuterspeelzaal als op de basisschool goed geregeld en zichtbaar in de groepen. Op onderdelen kan de inhoud en doelgerichtheid nog sterker, maar zoals uit bovenstaande tabel blijkt is een goede en gedegen basis aanwezig. De brede zorgketen is helder ingericht. Met name voor de vroegscholen zijn op gemeentelijk niveau structuren (Zorg Advies Teams) ingericht om de zorgvragen die de vroegschool heeft te beantwoorden. Voor de leidsters van de peuterspeelzalen zijn deze er niet, zij moeten hun eigen VVE-rapport 7704 + 7705 Onderzoeksdatum: 22-5-2012 Pagina 6 van 8
weg zoeken in het zorgcircuit. Dit lukt wel, maar het zou te overwegen zijn dit meer structureel te organiseren op wijk- of gemeente-niveau. De school beschikt over een vaste begeleider vanuit het samenwerkingsverband. Deze persoon is ook beschikbaar voor de peuterspeelzaal waardoor de doorgaande lijn en de externe contacten gewaarborgd zijn. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voor- c.q. vroegschool E2 De voor- c.q. vroegschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 2 2 E3 De voor- c.q. vroegschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen E4 De voor- c.q. vroegschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voor- c.q. vroegschool borgt de kwaliteit van haar educatie 2 2 E6 In de kwaliteitszorg van de basisschool wordt ook specifiek naar VVE gekeken - 2 Beide locaties en hun besturen besteden beperkt aandacht aan de kwaliteitszorg rondom de vooren vroegschoolse educatie. Er is coördinatie tussen de voor- en vroegscholen en beide coördinatoren hebben regelmatig overleg. Daarnaast toetsen beide locaties de kinderen met een methode-onafhankelijke toets waardoor de resultaten van de kinderen in beeld zijn. Er zijn echter geen kwaliteitscriteria vastgesteld op basis waarvan er overeenstemming is over wat goede VVE zou moeten inhouden, zowel wat betreft proces als resultaten. Deze criteria ontbreken op alle gebieden, zoals aanbod, educatief en pedagogisch handelen (E2). Ook op gemeentelijk niveau zijn geen kwaliteitscriteria vastgesteld. Dit maakt de locaties afhankelijk van het oordeel van derden en dat is jammer, gezien de mogelijkheden die de locaties afzonderlijk, maar ook gezamenlijk, hebben. Op de basisschool zijn goede kwaliteitssystemen aanwezig die het mogelijk zouden maken om VVE te evalueren en zo gericht aan verbetering te werken. De voorschool zou hiervan kunnen leren. Daarnaast is nu voor geen van de partijen te bepalen of dat wat ze doen voldoende effect heeft. De opbrengsten worden wel gemeten op de scholen, maar er is geen onderscheid tussen wel of geen doelgroepkinderen, wordt ook het rendement niet in kaart gebracht en zijn er geen streefdoelen gesteld. Overigens heeft basisschool Koningin Beatrix direct na het onderzoek actie ondernomen en teksten opgesteld voor in het schoolplan en het zorgplan is aangevuld met VVE. Daarnaast heeft zij de opbrengsten van zogenaamde doelgroepkinderen in kaart gebracht. Dit alles biedt een mooie basis om het VVE meer structureel te betrekken bij het onderwijs van de school. Tot slot gebruikt de peuterspeelzaal een format waarin de locatie informatie verstrekt aan KMN Kind & Ko ten behoeve van het jaarverslag. Dit zou een mooi evaluatie-instrument kunnen zijn, maar hiervoor is de opzet te algemeen van aard en wordt de stand van zaken niet gerelateerd aan vooraf gestelde (kwaliteits)normen. F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool F2 Er is concreet beleid om zoveel mogelijk kinderen te laten doorstromen naar een vroegschool F3 De voor- en vroegschool zorgen voor een warme overdracht F4 Het aanbod van de voor- en de vroegschool zijn op elkaar afgestemd F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de 2 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg op de voor- en vroegschool zijn op elkaar afgestemd VVE-rapport 7704 + 7705 Onderzoeksdatum: 22-5-2012 Pagina 7 van 8
In de praktijk is er al op veel fronten samenwerking tussen de voor- en de vroegschool. De meeste afspraken kunnen echter nog beter op schrift worden gesteld. Op het gebied van het pedagogisch klimaat en het educatief handelen, alsmede op het gebied van ouders is nog weinig afstemming en samenwerking. Dit behoeft nog ontwikkeling. G OPBRENGSTEN VAN VVE G1 De resultaten worden gemeten conform de gemeentelijk afspraken - - G2 De resultaten zijn van voldoende niveau - - G3 Verlengde kleuterperiode - 3 De gemeente Nieuwegein heeft geen afspraken gemaakt over streefdoelen en resultaten. Om deze reden is geen waardering gegeven voor G1 en G2. 4. VERVOLGAFSPRAKEN. Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 7704 + 7705 Onderzoeksdatum: 22-5-2012 Pagina 8 van 8