Gezondheid en welzijn van volwassenen en senioren in Zuid-Holland West Resultaten van het Gezondheidsonderzoek 2012 Ondersteuning Beperkingen Sociale activiteiten Mantelzorg Gezondheidsonderzoek Eenzaamheid Steunpunten Vallen Angst en depressie Huiselijk geweld Kwetsbaarheid Ervaren gezondheid Opvoeding van kinderen Aandoeningen Leefstijl Overgewicht Bewegen Zuid-Holland West Roken Druggebruik Binnenmilieu Discriminatie Werk Homoseksualiteit Woonomgeving Rondkomen Schulden Belemmeringen Alcoholgebruik Vrijwilligerswerk
Gezondheidsonderzoek 2012, GGD Zuid-Holland West, factsheet regio Zuid-Holland West Achtergrond en onderzoeksopzet Inleiding Op basis van de Wet Publieke Gezondheid draagt de GGD Zuid-Holland West zorg voor het verwerven van inzicht in de gezondheid van de bevolking in de regio. Eén van de manieren waarop zij dit doet is door iedere vier jaar een gezondheidsenquête uit te voeren bij verschillende groepen inwoners, te weten kinderen (0 t/m 11 jaar), jongeren (12 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en senioren (65 jaar en ouder). In het najaar van 2012 heeft de GGD Zuid-Holland West een gezondheidsonderzoek uitgevoerd onder de laatste twee groepen. Doel van het onderzoek Het doel van het Gezondheidsonderzoek 2012 is actueel inzicht te krijgen in de gezondheid, het zorggebruik en de zorgbehoefte van de inwoners in het werkgebied van de GGD Zuid-Holland West. De gegevens uit het onderzoek vormen een belangrijke basis voor de ontwikkeling van het lokale gezondheidsbeleid en het organiseren van activiteiten om de gezondheid en het welzijn van inwoners te verbeteren. Landelijke harmonisatie Voor het eerst hebben alle GGD en in Nederland tegelijkertijd en op dezelfde manier een gezondheidsonderzoek uitgevoerd. Hierbij werd samengewerkt met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In een landelijk harmonisatietraject zijn de onderzoeksopzet en vraagstellingen op elkaar afgestemd. Onderzoeksopzet Het onderzoek is uitgevoerd met behulp van een vragenlijst die schriftelijk of via internet kon worden ingevuld. Om deelnemers voor het onderzoek te selecteren heeft het CBS per gemeente een aselecte steekproef getrokken uit de gemeentelijke basisadministratie (GBA). De steekproef is zo getrokken dat in elke gemeente door minimaal 1% van de volwassenen van 19 t/m 64 jaar en door minimaal 6% van de senioren van 65 jaar en ouder een vragenlijst zou worden ingevuld. Om voor iedere gemeente afzonderlijk gegevens te kunnen presenteren is in de kleinere gemeenten 1 de steekproef opgehoogd. In alle gemeenten is het aantal 85-plussers dat is aangeschreven voor het onderzoek opgehoogd om betrouwbare uitspraken te kunnen doen voor deze leeftijdsgroep. In de gemeente Zoetermeer is, op verzoek van de gemeente, in een viertal wijken/buurten een grotere steekproef getrokken voor aanvullende analyses op wijkniveau. Mensen die in instellingen wonen, zoals verzorgings- en verpleeghuizen, GGZ-instellingen of instellingen voor verstandelijk beperkten zijn uitgesloten van deelname. In totaal kregen de mensen in de steekproef drie maal een uitnodiging. De methode verschilde tussen 19-64- jarigen en 65-plussers. 19-64-jarigen kregen eerst twee maal een inlogcode om de vragenlijst op internet in te vullen en bij de derde uitnodiging een papieren vragenlijst. 65-plussers ontvingen bij de eerste twee uitnodigingen een papieren vragenlijst, en bij de laatste alleen een inlogcode. Tussen de opeenvolgende uitnodigingen zaten steeds vier weken. Vragenlijst De vragenlijst bestond uit een aantal onderdelen. Allereerst is, in het landelijke harmonisatietraject, een basisvragenset vastgesteld die door het CBS werd opgenomen in de Gezondheidsenquête en door de GGD en in het Gezondheidsonderzoek (vragenset CBS-GGD). Daarnaast is een tweede vragenset 1 Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Wassenaar en bij 19-64-jarigen ook Rijswijk 2
Gezondheidsonderzoek 2012, GGD Zuid-Holland West, factsheet regio Zuid-Holland West vastgesteld die door alle GGD en is opgenomen maar niet door het CBS (vragenset GGD) 2. Tenslotte konden GGD en zelf regionale vragen toevoegen (vragenset regionaal). De onderwerpen voor deze regionale vragenset zijn vastgesteld in overleg met gemeenten en experts uit het veld van de publieke gezondheid. De vragenlijst bevat vragen over lichamelijke en psychosociale gezondheid, leefstijl, participatie, beperkingen, informatie en ondersteuning, kwetsbare senioren, het geven van mantelzorg, de opvoeding van kinderen, samenleven en woonomgeving. Sommige onderwerpen zijn nagevraagd bij de totale groep van 19 jaar en ouder, andere alleen bij de groep van 19 t/m 64 jaar of 65+. Naast de onderwerpen uit de vragenlijst is door het CBS informatie aan het onderzoek toegevoegd over geslacht, leeftijd, etniciteit en inkomen. Respons Op 1 januari 2012 woonden in de regio Zuid-Holland West 536.471 volwassenen van 19 jaar en ouder. In het najaar van 2012 hebben 21.987 van hen een uitnodiging voor het Gezondheidsonderzoek ontvangen. Uiteindelijk hebben 11.876 mensen een vragenlijst ingevuld die van voldoende kwaliteit was om te verwerken. De totale respons van het onderzoek komt daarmee op 54% (bij 19-64-jarigen 44% en bij 65- plussers 65%). In vergelijking met eerdere onderzoeken is de respons bij 19-64-jarigen flink gedaald, bij 65- plussers is de respons nauwelijks veranderd (figuur 1). 80% 70% 60% 50% 40% 30% volwassenen (19-64) senioren (65+) 20% 10% 0% 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Figuur 1. Respons bij onderzoeken van de GGD Zuid-Holland West. Bijna een derde van de respondenten (30%) heeft de vragenlijst ingevuld op internet en de rest heeft gebruik gemaakt van de papieren vragenlijst. De respons verschilt aanzienlijk tussen gemeenten (tabel 1). In de gemeenten Midden-Delfland en Westland is de respons het hoogst (60%), in Delft, Wassenaar en Zoetermeer het st (51%). De respons is relatief onder mannen en in de leeftijdsgroepen 19 t/m 49 jaar en 85+. Onder autochtonen is de respons het hoogst (57%), en onder allochtonen met een niet-westerse herkomst het st, met name bij de tweede generatie (24%). 3 2 De basisset CBS-GGD bevat vragen over ervaren gezondheid, chronische aandoeningen, alcholgebruik, roken, bewegen, overgewicht, functionele beperkingen en mantelzorg geven. De vragenset GGD bevat vragen over angst en depressie, eenzaamheid en huiselijk geweld. 3 Westers allochtoon: herkomstgroepering in een van de landen in Europa (excl. Turkije), Noord-Amerika, Oceanië, Indonesië of Japan. Niet-westers allochtoon: herkomstgroepering in een van de landen in Afrika, Latijns-Amerika, Azië (excl. Indonesië en Japan) of Turkije. Een allochtoon van de eerste generatie is zelf in het buitenland geboren, een allochtoon van de tweede generatie is zelf in Nederland geboren (bron: CBS-StatLine). 3
Gezondheidsonderzoek 2012, GGD Zuid-Holland West, factsheet regio Zuid-Holland West Tabel 1. Respons per gemeente, geslacht en leeftijdscategorie. Verstuurd (aantal) Retour (aantal) Respons (%) Totaal 21.987 11.876 54% Gemeente Delft 2.707 1.380 51% Leidschendam-Voorburg 2.402 1.374 57% Midden-Delfland 1.557 932 60% Pijnacker-Nootdorp 1.609 905 56% Rijswijk 1.890 1.019 54% Wassenaar 1.536 781 51% Westland 2.851 1.712 60% Zoetermeer 7.435 3.773 51% Geslacht 1 Mannen 10.086 5.229 52% Vrouwen 11.893 6.647 56% Leeftijdscategorie 1 19 t/m 34 jaar 3.346 1.207 36% 35 t/m 49 jaar 3.933 1.609 41% 50 t/m 64 jaar 3.991 2.156 54% 65 t/m 74 jaar 5.240 3.566 68% 75 t/m 84 jaar 2.853 1.896 66% 85 jaar en ouder 2.613 1.442 55% Etniciteit 1 Allochtoon 17.352 9.878 57% Westers allochtoon, 1 e generatie 1.382 702 51% Westers allochtoon, 2 e generatie 1.160 604 52% Niet-westers allochtoon, 1 e generatie 1.719 605 35% Niet-westers allochtoon, 2 e generatie 363 87 24% 1: bij 8 mensen is het geslacht onbekend, bij 11 mensen de leeftijd. Weging en representativiteit Zoals in het bovenstaande al genoemd is, varieerde de respons op het onderzoek tussen groepen (bijvoorbeeld mensen uit verschillende gemeenten en leeftijdsgroepen). Daarnaast is de steekproef in enkele gemeenten opgehoogd en eveneens in de leeftijdsgroep 85-plussers. Om ervoor te zorgen dat de onderzoeksgegevens toch zoveel mogelijk representatief zijn voor de gehele bevolking in de gemeente en in de regio Zuid-Holland West, zijn de onderzoeksresultaten gewogen. Hierbij wordt aan elke onderzoeksdeelnemer een weegfactor toegekend, waarbij mensen uit groepen met een lagere respons een hoger gewicht krijgen en dus zwaarder meetellen voor het eindresultaat. Op basis van antwoorden van respondenten en gegevens van het CBS, heeft het CBS deze weegfactoren berekend. 4
Gezondheidsonderzoek 2012, GGD Zuid-Holland West, factsheet regio Zuid-Holland West Rapportage De resultaten van dit onderzoek worden op de volgende manier gerapporteerd: Gemeentelijke factsheets: Belangrijkste bevindingen voor de betreffende gemeente Gemeente tabellenboeken: Onderliggende cijfers voor de betreffende gemeente, verschil ten opzichte van de andere gemeenten in de regio, trends over de tijd Regionale factsheet: achtergrondinformatie, cijfers op regionaal niveau, risicogroepen (deze factsheet) Regionaal tabellenboek: Onderliggende cijfers op regionaal niveau, trends over de tijd Regionaal Kompas Volksgezondheid (www.regionaalkompas.nl): voor een aantal thema s informatie over het voorkomen, beleid, aanbevolen interventies en gezondheidsbevorderende activiteiten in de regio. Thematische factsheets (o.a. sociale acceptatie van homoseksualiteit en kwetsbare ouderen): www.regionaalkompas.nl Landelijk (RIVM): Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 en Nationale Atlas Volksgezondheid (www.zorgatlas.nl) Landelijk (CBS): Elektronische databank StatLine (http://statline.cbs.nl) (On)gezondheid in specifieke groepen Voor alle indicatoren is onderzocht of er verschillen optreden tussen respondenten met bepaalde achtergrondkenmerken, zoals verschillen tussen mannen en vrouwen. Hierbij is gekeken naar de factoren geslacht, leeftijd, etniciteit, burgerlijke staat, opleiding, inkomen en rondkomen. Dit is weergegeven in de tabel op de volgende pagina s. Voor elke indicator is weergegeven hoe vaak deze voorkomt in de totale groep. Met een sterretje ( ) is aangegeven bij welke groepen de indicator vaker voorkomt. 5
Indicatoren voor een minder goede gezondheid/welzijn: totaalpercentage en groepen waarbij deze indicatoren vaker voorkomen. Geslacht Leeftijd Etniciteit Burgerlijke staat Opleiding Inkomen Rondkomen Onderwerp Lichamelijke gezondheid Gevraagd bij leeftijdsgroep % man vrouw 19-34 35-49 50-64 Ervaren gezondheid gaat wel tot zeer slecht 19+ 22% R R R R R R R 1 of meer chronische aandoeningen 19+ 59% R R R R R R Belemmerd als gevolg van aandoening 19-64 33% R R - - - R R R R Verhoogd valrisico 65+ 26% R - - - R R R R R R In de 12 mnd voor het onderzoek gevallen 65+ 27% R - - - R R R R Psychosociale gezondheid R Matig tot hoog risico op angststoornis/depressie 19+ 38% R R R R R R R Matig tot zeer ernstig eenzaam 19+ 36% R R R R R R R Ongezonde leefstijl R R R R R R Onvoldoende beweging 1 19+ 35% R R R R R R R Matig/ernstig overgewicht 19+ 46% R R R R R R R Ondervoeding 65+ 5% R - - - R R Overmatig alcoholgebruik 19+ 7% R R R R R R Zwaar alcoholgebruik 19+ 9% R R R R R R R Roken 19+ 21% R R R R R R Participatie R R R R R R Betaald werk 19-64 78% R R - - - R R R R R Vrijwilligerswerk 19+ 30% R R R R R Minimaal wekelijks sociale activiteit 65+ 87% - - - R R R R R Enigszins tot sterk sociaal uitgesloten 19+ 14% R R R R R R Rondkomen en schulden R R R R R R Moeite met rondkomen 19+ 21% R R R R R R Risicovolle schuld 19-64 11% R R - - - R R R R R Beperkingen R R R R R R Beperking mobiliteit 19+ 9% R R R R R R R Beperking zien 19+ 5% R R R R R R R Beperking horen 19+ 4% R R R R R R Beperking algemene dagelijkse levensverrichtingen 65-74 75-84 85+ autochtoon W allochtoon 65+ 14% R - - - R R R R R nw allochtoon alleenstaand nietalleenstaand midden hoog middel/hoog moeite Geen moeite
Geslacht Leeftijd Etniciteit Burgerlijke staat Opleiding Inkomen Rondkomen Onderwerp Gevraagd bij leeftijdsgroep % Beperking huishouden 65+ 45% R - - - R R R R R R man vrouw 19-34 35-49 50-64 Informatie en ondersteuning R R R R R R Gebruikt regelmatig internet 65+ 60% R - - - R R R R R Krijgt hulp bij algemene dagelijkse levensverrichtingen 65-74 75-84 7 85+ autochtoon W allochtoon 65+ 9% R - - - R R R R R Krijgt hulp bij huishouden 65+ 34% R - - - R R R Kent het Wmo-loket 65+ 43% R - - - R R R Heeft het gevoel de regie te hebben over het 65+ 88% eigen leven R - - - R R R R R R Kwetsbare senioren R R R R R R Kwetsbare senioren 65+ 18% R - - - R R R R R R Mantelzorg geven R R R R R R Geeft mantelzorg 19+ 13% R R R R R Voelt zich belast door mantelzorg 19+ 13% R R R Heeft behoefte aan (meer) hulp 19+ 17% R R Kent het Steunpunt Mantelzorg 19+ 51% R R R Opvoeding van kinderen 0-11 jaar R R R R R R Eenoudergezin 19-64 11% R R R R Zorgen over opvoeding/gedrag/ontwikkeling 19-64 38% R R R Opvoeding van kinderen 12-23 jaar R R R R R R Eenoudergezin 19-64 15% R R R R R R Zorgen over opvoeding/gedrag/ontwikkeling 19-64 38% R R R Behoefte aan hulp of advies 19-64 9% R R Kent het Centrum voor Jeugd en Gezin 19-64 36% R R Samen leven R R R R R R Voelt zich weleens gediscrimineerd 19+ 13% R R R R R Oordeelt negatief over homoseksualiteit 19+ 7% R R R R R R Ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld 19+ 7% R R R R R R Kent het Steunpunt huiselijk geweld 19+ 54% R R R R R nw allochtoon alleenstaand nietalleenstaand midden hoog middel/hoog moeite Geen moeite
Geslacht Leeftijd Etniciteit Burgerlijke staat Opleiding Inkomen Rondkomen Gevraagd bij leeftijdsgroep % man vrouw 19-34 35-49 50-64 Onderwerp Woonomgeving R R R R R R Tevreden over de woning 19+ 94% R R R R R Tevreden over de woonomgeving 19-64 93% R - - - R R R R R Ernstige hinder door geluid 19-64 14% R R - - - R R R R Ernstige hinder door licht 19-64 2% R Ernstige hinder door geur 19-64 2% Bezorgd vanwege landbouw/tuinbouw/bloembollenteelt 19-64 2% Bezorgd vanwege drukke straat 19-64 3% Bezorgd vanwege bedrijven/industrie 19-64 2% Er wordt dagelijks gerookt in huis 19-64 15% R - - - R R R R = indicator komt meer voor in deze groep, R = referentiegroep (de andere groepen worden met deze referentiegroep vergeleken). 1: Aparte analyses gedaan voor de leeftijdsgroep 19-64 jaar en 65+, omdat de norm voor lichaamsbeweging tussen deze leeftijdsgroep verschilt. 65-74 75-84 85+ autochtoon W allochtoon nw allochtoon alleenstaand nietalleenstaand midden hoog middel/hoog moeite Geen moeite 8
Definities: Ervaren gezondheid: Antwoord op de vraag: "Hoe is over het algemeen uw gezondheid?" Verhoogd valrisico: Volgens Valrisicotest (VeiligheidNL): Valrisico vastgesteld op basis van gegevens over een recente val, mobiliteitsproblemen en angst om te vallen. Angststoornis/depressie: Op basis van de K10 (Kessler Psychological Distress Scale), een serie van 10 vragen. Eenzaamheid: Op basis van de Eenzaamheidsschaal van De Jong-Gierveld, een reeks van 11 stellingen Voldoende lichaamsbeweging: Een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op tenminste vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week (Nederlandse Norm Gezond Bewegen). Overgewicht: Op basis van de Body Mass Index (BMI) (gewicht(kg)/lengte 2 (m)). Matig overgewicht: BMI 25-30, ernstig overgewicht (obesitas): BMI 30 of hoger. Ondervoeding: BMI <= 20 OF BMI 20-23 en recent onbedoeld afgevallen (>= 6 kg in de afgelopen 6 maanden of >= 3 kg in de afgelopen maand). Overmatig alcoholgebruik: Mannen: meer dan 21 glazen/week, vrouwen: meer dan 14 glazen/week. Zwaar alcoholgebruik: Mannen: 6 of meer glazen per dag, vrouwen: 4 of meer glazen per dag. Zware roker: 20 of meer sigaretten per dag Harddrugs: Amfetamine, XTC, LSD, cocaïne, heroïne of GHB Vrijwilligerswerk: Werk dat in georganiseerd verband (bv. Sportvereniging, kerbestuur, school) wordt uitgevoerd. Sociale activiteit: Activiteiten waarbij contact met anderen plaatsvindt, zoals activiteiten bij een club of vereniging, sociale contacten of dienstverlening aan anderen. Schulden: Op basis van set van 5 vragen over o.a. aantal, hoogte en duur van schulden en of men deze zelfstandig kan oplossen. Functionele beperkingen: Vragenset OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development), een set van 7 vragen over beperkingen in mobiliteit, zien en horen. Beperkingen algemene dagelijkse levensverrichtingen: vragenset van 8 vragen (o.a. traplopen, aan- /uitkleden, wassen, etc.) Beperkingen huishouden: vragenset van 10 vragen (o.a. eten klaarmaken, huishoudelijke werkzaamheden, etc.) Regie over het eigen leven: vragenset van 7 vragen (in welke mate heeft de respondent het gevoel de regie te hebben over het eigen leven). Sociale uitsluiting: Samengesteld op basis van gegevens op de terreinen sociale participatie (eenzaamheid), materiele deprivatie (o.a. rondkomen), toegang tot sociale grondrechten (o.a. tevredenheid over de woning) en normatieve integratie (o.a. af en toe iets doen voor de buren) Kwetsbare senioren: vragenset Tilburg Frailty Indicator, een set van 15 vragen over lichamelijke, psychische en sociale kwetsbaarheid. Mantelzorg : De zorg die iemand geeft aan een bekende uit de eigen omgeving, zoals partner, ouders, kind, buren of vrienden, als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Discriminatie: Zich wel eens gediscrimineerd voelen, bijvoorbeeld vanwege geloof, huidskleur, seksuele voorkeur of leeftijd. Oordeel over homoseksualiteit: Op basis van vragenset Sociaal Cultureel Planbureau (SCP): 11 vragen over de houding van de respondent t.o.v. homoseksualiteit. Huiselijk geweld: Geweld dat door iemand uit de huiselijke kring wordt gepleegd (gezinsleden, familieleden, (ex)partners, huisvrienden). Hinder: Vragenset van 17 vragen over hinder door diverse bronnen van geluid, licht of geur. Voor de bronnen zie tabellenboek. 9