De macho en het muurbloempje

Transcriptie

1 Onderwijsbehoefte Zorgverbreding Team De macho en het muurbloempje Tamara Wally Over de auteur Tamara Wally, MSc. is onderwijs- en ontwikkelingspsycholoog. Zij is werkzaam bij de CED- Groep. Zij geeft trainingen en publiceert diverse boeken en artikelen waarin het denken vanuit onderwijsbehoeften centraal staat. Jarno is een vrolijke jongen. Hij is altijd in voor een praatje en stapt gemakkelijk op anderen af. Hij zit nog maar een paar maanden op zijn nieuwe school en hij lijkt geen moeite te hebben om zich thuis te voelen tussen zijn klasgenoten. Er is altijd wel iemand die met hem speelt. Toch is het vreemd dat Jarno nauwelijks echt vrienden lijkt te maken. Ook Meriem heeft nauwelijks vrienden. In haar gedrag naar anderen toe is zij juist het tegenovergestelde van Jarno. Meriem is stil en verlegen. Ze wacht altijd af totdat andere kinderen haar vragen mee te spelen. En als niemand dat doet, kijkt zij toe vanaf de zijkant van het plein. Serie In Praxisbulletin 7 (maart 2013) verscheen het artikel Wat heeft dit kind nodig? over het denken vanuit onderwijsbehoeften. Het vervolg daarop is deze serie van drie artikelen waarin we ingaan op veelvoorkomende specifieke onderwijsbehoeften. Aflevering 3: De macho en het muurbloempje 9

2 Soms heeft een kind een zetje nodig om de volgende stap in zijn sociale ontwikkeling te maken Moeite met contact Niet alle kinderen maken even gemakkelijk en op dezelfde manier contact met anderen. Er zijn veel gedragsmanieren die hierbij kunnen opvallen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een kind teruggetrokken en verlegen is, ook al kent hij zijn klasgenoten goed. Dat kan voorkomen als een kind niet goed weet op welke manier hij contact moet maken, of als hij bang is om door anderen te worden afgewezen. Een kind kan ook juist te veel aanwezig zijn in de omgang met anderen. Constant aan het woord zijn, steeds de baas spelen of te weinig afstemmen op de ander kan tot negatieve reacties van andere kinderen leiden. Wanneer dat lang aanhoudt, vinden zij het op den duur minder leuk om met hun drukke klasgenoot samen te werken of te spelen. Het kan ook voorkomen dat een kind niet opvalt in de manier waarop hij met andere kinderen omgaat, maar dat juist het contact met volwassenen moeizaam verloopt. Hij gedraagt zich bijvoorbeeld distantieloos en is brutaal. Of hij is juist heel verlegen en durft niet om hulp te vragen. Als dat langere tijd aanhoudt, kan dat negatieve gevolgen hebben voor het leerproces en de didactische resultaten van dat kind. Zetje nodig Problemen in de omgang met anderen kunnen verschillende oorzaken hebben. In sommige gevallen hangen ze samen met de aanwezigheid van een stoornis. Zo kunnen kinderen met autisme of ADHD moeite hebben om tijdens een gesprek rekening te houden met de ander. Kinderen met ADHD of ODD kunnen de neiging hebben om de bedoelingen van een ander negatief te interpreteren, waardoor ze boos of brutaal reageren. Kinderen met een angststoornis kunnen juist zeer teruggetrokken gedrag laten zien. Maar het hoeft lang niet altijd zo te zijn dat er sprake is van een stoornis. Het kan ook voorkomen dat een kind (tijdelijk) wat meer moeite heeft met contact maken, zonder dat er op andere ontwikkelingsgebieden iets aan de hand is. Hij heeft dan een zetje nodig om de volgende stap in zijn sociale ontwikkeling te maken. Jarno en Meriem (1) Tijdens de pauze kijkt juf Frances eens goed naar de manier waarop Jarno met andere kinderen speelt. Ze ziet dat hij probeert een aantal kinderen enthousiast te krijgen om een zelf bedacht spelletje met hem te doen. Geen van zijn klasgenootjes wil met hem spelen. Maar na wat drammen weet hij er toch drie te overtuigen. Tijdens het spelen neemt Jarno constant de leiding en geeft de andere drie weinig ruimte voor hun ideeën. Een van de kinderen met wie Jarno speelt, is Meriem. Ze stond in haar eentje tegen de muur geleund te kijken naar een paar kletsende meiden uit haar klas, toen Jarno haar kwam vragen of ze met hem wilde spelen. Ze knikte. Daarna liep ze wat achter hem aan, terwijl Jarno andere kinderen aansprak. Terwijl Jarno met ze praatte, bleef Meriem een meter verderop staan. Nu ze meedoet met het spel, doet ze zwijgend wat Jarno zegt. Ze lacht als de twee andere 10 De macho en het muurbloempje Onderwijsbehoefte Zorgverbreding

3 klasgenootjes een grapje maken. Ze glimlacht en geeft zachtjes antwoord wanneer ze haar wat vragen. Het spel van de vier duurt niet lang. Na tien minuten lopen twee kinderen samen weg. Ze hebben ruzie gekregen met Jarno, die steeds zijn zin wilde doordrijven. Jarno haalt zijn schouders op en loopt naar een ander groepje kinderen toe. Meriem blijft in haar eentje achter. Behoefte benoemen Wanneer een kind het lastig vindt om op een gepaste manier met anderen om te gaan, kan dit op den duur leiden tot problemen bij het opbouwen en onderhouden van (vriendschappelijke) relaties. Het is daarom belangrijk om problemen op dit gebied op tijd te signaleren. Probeer duidelijk te krijgen wat een kind precies nodig heeft om op een gepaste manier contact te kunnen maken en relaties aan te kunnen gaan. Door hulp te bieden die nauw op deze behoeften aansluit, kunt u een kind verder helpen in zijn sociale ontwikkeling. Gericht observeren en het gedrag bespreken met een collega, met de ouders van het kind en met het kind zelf, kunnen helpen om het gedrag beter in kaart te brengen. Dat geeft vaak aanknopingspunten om de juiste onderwijsbehoefte te benoemen. Jarno en Meriem (2) Tijdens een gesprekje tussen een aantal kinderen vangt juf Frances op dat ze het vervelend vinden om met Jarno om te gaan. Ze vinden hem opdringerig en bazig. Dat verklaart wellicht waarom hij zo weinig echte vrienden maakt. Over Meriem zeggen ze dat ze veel te afwachtend is. Haar klasgenoten vinden haar erg aardig, maar ze zijn het zat om haar altijd maar te moeten vragen of ze mee wil doen. Wanneer juf Frances Jarno tijdens het samenwerken weer de leiding ziet nemen, spreekt ze hem hier na de les op aan. Jarno lijkt zich niet bewust van de rol die hij steeds weer aanneemt. 11

4 Problemen met contact maken kunnen voortkomen uit een gebrek aan inlevingsvermogen Ook met Meriem heeft de juf een kort gesprek. Meriem zegt dat ze graag met andere kinderen wil spelen. Ze vindt het vervelend dat ze zo verlegen is. Ze vertelt dat ze niet echt op andere kinderen durft af te stappen, omdat ze niet goed weet wat ze dan moet zeggen. Juf Frances bedenkt dat hoewel het gedrag van Jarno en Meriem nogal verschilt beide kinderen moeite hebben met contact maken. Ze denkt dat ze behoefte hebben aan begeleiding hierbij. Begeleiding bieden Onderwijsbehoeften zijn over het algemeen nogal abstract geformuleerd. Zo ook de behoefte aan begeleiding bij het maken van contact. Het is niet direct duidelijk wat u als leerkracht zou kunnen doen tijdens de les om aan deze behoefte tegemoet te komen. Daarvoor is het nodig om een aanpak te formuleren. Die geeft in concrete bewoordingen weer hoe u een kind kunt helpen. Er zijn verschillende aanpakken mogelijk. Ze staan hieronder op een rij. Voor welke u kiest, is afhankelijk van uw eigen voorkeuren en van de mogelijkheden binnen uw school. U kunt bijvoorbeeld een SoVa-leerkracht of een onderwijsassistent inschakelen om zo met kleinere groepjes te oefenen. Stimuleer contact Plan momenten in waarop kinderen met elkaar moeten samenwerken, of waarop ze in tweetallen met elkaar moeten spelen. Kinderen die het lastig vinden om uit zichzelf contact te maken, zijn van deze momenten afhankelijk om hun sociale vaardigheden te oefenen. Stel tijdens deze momenten een positief verloop van het contact als doel; laat het didactische doel even achterwege. Bespreek situaties voor waarbij een kind moet samenwerken of spelen Geef van tevoren aan dat er een moment komt waarop een kind iets met een ander moet doen. Vraag of hij in een klein groepje wil, of liever met één ander kind. Bespreek stap voor stap hoe het werken of spelen kan verlopen en wat het kind kan doen. Benoem ook verschillende belangrijke vaardigheden, zoals delen, de leiding nemen, naar de ander luisteren en afspraken maken. Bespreek hoe het kind daarmee om zal gaan. Bespreek de mogelijke reacties van anderen Problemen met contact maken kunnen voortkomen uit een gebrek aan inlevingsvermogen. Kinderen die zich onvoldoende Doel bereikt? Aanpak Onderwijsbehoefte Gedrag Denken vanuit onderwijsbehoeften. 12 De macho en het muurbloempje Onderwijsbehoefte Zorgverbreding

5 inleven in anderen, staan soms helemaal niet stil bij hoe hun gedrag op een ander kan overkomen. Het is belangrijk om dit te bespreken, zodat kinderen zich hier bewust van worden. Anderzijds kan het zijn dat een kind zich wel voldoende kan inleven, maar van tevoren altijd negatieve reacties op zijn gedrag verwacht. Zorg er in dat geval voor dat het kind zich ervan bewust wordt dat anderen ook positief op hem kunnen reageren. Bespreek situaties na Laat een kind na afloop van het werken of spelen vertellen hoe het is gegaan. Vraag hem waar hij tevreden over was en wat er minder goed ging. Hoe zou hij dit een volgende keer aanpakken? Oefen in rollenspellen Vraag een kind wat hij lastige situaties vindt in de omgang met anderen. Oefen deze in een rollenspel. Doe dit in een veilige omgeving, dus liever op een apart moment buiten de klas dan voor de groep tijdens de SoVa-les. Betrek hierbij eventueel een klasgenoot bij wie de leerling zich op zijn gemak voelt. Oefen ook gemakkelijkere situaties, zodat een kind succeservaringen kan opdoen. De organisatie van de aanpak klassikaal, in kleine groepjes of individueel is afhankelijk van de samenstelling van de groep. Wanneer er meerdere kinderen in de groep zijn die baat kunnen hebben bij begeleiding bij het contact maken, kan het praktisch zijn om dit als onderwerp tijdens de SoVa-lessen te bespreken of terug te laten komen. Jarno en Meriem (3) Juf Frances heeft tijdens een aantal SoValessen vaardigheden besproken die belangrijk zijn bij het samen spelen. In kleine groepjes hebben de kinderen de vaardigheden geoefend in rollenspellen. Met Jarno en Meriem heeft ze hierover een aantal individuele gesprekjes gehad. Jarno wordt zich steeds bewuster van zijn gedrag naar anderen toe, maar hij vindt het nog lastig om de geleerde vaardigheden toe te passen. Juf Frances bespreekt dit daarom vaak nog even met Jarno voorafgaand aan de pauze. En Meriem begint al iets minder onzeker te worden. Ze neemt steeds vaker het initiatief tot contact tijdens vrije speelmomenten. Tot slot Op een gepaste manier contact kunnen en durven maken is essentieel voor de sociale ontwikkeling van kinderen. Er kunnen verschillende oorzaken zijn waardoor de omgang met anderen voor sommige kinderen niet als vanzelf verloopt. Daarom is het belangrijk om problemen op tijd te signaleren en kinderen de begeleiding te bieden die zij nodig hebben. Want behoefte aan contact, dat hebben we allemaal. 13