CD-rom in het boek Mies van den Hemel Met bijdragen van Ingrid La Haye en Wim Schuur Een aanpak voor groep 5-8 Met tips voor toepassing in groep 1-4 Regels opstellen én handhaven, samen met je groep Een gezamenlijk project van Bazalt, HCO, RPCZ en IJsselgroep
Colofon Auteur: Adviezen: Redactie: Fotografie: Mies van den Hemel Dook Kopmels en Ingrid La Haye Bazalt Wouter Mahu (met dank aan Protestants Christelijke/Rooms-Katholieke Basisschool Het Vlot in Vlissingen) Vormgeving, illustraties: Studio groenling, Middelburg Druk: PrintSupport4U, Meppel ISBN: 978-94-6118-193-0 Bazalt Educatieve Uitgaven 3e druk 2014 Bazalt Educatieve Uitgaven 2010 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd of doorgegeven in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van Bazalt. Voor het bestellen van meer exemplaren of informatie over workshops, trainingen en implementatieondersteuning aansluitend bij deze uitgave, kunt u terecht bij een van onderstaande organisaties: Bazalt Postbus 21778 3001 AT Rotterdam T Educatieve Uitgeverij (088) 5570500 Dienstverlening (088) 5570570 E info@bazalt.nl I: www.bazalt.nl HCO Postbus 53509 2505 AM Den Haag T (070) 4482828 E info@hco.nl I: www.hco.nl IJsselgroep Postbus 10257 7301 GG Apeldoorn T: 088 093 10 00 E: info@ijsselgroep.nl I: www.ijsselgroep.nl RPCZ Postbus 351 4380 AJ Vlissingen T (0118) 480800 E info@rpcz.nl I: www.rpcz.nl
Inhoudsopgave Strip 4 Voorwoord 7 Deel 1: Informatief 9 10 redenen om te gaan 10 Meer bouwstenen voor een goede start 12 Hoe een klas een echte groep wordt 15 Goed voorbereid zijn 20 Deel 2: gaan 23 De klassenvergadering 24 Inleiding 24 Planning 25 Overzicht van werkbladen en instructies op de cd-rom 26 Klassenvergadering 1 27 Klassenvergadering 2 33 Klassenvergadering 3 39 Klassenvergadering 4 47 Klassenvergadering 5 53 Deel 3: Suggesties om de aanpak te verankeren 63 De weekevaluatie 64 Oefenen en herhalen van regels 64 De regel van de week 65 Op zoek naar mooie voorbeelden 65 Herinnering aan Verwachtingen 66 Reflectiemiddelen 66 Literatuur 67
De eerste schooldag Welkom allemaal! Dit wordt onze klas. Ik wil dat iedereen daar graag komt De eerste klassenvergadering We ruimen altijd goed op Bedenk... Wat gaat er goed bij ons in de groep? We bedenken leuke spelletjes Wat gaat er goed? Samenspelen Luisteren naar de meester We lachen veel Opruimen Rustig werken We helpen elkaar De tweede klassenvergadering: regels Welke regels hebben we nodig om te zorgen dat het zo goed blijft gaan? Omgaan met elkaar Omgaan met spullen Iets vragen Hoe we beginnen en... Hoe we door de klas lopen 4
Iets aan de meester vragen: Vinger opsteken Kaart met? neerleggen Teamvraag Omgaan met schriften en boeken: Niet mee gooien Op stapels leggen Goed open leggen Rustig aan een ander geven De derde klassenvergadering: hoe gaan we met elkaar om Hoe gaan we om met elkaar? 4 regels: Elkaar respecteren Elkaar helpen Aardig zijn voor elkaar Willen samenwerken Hoe doe je dat dan? De vierde klassenvergadering: contract opstellen De vijfde klassenvergadering: consequenties 4 consequenties: Beter nadenken Sorry zeggen Herstellen Niet mee mogen doen Na de herfstvakantie: 5
De klassenvergadering Inleiding In het eerste hoofdstuk beschreven we 10 redenen om te gaan. In dit hoofdstuk is de focus specifiek gericht op de klassenvergadering als werkvorm. Klassenvergaderingen organiseren is een uitstekende manier om problemen te voorkomen. Klassenvergaderingen komen tegemoet aan behoeftes van leerlingen. Leerlingen krijgen de kans om mee te denken over oplossingen waar iedereen het mee eens kan zijn. De leraar die klassenvergaderingen organiseert zegt daarmee: Dit is niet mijn klas, dit is onze klas en ik wil graag rekening houden met wensen, behoeftes en meningen van mijn leerlingen. Door het gebruik van klassenvergaderingen leren leerlingen om op een verantwoordelijke manier om te gaan met hun behoeftes en hun standpunten. Door klassenvergaderingen te organiseren bereidt de leraar zijn leerlingen op een natuurlijke manier voor op deelname aan een democratische samenleving. Natuurlijk is de leraar de eindverantwoordelijke in de besluitvorming. Dat neemt niet weg dat we leerlingen inspraak kunnen geven en over onderwerpen mee kunnen laten denken die hun aangaan. Het betrekken van leerlingen bij het opstellen van regels en procedures raakt het wezen van de democratie. Het belang van de input van leerlingen hierbij wordt ondersteund door onderzoek en theorie (Curwin en Mendler 1988). Voordelen van klassenvergaderingen Leerlingen leren hoe op een democratische manier te komen tot beslissingen. Leerlingen voelen zich serieus genomen. Leerlingen krijgen een gevoel van controle. Leerlingen nemen verantwoordelijkheid voor beslissingen die ze mede genomen hebben. Leerlingen leren vaardigheden om tot overeenstemming te komen. Leerlingen leren vaardigheden om te plannen en te evalueren. Leerlingen leren sociale vaardigheden in de praktijk. De betrokkenheid bij de groep wordt vergroot. Er ontwikkelt zich een groepsidentiteit. De leraar ervaart steun van de leerlingen. De leraar ervaart minder ordeverstorend gedrag in zijn klas. De leraar ervaart een positief leerklimaat in zijn klas. Coöperatieve klassenvergaderingen De leraar wil dat zijn leerlingen verantwoordelijkheid gaan dragen voor wat er in de groep gebeurt. Die leraar wil de opvattingen en ideeën van al zijn leerlingen kennen. De vergadering wil hij zo organiseren dat iedereen actief en betrokken is. Belangrijk vindt hij het dat zijn leerlingen met elkaar in overleg zijn. Door het coöperatief vormgeven van de klassenvergaderingen met didactische structuren komt hieraan tegemoet. Doelgroep De klassenvergaderingen van, uitgewerkt in dit hoofdstuk, zijn oorspronkelijk ontwikkeld voor de groepen 5-8. Leraren van de groepen 1-4 die het van harte eens zijn met de 10 redenen om te gaan (hoofdstuk 1) zijn de mening toegedaan dat jongere kinderen dit ook kunnen, mits aangepast. Voor toepassing in de groepen 1-4 zijn per vergadering tips opgenomen onder het kopje Jongere kinderen kunnen dit ook. Wat ik merk is dat de leerlingen ook op andere momenten meer mee denken. Leraar groep 5/6 24
Opbouw klassenvergaderingen De klassenvergaderingen van kennen een vaste opbouw en structuur: 1. De voorbereiding De leraar bereidt zich voor door enerzijds natuurlijk de benodigdheden klaar te hebben en anderzijds door zich goed bewust te zijn van waarom hij dit belangrijk vindt. 2. De introductie De leraar introduceert het onderwerp en de opbouw van de klassenvergadering bij de leerlingen. Daarbij kan gebruik gemaakt worden van de dia s op de cd-rom. 3. Interactieve uitwisseling van ideeën tussen leerlingen De leerlingen werken coöperatief in tweetallen en in viertallen. Dit op zo n manier dat iedereen een gelijke bijdrage levert aan de gestelde opdracht. 4. Groepsoverzicht/standpunt Doel van de laatste fase is steeds duidelijk te hebben hoe de hele groep erover denkt. Afhankelijk van het onderwerp van de vergadering kan dit uitgedrukt worden in een teamwerkstuk, een groepsbesluit, een contract. Planning Samen met uw leerlingen de toon zetten voor de gang van zaken in de groep vraagt de intentie en inzet om in het begin van het schooljaar tijd te investeren in klassenvergaderingen. Komen tot regels en routines waar iedereen achter staat, gaat gepaard met veel interactie en input van de groep. Week Klassenvergadering Resultaat 1 Nr. 1: Wat gaat er goed bij ons in de groep? Weten wat er goed gaat en hoe dat komt. Weten wat er beter kan. Zichtbaar op posters. 2 Nr. 2: Regels om de gang van zaken goed te laten verlopen. Er zijn regels en afspraken. De noodzaak daarvan is duidelijk voor iedereen. Gewenst gedrag is duidelijk. 3 Nr. 3: Hoe gaan we met elkaar om? Er zijn regels en afspraken. De noodzaak daarvan is duidelijk voor iedereen. Gewenst gedrag is duidelijk. 4 Nr. 4: Contract opstellen Leerlingen nemen verantwoordelijkheid voor afspraken. Zichtbaar op contract. 5 Nr. 5: Consequenties Begrip consequenties is bekend. Duidelijk is waarom dat soms nodig is. Type consequenties zijn bekend. Procedure voor toepassing van consequenties is helder. 25
Klassenvergadering 1 Wat gaat er goed bij ons in de groep? 27
Klassenvergadering 1 Wat gaat er goed bij ons in de groep? Waar gaat het over? Wanneer doen? Hoe lang? Wat gaat er goed bij ons in de groep Tweede schoolweek 35 minuten (+ later 30 minuten Team Werkstuk) Waarom?...We weten dat kinderen die verbondenheid ervaren het beter doen. In een klimaat waar je je verbonden voelt ga je beseffen dat je ertoe doet en daaruit put je groeikracht... (Blum,R.W en Rinehart, M. 1998). Dat vinden we de moeite waard om aandacht aan te besteden. De leerlingen hebben elkaar na de vakantie opnieuw leren kennen. Het is weer even wennen. Sommigen zijn vol verwachting van wat er allemaal komen gaat, anderen zijn wat afwachtend. Heel geleidelijk zijn er interactiepatronen aan het ontstaan en groeit de verbondenheid. Resultaat Duidelijkheid over wat er allemaal al goed gaat in deze groep. De aandacht van de leerlingen wordt gericht op alles wat er allemaal al goed gaat, waar ze zich prettig bij voelen. De leerlingen weten hoe het komt dat het goed gaat. Ze kunnen aangeven hoe het komt dat het goed gaat, wat hun eigen bijdrage daaraan is. De leerlingen weten wat er nog beter kan en hebben ideeën over hoe daar voor te zorgen. Voorbereiding Voor meer informatie over goed voorbereid zijn verwijzen we naar deel 1, Goed voorbereid zijn (pagina 20). Zorg dat de leerlingen in groepjes van vier zitten. Zorg ervoor dat de leerlingen en u vertrouwd zijn met de didactische structuren waarmee de klassenvergadering is opgebouwd. -- TweeVergelijk -- Doe mee & Vertel -- Genummerde Koppen Bij Elkaar 28
Opbouw van deze vergadering 1. Introductie. 2. Inventariseren wat er allemaal goed gaat in de groep met behulp van de didactische structuren: -- TweeVergelijk -- Doe Mee & Vertel 3. Team Werkstuk: Wat goed gaat in beeld gebracht. -- Genummerde Koppen Bij Elkaar Wat heb je nodig? Voor stap 1, De introductie: Dia 1: De opbouw van klassenvergadering 1 Voor stap 2, De inventarisatie: Dia 2: De stappen van de didactische structuur TweeVergelijk Dia 3: De stappen van de didactische structuur Doe Mee & Vertel Werkblad TweeVergelijk Voor stap 3, Het Team Werkstuk: A3 papier Stiften en/of verf Dia 4: De stappen van de didactische structuur Genummerde Koppen Bij Elkaar Gebruik Werkblad TweeVergelijk op de cd-rom 29
Klassenvergadering 1 De vergadering: Ad 1: Introductie van de klassenvergadering (5 minuten) Introduceer in uw eigen woorden onderstaande essentie: Dit is niet mijn klas, dit is onze klas. Ik wil dat onze klas een plaats is waar iedereen zich op zijn gemak voelt, waar iedereen graag komt. We zijn nu ruim een week weer op school. Ik ben benieuwd hoe jullie het vinden in deze klas. Dat wil ik heel graag van jullie weten. Waar ben je tevreden over? Waardoor voel je je prettig hier? Ik vind dat er heel veel goed gaat in onze klas. Ik zie bijvoorbeeld leerlingen die elkaar helpen en leerlingen die iets aardigs zeggen. In deze vergadering wil ik van jullie te weten komen wat er allemaal goed gaat. Dat doen we zo: Introduceer op het (digi)bord: De opbouw van de vergadering: dia 1. Ad 2: Inventariseren Wat gaat er goed bij ons in de groep? Instructie opdracht aan groepjes van vier leerlingen Introduceer op het (digi)bord: De stappen van TweeVergelijk: dia 2. Demonstreer de stappen samen met een leerling. Elk groepje van vier wordt verdeeld in twee tweetallen. Regel efficiënt dat elk tweetal één werkblad krijgt (zie ). DenkTijd (30 seconden) Ieder kind krijgt de tijd om na te denken over wat er goed gaat en waardoor dat komt. TweeVergelijk (15 minuten) Stappen 1. Wat gaat er allemaal goed in onze groep en hoe komt het dat het goed gaat? (2 minuten) Bedenk met zijn tweeën wat er allemaal goed gaat in onze groep en hoe dat komt. Bijvoorbeeld: We kunnen s morgens goed beginnen omdat we rustig binnen komen. De boekenkast is netjes omdat we de boeken steeds terug zetten. We hebben het leuk op het plein omdat iedereen mee mag doen enzovoort. 2. Noteer (in steekwoorden) om de beurt iets wat goed gaat (5 minuten) Schrijf wat je bedenkt kort op. Tweetallen bedenken antwoorden en werken samen op één blaadje: Leerling A schrijft een bedacht antwoord op en geeft daarna de lijst aan leerling B. Leerling B schrijft ook een bedacht antwoord op en geeft daarna de lijst weer terug aan leerling A, enzovoort. 3. Twee tweetallen vergelijken (5 minuten) Na 5 minuten vraagt de leraar om aandacht en laat de twee tweetallen uit een team van vier leerlingen de antwoorden als volgt vergelijken: (demonstreer met een leerling) Eerst noemt een leerling van het ene tweetal iets van hun lijst. Heeft het andere tweetal het ook dan vinken ze het af. Hebben ze het niet en zijn ze het er mee eens dan schrijven ze het erbij. Daarna noemt een leerling van het andere tweetal iets van hun lijst enzovoort. Ze gaan zo verder tot er niets meer te noemen valt. Zo ontstaat er per groepje van vier leerlingen een gezamenlijke lijst van wat er goed gaat. 30
4. Bedenk dan samen nog meer ideeën (3 minuten) Na 5 minuten vraagt de leraar om aandacht met een StilteTeken en geeft nu de opdracht aan de leerlingen om na de vergelijking met z n vieren nog meer ideeën bedenken. Check voordat begonnen wordt of alles duidelijk is. Geef indien nodig ter plekke nog toelichting (laat niet de hele groep wachten). De tijd is een indicatie. Doe Mee & Vertel (15 minuten) Introduceer op het (digi)bord: De stappen van Doe Mee & Vertel: dia 3. Demonstreer de stappen samen met een team. Stappen 1. Alle teams hebben hun lijst die tijdens de vorige activiteit TweeVergelijk tot stand is gekomen. 2. De leraar kiest een team uit, dat als eerste antwoord geeft op de vraag Wat gaat er goed bij ons in de groep? De leerling die namens het team antwoordt, is degene met het langste haar (de grootste voeten, langste naam of iets dergelijks). Met de klok mee is vervolgens het volgende team aan de beurt. Ook daar antwoordt de leerling met het langste haar enzovoort. 3. De andere teams kijken steeds op hun eigen lijst: vinken af, of voegen toe. 4. Een team gaat zitten als alle punten van hun lijst afgevinkt zijn. De leraar of een leerling noteert alle antwoorden op het (digi)bord. Van alles wat genoemd wordt, ontstaat nu een lijst van de hele groep. De leraar maakt daarvan later een lijst: Dit gaat goed in onze groep! Ad 3: Team Werkstukken Wat gaat er goed bij ons in de groep? (kan ook op een later tijdstip) De leraar bespreekt de lijst. Er gaan al heel veel dingen goed in onze groep. Elk team kiest één van de dingen van de lijst uit om daarover een poster te maken. Dat doen we als volgt: Introduceer op het (digi)bord: De stappen van Genummerde Koppen Bij Elkaar: dia 4. Demonstreer de stappen samen met een team. Genummerde Koppen Bij Elkaar (5 minuten) Stappen 1. De leraar laat de lijst zien en geeft de opdracht: Bedenk drie dingen van de lijst waarover jullie een poster willen maken. 2. De leerlingen van een team steken de koppen bij elkaar om te overleggen. Daarbij komen ze van hun stoel. Ze zorgen dat iedereen hetzelfde antwoord kan geven. 3. Dan gaan ze weer zitten. 4. De leraar wijst een team aan. 5. De leerling met de grootste voeten (of iets dergelijks) noemt één van de drie dingen die zijn team bedacht heeft. 6. De leraar zorgt zo dat elk team tot een keuze komt. Team Werkstuk (30 minuten) Stappen 1. Elk team maakt van een van de items op de Wat gaat er goed bij ons in de groep lijst een poster. 2. Presenteren aan elkaar. 3. Ophangen in de klas. De leerlingen zaten direct op het goede spoor, ze werkten in groepjes met een eigen taak en rolverdeling en iedereen kon meedenken/meepraten. Leraar groep 6 31
Alleen positieve zaken worden benoemd als uitgangspunt. Klassenvergadering 1 En verder... Leraar groep 8 Tips van gebruikers Soms vragen leerlingen of we het ook niet moeten hebben over wat niet goed gaat in de groep. Om te zorgen dat niet alle aandacht gericht wordt op wat er niet goed gaat, maak ik daar direct Wat kan er beter? van. In dat geval geef ik aan dat we daar in een volgende vergadering op terug komen. Mijn ervaring is dat de leerlingen bij de formulering Wat kan er beter? sneller na gaan denken over mogelijke oplossingen. In klassenvergadering 2 en 3 komen we daar dan op terug. Het demonstreren van de stappen van de didactische werkvormen met een tweetal of een team werkt veel beter dan alleen verbaal instructie geven. Om te zorgen dat er echt wat van terecht komt, moet je de klassenvergaderingen vooraf goed inplannen. Jongere kinderen kunnen dit ook Belangrijk is om bewust te blijven van wat we willen bereiken. Dat is vooral de aandacht richten op wat er goed gaat. In een groep 3 lukte het met deze aanpassingen prima: Er wordt gestart met de hele groep. Samen worden eerst een paar voorbeelden bedacht. De leerlingen komen vaak eerst vooral met voorbeelden op het gebied van rekenen en lezen. Door wat bij te sturen komen de procesvoorbeelden wel los. Bijvoorbeeld: We lopen rustig naar onze plaats. De didactische structuur TweeVergelijk vervangen door TweePraat: dia 5. TweePraat: De leerlingen werken in tweetallen. Wat gaat er goed bij ons in de klas? 1. DenkTijd (30 seconden) 2. Om de beurt noemen de leerlingen iets aan elkaar Doe Mee & Vertel aangepast: 1. Om de beurt mogen de tweetallen iets opnoemen van wat ze bedacht hebben. 2. De leraar noteert. Elk tweetal maakt een tekening over iets wat ze bedacht hebben. De tekeningen worden in de klas opgehangen. Deze werkwijze spreekt mij aan omdat je kinderen erbij betrekt. Je bent bezig met preventie en kijkt op een positieve manier naar kinderen. Leraar groep 1-2 32
De uitgave bestellen? De uitgave is te bestellen via onze webwinkel. Vanaf 20,- gratis verzending - anders 1,99 Bestellen vanuit België? Abimo is onze distributeur in Vlaanderen. www.abimo.net In de praktijk aan de slag? Wij kunnen u daarbij helpen! De Bazalt Academie biedt opleidingen voor onderwijsprofessionals die direct aan de slag willen met nieuw opgedane kennis en inzichten: www.bazalt.nl/academie. Uiteraard verzorgen wij ook trainingen, coaching en implementatietrajecten op maat! Meer informatie: info@bazalt.nl. Wilt u meer previews ontvangen meldt u dan aan voor de wekelijkse e-mailing. aanmelden